Skip to main content

Full text of "The life of James Ussher, D.D., Archbishop of Armagh"

See other formats 


' 

\r) 

L^M^^^ 

~                             1 

o== 

—  U       J 

=00 

O 

>-  = 

u.  ^^= 

1=00 

>-=.  _ 

so 

> 

^^^^^ 

=co 

%r 


V 


(§7)  <*A; 


THE 


WHOLE  WORKS 


OF   THE 


MOST  REV.  JAMES  USSHER,  D.  D. 

LORD   ARCHBISHOP   OF    ARMAGH, 

AND 

PRIMATE  OF  ALL  IRELAND. 


VOLUME  IV. 


CONTENTS 


OF 


THE  FOURTH   VOLUME. 


PAG. 
I. 

Gotteschalci  et  Praedestinatianae  Controversial  ab  eo  mota?  Historia 
una  cum  duplice  ejusdem  confessione  nunc  primum  in  lucem 
edita 1 

II. 

A  Discourse  of  the  Religion  anciently  professed  by  the  Irish  and 
British 2:3.5 

III. 
Veterum  Epistolarum  Hibernicarum  Sylloge 383 

IV. 

Immanuel,  or  the  Mystery  of  the  Incarnation  of  the  Son  of  God      573 


GOTTESCHALCI, 

ET 

PRiEDESTINATIAN^E  CONTROVERSY 
AB  EO  MOTiE, 

HISTORIA: 

UNA  CUM  DUPLICE  EJUSDEM  CONFESSIONE,  NUNC  PRIMUM 

IN  LUCEM  EDITA. 


DUBLINII 

1631. 


VOL.    IV.  B 


JACOBUS     ARM  AC  H  ANUS, 

GERARDO  JOHANNI  VOSSIO, 
V.  CL. 

SALUTEM. 


Pervenerunt  in  manus  meas,  abhinc  amplius  annis 
treclecim,  Joliannis  Latii  de  Pelagianis  et  Semi-pelagi- 
anis  commentarii :  quibus  eorum  originem  et  progressum 
usque  ad  teinpora  Joliannis  papa?,  qui  Severino  succes- 
sit,  studiose  diligenterque  est  persecutus.  Delectatus 
scriptionis  genere,  ab  anno  in  quo  ille  desiit  ducto  princi- 
pio,  proximorum  temporum  historiam  adjeci :  ex  Lugdu- 
nensis  Ecclesiae  scriptis  et  Flodoardo,  majore  ex  parte, 
earn  contexens ;  de  meo  vero  (illius,  quern  suscepi  conti- 
nuandum,  exemplo)  nihil  adferens  nisi  ordinem.  Vix  dum 
autem  ista  absolveram,  cum  historia  tua  Pelagiana  prodiit, 
etcuraetvigiliis  elaborata  :  in  cujus  parte  extrema,  ea  fere 
omnia  occupata  a  te  comperi,  qua?  ego  tvmiultuaria  opera 
in  adversaria  mea  conjeceram.  Itaque  turn  quidem  paKog 
illud  ajva(j)ov  abjeci  penitus :  verum  ubi  obtulissent  sese 
mihi  postea  alia  ad  Gotteschalci  eausam  pertinentia, 
quae  in  nostri  utriusque  collectaneis  desiderari  videbam . 
anteexorsa  retexere  placuit,  et  ad  priorem  ilium  centonem 
etiam  ista  attexere  eiri^M/xaTa.  Qua?,  cujusmodicunque 
sint,  ad  te  allegare   visum  fiiit:  si  cui  forte  usui,  in  nova 

b2 


IV 

historiae  tuas  editione  adornanda,  esse  poterint.  Ea  tu, 
ut  ab  homine  existimationis  tuse  cupidissimo  profecta, 
£equo  ac  libenti  animo  accipies.     Vale. 

DUBLINIIj 

V.  Kalend.  Julias  :  anno  aerae  nostras  Christiana 

MDCXXXI. 


HISTORIC     PELAGIANS 
CONTINUATION 


CAPUT    I. 


De  Pelagianismo  in  Britannicis  nostris  insulis  et  Hispaniarum  partibus  revM- 
scente  :  una  cum  Pelagianae  historiae  ab  anno  Christi  C39.  usque  ad  finem 
octavi  seculi  deductione. 

Postquam  inter  quie  vis  sent  jam  diu  quae  cum  Pelagianis 

habuit  Ecclesia  certamina :  in  Hibernia  pestis  ilia  demum 
erupit.  Ad  quam  reprimendam,  anno  salutis  sexcentesimo 
tricesimo  nono,  a  Clero  Romano,  paulo  post  mortem  Seve- 
rini  pontificis,  ad  Tomianum3  antistitem  Armachanum  caete- 
rosque  Scotiae  nostras  doctores  sequens  missa  est  epistola. 
"  Doctissimis  et  sanctissimis,  Tomianob,  Columbano, 
Cromano,  Dimao,  et  Baithano  episcopis;  Comano,  Erniano- 
que,  Laistrano,  Scelano,  et  Segeno  presbyteris;  Sarano, 
casterisque  doctoribus  seu  abbatibus  Scottis :  Hilarus 
archipresbyter  et  servans  locum  sanctae  sedis  apostolicae, 
Johannes  diaconus  et  in  Dei  nomine  electus0,  item  Jo- 
hannes primicerius  et  servans  locum  sanctae  sedis  aposto- 
licae, et  Johannes  servus  Dei  consiliarius  ejusdem  sedis 
apostolicae." 

a  ab  anno  C24.  ad  662.  ut  ex  nostris  annalibus  intelligimus. 

b  Nomina  propria  ex  duobus  Bedse  MSS.  codicibus  restituimus  :  quorum  al- 
tcrum  D.  Robertas  Cottonus,  alterum  D.  Samuel  Wardus  possidet ;  omnium 
qui  uspiam  extant  antiquissimos. 

e  Severini  in  pontificatu  successor. 


2  GOTTESCHALd,    ET    TR^DESTINATIAN^  CAP.  I. 

"  Scripta  quae  perlatores  ad  sanctae  memoriae  Severinum 
papam  adduxerunt,  hac  de  luce  eo  migrante,  reciproca 
responsa  ad  ea  quae  postulata  fuerant  siluerunt.  Quibus 
reseratis,  ne  diu  tantae  quaestionis  caligo  indiscussa  rema- 
neret,  reperimus  quosdam  provinciae  vestrae,  contra  or- 
thodoxam  fidem,  novam  ex  veteri  haeresim  renovare  co- 
nantes;  Pascha  nostrum,  in  quo  immolatus  est  Christus, 
nebulosa  caligine  refutantes,  et  quartadecima  luna  cum 
Hebraeis  celebrare  nitentes,   &c." 

"  Et  hoc  quoque  cognovimus,  quod  virus  Pelagianae 
haereseos  apud  vos  denuo  reviviscit ;  quod  omnino  horta- 
mur,  ut  a  vestris  mentibus  hujusmodi  venenatum  super- 
stitionis  facinus  auferatur.  Nam  qualiter  ipsa  quoque 
execranda  haeresis  damnata  est,  latere  vos  non  debet: 
quia  non  solum  per  istos  ducentos  annos  abolita  est,  sed 
et  quotidie  a  nobis  perpetuo  anathemate  sepulta  damna- 
tur  ;  et  hortamur,  ne,  quorum  anna  combusta  sunt,  apud 
vos  eorum  cineres  suscitentur." 

Nam  quis  non  execretur  superbum  eorum  conamen  et 
impium,  dicentium,  posse  sine  peccato  hominem  existere 
ex  propria  voluntate,  et  non  ex  gratia  Dei  ?  Et  primum 
quidem  blasphemiae  stultiloquium  est  dicere  esse  homi- 
nem sine  peccato ;  quod  omnino  non  potest,  nisi  unus  me- 
diator Dei  et  hominum  homo  Christus  Jesus,  qui  sine  pec- 
cato est  conceptus  et  partus,  Nam  caeteri  homines  cum 
peccato  originali  nascentes,  testimonium  praevaricationis 
Ada?,  etiam  sine  actuali  peccato  existentes,  portare  nos- 
cuntur,  secundum  prophetam  dicentem  :  Ecce^  enim 
in  iniquitatibus  conceirtas  sum,  et  in  peccato  peperit  me 
mater  mea." 

Quern  effectum  sortitae  sint  istae  literae,  Beda,  qui  eas 
historiae6  suae  inseruit,  non  aperit :  successu  tamen  caruis- 
se,  vetus  author  vitae  Kiliani  subindicat ;  causam  hanc 
reddens,  quare  post  annos  quadraginta  septemf  Romam 
profectus  fuerit  Kilianus  noster,  ut  a  Conone  papa  ordi- 

d  Psal.  51.ver.  7. 

*  Bed.  hist.  cccl.  lib.  2.  cap.  19. 

f  Ann.  dclxxxvi. 


CAP.  I.  CONTROVERSY  AB  EO  M0T7E,  HISTORIA.  O 

naretur  episcopus  :  "  Hibernia  siquidem  olim  Pelagiana 
foedata  fuerat  haeresi,  apostolicaque  censura  damnata; 
quae  nisi  Romano  judicio  solvi  non  poterat."  Qtiz&narratio 
ejusdem  apud  me  est  fidei,  cujus  ilia  Matthaei  Parisiensis 
alter:  "  Doctrinam8  et  scholas  Anglorum,  a  temporibus  S. 
Augustini,  per  Romanos  pontifices  fuisse  interdictas,  prop- 
ter assiduas  haereses  qua?  in  adventu  Anglorum  in  Britan- 
niam  emerserant ;  dum  pagani  Christianis  permixti,  sanc- 
tse  conversations  gratiam  et  Christianam  iidem  corrupe- 
rant."  Earn  fabellam  assumentis  quibusdam  auxit  Johan- 
nes Rossus  Warwicensis,  indeque  enatum  est  recentiorum 
illud'1  commentum ;  Pelagianismi  abigendi  praetextu,  inter- 
dixisse  Gregorium  I.  ne  Britanni  extra  monacliorum  cce- 
nobia  gymnasia  autscholas  aperirent. 

Quascunque  vero  radices  vel  in  Hibernia  vel  in  Britan- 
nia haeresis  ilia  egerit :  in  ea  stirpitus  evellenda  egregiam 
apud  Britannos  operam  navasse  ipsum  Bedam1,  scripta 
illius  fidem  faciunt.  Scripsisse  vero  refert  Bostonus  Bu- 
riensis,  Contra  Julianum  episcopum  Eclanensem  de  Cam- 
pania librum.  Quern  et  hodie,  prasfationis  loco  interpre- 
tation! libri  Canticorum  praafixum,  legimus,  ac  praeterea, 
In  defensione  gratia?  Dei,  libros  septem,  quos  in  Gissebor- 
nensis  ccenobii  bibliotheca  suo  tempore  asservatos  fuisse 
Bostonus  annotat :  ego  vero  eosdem  cum  Fulgentii  de 
gratia  Dei  et  libero  arbitrio  libris  responsionum  septem 
fuisse  suspicor,  quos  nunc  tantopere  desiderant  eruditi. 
In  libro  qui  extat  de  gratia  Cliristi  adversus  Julianum, 
censura  sua  perstringit  Beda,  primo  Juliani  in  Salo- 
monis  Cantica  commentarium,  deinde  ejusdem  librum 
De  bono  constantias,  ac  demum  quidem  ejusdem,  ut  ille 
putavit,  vel  ipsius  potius  Pelagii,  ut  ex  Augustino  docuit 
Gregoriusk  Ariminensis,  epistolam  ad  Demetriadem  virgi- 
nem.  "Quern  videlicet  librum,"  inquit  Beda,  "nonnulli  nos- 
trum studiose  legentes,  sancti  et  Catholici  doctoris  Hie- 

«  Matth.  Paris,  et  ejus  exseriptores,   Matth.  Westmonast.  et  RoiRnsis  historic 
author  :  ad  ann.  727. 

''  Jo.  Bal.  scriptor.  Britan,  cent.  13.  cap.  5. 

1   C'ir.  ann.  dccxx. 

k  Greg,  in  2  sent.  dist.  26.  qurest.  1.  artic.  3. 


4  GOTTESCHALCI,    ET    PR.EDESTlNATIAN.iE  CAP.  1. 

ronymi  esse  temere  arbitrantur :  minime  pervidentes,  quod 
et  suavitas  eloquentiae  demulcentis,  et  haereseos  perver- 
sitas  seducentis,  manifeste  probat  hoc  illius  opusculum 
non  esse."  Quandoquidem  vero  adhuc  inter  opera  Hiero- 
nymiana  habetur,  ejusque  authoritas  a  pontificiorum 
nonnullis  in  quaestione  de  libero  arbitrio  adversus  nos  ur- 
getur:  ne  quis  deinceps  specioso  damnati  libelli  titulo 
decipiatur,  loca  inde  excerpta  visum  est  hie  subjungere, 
quae  obelo  suo  venerabilis  Beda  jugulanda  esse  censuit. 

Bedae,   in   Pelagii    epistolavti  de  virginitate  ad  Demetriadem, 

Stricturae. 

PELAGIUS. 

Quam  multos  philosophorum  et  audivimus  et  legimus, 
et  ipsi  vidimus,  castos,  patientes,  modestos,  liberales,  ab- 
stinentes,  benignos,  honores  mundi  simul  ac  delicias  res- 
puentes,  et  amatores  justitiae  non  minus  quam  sapientiae? 
Unde,  quaeso,  hominibus  alienis  a  Deo,  ista  quae  Deo 
placent  ?     Unde  luec  illis  bona,  nisi  de  naturae  bono  X 

BEDA. 

Quicunque  philosophorum  Christum  Dei  virtu  tern  et 
Dei  sapientiam  nescierunt,  hi  nullam  veram  virtutem  nee 
idlam  veram  sapientiam  habere  potuerunt.  In  quantum 
vero  vel  gustum  aliquem  sapientia?  cuju^libet,  vel  virtutis 
imaginem  habebant,  totum  hoc  desuper  acceperunt :  non 
solum  munere  primoe  condifionis,  verum  etiam  quotidiana 
Ejus  gratia,  qui,  creaturam  suamnec  se  deserentem  dese- 
rens,  dona  sua,  prout  ipse  judicaverit,  hominibus,  et  mag- 
na magnis,  et  parva  largitur  parvulis. 

PELAGIUS. 

Et  cum  ista  quae  dixi,  vel  omnia  in  uno,  vel  singula  in 
singulis  haberi  videamus,  cumque  omnium  natura  una  sit; 
exemplo  suo  invicem  sibi  ostendunt,  omnia  in  omnibus  esse 
posse,  quae  vel  singula  inveniuntur  in  singulis. 


CAP.  I.         CONTROVERSY  AB  EO  MOT.E,  HISTORIA. 


BEDA. 

Contradicit  Scriptura,  quae  ait :  "  Necm  enim  omnia  pos- 
sunt  esse  in  omnibus,  quoniam  non  est  filius  hominis  im- 
mortalis."  Ubi  manifeste  insinuatur,  quia  cum  mortale  hoc 
induerit  immortalitatem,  tunc  demum  possunt  esse  omnia 
in  omnibus  bona  virtutum : .  et  ne  tunc  quidem  de  naturae 
bono,  sed  per  gratiam  ejus,  de  quo  scriptum  est ;  "  Ut  sit 
Deus  omnia  in  omnibus."  Sed  et  quotidiana  nostrae  fragi- 
litatis  documenta  probant,  non  omnia  in  omnibus  esse 
posse  :  ubi  tarn  multi  inveniuntur,  qui  summa  nitentes  in- 
stantia,  nequaquam  ad  eas,  quas  alios  vident  habere, 
possunt  pervenire  virtutes. 

PELAGIUS. 

Quod  si  etiam  sine  Deo  homines  ostendunt,  quales  a 
Deo  facti  sunt :  vide  quid  Christiani  possint,  quorum  in 
melius  per  Christum  instaurata  natura  est,  et  qui  Divinae 
quoque  gratiae  juvantur  auxilio. 

BEDA. 

Quod  homines  sine  Deo  dicit  ostendere,  quales  a  Deo 
facti  sunt ;  adeo  longe  a  veritate  abest,  ut  nee  homines 
Deo  proximi  valeant  ostendere  in  hac  duntaxat  vita,  quales 
a  Deo  protoplasto  facti  sunt.  Quis  enim  sapientia  vel  vita 
major  esse  poterit  eo  qui,  priusquam  carnis  debitum  sol- 
veret,  usque  in  paradisum  vel  tertii  cocli  ad  adyta  raptus, 
civium  supernorum  et  conversationem  contemplatus  est  et 
audivit  colloquia?  quitamen  dicit:  "  Condelector"  enim  lege 
Dei  secundum  interiorem  hominem  ;  video  autem  aliam 
legem  in  membris  meis  repugnantem  legi  mentis  meae." 
Quod  parent es  generis  humani,  quamdiu  naturae  bonum 
intemeratum  custodiere,  constat  dicere  non  potuisse. 

Quod  Christianorum  naturam  in  melius  dicit  instaura- 
tam  esse  per  Christum,  et  eos  Divinae  gratiae  juvari  auxilio: 

m  Eccles.  cap.  17.  ver.  29.  n  Rom.  cap.  7.  ver.  21,  23. 


G  GOTTESCHALCI,    ET    PKJEDESTINATIANiE  CAP.  I. 

si  de  his  solummodo,  quae  in  remissione  peccatorum  per 
baptisma  nobis  donata  sunt,  vult  intelligi,  hasreticum  est ; 
si  autem  et  de  quotidiana  ejus  gratia,  qua  nos  in  mente 
et  corpore  instaurare  et  juvare  non  cessat,  catholicum 
est, 

PELAGIUS. 

B.  JOB  aperiens  occultas  naturae  divitias,  et  in  medium 
proferens,  ex  se  quid  omnes  possemus  ostendit. 

BEDA. 

Quanto  melius  diceret,  quod  aperuit  ineffabiles  Divinae 
gratiae  divitias  ;  et  in  se,  quia  haec  omnibus  quibuscunque 
vellet  dare  posset,  ostenderet. 

PELAGIUS. 

Neque  vero  nos  ita  defendimus  naturae  bonum,  ut  earn 
dicamus  malum  facere  non  posse,  quam  utique  boni  ac 
mali  capacem  etiam  profitemur :  sed  ab  hac  earn  tantum- 
modo  injuria  vindicamus,  ne  ejus  v-itio  ad  malum  videamur 
impelli,  qui  nee  bonum  sine  voluntate  faciamus  nee  malum; 
et  quibus  liberum  est  unura  semper  agere,  cum  semper 
utrunque  possimus. 

BEDA. 

Quod  dicit,  nos  vitio  naturae  ad  malum  non  impelli,  qui 
nee  bonum  sine  voluntate,  nee  malum  faciamus  ;  repugnat 
apostolo  dicenti :  "  Scio°  quia  non  habitat  in  me,  hoc  est 
in  carne  mea,  bonum.  Nam  velle  adjacet  mihi ;  perficere 
autem  bonum  non  invenio.  Non  enim  quod  volo  bonum, 
hoc  facio  ;  sed  quod  nolo  malum,  hoc  ago." 

Quod  dicit,  liberum  nobis  esse  unum  semper  agere,  cum 
semper  utrumque  possimus;  contradicit  prophetae,  qui 
Deo  supplex  loquitur,  dicens :  "  Sciop,  Domine,  quia  non  sit 
hominis  via  ejus,  nee  viri  est  ut  ambulet  et  dirigat  gressus 

0  Rom.  cap.  7.  ver.  18,  19.  p  Jer.  cap.  10.  ver.  23. 


CAP.  I.         C0NTR0VERSLE  AB  EO  MOT.E,    HISTORIA.  7 

suos."  Seel  et  apostolo  majorem  se  facit,  qui  dixit :  "  Ego*1 
igitur  ipse  mente  servio  legi  Dei ;  carne  autem,  legi  pec- 
cati." 

PELAGIUS. 

Unde  enim  alii  judicaturi  sunt,  alii  judicandi,  nisi  quia 
in  eadem  natura  dispar  voluntas  est,  et  quia,  cum  omnes 
idem  possimus,  diversa  faciamus  ? 

BEDA. 

Contradicit  Catholica?  fidei,  qua?  etiam  parvulos  esse 
judicandos  confitetur;  eos  qui  in  eadem  natura  positi,  pri- 
usquam  aliquid  boni  malive  facere  aut  velle  aut  saltern 
nosse  poterant,  sine  baptismo  rapti  sunt. 

PELAGIUS. 

Adam  de  paradise-  ejicitur;  Enoch  de  mundo  rapitur. 
In  utroque  Dominus  libertatem  arbitrii  ostendit.  Non 
enim  a  justo  Deo  aut  ille  puniri  meruisset,  aut  hie  eligi ; 
nisi  uterque  utrunque  potuisset.  Hoc  de  Cain  et  Abel 
fratribus  ;  hoc  etiam  de  Esau  et  Jacob  geminis  intelligen- 
dum  est :  ac  sciendum,  solam  voluntatis  esse  causam,  cum 
in  eadem  natura  merita  diversa  sunt. 

BEDA. 

Contradicit  apostolo  ;  qui  de  eisdem  loquens  ait:  "Cumr 
enim  necdum  nati  fuissent,  aut  aliquid  egissent  bonum  aut 
malum  ;  ut  secundum  electionem  propositum  Dei  maneret, 
non  ex  operibus  sed  ex  vocante,  dictum  est  ei :  Quia  major 
serviet  minori,  sicut  scriptum  est ;  Jacob  dilexi,  Esau  au- 
tem odio  habui." 

PELAGIUS. 

Neque  vero  alia  nobis  causa  difficultatem  bene  vivendi 
facit,  quam  longa  vitiorum  consuetude 

'i  Rom.  cap.  7.  ver.  25.  '   Id.  cap.  9.  vet.  11,  15,  13. 


8  GOTTESCHALCI,    ET    PR^DESTINATIAN^  CAP. 


BEDA. 

Contradicit  Scripturas,  quae  dicit :  "  Grave5  jugum  super 
filios  Adam,  a  die  exitus  de  ventre  matris  eorum." 

PELAGIUS. 

Nee  impossibile  aliquid  potuit  imperare,  qui  Justus  est : 
nee  damnaturus  est  hominem  pro  eo  quod  vitare  non  po- 
tuit, qui  pius  est. 

BEDA. 

Quod  dicit,  Dominum  non  impossibile  aliquid  praece- 
pisse,  qui  Justus  est:  verum  profecto  dicit,  si  ad  ejus  res- 
picit  auxilium,  cui  Catholica  vox  supplicat ;  "  Deduc*  me  in 
semita  mandatorum  tuorum."  Si  vero  viribus  animi  sui 
fid  it ;  refellit  eum  veridica  ejusdem  justi  conditoris  sen- 
tentia,  qua  dicit:  "  Sine"  me  nihil  potestis  facere." 

Quod  dicit,  eum,  qui  pius  est,  non  damnaturum  esse  ho- 
minem, pro  eo  quod  vitare  non  potuit ;  contradicit  ejus- 
dem pii  Redemptoris  et  justi  judicis  sentential,  qua  etiam 
de  parvulis  ait,  "  Nisiw  quis  renatus  fuerit  ex  aqua  et  spiri- 
tu,  non  potest  videre  regnum  Dei,  &c." 

Haec,  de  causa  Dei  contra  Pelagium,  venerabilis  Beda : 
qui  solus  (quod  sciam)  hisce  temporibus  ex  professo  ad- 
versus  inimicos  gratia?  certamen  suscepit.  Alii  enim  non  ni- 
si obiter  ista  attigerunt :  in  quibus  Ambrosius  Ansbertus*, 
ad  locum  ilium  Apocalypseos,capite  vicesimo  secundo,  versu 
decimo  septimo  :  "  Qui  sitit,  veniat ;  et  qui  vult,  accipiat 
aquam  vitae  gratis  ;"  quaastionem  de  Concordia  gratiaset  li- 
beri  arbitrii  ita  explicat.  "  Quomodoy  qui  vult  beataepota- 
tionis  aquam  accipit ;  si  cuilibet  gratis  tantummodo  datur  ? 
Et  certe  apostolus  dicit :  Nonz  volentis  neque  currentis  sed 
miserentis  est  Dei.     Quomodo  qui  vult  accipiat ;  nisi  quia 

«  Eccles.  cap.  40.  ver.  1.  '  Psal.  119.  ver.  35. 

"  Joh.  cap.  15.  ver.  5.  "  Id.  cap.  3.  ver.  5. 

x  Cir.  ami.  dcclx. 

y  Ambr.  Ansbert.  in  Apocalyps.  lib.  10.  '-  Rom.  cap.  9.  ver.  10. 


CAP.  I.  CONTROVERSY   AB  EO  MOTjE,  HISTORIA.  9 

in  utrisque  Dei  gratia  commendatur  ?  quae  et  ex  nolente 
quolibet  volentem  efficit;  et  tamen  jam  volentem  ad  hoc 
quod  desiderat,  gratuite  perducit.  Ac  si  ejusdem  gratia? 
largitor  dicat :  Qui  gratuite  inspiratus  aeterna  deside- 
rare  ccepit,  gratuite  etiam  ad  ea  se  pertingere  posse 
confidat.  Non  enim  alius,  nisi  qui  vult,  aquam  vita?  gra- 
tis accipit :  quia  nemo  ad  aeternam  vitam  gratis  etiam 
perducitur,  nisi  qui  prius  velle  cceperit  gratia  praeven- 
tus.  Hinc  alibi  per  egregium  praedicatorem  dicitur :  Deus* 
est  enim  qui  operatur  in  vobis  et  velle  et  perjicere,  pro 
bona  voluntate.  Huic  autem  suae  sententiae  quasi  contra- 
rius  esse  videtur  idem  apostolus,  cum  alio  in  loco  dicit: 
Velleh  adjacet  mihi,  perjicere  autem  bonum  nom  invenio. 
Sed  sciendum  est  nobis,  quia  in  eo  sibi  velle  adjacere 
dicit,  quo  se  hoc  ipsum  velle  divinitus  accepisse  cognovit. 
Quod  ipse  quoque  comprobans,  ait :  Quid0  /tabes  quod 
non  accepisti  ?  subaudis,  per  omnia  nihil.  Dicatur  ita- 
que  :  Qui  sitit,  veniat ;  ac  si  diceretur  :  Quiaeternas  deli- 
cias  prseveniente  se  gratia  desiderare  ccepit,  passibus 
amoris  ad  eas  tendat.  Et  qui  vult,  accipiat  aquam  vitce 
gratis,  subaudis,  Qui  ex  nolente  volens  effectus  est  nullis 
praecedentibus  bonorum  actuum  meritis,  sed  gratuita  Dei 
voluntate,  ex  invisibili  fonte  ubertim  hauriat  aquam  a?ter- 
nse  deleetationis." 

Non  multo  post  in  IIispaniad,  veteres  ilia?  a  B.  Augustino" 
commemorata?,  de  divina  praedestinatione  et  humani  arbi- 
trii  libertate,  quaestiones  sunt  suscitata? :  dicentibus  aliis, 
Quod  praedestinatio  ad  vitam,  sive  ad  mortem,  in  Dei  sit 
potestate,  et  non  nostra ;  aliis  quserentibus,  Ut  quid  co- 
namur  vivere,  quod  in  Dei  est  potestate?  aliis  ex  diversa 
parte  sciscitantibus  :  Ut  quid  rogamus  Deum,  ne  vincamur 
tentatione,  quod  in  nostra  est  potestate,  quasi  libertate 
arbitrii  ?  Ad  istas  controversias  componendas,  ab  Hadri- 
ano  I.  Romano  pontince  ad  Egilam  et  omnes  Hispania? 
episcopos  missa?   sunt  literae :  in  quibus  consideranda  illis 


*■  Philipp.  cap.  2.  ver.  13.  b   Rom.  cap.  7.  vcr.  18. 

'   1  Cor.  cap.  4.  vcr.  7.  ri  Cir.  arm.  dccxc. 

•  Augustin,  in  Evang.  Johannis,  tract.  53.  Op.  torn.  3.  par.  2.  p«fr.  6  16, 


10  GOTTESCITALCT,    ET    PR/EDESTINATIAN^  CAP.  I. 

proponit,  quae  simili  occasione  data,  contra  Pelagiani  cu- 
jusdam  sermonem  scripserat  olim  ad  Eugyppium  presby- 
terum  B.  Fulgentius  Ruspensis  episcopus.  Qua?,  quia  in 
operibus  ejus  hodie  non  extant;  et  ostendunt,  mutatis 
tantum  personis,  eandem  nunc  a  Pelagianorum  reliquiis 
actam  esse  fabulam:  non  abs  re  visum  fuit  hue  adscri- 
bere. 

Oppositio   Pelagiani  cujusdam  veteris,  contra  veritatem  prsedestinationis ;  ab 
Hispanis  quibusdam  postea  renovata. 

"Illi,dumpro  segratiam  solum  reprehensibiliter  intromit- 
tunt,  in  se  damnabiliter  calcaverunt,  qui  alios  ad  vitam,  alios 
ad  mortem  asserunt  destinatos.  Adverte  quibus  impietatis 
se  nexibus  ligant.  Si  ad  bonum  praedestinatus  sum,  contra 
malum  resistere  necesse  milii  non  erit :  si  vero  ad  malum 
natus,  bonum  mihi  exercere  nihil  proderit.  Ac  sic  in 
utraque  parte,  intercluso  appetitu  laudis  et  glorias,  unus 
securitate,  alius  desperatione  torpebit :  ac  per  hoc  otiabi- 
tur  omnis  justitiae  exercitatio,  oratio  cessabit,  languebit 
operatio.  Sed  non  ita  est :  quin  potius  incessanter  ore- 
mus,  quia  ipse  Dominus  dicit ;  Sine1  intermisssione  orate, 
ne  intretis  in  tentationem.  Nihilominus  contra  omne  pec- 
caturn,  non  solum  oratione,  sed  etiam  labore  luctemur  : 
quia  ipse  Dominus  praesenti  lectione  testatus  est;  Quias 
unusquisque  propriam  mercedem  accipiet  secundum  suum 
labor  em." 


Responsio  15.  Fulgentii :  ab  Hadriano  I.   confirmata. 

"  Opera  misericordiae  acjustitiae  [suae]  praeparavit  Deus 
in  aeternitate  incommutabilitatis  suae :  et,  sicut  futurorum 
operum  suorum  nunquam  fuit  ignarus,  sic  in  eorundem  ope- 
rum  praeparatione  nunquam  improvidus.  Praeparavit  ergo 
justificandis  hominibus  merita,  praeparavit  iisdem  glorifi- 
candis  et  prsemia :  malis  vero  non  praeparavit  voluntates 

r  Luc.  cap.  22.  ver.  40,  46.  ?   ]  Qor.  cap.  1.  ver.  8. 


CAP.  I.  CONTROVERSIES  AB  EO  MOTM,   HISTORIA.  1 1 

malas,  aut  opera  mala;  sed  praeparavit  eis  justa  et  aeterna 
supplicia.  Haec  est  aeterna  praedestinatio  futurorum  ope- 
rum  Dei ;  quam,  sicut  nobis  apostolica  doctrina  semper 
insinuari  cognoscimus,  sic  etiam  fiducialiter  praedicamus. 
Beatus  enim  Paulus  praedestinationem  eorum,  quos  Do- 
minus  gratis  salvat,  et  evidenter  et  frequenter  insinuat. 
Ipse  enim  dicit  de  Deo  :  Namh  quos  prtescivit,  et  prce- 
destinavit  conformes  fieri  imagini  filii  sui,  ut  sit  ipse  pri- 
mogenitus  in  multis  fratribus.  Et  post:  Quos1  autem  prce- 
destinavit,  hos  et  vocavit ;  et  quos  vocavit,  hos  et  justifi- 
cavit;  quos  autem  justificavit,  illos  etglorificavit.  Non  uti- 
que  alios,  sed  quos  praedestinavit,  hos  vocavit,  hos  justifi- 
cavit.  Nihil  incertum  in  Dei  operibus  nutat,  quia  nihil 
suae  praedestinationis  evacuat :  praedestinationis  igitur  suae 
opera  vocatione  Deus  inchoat,  glorificatione  consummat. 
Non  tamen  in  omnibus  quos  vocat,  sed  quos  secundum 
propositum  vocat :  DUigentibusk  enim  Deum  omnia  coo- 
perantur  in  bonum,  his  qui  secundum  propositum  vocati 
sunt." 

"  Teneatur  ergo  praedestinationis  Veritas  a  fidelibus 
cunctis :  quia  quisquis  divinum  non  credit  in  hac  praedes- 
tinatione  consilium,  non  perveniet  ad  gloriosum  ejusdem 
praedestinationis  effectum :  quisquis  autem  non  est  prae- 
destinatus  ad  gloriam,  invenitur  sine  dubio  praescitus  ad 
poenam  ;  quae  ideo  in  Dei  praeparatione  praedestinata  cog- 
noscitur,  ut  per  earn  infidelitas  atque  iniquitas  puniatur. 
Propter  quod  beatus  Judas  apostolus,  qviosdam  praedesti- 
natos  dicit  in  judicium  his  verbis :  Subintroierunt1  enim 
quidam  homines  impii,  qui  olim  prascripti  et  prccdestinati 
erant  in  hoc  judicium  Dei  nostri.  Vigilanter  autem  in 
doctrina  Spiritus  Sancti  praedestinatos  impios  non  dicit  ad 
peccatum,  sed  ad  judicium  ;  id  est,  non  ad  impietatem  sed 
ad  punitionem.  Non  enimpraedestinati  sunt  ad  hoc,  quod 
vitiosas  impietates  admittunt ;  sed  ad  illud,  quod  judicio 
aequitatis  divinae  recipiunt.  Ipsorum  enim  opus  est,  quod 
impie  faciunt,  Dei  autem  opus  est,  quod  juste  recipiunt." 

"  Proinde  quod  auctor  illius  sermonis  subsequenter  ad~ 

h  Rom.  cap.  8.  ver.  29.  '    Ibid.  ver.  30. 

k  Rom.  cap.  8.  ver.  28.  '  Jud.  ver.  4. 


12  GOTTESCHALCI,    ET    PRJEDESTINATIANyE  CAP.  I. 

junxit,  dicens:  Quin  potius  incessanter  oremus,  quia  ipse 
Dominus  dicit ;  Sine  intermissione  orate,  ne  intretis  in  ten- 
tationem.  Et  post:  Nihilominus  contra  omne  peccatum, 
non  solum  oratione,  sed  etiam  labore  luctemur.  Et  ite- 
rum  :  Sic  laborantes  vocat  Dominus  dicens  ;  Venitem  ad  me 
omnes,  qui  laboratis  et  onerati  estts,  et  ego  vos  reficiam. 
Sed  nos  a  Deo  humiliter  gratiam  poscamus ;  quam  colla- 
borantem  jugiter  habeamus,  per  quam  nos  Deus  et  in  la- 
bore  custodiat,  et  ad  mercedem  peracto  labore  perducat." 
Ilaec  ex  Fulgentio,  Hadrianus :  cujus  hac  de  re  litera?, 
inter  epistolas"  pontificum,  anno  septingentesimo  no- 
nasesimo    primo     a    Carolo    magno     in    unum    volumen 


~»* 


primo     a    L^aroio    mag 


collectas,  leguntur.  Unde  etiam  ab  ipso  Carolo  doc- 
trinam  hanc  approbatam  fuisse  intelligimus.  Etsi  enim 
initio  libri  tertii  Capitularis  sui  de  imaginibus,  qua- 
driennio  ante  habitam  synodum  Francofordiensem  editi, 
libellum  fidei  Pelagii  ad  Innocentium,  ut  traditionem  a 
Sanctis  patribus  acceptam,  inseruerit,  Hieronymi  fuisse 
arbitratus  ad  Damasum  (cujus  titulo  quoque  inter  \pev($£Tr(- 
ypa<pa  Hieronymiana  adhuc  retinetur) ;  tamen  quae  in 
illo  ipso  capitulari,  ut  alia  omittam,  libro  primo,  capite 
quindecimo,  scripta  habentur,  sanam  de  Christi  gratia  sen- 
tentiam  amplexatum  fuisse,  satis  ostendunt.  Quomodo  et 
proximo  seculo  eandem  fidei  professionem  ut  Hieronymia- 
nam  a  Remigio  Lugdunensi  archiepiscopo  laudatam  inve- 
nimus :  quern  tamen  et  Pelagianorum  et  Semipelagiano- 
rum  summum  fuisse  oppugnatorem  constat.  Atqui  tan- 
tum  abest,  ut  ilia  fidei  confessio  sit  Hieronymi :  ut  ipsius 
sententiam,  velut  blasphemam  et  execrabilem,  in  ea  damna- 
tam  videamus.  Cum  enim  libro  primo  Dialogi  adversus 
Pelagium  scripsisset  Hieronymus :  "  Possibilia  praecepit 
Deus,  et  ego  fateor,  sed  haec  possibilia  cuncta  singuli  ha- 
bere nonpossumus:"  Pelagius  suamhic  opponit  avTiOemv  : 
"  Execramur  blasphemiam  eorum,  qui  dicunt,  impossibile 
aliquid  homini  a  Deo  esse  praeceptum  ;  et  mandata  Dei  non 
a    singulis,   sed   ab   omnibus  in  communi  posse  servari." 

m  Matt.  cap.  11.  ver.  28. 

■  Epist.  90  et  97.     Codicis  Carolini,  edit.  Ingolstad.  ann.  1(513. 


CAP.  I.  CONTROVERSLE  AB  EO  MOT.E,  HISTORIA.,  13 

Pelagius,  inquam  :  neutiquam  vero  Augustinus,  uti  puta- 
vit  Vossius0  noster;  minime  advertens  sermonem  ilium 
centesimum  nonage simum  primum  de  tempore,  qui  Augus- 
tino  tribuitur,  eundem  ipsum  esse  cum  hoc  de  quo  jam 
agimus  libello  Pelagii. 

*  Voss.  histor.  Pelag.  lib.  5.  part.  1.  aridities.  6. 


VOL.  IV. 


II  GOTTESCHALCI,  ET  PRjEDESTINATIANjE  CAP.  II. 


CAP.  II. 


De  Gottesehalco  Orbacensi  monacho  ;  ac  Tritheitaram  et  Prredestinatianorum 
hsercsibus,  quae  ab  eo  dicuntur  fuisse  suscitatao. 

Ut  sub  finem  superioris  seculi  in  Hispania*,  ita  subse- 
quente  nono  hoc  seculo  multo  vehementius  in  Germania  et 
Gallia,  graves  illae  de  praedestinatione  et  libero  arbitrio 
controversies  agitata?  sunt ;  a  Gotteschalco  quodam  Bene- 
dictino,  Orbacencis  ccenobii  monacho,  altercationum  ista- 
rum  ducta  origine.  Orbacum,  hodie  Orbez,  ad  Suessi- 
onensem  quidem  episcopatum  spectat,  ad  archiepiscopa- 
tum  vero  Ecclesiae  Remorum,  quae  provinciae  Belgicae  se- 
cundae  fuit  metropolis.  Unde  monaclms  iste  a  Trithemiob 
natione  Gallus,  ab  Aventinoc  Belga  fuisse  memoratur. 
Caesard  Baronius,  cum  asseclis  suis  Severino  Binio  et  An- 
tonio Possevino,  Scotum  fuisse  innuit ;  cum  ipsum  nomen 
Francicaevel  Germanicae  fuisse  originis  plane  prodat :  Gott 
enim  Germanis  Deum,  scbalck  servum,  denotat;  ut  Got- 
teschalcus  OtodovXov  sive  Dei  servum  sonet. 

Fuit  is  Augustinianae  doctrinae  studiosissimus ;  et  earum 
praacipue  quaestionum,  qua3  a  communi  intellectu  magis  re- 
motas  videbantur,  curiosissimus  indagator.  Ejusmodi 
erant  illae  de  modo  videndi  Deum  post  resurrectionem  in- 
quisitiones,  de  quibus  eruditissimos  sui  seculi  viros  sollici- 
taverat :  num  oculi  carnis  aliquid  sint  mentis  simile  habi- 
turi,  an  ita  potius  nobis  futurus  sit  Deus  notus  atque  con- 
spicuus  ut  videatur  spiritu.     Qua  de  re  a  Lupo  abbate 

a  Circ.  ann.  dcccxl. 
Jo.  Trithem.  vit.  Ilabani  lib.  3.  ubi   Botescalcus  pro  Gotescalcus  perperam 
fxcusum  est. 

l'  Jo.  Avcntin.  annal.  Boior.  lib.  4. 

d  Baron,  ann.  855.  sec.  1.  Bin.  not.  ad  concilium  Valentinum  (eo  anno  cele- 
bratuni),  et  Possevin.  apparat.  sacr.  in  Valentin,  concil. 


CAP.  II.  CONTROVERSLE  AB  EO  MOT/E,    HISTORIA.  15 

Ferrariensi,  dioecesis  Senonensis,  scripta  ad  eum  extat 
epistola ;  hoc  habens  exordium.  "  Nie  veritus  fuissem,  ut 
me  ab  observatione  charitatis  aversum,  nullius  flecti  posse 
precibus,  putando,  eandem  charitatem  offenderes,  etiam 
nunc  silentii  latebram  fovens,  nihil  ad  ea  qua?  consuluisti 
respondissem  ;  duabus  videlicet  ex  causis  :  altera,  ne  otio 
tuo  materiam  exercendi  ingenii  vel  imminuerem  vel  detra- 
herem  ;  altera,  ut,  habita  consideratione  illorum  quos  su- 
per eadem  quasstione  te  sollicitasse  olim  eognovi,  mediocri- 
tatem  me  am  non  praejudicare  quorundam  excellentias  aesti- 
matione  propria  comprobarem."  Nee  minus  gravem  at- 
que  salubrem  epilogum.  "  Proinde  semper  solvendo,  et 
nunquam  persolvendo,  charitatis  debito,  te  suspiciende 
frater  exhortor,  ut  nequaquam  ultra  in  talibus  tuum  inge- 
nium  conteras ;  ne,  his  ultra  quam  oportet  occupatus,  ad 
utiliora  vestiganda  sive  docenda  minus  sufficias." 

Verumhac  admonitione  nihil  ille  a  proposito  deterritus, 
altissimum  illud  Divinse  electionis  et  reprobationis  pelagus 
est  ingressus ;  de  praedestinatione  et  gratia  capitulis  non- 
nullis  publicatis,  qua?  magnis  postea  turbis  occasionem  prae- 
buerunt.  Unde  factus  commotior  Hincmarus,  qui  anno  oc- 
tingentesimo  quadragesimo  quinto  Remensis  factus  est  ar- 
chiepiscopus,  in  epistolaf  ad  Nicolaum  I.  pontiflcem  ita  in 
euminvehitur.  "  Antequamad  episcopatus  ordinemperveni- 
rem,sicut  abbas  suus  et  monachi  inter  quos  fuerat  conversa- 
tus  ei  testimonium  perhibent,  in  metropolis  Ecclesia?  Remo- 
rum  monasterio,  in  Suessonica  parochia,  quod  Orbacisdici- 
tur,  habitumonachus,  mente  ferinus,  quietis  impatiens,  et  vo- 
cum  novitate  delectans,  ac  inter  suos  mobilitate  noxia  sin- 
gularis  de  omnibus,  quae  in  his  regionibus  perverse  tunc 
temporis  sensa  cognoverat,  quaedam  sibi  elegit  capitula  ;  ut 
novitate  vocum  innotesci  valeret,  utque  simplicium  et  de- 
votorum  sensus  pervertere,  et  magistri  sibi  nomen  usur- 
pando  post  se  discipulos  trahere,  illisque  qui  ad  sua  vota, 
auribus  prurientes,  magistros  sibi  coacervare  decertant, 
quierere  indebite,  quoniam  legitime  non  poterat,  simula- 
tione  vitae  religiosae  et  doctrina  praeesse." 


'    Lup.  cpist.  30. 

'    Apiul.  Flodoard.  histor.  Remens.  lib.  3.  cap.  14. 


c  2 


16  GOTTESCHALCI,  ET  PRjEDESTINATIANjE         CAP,   II. 

EadeiH;  et  iisdem  fere  verbis,  sed  paulo  contractiori- 
bus,  habet  idem  in  undecimo  capite  posterioris  voluminis 
ad  Carolum  Calvum  regem  adversus  Gotteschalcum  et 
ejus  defensores  conscript!  :  tantum,  ubi  dixisse  ilium 
audivimus,  "quasdam  sibi  elegisse  capitula"  Gotteschalcum, 
hie  "quatuor  sibi  elegisse  capitula"  affirmat ;  "  omnium  pene 
perversitatum  illarum  fcetidas  et  caenulentas  fseces  in  se 
continentia."  Quaenam  vero  ilia  fuerint,  partirn  ex  anti- 
thesi  quatuor  capitulorum,  quae  in  Carisiaca  synodo  Got- 
teschalco  sunt  opposita,  intelligere  possumus,  de  quibus  in 
capite  septimo  plura  videbimus :  partirn  etiam  ex  jam 
dicta  Hincmari  ad  Nicolaum  I.  epistola;  in  qua  sequentes 
propositiones  contra  Catholicam  fidem,  eum  docuisse  af- 
firmat. 

1 .  "  Sicut  Deus  quosdam  ad  vitam  aeternam,  ita  quosdam 
praedestinavit  ad  mortem  aeternam." 

2.  "Non  vult  Deus  omnes  homines  salvos  fieri,  sed  tan- 
tum eos  qui  salvantur.  Omnes  autem  salvantur,  quoscun- 
que  ipse  salvare  voluerit:  ac  per  hoc,  quicunque  non  sal- 
vantur, penitus  non  est  voluntatis  illius,  ut  salventur ; 
quoniam  si  non  omnes  salvantur,  quos  vult  Deus 
salvos  fieri,  non  omnia  quaecunque  voluit  fecit:  et  si 
vult  quod  non  potest,  non  omnipotens  sed  infirmus 
est.  Est  autem  omnipotens,  qui  fecit  quodcunque  voluit, 
dicente  Scriptura  :  Omnia'1  qiuvcunque  voluit  Dominus  fecit 
in  cado  et  in  terra,  in  mari  et  in  omnibus  abyssis.  Item  : 
Inh  voluntate  tua,  Domine,  euncta  sunt  posita,  et  non  est 
qui  2>°ssit  resistere  tuce  voluntati :  si  decreveris  salvare 
nos,  continuo  libera mur." 

3.  "  Non  pro  totius  mundi  redemptione,  id  est,  non  pro 
omnium  hominum  salute  et  redemptione,  Dominus  et 
Salvator  noster  Jesus  Christus  est  crucifixus  et  mortuus, 
sed  tantum  pro  his  qui  salvantur." 

4.  "  Deitas  sanctae  Trinitatis  trina  est." 

Ad  postremam  refellendam  blasphemiam  peculiarem  li- 
brum  ad  Remenses  suos  scripsisse  Hincmarum  notat  Flo- 
doardus,  "collectum1  ex  orthodoxorum  dictis  patrum,  quod 

ft  Psal.  135.  ver.  6.  h  Esth.  cap.  13.  ver.  9. 

1   Flodoard.  lib.  3.  hist.  cap.  15. 


CAP.  II.    CONTROVERSLE  AB  EO  MOT.E,  1USTORIA.        17 

Divinae  Trinitatis  Deitas  trina  non  sit  dicenda"  :  et  ad  Ca- 
rolum  regem  super  hac  eadem  re  librum  alium.  Verum  a 
blasphema  Tritheitarum  haeresi  satis  hie  Gotteschalcum 
(qui  in  confessione  sua  Deum,  naturaliter  quidem  unura, 
sed  personaliter  trinum,  clarissime  praedicat)  vindicat  Flo- 
doardi  scholiastes  Georgius  Colvenerius,  theologian  in 
academia  Duacensi  professor  regius  :  in  loquendi  modo, 
potius  quam  in  ipsa  re,  errorem  commissum  esse  demon- 
strans.  "  Idk  quidem  (inquit)  minus  reete,et  improprie  di- 
citur  ;  cum  trium  personarum  in  Sancta  Trinitate  non  sit, 
nisi  una  numero  Deitas.  Sed  eo  sensu  dici  potest  trina 
Deitas,  quia  est  in  tribus  personis.  Unde  in  Ecclesia 
Komana,  a  trecentis  et  quinquaginta  circiter  annis,  decan- 
tatus  est  ille  S.  Thomae  hymnus  de  venerabili  sacramento 
in  quo  dicitur. 

Te,  trina  Deitas  unaque,  poscimus. 

Cumque  de  eo  mutando  ageretur  in  postrema  correctione 
Romani  breviarii  sub  Clemente  VIII.  (ut  a  viris  doctis 
accepi)  propter  auctoritatem  tamen  tanti  doctoris,  nihil  est 
mutatum.  Sic  apud  Chrj sostomum,tomo  tertio,  homilia  de 
S.  Joanne  Baptista  (quae  quidem  ipsius  non  est,  sed  incerti 
auctoris)  legitur,  quod  in  Patre,  Filio  et  Spiritu  Sancto, 
est  triplex  et  una  Divinitas.  Ubi  triplex  pro  trina  poni- 
tur:  sicut  et  in  hvmno  Prudentii  de  cereo  Paschali,  cum 
ait  de  Deo; 

Regnum  continuat  numine  triplici. 

Nam  Deus  non  recte  triplex  dicitur,  sed  trinus :  ut  do- 
cent  scholastici  doctores  in  primum  librum  sententiarum, 
distinctione  decima  nona." 

Priores  vero  illas  propositiones  ex  veteri  haeresi  praedes- 
tinatiana  profluxisse  Hincmarus1  asserit :  cujus  etiam  in 
vitam  antecessoris  sui  Remigii  Remensis  archiepiscopi,  ita 

k  Colvener.  schol.  in  Flodoard.  lib.  3.  cap.  14. 

1    Hincmar.  in  epist.  ad  Xicol.  I.  apud  Flodoard.  lib.  :i.  cap.  11. 

m  MS.  in  Sarisburiensi^  Ecclesise  bibliotheca:  nam  in  vita  quam  Surius  ad 
diem  13.  Januarii  edidit,  tota  ilia  Hincmari  adversus  preedestinatianos  excursio 
est  omissa. 


18  GOTTESCIIALCI,  ET  PRiEDESTINATIAN.ffi         CAP.  II. 

idem  meminit.  "  Ad  quern  ignem  perpetuum  Deum  quos- 
dam  praedestinasse,  quos  non  vult  salvos  fieri,  et  ideo  salvi 
esse  non  possunt,  et  pro  his  Christum  non  fuisse  passum  ; 
veteres  etiam  moderni,  haeretici  Prsedestinatiani,  menti- 
entes,  sicut  et  Pelagiani  de  peccato  Adae  et  libero  hominis 
arbitrio,  sine  gratia  Dei,  male  sentientes,  dixerunt."  Et  de 
modernis  quidem  illic  conqueritur,  "  Quoniam  adhuc  reli- 
quiae Praedestinatianorum  in  istis  Gallicanis  provinciis  fauce 
susurra  mussitant :"  de  veteribus,  quinam  illi  fuerint,  quan- 
doquidem  ne  ipse  quidem  Hincmarus  satis  perspectum  ha- 
buit,  ex  antiquioribus  authoribus  res  est  perquirenda. 

Et  eorum  quidem  originem  Tiro  Prosper,  quisquis  ille 
fuerit  (nam  a  Prospero  Aquitanico,  Augustini  propugna- 
tore,  longe  diversum  fuisse  jamdudum  demonstravit  Arnal- 
dusn  Pontacus)  in  Hieronymiani  chronici  continuatione,  sub 
annum  Arcadii  et  Honorii  vicesimum  quartum,  ita  explicat. 
"  Praedestinatorum  haeresis,  quae  ab  Augustino  accepisse 
dicitur  initium,  his  temporibus  serpere  exorsa  :"  Sic  enim, 
turn0  apud  Thomam  Waldensem,  turn  in  duobus  optima?  no- 
tae  MSS.  exemplaribus,  altero  bibliothecae  regiae,  alteroBe- 
nedictini  apud  Cantabrigienses  collegii,  locus  est  expressus : 
cum  in  libris  editis,  nonab  ipso  Augustino  sed  ab  Augustini 
libris  male  intellectis,  haeresis  haec  accepisse  dicatur  ini- 
tium. Nempe  honori  Augustini  hoc  modo  consultum  esse 
voluerunt  interpolatores  illi:  npc  animadverterunt  Semi- 
pelagianorum  fuisse  istas  technas ;  qui,  novella?  cujusdam 
praedestinatianaa  hasreseos  excogitato  odioso  nomine,  ipsius 
Augustini  orthodoxam  de  prasdestinatione  doctrinam  pra?- 
gravare  studuerunt. 

Earn  enim  prohasresi  ab  illis  fuisse  habitam,  praeter  eaqua? 
inFausti  Semipelagiani libris  passim  occurrunt,  etiam  Arno- 
bii  ilia  in  Psalmum  centesimum  octavum  notatio  satis  os- 
tendit.  "  Nota  ex  arbitrio  evenisse  ut  nollet:  propter  haere- 
gim,  quae  dicit  Deum  alios  praedestinasse  ad  benedictionem, 
alios  ad  maledictionem  :"    Quod  vero  earn  dixerint  ab  Au- 


n  Pontac.    apparat.    ad   notas  in  Euseb.   Hieron,  et  Prospcri   chronic,    pag, 
22  23. 
0  Waldens.  doctrin.  fidci,  torn.  1.  lib.  1.  cap.  22. 


CAP.  II.  CONTROVERSLE  AB  EO  MOIVE,  IIISTORIA.  19 

gustino  accepisse  initium,  et  contra  patrum  opinionem 
atque  ecclesiasticum  sensum  ab  eo  fuisse  introductam,  ilia 
Prosperi,  in  epistola  ad  ipsum  Augustinum  scripta  de  reli- 
quiis  Pelagianae  hasreseos,  fidem  faciunt.  "  Multi  servo-rum 
Christi  qui  in  Massiliensi  urbe  consistent,  in  sanctitatis 
tuae  scriptis  quae  adversus  Pelagianos  hsereticos  condidisti, 
contrarium  putant  patrum  opinioni  et  ecclesiastico  sen- 
sui,  quicquid  in  eis  de  vocatione  electorum  secundum  Dei 
proposition  disputasti."  Et  post:  "  Obstinationem  suam  ve- 
tustate  defendunt ;  ut  ea,  quaa  de  epistola  apostoli  Pauli 
Romanis  scribentis,  ad  manifestationem  Divinae  gratia? 
praevenientis  electorum  merita,  proferuntur,  a  nullo  mi- 
quam  Ecclesiasticorum  ita  esse  intellecta,  ut  nunc  senti- 
untur,  affirment."  Quibus  et  illud  Hilarii  addi  potest,  in 
alia  ad  eundem  Augustinum  data  epistola.  "  Ha;c  sunt  quae 
Massilias,  vel  aliis  etiam  locis  in  Gallia,  venlilantur :  NO- 
VUM, et  inutile  esse  prasdicationi,  quod  quidam  secun- 
dum propositum  eligi  dicantur."  Denique  hujus  doctrinae 
assertoribus  Praedestinatorum  nomen,  quod  Tiro  (et  eilm 
secutus  Sigebertus)  usurpat,  fuisse  impositum  ex  dicti  Ar- 
nobii  verbis  illis  liquet,  in  expositione  Psalmi  centesimi 
quadragesimi  sexti.  "  Nota  tibi,  PREDESTINATE, 
quod  loquor :  omnium  generaliter  bonam  voluntatem  Christi 
gratia  hoc  ordine,  quo  diximus,  antecedit :  si  tamen  pro 
omnibus  natus,  si  tamen  pro  omnibus  passus."  cui  geminum 
est  et  alteram  illud  Praedestinatianorum  cognomentum,  quo 
lititur  Hincmarus,  Gennadium  Massiliensem  imitatus :  qui, 
in  appendice1'  ad  Hieronymi  indiculum  dehaeresibus  adjecta, 
eorum  sententiam,invidiose  satis,  hunc  in  modum  explicat. 
"  Prasdestinatiani  sunt,  qui  dicunt  quod  Deus  non  omncs 
homines  ad  hoc  crearit,  ut  omnes  salventur;  sed  ut  multi- 
tudine  hominum  ornetur  mundus.  Quod  etsi  generali 
prasdicatione  dicat :  Venite  ad  me  omnes,  qui  laboratis  et 
onerati  estis ;  et  ego  reficiam  ros :  non  tamen  omnes  ea 
voluntate  vocet,  ut  omnes  sequantur  vocantem.  Sed  nee 
omnes  qui  ipso  inspirante  obediunt  vocationi,  dicuntur  ac- 
cipere  exequendi  in  bono  opere  perseverantiam ;  sed  post 

p  Edit.  Paris,  ann.  1017-  pag.  2'>. 


20  GOTTESCHALCI,  ET  PRJEDESTINATIANiE         CAP.  If. 

multos  labores  et  justitiae  fructus,  si  non  sunt  de  salvan- 
dorum  numero,  subtrahendas  eis  vires  agendi,  ne  perdu- 
rent  in  bono :  et  e  contrario,  illos  qui  prsedestinati  sunt 
ad  vitam  aeternam,  etiamsi  in  perfidia,  vel  in  omni  genere 
peccati  longo  tempore  volutentur ;  accepturos  occasionem, 
qua  et  credant  in  Deum,  et  secundum  Dei  praeeeptum  vi- 
vant,  ut  possideant  societatem  justorum.  Tali  definitione 
id  docere  student,  quod  Deus  personas  hominum  acci- 
piat :  quod  alios  etiam  invitos  post  multa  mala  opera  attra- 
hat  ad  salutem  ;  alios  post  bona  rejieiat,  et  compellat  in 
malum,  quo  pereant  in  aeternum." 

Hujusmodi  nimirum  porismata  ex  Augustini  de  absoluta 
prasdestinatione  sententia  deduxisse  Massilienses  ex  Pros- 
peri  ad  Gallorum  capitula  responsione  intelligimus  :  ut 
"  taliq  commento  etdetestationemejus,  quern  impeterent,  ob- 
tinerent ;  et  ab  bis,  quae  infamassent,  curam  exterriti  lec- 
toris  averterent."  Qua  a  Massiliensibus  suis  imbutus  per- 
suasione  Gennadius,  quo  animo  in  Augustinum  affectus 
fuerit  satis  aperuit ;  quum  in  scriptorum  ecclesiasticorum 
catalogo  ilium1'  "ex  multiloquio non  effugisse  peccatum,"  at- 
que  "  errorem  illius  sermone  multo  contractum,  lucta  hos- 
tium  exaggeratum,  necdum  liaeresis  quaestionem  dedisse," 
pronuntiat.  Itaque  Isidorus9  Hispalensis,  relicto  hie  Gen- 
nadio,  quern  alias  in  suo  Haereticorum  catalogo  sequi  solet, 
Praedestinatianorum  horum  mentione  prorsus  praetermissa, 
Pelagianorum  hseresim  eorum  loco,  judicio  longe  rectiore, 
substituit.  ■ 

Quin  et  Vossius  ipse  noster,  qui  omnium  primus  ad  mo- 
nacbos  Adrumetinos  (quibus  duos  libros,  alterum  de  gra- 
tia ac  libero  arbitrio,  de  correptione  ac  gratia  al- 
terum, transmisit  Augustinus)  Praedestinatianorum  ori- 
ginem  retulit,  in  illorum  tamen  descriptione,  perstric- 
tam*  a  Gennadio  fuisse  Augustini  de  praedestinatione  ab- 
soluta sententiam,  non  diffitetur.  Nam  monachi  quidem 
illi,   "  sicu  gratiam  praedicabant,  ut  negarent  hominis  esse 

i  Prosp.  pvsefat.  in  vespons.  ad  capit.  Gallor. 

r  Gennad.  catal.cap.  38.  8  Isidor,  orig.  lib.  8.  cap.  5. 

'  Voss.  histor.   Pelag.   lib.   1.  cap.    10. 

"  Augustin.  epist.  214.  Op.  torn.  2.  pag.  791. 


CAP.  II.         CONTROVERSY  AB  EO  MOT,E,  HISTORIA.  21 

liberum  arbitrium,  aut  in  die  judicii  redditurum  esse  Deum 
unicuique  secundum  opera  ejus" ;  neque  "  essew  corripien- 
dum  qui  exorbitat  de  via  justa,  sed  ei  reditum  et  perseve- 
rantiam  a  Domino  tantum  esse  poscendam :"  de  aliis  vero 
quae  Praedestinatianis  adscribi  solent,  adeoque  de  ipsa 
praedestinatione  (unde  id  cognomenti  illis  inditum)  fuisse 
ab  eis  aliquid  peculiariter  promulgatum,  non  legimus. 
Atqui  nihil  est  eorum,  quae  Praedestinatianis  ab  Arnobio, 
Gennadio,  Hincmaro,  aut  ipso  etiam  Sigeberto  tribuuntur  ; 
quod  non  a  Pelagianis  et  Semipelagianis,  ipsi  Augustino 
et  ejus  sectatoribus,  quo  jure  quave  injuria,  attributum 
fuisse  comperimus. 

Quod  "  quidamx  homines  scilicet  non  ad  hoc  a  Deo  creati 
sint,  ut  vitam  adipiscerentur  asternam ;  sed  ut  habitum 
tantummodo  seculi  praesentis  ornarent,  et  ad  utilitatem 
nascerentur  aliorum."  Quod  "  nony  omnes  homines  velit 
Deus  salvos  fieri,  sed  certum  numerum  praedestinatorum." 
Quod  "  majorem2  partem  generis  humani  ad  hoc  creet,  ut 
ilium  perdat  inaeternum."  Quod  "  haeca  sit  voluntas  Dei,ut 
magna  pars  Christianorum  salva  esse  nee  velit,  nee  possit." 
Quod  "  Dominusb  noster  Jesus  Christus  non  pro  omnium 
hominum  salute  et  redemptione  sit  passus."  Quod  "  nonc 
omnes  homines  vocentur  ad  gratiam."  Quod  "  quid  vocati 
sunt,  non  aequaliter  sint  vocati ;  sed  alii  ut  crederent,  alii 
ut  non  crederent."  Quod  "  nolite  Deus,  ut  omnes  catholici 
in  fide  catholica  perseverent ;  sed  velit,  ut  magna  exinde 
pars  apostatet,  et  magna  pars  sanctorum  a  sanctitatis  pro- 
posito  mat."  Quod  "  parsf  magna  ilia  Christianorum  catho- 
licorum  fidelium,  atque  sanctorum,  quae  ad  ruinam  et  per- 
ditionem  prasdestinata  est,  etiamsi  petat  a  Deo  sanctitatis 
perseverantiam,  non  impetrabit :  eo  quod  mutari  non  po- 
test divina  praedestinatio,  quae  illos  praeordinavit,  praepa- 

w  Id.  de  corrept.  et  grat.  cap.  3,  4,  et  10.  Op.  torn.  10.  pag.  752,  754. 

x  Gallor.  object.  13.  apud  Prosperum. 

y  Eorund.  object.  8. 

7  Vincent,    object.   3.   apud  eundem. 

a  Ejusd.  object.  7.  b  Ibid,  object.  1. 

r  Gallor.  object.  4.  rt   Eorund.  object.  5. 

e  Vincent,  object.  8,  et  9.  '    Ejusd.  object.  14. 


22  GOTTESCHALCI,  ET  PfWEDESTINATIANiE         CAP.  II. 

ravit,  praeaptavit,  ut  caderent."  Quod  "nonB  praedestinati  ad 
vitam,  etiamsi  fuerint  in  Christo  per  baptismum  generati,  et 
pie  justeque  vixerint,  nihil  eis  prosit :  sed  tandiu  reserven- 
tur,  donee  ruant  et  pereant :  nee  ante  eos  ex  hac  vita,  quam 
hoc  eis  contingat,  auferri."  Quod  "  quibusdamh  vocatis,  et 
pie  justeque  viventibus,  obedientia  subtrahatur,  ut  obe- 
dire  desistant."  Quod  "omnes'  illifideles  etsancti,  qui  ad 
aeternam  mortem  praedestinati  sunt,  quando  ad  vomitum 
suum  relabuntur,  vitio  quidem  suo  hoc  facere  videntur ; 
sed  ipsius  vitii  causa  est  Divina  praedestinatio,  quae  illis 
latenter  subtrahit  bonas  voluntates."  Quod  "sik  qui  sunt 
nondum  vocati,  quos  Deus  gratia  sua  praedestinaverit  eli- 
gendos,  accipient  eandem  gratiam,  qua  velint,  et  sint 
electi :  et  si  qui  obediunt,  si  praedestinati  sunt  rejiciendi, 
subtrahentur  obedientiae  vires  ut  obedire  cessent."  Quod 
"  omnes1  illi  fideles  et  sancti  qui  ad  aeternam  mortem  prae- 
destinati sunt,  posteaquam  ceciderint,  sic  a  Deo  dispen- 
sentur,  ne  possint  vel  velint  per  pcenitentiam  liberari." 

Ad  id  quod  extremo  loco  de  ypocrwTroXj^ia  objicitur, 
et,  "rerumm  indigna  confusione,"  vetus  spectat  ilia  Pelagia- 
norum  calunmia,  initio  libri  sexti,  sive  Hypomnesticwn, 
siveHypognosticwn  proposita.  "  Credere"  nos  vel  praedicare 
suggillatis,  quia  cum  lege  Dei  et  prophetis,  cum  evan- 
gelio  Christi  ejusque  apostolis,  praedestinationem  dicimus, 
quod  Deus  quosdam  hominum  sic  praedestinet  ad  vitam 
regni  coelorum,  ut  si  nolint  orare,  aut  jejunare,  aut  in 
omni  opere  divino  vigiles  esse,  eos  omnino  perire  non 
posse;  nee  prorsus  sui  debere  esse  solicitos,  quos  Deus, 
quia  voluit,  semel  jam  eligendo  praedestinavit  ad  vitam : 
quosdam  vero  sic  praedestinavit  in  gehennae  pcenam,  ut 
etiam  si  credere  velint,  si  jejuniis  et  orationibus  omnique 
se  voluntati  divinae  subjecerint,  in  his  Deum  non  delec- 
tari,  et  vitam  illis  aeternam  in  toto   dari  non  posse ;  sic 

e  Gallor.  object.  3.  h  Eorund.  object.  12. 

Vincent,  object.  13. 
k  Genuensium  dubium  10.  npud  eund.    ex  Augustin.  de  bono  vel  dono  per- 
teverant.  cap.  15. 

1   Vincent,  object.  15.  m  Faust,  delib.  aibitr.  lib.  2.  cap.  6. 

"  Author  hypognostic.  in  Appen.  tomi  10,  oper.  Augustini. 


CAP.  II.  CONTROVERSLE  AB  EO  MOT.E,  HISTORIA.  2o 

electione  praedestinatos  esse  ut  pereant.  Deum  nos  taliter 
operantem  personarum  esse  acceptorem  dicere."  Necnon 
et  Semipelagianorum  ilia  altera  a  Prospero  in  epistola  ad 
Augustinum  commemorata :  "  Hoc  propositum  vocationis 
Dei,  quo  vel  ante  mundi  initium,  vel  in  ipsa  conditione  ge- 
neris humani,  eligendorum  et  rejiciendorum  dicitur  facta 
discretio  ;  ut,  secundum  quod  placuit  Creatori,  alii  vasa 
honoris,  alii  vasa  contumelise  sint  creati,  et  lapsis  curam 
resurgendi  adimere,  et  Sanctis  occasionem  teporis  ad- 
ferre  :  eo  quod  in  utramque  partem  superfluus  labor  sit, 
si  neque  rejectus  ulla  industria  possit  intrare,  neque  elec- 
tus  ulla  negligentia  possit  excidere.  Quoquo  enim  modo 
se  egerint,  non  posse  aliud  erga  eos,  quam  Deus  definivit, 
accidere,  et  sub  incerta  spe  cursum  non  posse  esse  con- 
stantem  ;  cum,  si  aliud  habeat  praedestinantis  electio,  cassa 
sit  annitentis  intentio.  Removeri  itaque  omnem  indus- 
trial^ tollique  virtutes,  si  Dei  constitutio  humanas  praeve- 
niat  voluntates :  et  sub  hoc  praedestinationis  nomine,  fa- 
talem  quandam  induci  necessitatem.  Quamobrem  nee 
acquiescunt,"inquit  Prosper,  "  praedestinatum  electorum  nu- 
merum,  nee  augeri  posse,  nee  minui :  ne  locum  apud 
infideles  ac  negligentes  cohortantium  incitamenta  non 
habeant ;  ac  superflua  sit  industrial  ac  laboris  indictio,  cu- 
jus  studium  cessante"  electione  frustrandum  sit." 

Unde  manifestum  existit,  non  ex  libris  Augustini  male 
intellects,  ut  Sigeberto  Gemblacensi  visum,  et  qui  ex  eo 
corrigendum  putarunt  Tironis  chronicon  (quod  in  nullo, 
opinor,  manuscripto  exemplari  a  Sigeberti  illo  altero  se- 
junctum  cernitur)  sed  ex  Augustini  libris  rite  intellectis, 
sensisse  Massilienses  et  alias  Pelagianorum  reliquias  justa 
consequentia  deducta  fuisse  nefanda  ilia  quae  Praedestina- 
tianis  adscribebant  dogmata.  Verba  Sigeberti,  ad  annum 
Christ!  quadringentesimum  decimum  quintum,  ista  sunt. 
"Praedestinatorum  haeresis  hoc  tempore  ccepit  serpere  :  qui 
ideo  praedestinati  vocantur,  quia,  de  praedestinatione  et  divina 
gratia  disputantes,asserebant  quod  nee  pie  viventibus  prosit 
bonorum  operum  labor,  si  a  Deo  ad  mortem  praedestinati 


"  cas>>a?iic. 


24  GOTTESCHALCI,  ET  PRJEDESTINATIANiE         CAP.  II. 

fuerint ;  nee  impiis  obsit,  quod  improbe  vivant,  si  a  Deo  pras- 
destinati  fuerint  ad  vitam.  Quae  assertio  et  bonos  a  bo- 
nis avocabat,  et  malos  ad  mala  provocabat.  Haec  haeresis  ex 
libris  Augustini  male  intellects  initium  sumpsisse  dicitur." 
Haec  Sigebertus :  ignorans,  Semipelagianorum  artibus,  per 
Praedestinatorum  istorum  latus  recta  petitum  fuisse  ipsum 
Augustinum. 

Contra  Julianum  Pelagianum,  Augustinusp  ita  dis- 
putaverat.  "  Quid  est  quod  dicis  ;  cum  desideriis 
suis  traditi  dicuntur,  relicti  per  divinam  patientiam  in 
telligendi  sunt,  non  per  potentiam  in  peccata  compulsi? 
quasi  non  simul  posuerit  haec  duo  idem  apostolus  et  pati- 
entiam et  potentiam,  ubi  ait :  Sicq  autem  volens  Deus  osten- 
dere  tram  et  demonstrare  potentiam  suam,  attulit  in  mult  a 
patentia  vasa  ircet  quce  perfecta  sunt  in perdiiionem.  Ait, 
inquis,  apostolus :  Bonitas*  Dei  ad  pcenitentiam  te  addu- 
cit.  Verum  est,  constat :  sed  quern  praedestinavit  addu- 
cit ;  quamvis  secundum  duritiam  et  cor  impcenitens,  quan- 
tum ad  ipsum  attinet,  thesaurizet  sibi  iram  in  die  ircc,  et 
revelationis justi ijudicii  Dei,  qui  reddet  unicuique  secun- 
dum opera  ejus.  Quantamlibet  enim  praebeat  patientiam, 
nisi  ipse  dederit,  quis  agit  pcenitentiam?  Ex  isto  numero 
electorum  et  praedestinatorum,  etiam  qui  pessimam  dux- 
erunt  vitam,  per  Dei  benignitatem  adducuntur  ad  pceni- 
tentiam ;  per  cujus  patientiam  non  sunt  huic  vitas  in  ipsa 
scelerum  perpetratione  subtracti,  ut  ostendatur  et  ipsis 
et  aliis  cohaeredibus  eorum,  de  quam  profundo  malo  possit 
Dei  gratia  liberare.  Ex  his  nemo  perit,  quacunque  aetate 
moriatur.  Caeteri  autem  mortales,  qui  ex  isto  numero 
non  sunt,  et  ex  eadem  quidem  massa  ex  qua  et  isti,  sed 
vasa  irae  facti  sunt,  ad  utilitatem  nascuntur  istorum.  Non 
enim  quenquam  eorum  Deus  temere  ac  fortuito  creat, 
aut  quid  de  illis  boni  operetur  ignorat ;  cum  et  hoc  ipsum 
bonum  operetur,  quod  in  eis  humanam  creat  naturam,  et 
ex  eis  ordinem  seculi  praesentis  exornat.  Istorum  nemi- 
nem  adducit  ad  pcenitentiam  salubrem  et  spiritalem,  qua 
homo  in  Christo  reconciliatur  Deo  ;  sive    illis  ampliorem 

i'  lib.  5.  cap.  5,  6.   Op.  torn.  10.  pag.  634,  635,  636. 

t  Rom.  cap.  9.  ver,  22.  '    Ibid.  cap.  2.  ver.  i. 


CAP.  II.  CONTROVERSY  AB  EO  MOT\E,  HISTORIA.  25 

patientiam,  sive  non  imparem  praebeat.  Quamvis  ergo 
omnes  ex  eadem  massa  perditionis  et  damnationis,  secun- 
dum duritiam  cordis  sui  et  cor  impcenitens,  quantum  ad 
ipsos  pertinet,  thesaurizent  sibi  iram  in  die  irae,  quo  reddi- 
tur  unicuique  secundum  opera  sua  :  Deus  tamen  alios 
inde  per  misericordem  bonitatem  adducit  ad  pcenitentiam, 
alios  secundum  justum  judicium  non  adducit.  Habet  enim 
potestatem  adducendi  et  trahendi,  ipso  Domino  dicente : 
Nemo3  venlt  ad  me,  nisi  Pater  qui  me  misit  traxerit  eumJ" 

Ex  his  et  similibus  Augustini  disputationibus  collegit 
Gennadius,  cum  Massiliensibus  suis,  hanc  illius  fuisse  sen- 
tentiam  ;  "  Quod  Deus  non  omnes  homines  ad  hoc  crearit, 
ut  omnes  salventur,  sed  ut  multitudine  hominum  ornetur 
mundus,  &c  quodque  alios,  etiam  invitos,  post  multa 
mala  opera  attrahat  ad  salutem  ;  alios  post  bona  rejiciat 
et  compellat  in  malum,  quo  pereant  in  aeternum."  Vel,  ut 
alii  adhuc  odiosius  rem  expressere,  "  quod1  per  potentiam 
Deus  homines  ad  peccata  compellat,"  atque  "  exu  prasdesti- 
natione  Dei,  velut  fatali  necessitate,  homines  ad  peccatacom- 
pulsi  cogantur  ad  mortem,"  Deo  homines  "  inw  mortem  im- 
pellente,  et  perituris  salutis  intercludente  aditum."  Deni- 
que  "quod*  Deus  absque  ullo  inter  malum  et  bonum  mode- 
ratoris  examine,  non  online  regentis,  sed  jure  dominantis, 
ilium  afFectu  dignum  reddat,  hunc  odio  ;  ilium  recipiat 
studio,  hunc  excludat  imperio  :  et  inter  duos  perditos, 
nulla  consideratio  laboris,  nulla  devotionis  habeatur  ;  sed 
unus  sine  ratione  cessantibus  officiis  assumatur,  alter  sine 
discretione  damnetur."  Sic  enim  Faustus,  ille  Semipelagia- 
norum  antesignanus,  cujus  profundam  calliditatem  B.  Ful- 
gentium  destruxisse  notavit  Isidorusy,  suppresso  Augus- 
tini nomine,  ejus  opinionem  insectatur :  quemadmodum  a 
Sixtoz  Senensi  recte  e§tanimadversum:  quod  tamen  scrip- 
turn  adversus  Praedestinatianos  ab  ipso  fuisse  editum,  Mal- 
donatus3  significat :  nee   male  illud  quidem  ;  si  per  Prae- 

s  Joh.  cap.  6.  ver.  44.  l   Gallor.  object.  11. 

u   Eorund.  object.  1.  "  Faust,  de  lib.  arbitr.  lib.  1.  cap.  19. 

*   Id.  lib.  2.  cap.  6.  >'  Isidor.  de   vir.   illustr.  cap.  14. 

z  Sixt.  Senens.  in  biblioth.  sanct.  lib.  C.  annot.  252. 

»  Maldonat.    in  Joh.  cap.  17.  ver.  9.  et  Matth.  cap.  20.  ver.  11. 


26  GOTTESCHALCT,  ET  PR/EDESTINATIAN^E  CAP.  U. 

destinatianos  non  alios  intellexisset  quam  eos,  qui  Augus- 
tinianam  de  praedestinatione  sententiam  sunt  amplexi.  Nam 
et  in  ipso  operis  hujus  initio  Leontium  episcopum  com- 
mendat  author  ;  "  quod  in  condemnando  PRiEDESTI- 
NATIONIS  errore  concilium  summorum  antistitum  con- 
gregasset :"  et  hosce  ipsos  Fausti  libros,  Petrus  diaconus 
cum  collegis  suis,  in  fine  libri  de  incarnatione  et  gratia 
Domini,  ut  contra  PR.EDESTINATIONIS  sententiam 
scriptos,  anathematizat. 

Summa  vero  venenati  illius  scripti  duabus  epistolis  com- 
prehenditur,  quarum  altera  ipsius  Fausti  est  ad  Lucidum 
presbyterum  ;  altera  Lucidi,  a  Fausto  seducti,  preeteritas 
errores  revocantis,  seu  verius  ab  orthodoxorum  consortio 
ad  Semipelagianorum  castra  transeuntis.  Unde  apparet, 
quid  de  Henrici  Canisii  nugamento  judicandum  sit ;  quib 
Lucidum,  quod  erroneae  Fausti  epistolae  subscripsisset, 
pcenituisse  fingit,  erroremque  publicata  epistola  damna- 
visse  :  quid  de  contrario  Baroniic,  Biniid  et  Becani6,  pro- 
nuntiato  sentiendum ;  qui  Lucidum,  Fausti  opera  ad  ca- 
tholicam  fidem  revocatum,  Praedestinatianorum  errores, 
quibus  detentus  fuerat,  damnasse  autumant.  Quid  item 
de  Serariif  impudentia;  qui  "eandem  hodie  toties  damna- 
tam,  impiam,  horrendamque  delirationem,  e  graveolenti- 
bus  priscorum  haereticorum  bustis,  ab  hodiernis  refossam 
Calvinistis,  calumniatur."  Quid  de  Hincmari  denique  (ut 
ad  ilium  tandem  redeamus)  avtcrropriaia  statuendum  sit ; 
qui  commentitiam  hanc  Praedestinatianorum  haeresim  "  pri- 
mum1'  in  Africa,  postea  in  Galliis,  per  idem  tempus  quando 
et  Nestoriana  haeresis,  esse  exortam  ;  et  tempore  Cceles- 
tini  papae,  ipsius  auctoritate,  et  instantia  sancti  Prosperi, 

b  Canis.  annot.  in  Faust,  epist.  3.  bibliothec.  patr.  torn.  5.  part.  1.  pag. 
526.  edit.  Colon. 

c  Baron,  aim.  490.  sec.  16,  17,  24,  29,  30. 

d  Bin.  not.  in  concil.  Arelat.  III.  tomo  2.  concil.  part.  1.  pag.  C33.  edit. 
Colon,  aim.  1618. 

e  Becan.  qusest.  3.  Calvinistic.  contra  Paraum,  tomo  1.  opuscul.  pag.  428. 
edit.  Mogunt.  ann.  1610. 

•  Serar.  Moguntiac.  rer.  lib.  cap.  33.  pag.  130. 

e  Flodoard.  hist.  Remens.  lib.  3.  cap.  14. 

11  Baron,  ann,  490.  sec.  17.  et  29.  collat.  cum  ann.  848.  sec.  7. 


CAP.  II.        CONTROVERSI/E  AB  EO  UOTJE,  HISTORIA.  27 

revictam"  esse  asserit.  Cui  hircum  hie  mulgenti  cri- 
brum  supponens  Baronius,  istorum  errores  "  S.  Prospe- 
rum  confutavisse"  addit;  "  cum  adversus  calumniatores 
doctrinae  S.  Augustini  responsionum,  quatuor  libros  con- 
scripsit." 

Et  sane  ex  istis  responsionum  Prosperilibris  constat,  non 
quidem  a  Prsedestinatianis  nescio  quibus,  sed  a  Pelagiano- 
rum  reliquiis,  Augustini  doctrinam  in  pravum  sensum  ca- 
lumniose  fuisse  detortam  :  ej usque  innocentiam,  Prosperi 
et  Hilarii  instantia,  adversus  istorum  calumnias  a  Cceles- 
tino  assertam  fuisse,  ipsa  pontificis  evincit  epistola  ad  Gal- 
liarum  episcopos  hac  de  re  conscripta.  Sed  extitisse 
turn  praedestinatianae  alicujus  haereseos  defensores  alios,  a 
Ccelestino  et  Prospero  refutatos,  Hincmari  commentum 
est,  odium  hinc  adversario  suo  Gotteschalco  conflare  vo- 
lentis :  quern  Praedestinatianos  alios  nullos  in  praedestina- 
tionis  doctrina  tradenda  secutum  fuisse,  scripta  ipsius  de- 
clarant, quam  ipsum  Augustinum5  Prosperum,  et  Fulgen- 
tium ;  quorum  postremus,  ut  inquit  ille,  "catholicissime'  nec- 
non  et  copiosissime  disputavit  in  septem  libris  contra  duos 
libros  Fausti  haeretici,  Lirinensis  quondam  monachi,  Re- 
gensis  vero  postmodum  episcopi:  quern  convicit  idem 
doctor  mirabiliter,  contrivitque  commenta  diaboli  ;  et  cum 
aliis  quatuordecim  Sanctis  coepiscopis  suis  ab  Ecclesia 
Christi  repulit  et  eliminavit  lethiferum  virus  Antichristi." 

'    Gotteschalci  confess,  in  fine  hujus  libri.) 


28  GOTTESCHALCI,  ET  PR-EDESTINATIAN.3E        CAP.  III. 


CAP.  III. 


De  Gotteschalci  ordinatione,  peregrinatione  et  prsedicatione  :  atque  contrariis 
Hincmari  Remensis  et  Remigii  Lugdunensis  archiepiscopi  de  doctrina  illius 
judiciis. 

Vacante  post  Ebbonis  archiepiscopi  depositionem  se- 
de  Remensi,  a  Rigboldo  Remorum  chorepiscopo  presby- 
ter ordinatus  est  Gotteschalcus  ;  Rothado  Suessonicae 
civitatis  episcopo  inconsulto,  sub  cujus  prsefectura  Orba- 
cense  fuit  ccenobium,  in  quo  ille  monachatum  fuerat  pro- 
fessus.  Inde  a  monasterio  irregulariter  exeuntem,  pera- 
gratis  regionibus  plurimis,  dogmata  sua  passim  eum  dis- 
seminasse,  narrat  in  epistola  ad  Nicolaum  I.  Hincmarus, 
Ebbonis  in  Remensi  archiepiscopatu  proximus  successor. 
In  alia  quoque  epistola,  ad  Lugdunensem  Ecclesiam  missa, 
postquam  euma  dixisset,  "  ultro  sibi  prsedicatoris  nomen  as- 
sumpsisse,  atque  ad  barbaras  et  paganas  gentes  (in  ulti- 
mis,  ut  videtur,  Germanise  finibus  positas)  velut  evangeli- 
zaturum  perrexisse  ;"  his  verbis  seriem  praedicationis  ejus 
exequitur,  dicens  ;  "Alio  pracdicationem  suam  orsus  initio 
quam  Joannes,  qui  dixit,  Poenitentiam  agite ;  appropin- 
quavit  enim  regmim  ccclorum  :  et  quam  Paulus,  qui  docuit 
per  visibilia  visibilium  et  invisibilium  cognoscere  Creato- 
rem  :  coepit  praedicare,  quod 

I.  "-  Ante  omnia  secula  et  antequam  quicquam  faceret,  a 
principio  Deus  quos  voluit  pragdestinavit  ad  regnum,  et 
quos  voluit  praedestinavit  ad  interitum." 

II.  "  Qui  praedestinati  sunt  ad  interitum,   salvari  non 

*  Eccles.  Lugdunens.  de  trib.   epistolis.  tomo  9.  biblioth.  patr.  part.   1.  pag. 
1053.  F.  Edit.  Colon. 
b  Matth.  cap.  3.  ver.  2.  c  Rom.  cap.  1.  ver,  20. 


CAP.  rn.     controversy  ab  eo  mot.e,  historia.  29 

possunt,  et  qui  praedestinati  sunt  ad   regnum,  perire  non 
possunt." 

III.  "  Deus  non  vult  omnes  homines  salvos  fieri,  sed  eos 
tantum  qui  salvantur  :  et  quod  dieit  apostolus,  Qui  vult 
omnes  homines  salvos  fieri,  illos  dicit  omnes  qui  tantum- 
modo  salvantur." 

IV.  "  Christus  non  venit  ut  omnes  salvaret;  nee  passus 
est  pro  omnibus,  nisi  solummodo  pro  his,  qui  passionis 
ejus  salvantur  mysterio." 

V.  "  Postquam  primus  homo  libero  arbitrio  cecidit,  ne- 
mo nostrum  ad  bene  agendum,  sed  tantummodo  ad  male 
agendum,  libero  potest  uti  arbitrio." 

Hie  vero  opera?  pretium  fuerit  attendere,  quid  pro 
Gotteschalco  Ecclesiase  sua?  nomine,  Remigius  Lugdunen- 
sis  archiepiscopus  respondeat.  "Hoc  nobis  licet  ex  parte 
incredibile  videatur,  quod  videlicet  gentibus  ignorantibus 
Dominum  pracdicans  praetermittere  potuerit,  ut  non  eos 
primo  omnium  ad  pcenitentiam  provocaret,  nee  eis  inter 
ereaturam  et  Creatorem  rationabiliter  discernere  persua- 
deret;  utjam  non  colerent,  neque  servirent  creaturse  per 
idololatriae  errorem,  sed  potius  Creatori  qui  est  benedictus 
in  secula :  sed  qurestiones  eis,  etiam  fklelibus  et  doctis 
difficillimas,  de  divinis  judiciis  et  pranlestinationis  ac  re- 
demptionis  mysterio  proposuerit.  Tamen  praetermitten- 
tes  hujus  rei  tarn  absurdam  et  incongruam  objectionem, 
magis  eum  credimus  inter  fideles,  vel  etiam  sacerdotes  ilia- 
rum  partium,  talia  movere  et  proponere  potuiss.e,  quibus 
magnarum  et  novarum  rerum  velut  novus  atque  admiran- 
dus  prsedicator  existimaretur ;  quam  tantae  eum  fatuitatis 
et  stultitiae  extitisse,  ut  imputetur  omnium  rerum  divina- 
rum  penitus  ignaris  tarn  importune  et  praepostere  talia  in- 
gessisse,  quibus  apud  eos  non  audiendus  sed  penitus  ri- 
dendus,  et  ab  omnium  auribus  arcendus  judicaretur." 

Ad  quinque  vero  illas  sententias  quod  attinet : 

I.  II. 

Duas  quidem  priores  certissima?  veritatis  esse,  multis  et 

J  1  Tim.  cap.  2.  vcr.  4.  e  ut  supra,  pag.  1053.  G.H. 

VOL.  IV.  D 


30  GOTTESCHALCI,  ET  PRiEDESTINATIANiE         CAP.  III. 

scripturarum  et  patrum  testimoniis  confirmat  Remigius, 
ita  tandem  concludens.  "Eccef  beatissimi  patres  Ecclesiae 
uno  sensu,  uno  ore,  quia  et  uno  spiritu,  divinae  praescien- 
tiae  et  praedestinationis  immobilem  veritatem  in  utraque 
parte,  electorum  scilicet  et  reproborum,  praedicant  et  cora- 
mendant ;  electorum  utique  ad  gloriam,  reproborum  vero 
non  ad  culpam  sed  ad  pcenam :  et  in  his  non  temporalium, 
neque  ex  aliquo  tempore  inchoantium ;  sed  sempiterna- 
rum  dispositionum  Dei  immutabilem  ordinem  nobis  de- 
monstrari  confirmant:  nee  aliquem  electorum  posse  perire, 
nee  ullum  reproborum  propter  duritiam  et  impcenitentiam 
cordis  sui  posse  salvari.  Hoc  et  divinarum  scripturarum 
Veritas,  et  sanctorum  atque  orthodoxorum  patrum  aucto- 
ritas,  consonanter  annunciant,  indubitanter  nobis  creden- 
dum  et  tenendum  inculcant.  Quapropter,  etsi  illius  mise- 
rabilis  monachi  improbatur  levitas,  improbatur  temeritas, 
culpatur  importuna  loquacitas,  non  ideo  divina  neganda 
est  Veritas ;  quia,  juxta  prasmissam  catholicae  fidei  ratio- 
nem,  omnipotens  Deus  ante  constitutionem  mundi,  ante- 
quam  quicquam  faceret,  a  principio  certis  et  justis  atque 
immutabilibus  causis  aeterni  consilii  sui  quosdam  ad  reg- 
nura  gratuita  bonitate  sua,  ex  quibus  nemo  sit  periturus 
protegente  misericordia  sua:  et  quosdam  praedestinaverit 
ad  interitum  justo  judicio  suo,  propter  meritum  quod  prae- 
scivit  impietatis  eorum,  ex  quibus  nemo  possit  salvari ; 
non  propter  violentiam  aliquam  Divinas  potestatis,  sed 
propter  indomabilem  et  perseverantem  nequitiam  propria? 
iniquitatis.  Quid  ergo  restat,  nisi,  ut  si  aliquid  aliter  sa- 
puimus,  hoc  nobis  Deo  revelante  humiliter  abnuamus,  et 
clarescentem  veritatem  fideliter  amplectamur  ?  quia,  ut 
apostolus  docet,  non  debemus  posse  aliquid  adversus  veri- 
tatem, sed  pro  veritate.  " 

III. 

De  tertia  sententia  ita  disputat.  "  Quidg  causae  est  ut 
Deus,  qui  omnes  homines  vult  salvos  fieri,  non  omnes  ho- 
mines salvet  ?  Voluntatem   eorum   non  expectat,  quia  vo- 

f  Pag.  1058.  D.  E.  «  Pag.  1059.  F.  G. 


CAP.  III.       CONTROVERSI/E  AB  EO  MOTiE,  HISTORIA.  31 

luntatem  verae  salutis  suae  nemo  habere  potest  nisi  per  il- 
ium. An  quod  vult  non  potest  omnipotens  ?  ut  (quod 
absit)  velit  salvare  omnes  homines,  non  possit.  Quid 
ergo  restat,  nisi  ut  ille,  qui  omnia  quaecunque  voluit  fecit, 
ideo  hoc  non  faciat  quia  nolit,  non  quia  non  possit  ? 
Quia,  sicut  vere  omnia  quse  voluit  fecit,  ita  vere  no- 
luit  quae  non  fecit.  Cur  ergo  noluit  ?  nisi  quia  in  hac  re 
sicut  jus  turn  ita  et  occultum  est  judicium  ejus  cui  psalmista 
dicit ;  Judicia  tua  abyssus  multa;  et  de  quo  apostolus 
dicit ;  Quis  enim  eognovit  sensum  Domini,  aut  qu'is  consi- 
Harius  ejus  fuit  f  et  iterum  ;  Numquid  iniquitas  apud 
Deum  f  Absit.  Quos  ergo  voluit  salvare,  salvavit ;  quia 
omnia  quaecunque  voluit  fecit :  quos  autem  salvare  noluit, 
ubi,  nisi  in  ilia  ex  Adam  veniente  massa  damnationis,  reli- 
quit  ?  Ita  lit,  etiam  si  secundum  pium  quorundam  patrum 
piorum  sensum  Deus  omnes  homines  vult  salvos  fieri  boni- 
tate  Creatoris,  qua  creaturam  suam  bene  a  se  conditam 
perire  non  vult ;  id  ipsum  iterum  non  vult  judicis  aequitate, 
qua  eandem  creaturam  suam,  vel  originali  vel  etiam  actuali 
peccato  nequiter  inquinatam  et  vitiatam,  impunitam  esse 
non  sinit.  In  tantum  enim  neminem  vult  perire,  nee  vo- 
luntas ejus  alicui  causa  perditionis  existit,  ut  per  prophe- 
tam  etiam  juret  et  dicat ;  Vivob  ego,  dicit  Dominus,  quia 
nolo  mortem  impii,  sed  ut  revertatur  a  via  sua  impia  et 
vivat :  et  tamen  ipse,  qui  non  vult  mortem  impii,  perseve- 
rantem  in  impietate  sua  impium  proculdubio  punit.  Ita 
in  uno  atque  eodem  homine  et  bonitatem  et  severitatem 
suam  ostendens  :  bonitatem,  qua  non  vult  eum  perire ;  se- 
veritatem, qua  perseverantem  in  iniquitate  non  vult  impu- 
nitum  relinquere.  Si  ergo  hoc,  quod  de  uno  homine  dixi- 
mus,  de  universo  genere  hominum  pereuntium  similiter 
intelligatur :  potest  forsitan  non  absurde  dici,  quod  Deus 
omnes  homines  velit  salvos  fieri  bonitate  Creatoris ;  et  ta- 
men eos,  quos  indignos  salute  judicaverit,  justa  judicis 
severitate,  non  salvet.  Nam  et  in  uno  homine,  ut  jam  dic- 
tum est,  utrumque  fieri  posse  ostendit  apostolus,  dicens : 
Vide  ergo  bonitatem,  et  severitatem  Dei,  in   illis  quidem 

11  Ezech.  cap.  :$;5.  ver.  11. 

D    2 


32  GOTTESCHALCI,  ET  PR.T.DESTINATIANiE  CAP.  III. 

qui  ceciderunt  severitatem  ;  in  te  autem  bonitatem,  si  per- 
manseris  in  bonitate,  alioquin  et  tu  excideris :  quod  est 
aperte  severitatem  clenunciare  illi,  qui  non  permanserit  in 
bonitate." 

Locum  vero  ilium  apostoli,  "  Qui  vult  omnes  homines 
salvos  fieri,  et  ad  agnitionem  veritatis  venire"  quatuor1 
modis  in  scriptis  catholicorum  patrum  explanatum  esse 
dicit. 

I.  "  Ut  omnes  homines  omnia  hominum  genera  accipi- 
amus :  id  est,  Judaeorum  et  gentium  ;  liberorum  et  servo- 
rum  ;  virorum  et  mulierum ;  divitum  et  pauperum ;  nobi- 
lium  et  ignobilium ;  et  quaecunque  hujusmodi.  Isto  nam- 
que  locutionis  modo  ipse  Dominus  in  evangelio  dicit :  Etk 
ego,  si  exaltatus  faero  a  terra,  omnia  traham  ad  me.  Et 
apostolus  :  Co?iclusit]  enim  Deus  omnio  in  incredulitate,  ut 
omn ium  misereatur." 

II.  "  Utm  illos  solos  salvari  intelligamus,  quos  ipse  salvare 
voluerit :  id  est,  non  quod  omnes  salventur,  sed  quod  ne- 
mo nisi  miserationis  ejus  voluntate  salvetur  :  de  quo  Psal- 
mista  dicit  ;  Salvum™  me  fecit,  quoniam  voluit  me  Et 
iterum :  Et°  vita  in  voluntate  ejus,  Iste  enim  locutionis 
modus  in  verbis  apostoli  etiam  aliis  locis  invenitur ;  ut  in 
illo:  Sicutv  per  unius  hominis  delictum  in  omnes  homines 
in  condemnationem  ;  ita  et  per  unius  hominis  justitiam,  in 
omnes  homines  in  justificationem  vita; :  Non  quia  nullus 
hominum  est  qui  per  illius  justitiam  non  justificetur  ; 
sed  quia  praeter  ejus  justitiam  nemo  justificetur.  Om- 
nes ergo  per  primum  Adam  in  condemnationem,  et 
omnes  per  novissimum  Adam  in  justificationem  :  quia  ne- 
mo in  condemnatione,  nisi  per  ilium ;  nemo  in  justification 
nisi  per  istum.  Tali  sensu  et  illud  accipiendum  est :  Sic- 
uf*  in  Adam  omnes  moriuntur ;  ita  et  in  Christo  omues 
vivificabuntur.  Vere  nempe  in  Adam  omnes  moriuntur; 
quia  nemo  in  mortem  nisi  per  ilium  :  et  vere  in  Christo  om- 
nes vivificabuntur  ;    quia  nemo  in  ilia  resurrectione  vita?  nisi 

Pag.  1058.  G.  H.  k  Job.  cap.  12.  ver.  32. 

I  Rom.  cap.  1 1.  ver.  32.  "'  Pag.  1058.  H.  1059.  A.  B. 

II  Psal.  18.  ver.  20.  °  Psal.  30.  ver.  6. 

p  Rom.  cap.  5.  ver.  18.  <i  1  Cor.  cap.  15.  ver.  22. 


CAP.  III.       CONTROVERSY  AB  EO  MOT.E,  HISTORIA.  o>) 

per  ipsum.  Quo  etiam  sensu  manifestissime  illud  in 
Psalmo  dictum  est :  Allevaf  Dominus  omnes  qui  corruunt, 
et  erigit  omnes  elisos.  Quia  vel  ex  omni  genere  peccan- 
tium  sive  criminosorum  quos  voluerit  salvat :  vel  quia  nisi 
per  ilium  nemo  prostratus  erigitur  aut  allevatur,  dum  non 
suis  viribus,  sed  Dei  miseratione  consurgit." 

III.  "  Ut3  hoc  sanctos  suos  per  Spiritum  suura  velle  faci- 
at,  id  est,  velle  eis  inspiret,  ut  omnes  homines,  sicut  seipsos, 
salvos  fieri  optent  ;  sicut  et  deSpirituSancto  intelligendum 
est  quod  idem  dicit  apostolus  :  Sed1  ipse  Spiritus postulat 
pro  nobis  gemitibus  inenarrabilibns.  Postulat  namque 
Spiritus,  quia,  ut  beatus  Gregorius  exponit,  ad  postulan- 
dum  eos,  quos  repleverit,  inflammat :  et  gemit  atque  desi- 
derat  Spiritus  quia  sanctos  in  orationibus  gementes  et  desi- 
derantes  facit.  Juxta  hunc  itaque  sensum  Deus  vult  om- 
nes homines  salvos  fieri,  quia  ipse  Sanctis  suis  inspirat  ut 
hoc  velint  ;  ipse  eos  ita  volentes  facit.  Sicut  irispiraverat 
beato  apostolo,  qui  dicebat  :  Foloa  autetn  omnes  homines 
esse  sicut  meipsum.  Et  alibi :  Opto™  apud  Deum,  et  in 
modico  et  in  mag  no,  non  solum  te,  sed  et  omnes  qui  me 
audiunt  hodie,  tales  fieri  quails  ego  sum." 

IV.  "  Utx  simpliciter  accipiatur  hoc  de  omnibus  homini- 
bus,  quantum  in  ipso  est  Deum  velle  eo  quod  omnes  sal- 
vari  velit  bonitate  Creatoris  :  sed,  quia  liberi  arbitrii  eos 
condidit,  expectet,  ut  hoc  etiam  ipsi  velint :  et  si  vokie- 
rint,  juste  salventur  ;  si  noluerint,  juste  puniantur." 

Iny  tribus  prioribus  modis,  et  veram  omnino  et  salubrem 
intelligentiam  esse  dicit :  in  quarto  autem  modo  illud  sine 
dubio  cavendum  (quia  et  occasionem  Pelagianae  pravitati 
praebet),  quod  Deum,  ut  salvet  homines,  humanas  expec- 
tare  asserit  voluntates.  Contra  quern  errorem  ita  in  anti- 
quis  patrum  conciliis  legitur  definitum2.  "  Si  quis,  ut  a 
peccato  purgemur,  voluntatem  nostram  Deum  expectare 
contendit,  non  autem  ut  etiam  purgari  velimus,  per  Sancti 
Spiritus  infusionem  et  operationem  in  nobis  fieri,  confite- 
tur:  resistit  ipsi  Spiritui  Sancto,  per  Salomonem  dicenti; 

'   Psal.  145,  ver.  1 1.  »  Pag.  1059.  C.  D. 

1    Rom.  cap.  8.  ver.  2(i.  "    1  Cor.  cap.  7.  ver.  7. 

w  Act.  cap.  26.  ver.  29.  "  Pag.  1059.  D. 

y  Pag.  1059.  H.  et  1060.  A.  B.  z  Concil.  Arausican.  2.  canon.  4. 


34  gotteschalci,  et  pr^edestinatiana:       CAP.  III. 

Prteparatur*  voluntas  a  Domino:  et  apostolo  salubriter 
praedicanti ;  Deus  est,  qui  operator  in  nobis  et  velle  et 
perfi cere  pro  bona  voluntote."  "  Quod  autem"  inquit "  ibi 
simpliciter  intelligitur,  Deum  omnes  homines  velle  salvos 
fieri,  bonitate  scilicet  Creatoris,  ita,  ut  putamus,  fideliter 
potest  recipi,  si  hanc  voluntatem  bonitatis  suae  erga  salu- 
tem  hominum  non  credatur,  humana  obsistente  voluntate, 
implere  non  posse ;  sed,  obsistente  humana  iniquitate,  im- 
plere  nolle.  Quae  omnia  cum  tarn  obscura  sint,  et  tarn 
profunda  atque  perplexa  :  nollemus  inter  fratres  et  caris- 
simos  nostros  aliquid  de  his  contentiose  ventilari  vel  te- 
mere  definiri,  sed  potius  quod  in  eis  certum  est  sine  du- 
bitatione  defendi;  quod  autem  etiam  inter  magnos,  di- 
verso  modo  sed  non  diversa  pietate  sentientes,  ambiguum 
atque  incertum  remansit,  etiam  apud  nos  et  reverenter 
honorari,  quia  neutrum  eorum  videtur  esse  falsum  vel  fidei 
contrarium:  et  magis  in  talibus  inquietos  et  contentiosos 
ad  tranquillitatis  et  sobrietatis  modestiam  provocari,  quam 
pro  inusitatis  et  minus  elucentibus  rebus  aliquem  immode- 
rata  austeritate  ac  severitate  damnari."  Hasc  de  tertia 
Gotteschalci  sententia,  Remigius. 

IV. 

Quartam  vero  sententiam  omnino  veram  esse  defendit ; 
et  ad  ejus  confirmationem  varia  turn  scripturarum  turn 
patrum  testimonia  producit :  sed  magna  tamen  cum  mode- 
ratione  tandem  in  hvinc  modum  concludit.  "  Qviodb  si  inve- 
niuntur  aliqui  patrum,  qui  etiam  pro  impiis  in  sua  impietate 
permansuris  Dominum  crucifixum  dicant :  si  hoc  divinae 
Scripturae  certissimis  et  clarissimis  documentis  probant ; 
erunt  ergo  ilia,  quae  ex  verbis  Domini  de  hac  re  comme- 
moravimus,  aliter  intelligenda.  Quod  est  omnino  minim, 
vel  potius  incredibile,  posse  fieri.  Si  autem  absque  ullis 
Scripturae,  ut  dictum  est,  non  ambiguis,  quae  et  aliter  in- 
telligi  possint,  sed  certis  omnino  testimoniis  hoc  dixisse 

a  Prov.  cap.  8.  ver.  35.  (secundum  LXX.)  Philipp.  cap.  2.  ver.  13. 
h  Pag.  1063.  C.  D. 


CAP.  III.       CONTROVERSY  AB  EO  MOTJE,  IIISTORIA.  35 

inveniuntur :  quis  non  videat  potiorem  illam  esse  auctori- 
tatem,  qua?  et  tam  evidenti  ratione,  et  tarn  multiplici  Scrip- 
turarum  attestatione,  firmatur?  Si  autem  placet,  sicut 
et  nobis  multum  placet,  ut  etiam  istorum  sententia  ex 
pietate  veniens,  propter  pacem,  et  venerabilem  pietatem 
beatissimorum  patrum,  non  renuatur ;  nulla  ergo  conten- 
tione  pro  aliis  adversus  alios  litigetur;  non  una  sententia 
pro  altera  damnetur.  Et  quia  vere  fieri  potest,  ut  igno- 
rantiam  et  imperitiam  nostram  in  hac  re  aliquid  lateat, 
nihil  temere  definiatur  ;  ut,  quolibet  quis  adquiescat  modo, 
non  sit  haereticum,  nisi  contentione  haereticum  fiat." 


De  quinta  sententia  ait.  "Nonr  solum  mirabile  et  inau- 
ditum,  sed  sibi  etiam  videri  incredibile,  ut  homo  inter 
fideles  et  a  fidelibus  nutritus  et  eruditus,  et  in  ecclesiasti- 
corum  patrum  scriptis  non  parum  exercitatus,  hoc  dicere 
vel  sentire  potuerit:  quod,  post  primi  hominis  lapsum, 
nemo  etiam  fidelium  ad  bene  agendum  libero  possit  uti 
arbitrio,  sed  tantum  ad  male  agendum ;  tanquam  in  nobis 
non  sit  liberum  arbitrium  nisi  ad  malum,  ad  bonum  autem 
sola  in  nobis  Dei  gratia  absque  libero  arbitrio  operetur. 
Si  enim  dixisset  generaliter,  Nemo  hominum,  sine  Dei  gra- 
tia, libero  bene  uti  potest  arbitrio :  esset  catholicus  sensus, 
et  catholica  omnino  assertio.  Cum  autem  dixisse  arguatur, 
quod  nemo  nostrum,  id  est,  fidelium,  nisi  tantummodo  ad 
male  agendum  libero  uti  possit  arbitrio:  quid  aliud  tali 
dicto,  et  tali  novitatis  praesumptione  asseritur,  nisi  quod 
humana?  mentis  arbitrium,  quod  ante  peccatum  ad  verum  bo- 
num amandum  et  desiderandum  et  fruendum  erat  liberum, 
ita  primo  hominc  peccante  vitiatum  sit  et  perierit,  ut 
deinceps  tantummodo  ad  malum  remanserit  in  homine 
liberum  arbitrium  ;  ad  bonum  vero  agendum  sive  ha- 
bendum, nullum  sit  hominis  liberum  arbitrium,  sed 
tantum  divina?  gratia?  donum  }.  Quod  genus  erroris, 
nee  apud  haereticos,  nee  apud  quenquam  catholieorum, 
nos  cognovisse  vel  audisse  meminimus  :  ita  ut  etiam 
de  isto    hoc    nobis,    ut  jam    diximus,    incredibile    videa- 

•    Tag.  1063,  et  1064. 


86  G0TTESCHALCI,  ET  PR/EDESTINATIAN^         CAP.  111. 


tur.  Sicut  enim  unus  atque  idem  homo  potest  esse  sanus, 
et  ex  sano  qualibet  intemperantia  effici  infirmus,  et  reme- 
dio  salutari  iterum  fieri  sanus :  sic  etliberum  humanae  men- 
tis arbitrium,  quod  prius  erat  sanum,  factum  est  primo 
homine  peccante  infirmum,  et  quod  erat  salvum  factum  est 
perditum,  et  quod  erat  vivum  factum  est  mortuum.  Nee  ali- 
quis  insidiosus  et  calumniosus  objicere  nobis  conetur,  quod 
ita  dicamus  liberum  arbitrium  per  peccatum  primi  hominis 
perditum  et  mortuum,  quasi  naturam  suam,  in  qua  natura- 
liter  habet  insitam  liberi  arbitrii  voluntatem,  perdidisse  in- 
telligendus  sit.  Non  enim  perdidit  naturam,  sed  bonum 
naturae :  non  perdidit  velle,  sed  perdidit  bonum  velle.  Nee 
perdit  anima  naturam  suam,  cum  moritur,  in  qua  semper 
existit,  ita  et  secundum  quendam  modum  suum  semper 
vivit :  et  tamen  vere  moritur,  non  abolitione  substantia?, 
sed  amissione  verae  vitae  suae  ;  quod  illi  Deus  est.  Et  ideo 
prorsus  ipsum  liberum  hominis  arbitrium  necesse  habet 
requirente  et  inveniente,  ut  ex  perdito  fiat  salvum;  ne- 
cesse habet  suscitante  et  vivificante,  ut  ex  mortuo  fiat  vi- 
vum ;  necesse  habet  etiam  redimente,  ut  quod  erat  servi- 
tuti  obnoxium,  possit  effici  liberum.  Erat  namque  servi- 
tuti  obnoxium,  quia  peccato  subjugatum,  et  OmnisA  qui 
facit  peccatum  servus  est  peccati.  A  qua  servitute  fit 
liberum  per  eum  qui  dixit ;  Sie  cos  Films  liberaverit, 
tunc  vere  liberi  eritis:  et  per  donum  Spiritus  Sancti,  de 
quo  apostolus  ait ;  Ubif  Spiritus  Domini,  ibi  libertas.  Per- 
diderat  itaque  homo  per  prima?  praevaricationis  lapsum,  et 
in  eo  omne  genus  humanum,  veram  arbitrii  libertatem, 
qua  antea  liberum  erat  ad  appetendum  et  habendum  ve- 
rum  et  divinum  et  aeternum  bonum.  Nee  hanc  felicem  et 
veram  bona?  voluntatis  libertatem  ullo  modo  valet  rccipere; 
nisi  per  redemptionem  Christi  fiat  liberum,  et  per  gratiam 
Spiritus  Sancti  de  servitute  peccati  in  libertatem  justitia? 
transferatur,  Ideo  in  infidelibus  id  ipsum  liberum  arbi- 
trium, ita  per  Adam  damnatum  et  perditum,  in  operibus 


d  Joh.  cap.  8.  ver.  34.  f  Ibid.  ver.  36. 

f  2  Cor.  cap.  3.  ver.  17. 


CAP.  III.       CONTROVERSY  AB  EO  MOT.E,  IIISTORIA.  37 

mortuis  liberum  esse  potest;  in  vivis  non  potest.     Unde 
ante  omnia  necessaria  est  homini  omni   sanguinis  Chvisti 
reclemptio,  per  quam  et  emundetur  ab  operibus  mortuis, 
et  vivificetur  ad  serviendum  Deo  viventi.     Quod  commen- 
dans  apostolus  dicit :   Quantos  ?nagis  sanguis  Christi,  qui 
per   Spiritum    Sanctum    semetipsum  obtulit  immaculatum 
Deo,  emundabit  conscientiam  nostrum,  ad  serviendum  Deo 
viventi,  ab  operibus  mortuis?      Vere  enim  mortua   sunt 
omnia  opera  infidelium,  non  solum  quando  aperte  vitiis  et 
peccatis  inserviunt,  sed  etiam  quando  in  naturali  bono  (in 
quantum  omnipotens  Creator  tribuit)  instigati,  vel  naturali 
lege  commoniti  (qua?  quotidie  in  cordibus  eorum  clamat; 
Quod  tibi  non  vis,  alii  nefeccris  :  et,   Omnia*  qucccunque 
rultis  id  faciant  vobis  homines,  et  vos  eademfacite  illis) 
quaedam  bona  opera,  et  velut  quasdam    virtutes,  liabere 
atque  exercere  videntur.     Quia  fidem  Dei  et  Christi  ejus 
vel  ignorantes,  vel  odio  habentes,  aut  etiam  persequentes, 
quod  ex  ilia  fide  non  operantur,  omnino  nee  bonum  opus, 
nee  vera  virtus  esse  potest,  quae  non  procedit  ex  radice 
veritatis  et  bonitatis.     Dura  enim  ilia  ipsa,  quae  secundum 
homines  videntur  esse  bona  opera,  nequaquam  vera  fide 
ad  Dominum  referuntur  quern  ignorant ;  nee  propter  eum 
agunt ;  sed  aut  propter  quandam  honestatem  qua  inter  ho- 
mines magni  videantur,  vel   propter  cupiditatem  alicujus 
commodi  temporalis  :  ipsa  impietate  infidelitatis,  ipsa  in- 
flatione  elationis,  ipsa  perversitate  cupiditatis,  ita  immunda 
et  inquinata  sunt  omnia  ;  ut  apud  Deum  non  virtutes  sed 
vitia  judieentur.     Unde  apostolus  ait:  Inquinatis*  autem  et 
infidelibus  nihil  est  miindum  ;  sed  inquinata  sunt  eorum  et 
metis  et  conscientia.     Et  iterum  :   Omnev  autem,  quod  non 
est  ex  fide,  peccatum  est.     Et,  Sine1  fide   impossibile  est 
placere  Deo.      Fideles  autem  Christi   sanguine   redempti, 
et  per  lavacrum  regenerationis  et  renovationis  mundati ; 
instaurata  in  se  et  quotidie   instauranda  arbitrii  libertate, 


e  Heb.  cap.  9.  ver.  14.  h  Matth.  cap.  7.  ver.  12. 

■  Tit.  cap.  1.  ver.  15.  k  Rom.  cap.  14. -Ver.  23. 

1   Hebr.  cap  1 1.  ver.  6. 


38  GOTTESCIIALCI,  ET  PRiEDESTINATIAN^         CAP.  III. 

eaclem  gratia  per  quam  semel  illuminati  sunt  cooperante  et 
auxiliante,  operantur  bona :  non  ex  seipsis  neque  exviribus 
propriis,  seel  exlllo  cujus  Spiritu  aguntur.  Quia,  ut  apos- 
tolus elicit,  Quicunque™  spiritu  Dei  aguntur.  hi  Jilii  sunt 
Dei." 

m  Rom.  cap.  8.  ver.  14. 


CAP.  IV.       CONTROVERSY  AB  EO  MOTM,  HISTOKIA.  39 


CAP.  IV. 


Walafridi  Strabi  et  Rabani  Mauri  de  Gotteschalco  diversa  judicia  :    cum  rebus 
in  synodo  Moguntina  adversus  eum  gestis. 

Finem  tandem  peregrinationi  suae  imponens  Gottes- 
chalcus",  ex  Italia  in  patriam  demum  rediit :  ubi  gratula- 
torio  carmine  a  Walafrido  Strabo,  Augiae  divitis  abbate, 
exceptus  est.  Quod  ideo  adscribendum  duxi,  quia  longe 
aliis  depingit  bominem  moribus,  quam  Hincmarus,  acerri- 
mus  ipsius  adversarius,  eum  nobis  exhibueratb.  Inscriptum 
est  autem : 

Gotteschalcormonacho,  qui  et  Fulgentius. 

(quod  nomen  a  familiari  Strabo  ea  ratione  illi  videtur  datum, 
qua  Davidisd  Carolo  Magno,  Damcetae  Riculpho  Mogun- 
tino  archiepiscopo,  et  Homeri  Angelberto  abbati,  in  Al- 
cuini  epistolis  passim  tributum  cernimus.) 

Velox  Calliope,  viam  frequenta, 
Qua  Fulgentius  invenitur  :  ilium 
Post  cunabula  longius  meantem 
Quacsisti,  dubiam  secuta  famani. 
Interdum  vaga  perstrepebat  ilium 
Romana  positum  ferens  in  urbe  ; 
Devoto  extera  cogitare  corde 
Gratis  exiliis  adire  rura. 
Tandem  quaere  suo  loco  reductum, 
Et  die  Semper  ave,  valeque  multum  : 
Cui  quondam  dederas  honore  nomen 
Ductum,  dirigit  hie  tibi  salutem. 


a  Ann.  DCCCXLVn.  b  Sup  v.  cap.  2. 

c  Poem.  Strabi,  tomo  G.  antiqu.  lect.  Henr.   Canisii  pag.  654. 
,x  Sirmond.  not.  ad  torn.  2.    concil.  Gallirr,  pag.  HS2.  dc  quo  videndus  quoque 
Browerus,  antiquitat.   Fuldens.  lib.  1.  in  fine  cap.  14. 


40  GOTTESCIIALCI,  ET  PR.EDESTINATIAN.3E         CAP.  IV. 

Dulcia  cum  nostros  sancti  natalis  amoves 

Jam  propius  tractis  complerent  gaudia  votis  ; 

Addita  sunt  fasti  fulgentia  dona  secundi, 

Quod  tua  suspensis  ingessit  epistola  nobis. 

Ut  requies  lasso,  sitienti  ut  dulcis  aquae  fons, 

Lac  maternum  agnis,  pluvia  ut  squalentibus  arvis, 

Carcere  constrictis  ut  lucis  vena  diurnae  : 

Sic  optata  Palatinas  mihi  metra,  tuapte 

Scripta  manu,  nebulas  vero  pepulere  nitore. 

Sed  quia  lucifluo  succedunt  saepe  sereno 

Nubila,  non  aliter  turbant  mea  gaudia  Cauri, 

Dura  tua  scripta  sonant,  bene  me  te  posse  carere, 

Ad  faciem  quantum  :  cum  sit  mihi  testis  in  imo 

Pectore  spes  ardens,  a  te  me  plurima  velle 

Lucrari,  lucisque  tuae  consortia  ferre. 

Te  quoque  sit  certum  multis  testantibus,  et  me 

Atque  alios  exemplorum  verbique  lucerna 

Instruere,  et  sapidis  infundere  posse  salivis. 

Est  aliud  majore  mihi  mcerore  gemendum  ; 

Quod  cum  vita  tibi  potior  sit  lege  Lycurgi, 

Solus  in  accepto  recubes  non  prodigus  auro, 

Commissumque  premant  sudaria  nexa  talentum. 

Atqui  in  pauperie  passa  est  quam  nostra  juventusr 

Non  talem  te,  care,  habui,  minus  atque  benignum 

Expertus  non  sum,  fuerat  quam  cura  petentum. 

Cur  modo  divitias  mordax  testetur  in  amplis 

Fama  tuam  miror  eel  are  peculia  dextram  ; 

Quae  pater  usuris  clemens  augenda  reliquit. 

Sol  radios  nee  Luna  suos  cceco  invidet  orbi, 

Imber  in  arva  cadit  subjecta,  fluuntque  volentes 

More  suo  fluvii,  partume  trahit  aeia  mundus, 

Gramina  fert  tellus,  foliis  et  fructibus  arbor 

Sponte  revestitur,  lac  manat  ab  ubere  matrum  : 

Ipse  Deus  sine  dat  cunctis  discrimine  lucem, 

Et  pluvias,  operisque  sui  jubet  ire  sequaces. 

Quis  mihi  persuasit  sacra  munera  corde  tenaci, 

Obstruere,  auctori  nisi  qui  contraria  sentit  ? 

Quin  potius  monuit  sancti  quod  pagina  Pauli, 

Servemus  :   Bona,  quae  subsunt,  operemurad  oinnes, 

Sed  magis  in  sanctos,  quos  vita  domestica  nutrit. 

Ergo  pater  fraterque,  meae  pars  unica  mentis, 

Noluerim  mea  dicta  putes  lacerare  volentis^ 

Sed  tua  nolentis  reticere  pericula ;  si  quid 

Mens  mea  scit,  poteritque  fidem  servare  fideli ; 

Non  tibi  talis  ero,  qualem  meminere  Philippum 

Fraude  in  amicitise  per  prisca  volumina  fasti. 

Sis  mihi  quam  merui  longc,  rogo,  major  amicus : 

e  forte  purum. 


CAP.  IV.       CONTROVERSY  AB  EO  MOTjE,  HISTORIA.  41 

Quantus  sum  tibi,  tantus  ero;  rescribeper  istum 
Paris  amatorem  nostra,  fidumque  sequestrum  : 
Proque  rogante  ora,  ne,  turbine  raptus  iniquo, 
Non  meminisse  tui  queat ;  hinc  in  saecla  valeto. 

Verum  non  eadem  fronte  a  Rabano  Mauro,  qua  a  dis- 
cipulo  ipsius  Walafrido  Strabo,  exceptum  se  sensit  Gotte- 
schalcus.  Scripta  enim  ad  Eberhardum  comitem  (e  prin- 
cipibus,  utf  videtur,  Lotharii  unum)  epistola  Gotteschal- 
cum,  tacito  licet  nomine,  ita  perstrinxit  ille.  "  Divulgatumg 
in  his  partibus  constat,  quendam  sciolum  apud  vos  manere, 
qui  dogmatizet,  quod  praedestinatio  Dei  omnem  hominem 
ita  constringat,  ut  etiamsi  quis  velit  salvus  fieri,  et  pro  hoc 
fide  recta  atque  bonis  operibus  certet,  ut  ad  vitam  aeter- 
nam  per  Dei  gratiam  veniat,  frustra  et  incassum  laboret, 
si  non  est  praedestinatus  ad  vitam :  quasi  Deus  praedesti- 
natione  sua  cogat  hominem  interire,  qui  autor  est  salutis 
nostra?,  non  perditionis.  Et  jam  hinc  multos  in  despera- 
tionem  suimet  haec  secta  perduxit,  ita  ut  dicant :  Quid 
mihi  necesse  est  pro  salute  mea  et  vita  aeterna  laborare  ? 
quia,  si  bonum  fecero,  et  praedestinatus  ad  vitam  non  sum, 
nihil  mihi  prodest :  si  autem  malum  egero,  nihil  mihi  ob- 
est ;  quia  praedestinatio  Dei  me  facit  ad  vitam  aeternam 
pervenire.  Haec  traditio  multis,  in  istis  partibus,  scan- 
dalum  est ;  et  praedicatoribus  evangelii  homines  inobedi- 
entes  facit,  quia  jam  desperantes  de  semetipsis  eos  reddi- 
dit. Dicitur  enim  ipse  doctor  vester  multa  testimonia 
excerpsisse  de  opusculis  beatissimi  et  doctissimi  patris 
Augustini,  quibus  nititur  suam  sententiam  affirmare :  cum 
memoratus  pater  et  doctor  catholicus,  contra  Pelagianos 
scribens,  qui  gratia?  Dei  contrarii  praedicatores  fuerant, 
defensor  ejusdem  gratiae,  non  destructor  rectae  fidei, 
fuerit." 

Gotteschalcus  tamen,  nihil  ab  incepto  suo  deterritus,  in 
Moguntina  civitate  habita  synodo,  et  ipsi  Rabano  archi- 
episcopo  libellum  professionis  suae  porrexit  :  ut  refert 
Hincmarus  in  epistola  ad  Nicolaum  I.   papam,  et  capite 


f  Flodoard.  hist.  Rem.  lib.  3.  cap.  26.  init. 

s  Apud  Magdeburg,  centur.  9.  cap.  5.  col.  225. 


42  GOTTESCHALCI,  ET  PR^EDESTINATIANjE         CAP.  IV. 

secundo  posterioris  operis  ad  Karolum  regem  adversus 
eundem  Gotteschalcum  scripti.  Tres  vero  sub  Rabano 
Moguntinas  synodos  habitas  fuisse  constat.  Primam,  cir- 
ca Kalendas  Octobres  anni  octingentesimi  quadragesimi 
septimi.  Secundam,  sequente  anno,  circa  easdem  Kalen- 
das. Tertiam, -anno  octingentesimo  quinquagesimo  secun- 
do :  indictione  Romanorum  quinta-decima  ;  ut  notat  in  libro 
vitae  Rabani  tertio  Johannes  Trithemius.  In  prima, 
causam  Gotteschalci  fuisse  agitatam,  innuit  ibi  Trithe- 
mius :  primam  illam,  ut  videtur,  cum  secunda  confundens. 
Nam  in  actis  prima?  nihil  occurrit,  quod  ad  causam  Got- 
teschalci spectat  ;  nisi  quis  cum  Severino  Binio  eo  referenda 
putet,  quae  in  fine  synodiillius  legimus.  "Multa  quidem 
alia  per  diversas  quaestiones  coram  nobis  allata  sunt :  sed 
pro  brevitate  temporis  in  praesenti  concilio  omnibus  res- 
pondere,  et  ea  absolvere  non  potuimus."  Sed  quae- 
nam  istae  quaestiones  fuerint,  non  magis  scimus,  quam 
quae  illae,  de  quibus  in  tertia  synodo  actum :  ubi  epis- 
copos  de  absolvendis  quaestionibus  tractatum  habuisse, 
narrant  veteres  annales  Fuldenses  a  Pithaeo  et  Frehero 
editi. 

Rcctius  igitur  in  Hirsaugiensi  chronico  idem  Trithe- 
mius, cum  aliis,  ad  secundam  synodumh  damnationem  Got- 
teschalci l-etulit:  ita  de  ilia  scribens.  "Rabanus  archiepis- 
copus  Moguntinus,  jussu  Lotharii  imperatoris  (vel  potius 
fratris  ipsius,  Ludovici  regis  Germanise)  synodum  apud 
Moguntiam  episcoporum  et  abbatum  convocavit,  anno 
Domini  octingentesimo  quadragesimo  octavo :  indictione  un- 
decima  (Romanorum  puta;  ut  in  tertiae  synodi  tempore 
locutus  est  idem.  Alias  enim  indictio  imperatoria,  ut  ap- 
pellant, coepta  turn  est  duodecima) :  in  qua  haereticum 
quendam,  nomine  Godschalcum, presby terum  condemnavit ; 
et  multa  ad  decorem  et  utilitatem  ecclesiasticam  consti- 
tuit.  Fuerunt  inter  alios  ibi  praesentes  celeberrimi  viri 
episcopi,  Helti  archiepiscopus  Trevirensis,  Hildeboldus 
archiepiscopus    Coloniensis,    Altfridus  episcopus    Hildes- 

h  Ann.  Dcccxr.vm. 


CAP.  IV.       CONTROVERSY  AB  EO  MOT7E,  IIISTORIA.  43 

heimensis,  Haymo  episcopus  Halberstatensis,  Ludericus 
episcopus  Bremensis,  Lintbertus  primus  abbas  S.  Aurelii 
Hirsaugiensis,  Waldo  abbas  Fuldensis,  Emhardus  abbas 
Selgenstetensis  (ille  quiKaroli  Magnivitam  scripsit),  Brun- 
wart  abbas  Hirsfeldensis,  Bertolphus  abbas'  Mediola- 
censis,  Adventitius  abbas  Metensis  (postea  ibidem  epis- 
copus), Radulphus  abbas  S.  Medardi  Suessionensis  (pos- 
tea Bituricensis  archiepiscopus),  et  alii  multi  episcopi,  ab- 
bates  et  monachi,  inter  quos  complures  erant  vita  et  doc- 
trina  famosissimi." 

Duos  vero  imprimis  celebrat,  qui  in  synodo  cum  Got- 
teschalco  sunt  congressi,  Lupum  Servatum  presbyterum 
(quern  cum  Lupo  Theanensi  episcopo  Magdeburgenses 
perperam  confundunt),  et  ipsum  Rabanum  archiepiscopum. 
Depi*iore,  in  jam  dicto  chronico,  ad  annum  octingentesimum 
quinquagesimumprimumita  scribit.  "  Lupus  Servatus  pres- 
byter, vir  doctissimus,  ad  quern  Rabanus  adhuc  abbas 
scripsit  olim  octo  libros  in  epistolam  Pauli  ad  Romanos, 
migravit  ad  Dominum.  Is  ante  biennium  prassens  in  sy- 
nodo Moguntinensi  presbyterum  ilium  Godschaicum  de 
libero  arbitrio,  praedestinatione,  et  sanguine  Christi,  male 
sentientem  ac  multos  conturbantem,  fortissima  disputa- 
tione,  coram  omnibus  qui  aderant,  manifeste  vicit  et  con- 
futavit.  Qui  etiam,  ad  evidentiorem  declarationem  veri- 
tatis,  inter  alia  quae  scripsit,  de  his  quoque  rebus  tracta- 
tum  pulcherrimum  composuit."  Cujus  tractatus  ita  meminit 
et  Sigebertus  Gemblacensis,  de  viris  illustrious  capitenona- 
gesimo quarto.  "Lupus  Servatus librum composuit  detribus 
quaestionibus,  id  est,  de  libero  arbitrio,  de  praedestina- 
tione  bonorum  et  malorum,  de  sanguinis  Christi  qua- 
dam  superflua  taxatione  vel  redemptione,  usque  ad  salutem 
impiorum.  Nam  super  hac  re  orta  est  quaedam  fidei  turab- 
tio  anno  Domini  octingentesimo  quadragesimo  nono."  Ad 
hunc  enim  annum  synodum  Moguntinam  in  chronico  re- 
tulit  Sigebertus :  quam  anno  octingentesimo  quadragesimo 
octavo,  fuisse  habitam,  annales  Fuldenses,  Lambertus  As- 

'  Milhlach,  in  cpiscopatu  Trevirensi. 


44  GOTTESCHALCI,  ET  PR/EDESTINATIAN.E         CAP.  IV. 

ehaffenburgensis,  Hermannus  Contractus,  Lupoldusk  Ba= 
benbergensis,  et  alii  rectius  tradiderunt. 

De  tertia  vero  quasstione,  quae  obscurius  a  Sigeberto  est 
proposita,  quid  senserit  Gotteschalcus ;  ex  scriptis  ipsius 
plenius  exprimit  Hincmarus1.  Exponens  enim  locum  ilium 
2.  Petri  capite  secundo,  versu  primo,  "  Eum  qui  emit 
eos  Dominum  negantes  ;"  ita  inquit,  "  Baptismi  sacramento 
eos  emit,  non  tamen  pro  eis  crucem  subiit,  neque  mortem 
pertulit,  neque  sanguinem  fudit.  Quod  autem  baptismi 
perceptio  redemptio  nuncupatur,  doctor  gentium  mani- 
feste  fatetur :  Nolitem  contristare,  inquit,  Spiritum  Sanc- 
tum Dei,  in  quo  signati  estis  in  die  redemptionis.  At  ilia, 
quae  propria  et  specialis  est  solorum  omnium  electorum, 
quam  eis  tantummodo  crucifixus  impertivit  pius  redemp- 
tor  ipsorum  ;  sicut  a  prasteritis,  ita  nimirum  a  prassentibus, 
natos  et  nascituros,  vivos  et  mortuos,  videlicet  omnes  pa- 
riter  electos  redemit,  emit,  abluitque  peccatis.  Ipsi 
prorsus,  ipsi  sunt  mundus,  pro  quo  passus  est  Dominus, 
ut  ipse  dixit:  Panisn,  quern  ego  dedero,  caro  mea  est  pro 
mundii'ita."  Item  alibi  idem  Gotteschalcus  scribit:  "Absit 
procul  a  me,  ut  vel  illud  solummodo  velim  somniare,  nedum 
semel  susurrare,  ut  ullum  eorum  perpetualiter  secum  pe- 
riturum  antiquus  rapere  valeat  anguis,  pro  quibus  redi- 
mendis  tarn  pretiosus  Deo  Patri,  Domini  nostri  Filii  sui 
fusus  est  sanguis  :  Amen."  Et  loquens  ad  Deum :  "  Claret 
itaque  satis  aperte,  quod  nullus  tibi  perit,  quisquis  re- 
deinptus  est  per  sanguinem  crucis  tuae." 

De  Ilabani  autem  cum  Gotteschalco  conflictu,  in  tertio 
vitae  ipsius  libro,  ita  scribit  Trithemius.  "  Gotteschalcus 
presbyter  quidam,  natione  Gallus,  ex  Remorum  dioecesi 
adveniens,  de  praedestinatione  Dei  novum  et  perniciosum 
seminabat  errorem.  Dicebat  enim  tarn  bonos  ad  vitam 
aeternas  felicitatis,  quam  malos  ad  mortem  perpetuam  ine- 
vitabiliter  a  Deo  proedestinatos  esse  :  et  nee  illis  nocere  si 
peccent,  nee  malis  et  praescitis  prodesse,  si  ad  melioris 
vitas  propositum  convertantur,   eo  quod  providentia  Dei 

k  Lupoid,  de  zelo  veterum  principium  Germanorum.  cap.  10. 
1  Hincmar.  epist.  ad  Nicolaum  I.  apud  Flodoard.  lib.  3.  cap.  14. 
"'  Ephes.  cap.  4.  ver.  30.  "  Joh.  cap.  6.  ver.  51. 


CAP.  IV.        CONTROVERSIES  AB  EO  MOT.E,   HISTORIA. .  45 

omnino  sit  infallibilis.  Contra  quern  beatissimus  archi- 
prassul  Rabanus,  campum  disputationis  latum  ingressus, 
tarn  scripturarum  auctoritate,  quam  evidentia  ratio- 
nis,  eura  coram  omnibus,  Deo  auxiliante,  superavit ; 
et  vi  argumentationis  usque  adeo  reddidit  mutum,  quod 
nihil  pro  sua  opinione  amplius  potuit  inferre.  Bene- 
dictus  per  omnia  Deus,  qui  perniciosissimum  dogma  er- 
roris,  per  os  famuli  sui  Rabani,  confutavit.  Rationabiliter 
itaque  a  sancto  Rabano  convictus,  superatus,  et  confusus 
in  conspectu  episcoporum,  abbatum,  et  caeterorum  om- 
nium qui  fuere  praasentes,  correctionem  assumpsit,  erro- 
remque  suum  publice  revocavit.  De  sententia  vero  synodi 
sanctae  ad  episcopum  proprium  Hingmarum  Remis  trans- 
missus  est;  dato  prius  jurainento  confirmationis,  ne  in 
regnum  Lutlovici,  hoc  est,  Germanicum  amplius  rediret." 

In  qua  narratione,  illud  primum   observandum  est;  ad 
Gotteschalei  existimationem  minuendam  attribui  illi,  non 
quae  ipse  diserte  docuit,   sed  quae  aliorum  opinione  vide- 
bantur  ex  ipsius  doctrina  esse  consectaria.    Quaenam  enim 
illius  genuina  de  prasdestinatione   fuerit    sententia,    con- 
fessio  ipsius  duplex  satis  ostendit,  quam  nunc  primum  in 
lucem  edimus.     Deinde,  a  veritate  illud  esse  maxime  alie- 
num,  quod  ad  rem  a  Rabano  gestam  amplificandam  sub- 
jungit  Trithemius;  Gotteschalcum,  ab  eo  convictum,   er- 
rorem  suum  publice  revocavisse.     Nam  in  synodo  incorri- 
gibilem  eum  esse  repertum,  in  epistola  synodali  ad  Hinc- 
marum  scripta   affirmat  Rabanus  ipse.     Quin  et  librum 
contra  Rabanum  scripsisse  ilium,  Hincmarus  narrat.  "  Al- 
terum  autem  librum"  inquit  ille,  in  libro  de  praedestinatione, 
adversus  Gotteschalcum  edito  "  scripsit  contra  Rabanum 
(venerabilem   archiepiscopum,    etiam    zelosum   in   sancta 
religione  patrem,  et  catholicum  scriptorem ;    ut  videlicet 
ab  orthodoxo  et  magno  doctore  domino  Alcuino  in    sanctas 
Ecclesiaa  utilitatibus,  uberibus  ipsius,  catholico  lacte  nu- 
tritum)  de    doctrinae    prato    sanctorum  auctorum  floribus 
collectum,  et  confectum  :  quos  flores,  catholice  a  catholicis 
dictos,  aut  mutilavit,  autcorrupit."     Accedat  et  Sigeberti 
Gemblacensis  testimonium,  in  chronico  suo  ad  annum  Domi- 
ni octingentesimum  quadragesimum  nonum  ita  scribentis. 

VOL.    IV.  E 


46  GOTTESCHALCT,    ET    PR^DESTINATIAN^         CAP.    IV. 

"  Godescalcus  haereticus  a  Rabano  archiepiscopo  rationabi- 
liter,  ut  MULTIS  visum  est,  convincitur :  seel  tamen  in 
suo  perseveravit  errore."  Ubi  recte  multorum  boc  fuisse 
judicium  dixit,  non  omnium,  neque  etiam  plurimorum : 
quo  verbo  usus  est,  quern  ille  quum  ista  scripsit  prae  oculis 
babebat,  Fuldensium  annalium  author ;  sive  Ermenoldus 
is  fuerit,  sive  quis  alius.  Quod  ut  in  Germania,  in  qua 
author  ille  scripsit,  vel  Moguntinae  synodi  patribus,  ad 
quorum  sententiam  is  videtur  respexisse,  verum  fuisse 
demus,  in  Gallia  tamen  sequens  historia  omnia  exhibebit 
hie  pene  paria ;  episcopos  episcopis,  synodos  oppositas 
synodis, 

infestisque  obvia  signis 


Signa ;    pares  aquilas,  et  pila  minantia  pilis. 

Verba  Fuldensium  illorum  annalium,  a  Pithaeo  et  Frehero 
editorum,  in  anni  octingentesimi  quadragesimi  octavi  histo- 
ria, ista  sunt.  "Gotescalcus  quidam  presbyter,  de  praedes- 
tinatione  Dei  prave  sentiens,  et  tarn  bonos  ad  vitam,  quam 
malos  ad  mortem  perpetuam  inevitabiliter  a  Deo  praedes- 
tinatos  esse  affirmans,  in  conventu  episcoporum  rationa- 
biliter,  ut  PLURIMIS  visum  est,  convictus,  et  ad  pro- 
prium  episcopum  Ingumarum  Remis  transmissus  est :  prius 
tamen  juramento  confirmans,  ne  in  regnum  Hludouvici 
ultra  rediret."  Est  autem  Ingumarus  non  alius  quam  Hinc- 
niarus  :  qui  ipse  in  epistola  ad  Nicolaum  I.  hujus  rei  ita 
meminit  "Damnatus  ab  omnibus  Germaniae  episcopis,  cum 
Uteris  synodalibus  ad  metropolim  Remorum  (cui  jam,  auc- 
tore  Domino,  praeeram)  est  remissus."  Quarum0  literarum 
exemplar  ita  se  habet. 

"Reverentissimofratriet  consacerdoti  Hincmaro  archiepis- 
copo, Rabanus  servus  Christi,  et  servorum  ejus  in 
Domino,  salutem. 

NOTUM  sit  dilectioni  vestrae,  quod  quidam  gyrovagus 
monachus,  nomine  Gothescalc,  qui  se  asserit  sacerdotem 
in  vestra  parochia  ordinatum,  de  Italia  venit  ad  nos  Mo- 

0  Concil.  Gall.  torn.  o.  pag.  fifi,  f>7. 


CAP.  IV.       CONTROVERSLE  AB  EO  MOTM,   IIISTORIA.  47 

guntiam,    novas   superstitiones,  et  noxiam   doctrinam    de 
praedestinatione  Dei   introducens,  et  populos  in  errorem 
mittens,  dicens,  quod  praedestinatioDei  sicut  in  bono  sit  ita 
et  in  malo  :  et  tales  sunt  in  hoc  mundo  quidam,  qui,  prop- 
ter praedestinationem  Dei  quae  eos  cogat  in   mortem  ire, 
non  possint  ab  errore  et  peccato  se  corrigere ;  quasi  Deus 
eos  fecisset  ab  initio  incorrigibiles  esse,  et  poena?  obnoxios 
in  interitum  ire.     Hanc  ergo  opinionem  nuper  in  synodo 
apud  Moguntiam   habita    ab    eo  audientes,  et   incorrigi- 
bilem  eum  reperientes,  annuente    atque  jubente    piissimo 
rege  nostro  Hludouvico,  decrevimus  eum  cum  perniciosa 
sua  doctrina  damnatum  mittere  ad  vos  :  quatenus  eum  re- 
cludatis  in  vestra  parochia,  unde  primum  inordinate  re- 
cessit ;    et  non    sinatis  eum   amplius  errorem  docere,  et 
seducere   populum    Christianum.       Quia  jam  multos,   ut 
audivi,  seductos  habet,  et  minus  devotos  erga  suam  sa- 
lutem,  qui  dicunt ;  Quid  mihi  proderit  laborare  in  servitio 
Dei?    quia,  si   praedestinatus  sum  ad  mortem,  numquam 
illam  evadam :  si  autem  male  egero,  et  praedestinatus  sum 
ad  vitam,  sine  ulla  dubitatione  ad  aeternam  requiem  vado. 
Haec  ergo  paucis  vobis  scripsimus,   intimantes  qvialem  ejus 
doctrinam  reperimus.     Vos    etiam  valebitis  de  ore  ejus 
quod  sentit  plenius  audire,  et  quid  hide  agendum  sit,  juste 
decernere.  Dominus  omnipotens  sanctitatem  vestram  bene 
valentem,  et  pro  nobis  orantem,  in  aeternum   conservare 
dignetur." 


48  GOTTESCHALCI,    ET    PR.EDESTINATIAN^  CAP.  V. 


CAP.  V. 


Rabani  de  praedestinatione  et  libero  arbitrio  scripta  varia  :    cum  Remigii   Lug- 
dunensis  episcopi  in  doctrinam  hac  de  re  ab  eo  traditam  censura. 

Prater  hanc  brevem,  alteram  prolixiorem  Rabani,  ad 
Hincmarum  eumdem  epistolam  in  manuscripto  codice 
Laudunensi  ha'beri  notat  Sirmondus3 :  hoc  initio.  "Prox- 
imo vere,  hoc  est,  Martio  mense,"  &c.  ubi,  prolatis  adversus 
Gotteschalci  sententiam  argumentis,  Hincmarum  de- 
mum  admonet,  ut  ilium  nee  scribendo,  nee  loquendo,  cui- 
quam  ultra  nocere  permittat.  Hilduinumb  quoque,  Ka- 
roli  regis  archicapellanum,  cujus  habemus  Areopagitica, 
in  quasstione  sua  cum  Gotteschalco  idem  Rabanus  consu- 
luit.  Ad  Humbertum  episcopum  etiam  scripsit  epistolam : 
in  qua  decreti  divini  firmitatem  humani  arbitrii  libertati 
non  satis  circumspecte  subjicit.  "  Omniumc  (inquit)  dies  in 
praedestinatione  Dei  noscuntur  esse  definiti ;  sed  illis  di- 
midiabuntur  dies  sui,  quibus  contra  dispositum  proprium 
provenire  monstratur  occasus.  Ideo  enim  additum  est, 
Suos ;  ut  voluntarios  intelligeres,  non  a  Deo  constitutes. 
Etd,  ut  liberum  significaret  arbitrium,  dicit  se  et  mala  an- 
nunciare  genti,  et  regno  illi  vel  illi,  et  rursum  bona :  nee 
tamen  hoc  venire,  quod  ipse  praedixerit ;  sed  e  contrario 
fieri,  ut  et  bona  malis  veniant,  si  egerint  pcenitentiam, 
et  bonis  mala,  si  post  repromissiones  fuerint  ad  peccata 
conversi." 

Refert  etiam  in  Rabani  vita  discipulus  ipsius  Rudol- 
phuse  Fuldensis  presbyter,  scripsisse  eum  ad  "  Notingum 


■   In  torn.  2.  concil.  Gallise,  pag.  G80. 

b  Magdeburg,  cent.  9.  col.  547. 

0  Ibid.  cent.  9.  col.  91.  d  Ibid.  col.  207. 

e  Tom.  1.  oper.  Raban.  edit.  Colon,  ann.  1627.  pag.  9. 


CAP.   V.         CONTROVERSY  AB  EO  MOT.E,  HISTORIA.  49 

episcopum  Veronensem  tie  prasscientia  ac  praedestinatione 
Dei,  de  gratia  et  libero  arbitrio,  librum  unum ;  in  quo, 
quid  recte  sentiendum  esset,  ostenderit."  Qui  videtur  liber 
illius  de  praedestinatione  esse,  quam  in  Sarisburiensi  bi- 
bliotheca  suo  tempore  extitisse,  in  scriptorum  catalogo 
notat  Bostonus  Buriensis :  aut,  quod  ego  mihi  persuadeo, 
tertiaf  ilia  epistola,  quam  a  venerabili  episcopo  ad  alium 
quendam  episcopum  scriptum  esse  affirmat  Remigius  Lug- 
dunensis  archiepiscopus  :  in  qua,  "  quid  de  hac  re  illi  te- 
nendum sive  docendum  esset,  sicut  ei  visum  est,_  exposuit 
et  definivit.  Unde  et  quia  ipse  (inquit  Remigius)  ante 
omnes  qui  moderno  tempore  scripsisse  referuntur,  de  hac 
re  scripsit ;  ejus  sibi  auctoritatem  sequi  videntur,  qui  simi- 
liter de  eadem  divina  praedestinatione  sentiunt  et  defen- 
dunt.  Totum  vero  disputationis  suae  sermonem  ad  hoc 
dirigit,  quod  Deus  bonus  et  Justus  nunquam  alicui  esse 
potuerit  causa  vel  origo  vel  auctor  peccati  et  iniquitatis ; 
(quod  omnes  fideles  fideliter  et  iudubitanter  fatentur:) 
nullum  tamen  esse  divinam  praedestinationem  erga  justam 
damnationem  eorundem  impiorum  et  iniquorum,  et  tan- 
tummodo  in  parte  electorum  esse  credendam,  hisce  verbis 
ex  libello  Hypomnesticwn  (libro  videlicet  sexto  Hypog- 
nosticdm,  qui  in  fine  decimi  tomi  operum  Augustini 
extat)  desumptis,  docere  nititur." 

"  Priusgergo  ipsum  nomen  praedestinationis  quid  indicet, 
exponamus :  deinde  esse  apud  Deum,  qui  sine  acceptione 
personarum  est,  praedestinationem,  divinarum  scriptura- 
rum  auctoritate  probemus.  Praedestinatio  quippe  a  prasvi- 
dendo,  et  praeveniendo  vel  praeordinando,  futurum  aliquid 
dicitur.  Et  ideo  Deus,  cui  prasscientia  non  accidens  est,  sed 
essentia  fiiit  semper  et  est,  omne  quod  antequam  sit  praescit, 
praedestinat ;  et  propterea  praedestinat,  quia  quale  futurum 
sit  praescit.  Et  ideo  apostolus  :  Namh  quos  prcescivit,  in- 
quit,  et  prcedestinavit ,  Sed  non  omne  quod  praescit,  prae- 
destinat ;  mala  enim  tantum  praescit,  et  non  praedestinat. 
Quod  ergo  bonum  est  praescientia  praedestinat,  id  est,  pri- 

f  Eccles.  Lugdunens.  de  trib.  episto'.is  pag.  1053.  E.  et  1073.  B,  C. 
B  Ibid.  pag.  1075.  B,  C.  b  Rom.  cap.  8.  ver.  29. 


50  GOTTESCHALCI,    ET    I'R.EDESTINATIANyE  CAP.  V. 

usquam  sit  in  re  praeordinat.     Hoc  cum  ipso  authore  esse 
coeperit,  vocat,  ordinat,  et  disponit.     Unde  et  sequitur : 
Quos'    prcedestinavit,    hos    et   vocavit ;    et  quos   voeavit, 
illos  etjustificavit ;  quos  autem  justificavit,  illos  et  glorifi- 
cavit."     Jam  igitur  apertius   disseramus  quod  loquimur, 
quomodo  erga  humanum  genus  praescientia  sua  et  praedes- 
tinatione  Deus,  in  quo  non  est  iniquitas,  utatur.     Massa? 
itaque  humani  generis,  quag  in  Adam  et  Evae  praevarica- 
tione    damnabilis   mortalisque    facta    est,    non  conditione 
divina  generaliter,   sed  ex  debito  poena  cruciatusque  ge- 
hennae  debetur:  venia  vero  non  merito,  sed  Dei  justi  ju- 
dicis  misericordiae  largitate  confertur.     Quia  vero  Justus  et 
misericors  Deus  praesciusque  est  futurorum,  ex  hac  damna- 
bili  massa,  non  personarum  acceptione   sed  judicio  aequi- 
tatis  suae  irrepreliensibili,  quos  praescit  misericordia  sua 
gratuita  praeparat,    id   est,   praedestinat   ad    vitam  aeter- 
nam :    casteros  autem,    ut  praedixi,    debite   punit ;    quos 
ideo  punit,    quia  quid  essent  futuri  prasscivit :    non    ta- 
men   puniendos  ipse  fecit  vel  praedestinavit,  sed  tantum, 
ut  dixi,  in  damnabili   massa   praescivit.     Quod    si  a   me 
quasris  scire,  cur  duo  ista  difFerenter  Deus  faciat,  si  per- 
sonarum acceptor  non  est ;  quia  generaliter,   aut  punire 
debet  justitia,    aut   misericordia  liberare :  contende  cum 
Paulo,  imo,  si  audes,  argue  Paulum,  qui  dixit,  Christo  in 
se  loquente  ;    Ok  homo,  tu  quis  es  qui  respondeat  Deo  ? 
Numquid  died  figmentum  el  qui  se  jinxit,    Ut  quid  me  sic 
feeisti?     An  non  habet  potestatem  figulus  luti,  ex  eadem 
massa  facere,  aliud  quidem   vas  in  honorem,  aliud  vero  in 
contumeliam  ?     Ego  autem  hoc  dico  quod  dixi,  quia  quic- 
quid  Deus  agit,  misericorditer,  juste  sancteque  facit :  quia 
solus  ipse  prassciendo  scit,  quod   homo  nesciendo  nescit. 
Quis1  enim  cognovit  sen  sum  Domini?  aut   quis  consilarius 
ejus  fnit  ?    aut  quis  2irtor   dedit  Mi,    et  retribuetur  ei  ? 
aut  quis  dicit  ei,  Quid  feeisti  ?    Non  potest  tantum  Justus 
dici  Deus,  aut  solum  misericors  ;  sed  Justus  et  misericors. 
Sic   dicimus,    sic    credimus.     Propterea    quando  111 i  cum 


'   Rom.  cap.  8.  ver.  30.  k  Ibid.  cap.  'J.  ver.  20.  21. 

1    Ibid.  cap.  1 ).  ver.  31,  35. 


CAP.   V.        CONTROVERSY    AB    EO    MOTJE    HISTORIA.  51 

David  misericordiam  et  judicium  cantamus,  [cantamus] 
metuentes:  non  interrogamus  quae  sit  voluntas  ejus  de  ju- 
dicio  et  misericordia  conquirentes."  Haec  ille;  alieni  au- 
thoris  verba,  tanquam  sua  usurpans ;  quod  Rabano  fami- 
liare  fuisse  Guilielmus  Malmesburiensis  animadvertit. 
"  Fuitm  enim  vir  ille,  (inquit)  buic  vitio  peculiariter  assi- 
duus;  quasi  prorsus  desperaret  lectores  suos  memoriam 
non  habere,  qui  possent  ejus  furta  deprehendere." 

Post  haec  subjecit  author  epistolae  prolixam  et  piam 
exhortationem  :  qua  omnes  fideles,  omissis  ejuscemodi  ob- 
scuris  et  difficillimis  quaestionibus,  ad  bene  vivendum,  et 
bene  agendum  fideliter  et  salubriter  cohortatur;  ex  di- 
vinis  scripturis  ad  banc  rem  pertinentes  sententias  mul- 
tas  et  multipliciter  sumens.  Quia  vero  in  reliqua  epis- 
tola  de  praesente  quaestione  multa  incommode  sunt  ab 
eo  dicta,  ac  primus,  ut  audivimus,  hie  fuit  qui  huic  con- 
troversise  componendae  manum  admovit,  ejusque  autho- 
ritatem  errori  suo  praetendebant  alii :  placet  ex  principio 
et  fine  epistolae  nonnulla  transcribere,  eisque  Remigii 
Lugdunensis  Ecclesiae  archiepiscopi  censuram  subjun- 
gere. 

RABANUS. 

De  haeresi11  quam  quidam  de  predestinatione  Dei  inique 
condunt,  errantes  et  alios  in  errorem  mittentes,  convenit 
inter  nos  ut  de  divinis  scripturis  et  de  orthodoxorum  pa- 
trum  sententiis  aliquod  opusculum  conficerem : 

REMIGIUS. 

Haeresim  et  hajreticos  non  nominat,  qui  de  divina  prae- 
destinatione  ita  sapiunt,  ut  juxta  auctoritatem  scriptura- 
rum  et  sanctorum  patrum  earn  in  utramque  partem,  et  elec- 
torum  scilicet  et  reproborum,  fideliter  credant :  ut  et  illos 
omnipotens  Deus  magna  bonitate  sua  aeternaliter  priedes- 


1,1  Guil.   Malmesbur.   praefat.  in  abbreviationem  Amalarii,   MS.  in  bibliotheca 
collegii  Benedict.  Cantabrigiae,  et  Omnium  Animarum  Oxon. 

"  Ex  i>rinci|>iip  epistolee. 


52  GOTTESCIIALCI,  ET  PRiEDESTINATIANiE  CAP.  V. 

tinaverit  ad  gloriam  ;  et  istos  magna  aequitate  judicii  sui 
praedestinaverit  Jad  pcenam.  Et  ideo  prorsus  est  admo- 
nendus,  et  ad  pietatis  revocandus  considerationem ;  ne 
sub  istorum  persona,  quos  tam  facile  haereticos  vocat, 
sanctos  potius  et  venerabiles  patres,  qui  ita  docuerunt  et 
defmierunt,  damnare  inveniatur. 

RABANUS. 

Ad  convincendum  errorem  eorum,  qui  de  Deo  bono  et 
justo  tam  nequiter  sentiunt,  ut  dicant  ejus  praedestinati- 
onem  facere,  quod  nee  homo  ad  vitam  praedestinatus  possit 
in  mortem  incidere ;  nee  ad  mortem  praedestinatus,  ullo 
modo  se  possit  ad  vitam  recuperare.  Cum  auctor  omnium 
rerum  et  conditor  Deus  naturarum  nullius  ruinae  atque 
interitus  causa  sit,  sed  multorum  origo  salutis. 

REMIGIUS, 

Manifestum  est  nullo  modo  esse  mendacium,  sed  cer- 
tissimam  veritatem  quam  omnes  fideles  credunt  et  confi- 
tentur  :  quod  bonitas  et  gratia  divinaa  praedestinationis 
faciat,  ut  ex  his,  qui  prasdestinati  sunt  ad  vitam  asternam, 
nemo  possit  incidere  in  mortem  aeternam.  Hanc  enim 
perseverantiag  stabilitatem,  et  firmitatem  in  bono,  ab  eo 
acceperunt,  qui  rogavit  et  rogat  pro  eis  ne  deficiat  fides 
ipsorum:  sicut  ipse  ad  beatum  Petrum  dicit ;  "  Ego° 
autem  rogavi  pro  te,  ut  non  deficiat  fides  tua."  Et  alio 
loco  evangelii  de  eisdem  electis  suis  dicit ;  "  Etp  ego  vitam 
aeternam  do  eis ;  et  non  peribunt  in  aeternum."  Quod 
autem  eadem  divina  prasdestinatio  hoc  in  reprobos  agat, 
ut,  se  ad  Deum  convertendo  et  in  melius  commutando, 
nemo  eorum  possit  se  ad  vitam  recuperare;  quasi  omni- 
potens  Deus  (quod  absit)  sua  prsedestinatione  eis  imposu- 
erit  necessitatem  male  agendi,  et  in  suis  malis  perseverandi: 
hoc  omnino  nullus  fidelium  dicit ;  quia  auctorem  operum 
et  meritorum  malorum  Deum  esse  non  credit.  Quod  enim 
impius  et  iniquus  mala  sua  corrigendo,  et  divinam  miseri- 

0  Luc.  cap.  22.  ver.  32,  P  Joh.  cap.  10.  ver.  2S. 


CAP.  V.         CONTROVERSIiE  AB  EO  MOTiE,  HISTORIA.  5$ 

cordiam  implorando,  recuperare  se  possit  ad  vitam,  testa- 
tur  ipse  Dominus  per  prophetam  dicens :  "  Quodq  si 
averterit  se  impius  ab  impietate  sua,  et  fecerit  judicium  et 
justitiam,  ipse  animam  suam  vivificabit."  Similiter  et  in  eo 
quod  addidit,  quia  "  Deus  nullius  ruinae  atque  interitus 
causa  sit ;"  nullus  omnino  fidelium  contradicit :  quia  nemo 
Deum  auctorem  ruinae  et  perditionis  impiorum,  sed  tan- 
tummodo  justae  eorum  damnationis  et  punitionis  auctorem 
credit. 

RABANUS. 

Ita  ut  quidam  eorum  perditionis  suae  Conditorem  suum 
asserant  auctorem :  dicentes,  quod  sicut  hi  qui  praescientia 
Dei  ac  praedestinatione  convocati  sunt  ad  percipiendam 
gloriam  aeternae  vitae ;  ita  et  illi,  qui  ad  aeternum  interitum 
vadunt,  praedestinatione  Dei  cogantur  non  posse  eva- 
dere  interitum. 

REMIGIUS. 

Quod  utique  nemo  elicit.  Quia  omnes  impii  et  iniqui, 
pro  suis  impietatibus  et  iniquitatibus  juste  pereuntes,  non 
liabent  Deum  auctorem  perditionis  suae,  quia  ipsi  suo 
merito  perierunt,  sed  tantummodo  auctorem  pcenae  et 
damnationis,  quam  juste  exceperunt.  Ita  et  quod  ait, 
illos  quosputathaereticos  dicere,  quia  illi,  qui  ad  aeternum 
interitum  vadunt,  praedestinatione  Dei  cogantur  non  posse 
evadere  interitum :  nemo  omnium  dicit.  Quia  quod  impii 
ad  interitum  vadunt,  proprium  ipsorum  est  vitium,  non 
divinae  praedestinationis  praejudicium :  nee  eadem  Dei 
praedestinatione  coguntur  non  posse  evadere ;  sed  sua 
perseverantissima  iniquitate,  quam  relinquere  noluerunt, 
merito  coguntur  perire. 

RABANUS. 

Quia  nullo  modo  Illc,  qui  cuncta  bona  creavit,  et  sana- 
biles    fecit   nationes    orbis    terrarum,    atque  vult    omncs 

i  Ezech.  cap.  18.  ver.  27. 


54  GOTTESCHALCI,    ET    PRJEDESTINATIANJE  CAP.  V, 

homines  salvos  fieri,  et  ad  agnitionem  veritatis  venire,  ali- 
quem  cogit  interire. 

REMIGIUS. 

Et  hoc  omnino  vermn  est :  quia  nemini  Deus  imponit 
necessitatem  pereundi,  sicut  nemini  imponit  necessitatem 
male  agendi.  Unusquisque  enim  sibi  auctor  est  iniquitatis 
suae,  auctor  est  perditionis  sua;:  et  Deum,  quern  non 
habet  auctorem  culpae  sua;,  habet  auctorem  justissimae 
pcenae  sua;. 

RABANUS. 

Si  enim,  secundum  ipsos  qui  talia  sentiunt,  Dei  praedes- 
tinatio  invitum  hominem  facit  peccare :  quomodo  justo 
judicio  Deus  damnat  peccantem ;  cum  ille  non  voluntate, 
sed  necessitate  peccaverit  ? 

REMIGIUS. 

Nemo  ita  sentit  aut  dicit,  quod  Dei  prasdestinatio  ali- 
quem  invitum  faciat  peccare  ;  utjam  non  propriae  volun- 
tatis perversitate,  sed  divinae  praedestinationis  necessitate 
peccare  videatur.  Sed  hoc  agit  divina  praedestinatio  ;  ut 
qui  volens  peccat,  et  volens  in  peccatis  suis  perseverat, 
nolens  justo  judicio  puniatur. 

RABANUS. 

Praedestinationis  autem  fides,  firmissima  sanctarum 
auctoritate  scripturarum  munita  est :  cui  nullo  modo  fas 
est  ea,  quae  ab  hominibus  male  aguntur,  adscribi. 

REMIGIUS. 

Et  hoc  nemo  fidelium  facit.  Nemo  enim  per  praedesti- 
nationis divinae  erga  reprobos  veritatem,  adscribit  et  de- 
putat  Deo  male  agentium  iniquitatem  ;  sed  tantummodo 
eorumdem  reproborum  et  eorumdem  male  agentium  justam 
damnationem. 


CAP.  V.       CONTROVERSY    AB    EO    M0T7E,    HISTOR1A,  55 


RABANUS. 

Multiplied  ergo  reatu  iste  constringitur,  qui  praedestina- 
tionis  bonum  in  pravum  sensum  convertens,  nefandis  ser- 
monibus  blasphemare  praesumit. 

Primo,  quod  Creatorem  suum,  qui  est  summe  bonus, 
malivolum  ausus  est  dicere,  eo  quod  opus  suum  frustra  ct 
sine  causa  decernat  interire. 

REMIGIUS. 

Nemo  Creatorem  suum  summe  bonum  malivolum  elicit, 
quod  absit!,  quasi  malae  voluntatis  sit  erga  creaturam 
suam ;  quia  semper  ejus  voluntas  bona  est  bonis :  quae, 
etsi  mala  videtur  malis,  semper  tamen  justa  est ;  et  ideo 
mala  esse  non  potest.  Uncle  et  Scriptura  ad  eum  elicit : 
"  Cums  sancto  sanctus  eris,  et  cum  viro  innocente  innocens 
eris.  Et  cum  electo  electus  eris,  et  cum  perverso  perver- 
teris."  De  quibus  verbis  B.  Augustinus  tractans:  "  Est," 
inquit,  "  occulta  profunditas  qua  intelligeris  cum  sancto 
sanctus,  quia  tu  sanctificas  :  et  cum  viro  innocente  inno- 
cens, quia  nulli  noces ;  sed  criniculis  peccatorum  suorum 
unusquisque  constringitur :  et  ab  eo  quern  eligis  eligeris, 
et  cum  perverso  videris  perversus,  quoniam  dicunt,  Non 
est  recta  via  Domini,  et  ipsorum  non  est  recta  via."  Nee 
frustra  et  sine  causa  ille  opus  suum  decernit  interire ;  sed 
quos  verissime  praescivit  impios  et  iniquos  futuros,  et  in 
sua  impietate  et  iniquitate  permansuros, justis  et  rectissimis 
de  causis  decrevit  et  statuit  et  praedestinavit  perituros  ; 
sicut  ipse  ait ;  "  Qui1  peccaverit  mihi,  delebo  eum  de  libro 
meo." 

RABANUS. 

Secundo,  quod  ipsam  veritatem  fallacem  nititur  asse- 
rere  :  quae  per  Scripturas  sacras  recte  credentibus  et  bene 
operantibus  aeternae  vitae  spondet  praemia  ;  et  peccantibus 
atque  non  pcenitentibus  mortis  praedicit  pcenas. 


'    Ex  fine  epistolae.  a   Psul.  18.  ver.  2C,  27. 

1    Exod.  cap.  32.  ver.  .'5,'S. 


56  GOTTESCHALCI,    ET    PRiEDESTINATIANiE         CAP.  V 


REMIGIUS. 

Nee  qui  praedestinationem  divinam  in  utramque  partem, 
id  est,  et  electorum  et  reproborum  fideliter  credit  et  con- 
fitetur,  ipsam  veritatem  fallacem  nititur  ostendere ;  sed 
omnino  veracem  et  fidelem  in  omnibus  verbis  suis,  et  sanc- 
tam  in  omnibus  operibus  suis.  Quia  electis,  sicut  praedes- 
tinavit,  aeternse  vitae  praemia  spondet  et  reddit :  et  e  con- 
trario  reprobis  peccantibus  nee  pcenitentibus,  sicut  prae- 
destinavit,  justo  suo  judicio  aeternas  retribuit  pcenas. 

RABANUS. 

Tertio,  quod  justum  judicem,  qui  in  aequitate  judica- 
turus  est  vivos  ac  mortuos,  praedicat  in  justum;  quando 
bene  agentibus  praemia,  et  male  agentibus  tormenta,  eum 
non  reddere  affirmat. 

REMIGIUS. 

Nee  justum  judicem  ista  divinae  praedestinationis  Veritas 
velut  injustum  praedicat :  quia  secundum  earn  et  bene 
agentibus,  atque  in  bono  perseverantibus,  praemia  restitu- 
untur ;  et  male  agentibus,  atque  in  malo  permanentibus, 
juste  tormenta  inferuntur. 

RABANUS. 

Quarto,  quod  Redemptorem  mimdi  frustra  sanguinem 
suum  fudisse  non  timet  per  errorem  suum  fingere ;  quando 
in  se  credentibus  et  sperantibus  propter  praedestinationis 
necessitatem  non  possit  subvenire. 

REMIGIUS. 

Nee  Redemptorem  mundi  aliqua  praedestinationis  suae 
necessitas  compellit,  ut  per  gloriosum  sanguinis  sui  pre- 
tium  in  se  credentibus  et  sperantibus  subvenire  non  possit. 
Quia  et  omnibus  electis  suis  illo  pretio  in  aeternum  sub- 
venit ;  et  quod  reprobis  non  subvenit,  ipsi  per  impie- 
tatem    et    iniquitatem     suam     pretium    ejus    repellunt  : 


CAP.  V.       CONTROVERSY    AB    EO    MOTVE,  HISTORIA.  57 

quos  etsi  potest  ille  servare,  vult  tamen  aliquos  ad  ostenden- 
dum  terrorem  [et]  severitatem  sua  justa  ultione  damnare. 

RABANUS. 

Quinto,  quod  invidet  bonis  angelis  eorum  numerum, 
quern  diabolus  per  superbiam  corruens  minuit,  Salvatorem 
nostrum  per  hominum  conditionem  adimplere. 

REMIGIUS. 

Nee  invidet  eadem  divinag  prasdestinationis  severitas 
bonis  angelis  ;  ne,  propter  multitudinem  reproborum  quo- 
tidie  pereuntium,  non  possit  adimpleri  et  instaurari  eorum 
numerus,  qui  per  ruinam  diaboli  et  angelorum  ejus  est 
imminutus.  Quia  certissime  novit  fides  fidelium,  tantos 
illuc  electos  ex  humano  genere  ascensuros,  quantos  illic 
constat  electos  angelos  remansisse :  testante  Scriptura, 
quae  dicit ;  "  Statuit"  terminos  gentium,  juxta  numerum 
angelorum  Dei." 

RABANUS. 

Sexto,  quod  magis  favet  sua  opinione  diabolo  quam  Deo : 
cum  ad  ejus  perditionis  sortem  tradit  eos  pertinere,  quos 
divina  gratia  decrevit  ad  salutem  asternam  pertingere. 

REMIGIUS. 

Nee  magis  favet  base  praedestinatio  diabolo  quam  Deo : 
quia  et  diabolum  quotidie  compellit  amittere  quos  divina 
gratia  eadem  praedestinatione  decrevit  ad  salutem  aeternam 
pertingere ;  et  omnino  nullum  ex  electis  Dei  ad  ipsius  dia- 
boli sortem  posse  pertinere  confirmat. 

RABANUS. 

Septimo,  quod  totius  liumani  generis  inimicus  sit  mani- 
festus;  cum  eum  dicit  per  Christi  fidem,  et  baptismi  sacra- 
mentum,  a  primi  parentis  lapsu  propriorumque  scelerum 

u  Deut.  cap.  32.  ver.  8.  in  lxx. 


58  GOTTESCHALCI,    ET    PR^EDESTINATIANjE        CAP.    V. 

reatu,  nee  non  et  ab  hostium  potestate  non  posse  erui ;  sed 
obligatum  noxia  opificis  sui  praedestinatione  in  tartarum 
demergi. 

REMIGIUS. 

Nee  compellit  aliquem  hujus  praedestinationis  fides, 
quasi  per  fidem  Christi  et  sacramentum  baptismi,  a  primi 
parentis  lapsu,  et  a  suorum  scelerum  reatu  sive  hostium 
potestate  non  posse  erui :  sed  verissime  praestat  om- 
nibus electis,  ut  sint  "  agentesw  semper  gratias  Deo  et 
Patri,  qui  dignos  eos  fecit  in  partem  sortis  sanctorum  in 
lumine  ;  qui  eripuit  illos  de  potestate  tenebrarum;  et  trans- 
tulit  in  regnum  Filii  dilectionis  suae."  Nee  reprobis  noxia 
est  opificis  sui,  id  est,  Dei  praedestinatio ;  quae  perseve- 
rantem  et  indomabilem  iniquitatem  ipsorum  justissime 
punit ;  cujus  mole  et  gravissimo  onere  oppressi  demer- 
guntur  in  tartarum,  descendentes  in  profundum  tanquam 
lapis,  et  summersi  quasi  plumbum  in  aquis  vehemen- 
tibus.  Quod  etiam  liber  Apocalypsis  de  tota  civitate 
hujus  seculi,  id  est,  universa  multitudine  damnatorum 
terribiliter,  extremo  judicio,futurum  significat  et  denunciat, 
dicens:  "  Etx  sustulit  unus  angelus  fortis  lapidem  quasi 
molarem  magnum,  et  misit  in  mare,  dicens :  Hoc  impetu 
mittetur  Babylon,  magna  ilia  civitas,  et  ultra  jam  non  in- 
venietur." 

Quae  cum  ita  sint ;  deposita  omni  contentionis  animosi- 
tate,  deposita  novitatum  praesumptione,  agnoscamus  fide- 
liter  divinam  veritatem,  sequamur  obedienter  paternam 
auctoritatem.  Caveamus  vigilanter  erroris  et  mendacii 
fallacissimam  vanitatem :  servantes,  Deo  auxiliante,  semel 
depositum  nobis  verae  fidei  inviolatum  thesaurum  ;  et  fu- 
gientes  profanas  vocum  novitates,  atque  oppositiones  falsi 
nominis  scientiae,  quam  quidam  promittentes  circa  fidem 
exciderunt. 

w  Coloss.  cap.  1.  ver.  12,  13.  *  Apoc.  cap.  18.  ver.  21. 


€AP.  VL       CONTROVERSY    AB    EO    MOTJE,    KISTORIA.  59 


CAP.  VI. 


Synodi  Carisiacae  adversus  Gotteschalcum  acta  :    cum  Remigii  Lugdunensis  in 

eadem  censura. 

Accepta  synodali  epistola  Rabani,  Hincmarum  ad  eum 
rescripisse  narrat  Flodoardus*,  "  super  Gothescalci  (quern 
idem  pontifex  a  parochia  sua  ob  haeresum  semina,  qua? 
spargebat,  repulsum,  ad  eundem  cum  quibusdam  complici- 
bus  ipsius  direxerat)  susceptione  vel  discussione  ;"  atque  ite- 
rum,  "de  hac  eadem  re,  et  quid  post  susceptionem  ipsius  de 
eodem  egerit,  qualemve  invenerit  ipsius  vesaniam,  consilium 
ab  eo  rationabilius,  quid  sibi  adversus  eum  agendum  esset, 
expetentem."  Scripsit  etipsiGotteschalco,  "de  quibusdam 
sententiis  auctorum,  quas  non  bene,"  inquitb  Flodoardus, 
"  intelligebat  vel  exponebat,  maxime  PROSPERI :  qua- 
rum  sensum  per  sententias  praecipue  beati  Augustini  ex- 
ponit,  et  caeteros  idoneos  proponit  testes  apostolicae  fidei 
doctores ;  quorum  sequendam  in  omnibus  admonet  esse 
doctrinam,  ostenditque  testimoniis  manifestis,  Deum  et 
bona  praescire  et  mala;  sedmala  tantum  praescire,  bonave- 
ro  et  praescire  et  praedestinare  :  (unde  praescientia  esse  po- 
test sine  praedestinatione  :  praedestinatio  autem  non  potest 
esse  sine  praescientia  :)  et  quia  bonos  praescivit  et  praedes- 
tinavit ;  malos  autem  praescivit  tantum,  non  praedestinavit  ; 
nee  ut  perirent  sua  praescientia  compulit.  Cui  definitioni 
subscribere  idem  Gotteschalcus  pertinacissime  recusavit." 

Literas  quoque  Hincmarus,  "  proc  recipiendo  et  addu- 
cendo  ad  judicium  Gotteschalco,"  scripsit  ad  Rothadum 
Suessonicum  episcopum  ;  sub  cujus  potestate  Orbacense 
fuit  monasterium,  ex  quo  Gotteschalcus  profectus  fuerat. 

a  Flodoard.  lib.  3.  hist.  cap.  21.  b  Ibid.  cap.  28. 

c  Ibid.  cap.  21. 


DO  GOTTESCHALCI,    ET    PRiEDESTINATlAN^E        CAP.  VI. 

Unde  adductus  estd  ille  Carisiacum,  ubi  regium  erat  pala- 
tium,  add  Isaram  fluvium  positum:  quo  non  Hincmarus 
modo  cum  Rothado  et  aliis  qui  ipsi  suberant  episcopis, 
sed  Wenilo  etiam  Senonensis8  archiepiscopus,  et  aliarum 
provinciarum  aliquot  episcopi,  regiorum  negotiorum  occa- 
sione  convenerant.  Eorum  qui  conventui  interfuerunt  no- 
mina,  et  sententiam  in  Gotteschalcum  ab  eis  latam,  Hinc- 
marus in  posteriore  opere,  quod  adversus  eum  ad  Karo- 
lum  regem  scrip  sit,  ita  explicat. 

"  Indef,"  inquit,  "  in  synodali  conventu  inCarasiaco  pala- 
tio  iterum  auditur  Gotteschalcus  ab  episcopis,  et  caeteris 
quamplurimis  viris  ecclesiasticis,  atque  religiosis,  qui  eidem 
synodo  interfuerunt,  videlicet  Wenilone  Senonensium  ar- 
chiepiscopo,  Hincmaro  Remorum  episcopo,  Fulcoino  Mo- 
rinensium  episcopo,  Teuderico  Cameracensium  episcopo, 
Hrothado  Suessonicee  civitatis  episcopo,  Ragenario  Am- 
bianensium  episcopo,  Immone  Noviomagensium  episcopo, 
Erpoino  Silvanectensium  episcopo,  Lupo  Catalaunensium 
episcopo,  Yrminfrido  Beluacensium  episcopo,  Pardulo 
Laudunensium  episcopo,  Teutboldo  provincial  Lugdu- 
nensis  et  Lingonicae  civitatis  episcopo,  Gernobrio  Tu- 
ronensium  provinciae  episcopo,  Rigboldo  Remorum 
chorepiscopo,  Witao  Camaracensium  cborepiscopo,  et 
aliis,  qui  nunc  Dei  gratia  episcopi  ordinati,  tunc  au- 
tem  jam  dicta  synodo  cum  episcopis  suis  secundum 
ecclesiasticum  morem  adfuerunt.  Wenilo  scilicet,  tunc 
cum  Ragenario  patre  suo,  nunc  autem  Rotomagensium 
arcliiepiscopus,  .ZEneas  notarins  sacri  palatii,  et  modo 
Parisiorum  episcopus,  Isaac  diaconus  Parduli,  et  nunc 
Lingonicae  civitatis  episcopus,  Sed  et  venerabiles  abbates 
synodo  ipsi  interfuere,  Ratbertus  Corbeias,  Bavo  Orbacis, 
et  Halduinus  Altivillaris  monasterii,  aliique  domini  sacer- 
dotes  et  diaconi.  Vulfadus  qvioque  Remorum  metropolis 
ceconomus,  et  Rodoaldus  archidiaconus,  cum  aliis  sequen- 
tibus  cleri  ordinibus.  In  quorum  praBsentia  idem  Gotlies- 
calcus,  sicut  et  in  Moguntina  civitate,  inventus  haBreticus, 

d  Ann.  dcxlix. 

e  Unde  et  concilium  hoc  Senonense  Andreas  Duvalius  appellat,  in  notis  ad  li- 
brum  Ecclesise  Lugdunens.  de  tribtis  epistolis. 
f  Concil.  Galliae,  torn.  3.  pag.  05,  66. 


CAP.   VI.         CONTROVERSY  AB  EO  MOTJE,  IIISTORIA.  61 

atque  incorrigibilis,  honore  presbyterali,  quern  per  Rig- 
boldum  chorepiscopum,  cum  esset  Suessonicae  parochiae 
monachus,  inscio  civitatis  sua?  episcopo,  usurpaverat  potius 
quam  acceperat,  abjectus,  et  pro  sua  irrevocabili  contu- 
maciam secundum  leges  et  Agathenses8  canones,  et  regulam 
sancti  Benedicti,  ut  improbus  virgis  caesus,  sicut  decreve- 
rant  Germanise  provinciarum  episcopi,  ne  aliis  noceret  qui 
sibi  prodesse  nolebat,  ergastulo  est  retrusus." 

Sententiae  vero  in  eum  prolatae  formula  fuit  hujusmodi, 

Ecclesiastica'1  sententia  in  pertinacissimum  Gotescalcum,  propter  incorrigibilem 
obstinationem  illius,  in  synodo  apud  Carisiacum  habita  a  duodecim  episcopis, 
ecclesiastico  vigore  prolata. 

"  Frater  Gotescalc,  sacrosanctum  sacerdotalis  mysterii 
officium,  quod  irregulariter  usurpasti,  et  in  cunctis  mo- 
ribus  et  pravis  actibus,  atque  perversis  doctrinis  eo 
hactenus  abuti  non  pertimuisti,  judicio  Spiritus  Sancti 
cujus  gratia?  munus  est  sacerdotale  officium,  per  virtutem 
sanguinis  Domini  nostri  JESU  Christi  noveris  tibi  esse, 
si  quo  modo  suscepisti,  sublatum,  et  ne  ulterius  eo  fungi 
praesumas  penitus  interdictum.  Insuper,  quia  et  ecclesi- 
astica et  civilia  negotia,  contra  propositum  et  nomen 
monachi  conturbare,  contemnens  jura  ecclesiastica, 
prassumpsisti  ;  durissimis  verberibus  te  castigari,  et 
secundum  ecclesiasticas  regulas  ergastulo  retrudi,  auc- 
toritate  episcopali  decernimus :  et,  ut  de  caetero  doctri- 
nale  tibi  officium  usurpare  non  praesumas,  perpetuum 
silentium  ori  tuo  virtute  aaterni  verbi  imponimus." 

Eorundem  actorum  meminit  etiam  Hincmarus  in  epis- 
tola  ad  Nicolaum  I.  "  Postea,"  inquit,  de  Gotteschalci 
causa  verba  faciens,  "  a  Belgicas  Remorum,"  hoc  est, 
Belgicae  secundag,  quae  Remorum  metropoli  suberat,  "  ac 
Galliarum  (fort,  aliarum)  provinciarum  episcopis  auditus, 
et  inventus  haereticus,  quia  resipiscere  a  sua  pravitate  non 
voluit,  ne  aliis  noceret,  qui  sibi  prodesse  nolebat,  judicio 
praefatarum  provinciarum  episcoporum,  in  nostra  parochia 
(quoniam  Rothadus,  de  cujus  parochia  erat,  illi  nesciebat 
resistere ;  et  novitates  amans,  timebatur  a  nobis,  ne  dis- 

B  Concil.  Agathens.  can.  38.  h  Ibid.  pag.  680. 

VOL.  IV.  P 


62  GOTTESCHALCI,    ET    PR/EDESTINATIANiE  CAP.  VI, 

ceret  prava  sentire,  qui  noluit  discere  recta  docere) :  neve 
idem  Gothescalcus,  cum  aliis  communem  vitam  ducens, 
errori  suo  faceret  esse  communes,  monasteriali  custodise 
mancipatus  est;  docente  apostolo  :  Hccreticinit  homi- 
nem  post  primam  et  secundum  correptionem  devita,  sciens, 
subversum  esse  hujmmodi,  et  proprio  judicio  condemna- 
tum.  Quik,  ut  Leo  papa  de  Eutyche  dicit,  cum  videret 
insipientise  suae  sensum  catholicis  auribus  displicere, 
revocare  se  a  sua  opinione  debuerat,  nee  ita  Ecclesiae 
praesules  commovere,  ut  damnationis  sententiam  meretur 
excipere.  Quam  utique,  si  in  suo  sensu  voluerit  perma- 
nere,  nullus  poterit  relaxare.  A  qua  damnatione  si  vo- 
luisset  ad  sensum  catholicum  resipiscere,  paratus  semper 
fui,  et  sum,  quoniam  sic  venerabiles  judicaverunt  episcopi, 
eura  in  Catholicas  Ecclesiae  communionem  recipere,  sicut 
ei  jubeo  quae  sunt  corpori  necessaria  ministrare." 

Et  in  Uteris  hac  de  re  ad  Lugdunensem  Ecclesiam  scrip- 
tis  :  "  Quapropter1,"  inquit,  "  ad  episcoporum  eum  prae- 
sentiam,  qui  tunc  regio  mandato  pro  negotiis  regis  apud 
Carisiacum  accersiti  erant,  in  praesentiam  etiam  domini 
Wenilonis,  qui  illuc  convenerat,  producere  studui:  ubi 
multis  audientibus,  nihil  dignum  ratione  vel  dixit,  vel  in- 
terrogates respondit ;  sed  ut  arreptitius,  cum  quid  ratio- 
nabiliter  responderet  non  habuit,  in  contumelias  singulo- 
rum  prorupit,  et  propter  impudentissimam  insolentiam 
suam,  per  regulam  S.  Benedicti,  a  monachorum  abbati- 
bus  vel  caeteris  monachis  dignus  flagello  adjudicatus :  et, 
quia  contra  canonicam  institutionem  civilia  et  ecclesiastica 
negotia  perturbare  studuit  indefessus,  et  se  noluit  recog- 
noscere  vel  aliquo  modo  humiliare  profusus,  ab  episcopis, 
et  secundum  ecclesiastica  jura,  damnatus." 

Videamus  jam  quid  ad  haec  ex  altera  parte  respondent 
Remigius,  Lugdunensis  archiepiscopus.  "  In  his  verbis," 
inquit,  "  imprimis  illud  videtur  absurdum,  quod  praefatum 
miserabilem  monachum  in  judicio  episcoporum  productum, 
prius  abbates  monasteriorum,  qui  praesentes  aderant,  ad 
caedes  et  flagella  judicasse  referuntur ;  et  deinde  episcopi, 

1  Tit.  cap.  3.  ver.  10, 11.  k  Leo,  epist.  13. 

1  Eccles.  Lugd.  de  trib.  epistolis,  pag.  1064.  G. 


CAP.  VI.       CONTROVERSY  AB  EO  MOT7E,  HISTORIA,  63 

juxta  ecclesiastica  jura  damnasse.  Cum  homo  antequam 
reddebatur  haereticus,  juxta  antiquam  Ecclesiae  observan- 
tiam  atque  auctoritatem,  ad  episcopale  tantummodo  judi- 
cium pertineret,  sive  damnandus  sive  absolvendus :  nee 
prius  ab  inferioris  loci  hominibus"1  (et  quidem  de  re  tanta) 
et  postmodum  ab  episcopis  debuerit  condemnari.  Sed  et 
de  ipsis  flagellis  et  casdibus,  quibus  secundum  regulam  S„ 
Benedicti  dicitur  adjudicatus,  quibus  et  omnino  fertur 
atrocissime  et  absque  ulla  misericordia  pene  usque  ad 
mortem  dilaceratus  ;  qua?  moderatio  et  mensura,  juxta  pie- 
tatem  ecclesiasticam,  et  sacerdotalem  sive  monacbalem 
verecundiam,  observari  debuerit,  ipsi  potius  apud  se  ju- 
dicent.  Quod  autem  in  episcoporum  contumelias  dicitur 
prorupisse ;  vere  hoc  et  impium  est,  et  insanum,  et  om- 
nino justa  ultione  damnandum  :  licet  melius  ab  aliis,  quam 
ab  ipsis,  &c." 

"  Quapropter  illud  prorsus  omnes  non  Solum  dolent, 
sed  etiam  horrent :  quia  inaudito  inreligiositatis  et  crude- 
litatis  exemplo,  tarn  diu  ille  miserabilis  flagris  et  casdibus 
trucidatus  est,  donee  (sicut  narraverunt  nobis,  qui  pra> 
sentes  aderant)  accenso  coram  se  igni  libellum,  in  quo 
sententias  Scripturarum  sive  sanctorum  Patrum  sibi  colle- 
gerat  quas  in  concilio  offerret,  coactus  est  jam  pene  emo- 
riens  suis  manibus  in  flammam  projicere,  atque  incendio 
concremare ;  cum  omnes  retro  haeretici  verbis  et  disputa- 
tionibus  victi  atque  convicti  sint :  et  sic  pravitas  quae  vi- 
debatur  hominis  fuerit  coercenda,  ut  nulla  divinis  rebus 
inferretur  injuria.  Maxime  cum  illi  sensus,  qui  ipso  con- 
tinebantur  libello  (excepto  uno,  quod  extremum  ponitur) 
non  essent  sui,  sed  ecclesiastici ;  nee  ignibus  damnandi, 
sed  pia  et  pacifica  fuerint  inquisitione  tractandi." 

Extremum  vero  illud  capitulum,  quod  hie  excipitur,  ad 
liberum  spectabat  arbitrium :  de  quo  id  sensisse  Gottes- 
chalcum,  quod  ei  ab  Hincmaro  imponitur,  sibi  incredibile" 
fuisse  visum  affirmavit  Remigius  ;  qui  et  hie  suam  de  qua- 


m  Trajectionem  septem   lmearum,  ab  editore  nota  tam,  hie  utcunque  resti 
tuimus. 

"  Pag.  1063.  D,  E. 

F2 


64  GOTTESCHALCI,    ET    PR^DESTINATIAN^         CAP.  VI. 

tuor  Gotteschalci  propositionibus,  in  hoc  Carisiaco  con- 
ventu  damnatis,  sententiam  breviter  hunc  in  modum  ex- 
plicate "  De°  aliis  vero  sententiis,  quas  et  antea  praedi- 
casse,  et  tunc  in  synodo  proposuisse,  nee  ullatenus  mu- 
tare  voluisse  firmatur  :  ignoscat  nobis  unusquisque  lector, 
ignoscat  etiam  reverendus  ille  epistolas  scriptor,  quia  vide- 
tur  nobis  sine  dubio," 

I.  "  Quod  ilia,  quas  de  divina  pracdestinatione  dixit, 
juxta  regulam  Catholicae  fidei  vera  sint,  et  a  veridicis  pa- 
tribus  manifestissime  confirmata ;  nee  ab  ullo  penitus 
nostrum,  qui  Catliolicus  haberi  vult,  respuenda  sive  dam- 
nanda.  Et  ideo  in  hac  re  dolemus,  non  hunc  miserabilem, 
sed  ecclesiasticam  veritatem  esse  damnatam." 

II.  "  In  ilia  apostoli  sententia,  qua  de  Deo  ait ;  Quip  vult 
omnes  homines  salvos  fieri,  et  ad  agnitionem  veritatis  ve- 
nire:  putamus  eum  sensum  beatissimi  patris  Augustini, 
ab  omni  semper  Ecclesia  venerabiliter  recepti,  et  usque 
in  finera  saeculi,  recipiendi,  secutum  fuisse ;  qui  de  tanta 
qusestione  tractans,  et  collatis  inter  se  duobus  testimoniis, 
apostolico  videlicet  et  prophetico,  qualiter  juxta  sanam 
fidei  intelligentiam  utrumque  verum  esse  accipiendum  sit, 
et  in  plerisque  aliis  librorum  suorum  locis,  et  maxime  in 
libello  qui  Enchiridion  dicitur,  evidentissime  declarat. 
Cujus  omnino  veridicum  sensum  non  oportuit,  sub  persona 
alicujus hominis,  a  catholicis  Dei  sacerdotibus  condemnari: 
ne  jam  non  iste,  qui  errare  putatur,  sed  ille  potius,  cujus 
authoriiatem  sequitur,  haereticus  esse  judicetur.  Et  licet 
aliiquidem  sancti  etvenerabiles  patres  simpliciter  ilia  apos- 
toli verba  accepisse  inveniantur :  utrorumque  tamen  sen- 
tentia fuerat  honoranda,  nee  una  pra?  altera  damnanda ; 
quia  et  ilia  ex  divina  auctoritate  vera  esse  monstratur,  et 
ista  quadam  pia  ratione  non  abhorrere  a  veritate  fideliter 
creditur." 

III.  "  De  Dominici  sanguinis  pretio,  quod  pro  his  tantum 
qui  credere  voluerint  datum  sit,  manifesta  est  beatorum 
patrum  sententia :  quam  iste,  ut  putamus,  et  legendo  didi- 

o  Pag.  1061.  A.  P  1  Tim.  cap.  2.  yer.  4, 


CAP.  VI.       CONTROVERSLE  AB  EO  MOT.E,  IIISTORIA.  65 

cerat,  et  damnare  metuebat.  Untie  etsi  inventi  sunt  alii 
aeque  patres,  qui  illud  gloriosum  pretium,  etiam  pro  nun- 
quam  credituris  et  in  sua  impietate  perituris,  datura  esse 
non  abnuant :  melius,  ut  credinius,  utrique  honorarentur, 
nee  prae  aliis  alii  tlamnarentur  ;  quia  et  illud  manifeste  tli- 
vina  auctoritate  firmatum  est,  et  istutl,  si  pie  sentitur,  non 
est  abnuendum." 

IV.  "  Quod  dixisse  firmatur,  ad  male  tantummodo  agen- 
dum liberum  nos  habere  arbitrium,  ad  bene  vero  agen- 
dum non  habere  :  si  vere  ita  sensit  et  dixit,  hoc  vere 
non  est  ex  divina  auctoritate  sumptum,  neque  ex  sanc- 
torum patrum  dogmatibus  tractum  ;  sed  aperte  ex  pro- 
prio  errore  prolatum.  Quia  liberum  nobis  arbitrium,  quod 
peccato  fuerat  subjugatum,  non  ablatum  est  sed  libera- 
tura ;  et  ipsum  nobis  per  Dei  gratiam  excitatur  ad  bene 
agendum,  ut  et  ipsi  ejusdem  gratiae  cooperatores  simus. 
De  qua  re  si  iste  tam  absurde  et  insipienter  erravit ;  ma- 
nifesta  est  apostoli  sententia,  dicentis  :  Fratres%  etsi  prce- 
occupalusfuerit  homo  in  aliquo  delicto,  nos,  qui  spirituales 
estis,  hujusmodi  instruite  in  spirit  it  lenitatis ;  considerans 
teipsum,  tie  et  ienteris" 

11  Kt  illi  quidem,  propter  intemperantiam  et  importunita- 
tem  atque  infraenitatem  linguae  suae,  et  inquietam  mobi- 
litatem  instabilitatis  suae,  merito  forsitan  accidit  quod  in 
Salomone  legitur  :  Elr  qui  inconsideratus  est  ad  loquen- 
dum,  sentiet  mala.  Et  iterum  :  Qui*  imponit  stulto  si- 
lentium,  iras  mitigat.  lilt  alio  loco :  Ejice*  derisorem ; 
et  exibit  cum  eo  jurgivm,  cessabuntque  causa  et  coutu- 
mel'uc.  Tamen  nullius  hominis  improbitate  et  infraeni- 
tate  ita  moveri  debemus,  ut  contemnamus  vel  impugne- 
mus,  aut  etiam  damnare  audeamus  divinam  vcritatem,  sive 
patrum  nostrorum  venerabilem  auctoritatem :  memores 
apostoli,  dicentis  ;  Non"  enim  possumus  aliquid  adver- 
sus  veritatem  sed  pro  veritate*      Atque    ita  potius  agen- 


'i  Galat.  cap.  (5.  vet.  1.  '   Prov.  cap.  13.  ver.  3. 

4    Prov.  rap.  '2(i.  ver.  10.  '    IMd.  cap.  22.  ver.   10. 

"   2  Cor.  cap.  13.  ver.  8. 


66  GOTTESCHALCI,  ET  PR^DESTINATIAN^        CAP.  TI. 

dum,   ut  et  patres  in  filiis,  et  filii  in  patribus  honoren- 
tur." 

Quatuor  vero  istis  Gotteschalci  propositionibus  totidem 
capitula,  ab  Hincmaro  concinnata,  opposuit  synodus  Ca- 
risiaca:  de  quibus  prolixa  Lugdvinensis  Ecclesiae  censura 
vulgata  extat,  titulo  Libelliw  de  tenenda  immobiliter  Scrip- 
turae  sanctae  veritate,  et  sanctorum  orthodoxorum  patrum 
authoritate  fideliter  sectanda.  Unde  excerpta  quaedam, 
unicuique  synodi  capitulo,  velut  antidoti  loco,  subjicienda 
hie  curavimus. 

»  Pag.  1082.  E. 


CAP.  VII.       C0NTR0VEIISLE  AB  EO  M0I7E,   HISTORIA.  67 


CAP.  VII. 


Capitula  quatuor  apud  G'arisiacum  in  synodo  contra  Gotteschalcum  constituta 
una  cum  Lugdunensis  Ecclesiae  in  eadem  censura. 


LUGDUNENSIS  ECCLESI^  PROOEMIUM. 

Pervenit  ad  nos,  id  est,  ad  Ecclesiam  nostram  Lug- 
dunensem,  quaedam  schedula  :  studio  fidelium  et  bonorum 
virorum,  qui  et  suae  et  aliorum  salutis  devote  ac  laudabi- 
liter  sollicitudinem  gerunt,  in  nostram  notitiam  perlata  ; 
atque  ut  ad  earn  sedulo  respondere  deberemus,  attentius 
commendata.  In  qua  insunt  quatuor  capitula  maxime 
no  varum  definitionum,  nuper,  ut  comperimus,  in  quodam 
fratrum  nostrorum  episcoporum  conventu  tractata,  digesta 
atque  conscripta;  velut  ad  eomprimendam  et  retunden- 
dam  cujusdam  garruli  et  inquieti  hominis  loquacitalem, 
qui  novarum,  ut  fertur,  quaestionum  avidus  et  indiscipli- 
natus  ventilator,  et  aliis  non  parvam  perturbationem,  et 
sibi  ipsi  aerumnam  miserrimae  cladis  induxit. 

Ea  cum  legissemus,  et  adjuncto  nobis  fratrum  nostro- 
rum, Deo  donante,  bene  studentium  et  recte  intelligen- 
tium  collegio,  pia  et  fideli  attentione  singula  pertractasse- 
mus  :  graviter  perculsi  et  confusi  animo,  vidimus  in  eis,  et 
Scripturae  sanctae  certissimam  veritatem,  et  beatissimorum 
patrum,  praecipueque  sancti  Augustini,  reverendam  et  in 
omni  Ecclesia  Catholica  receptissimam  auctoritatem,  novo 
conatu  et  ausu  nimis  temerario  impugnari ;  et,  quantum  in 
ipsis  fait,  improvide  atque  insolenter  labcfactari. 

Primi  itaque  capituli  textus  sic  dicit : 


68  GOTTESCIIALCI,  ET  PR.EDESTINATIAN.E       CAP.  VH. 

I.  CARISIAC.E  SYNODI  CAPITULUM. 

Quod  una  sit  tantum  prsedestinatio  Dei. 

1.  "  Deus  omnipotenshominem  sine  peccato rectum  cum 
libero  arbitrio  condidit,  et  in  paradiso  posuit,  quern  in 
sanctitate  justitiae  permanere  voluit.  2.  Homo  libero  ar- 
bitrio  male  utens,  peeeavit  et  cecidit,  et  factus  est  massa 
perditionis  totius  humani  generis.  Deus  autem  bonus  et 
Justus  elegit  ex  eadem  massa  perditionis,  secundum 
praescientiam  suara,  quos  per  gratiam  praedestinavit 
ad  vitam,  et  vitam  illis  praedestinavit  aeternam.  3. 
Caeteros  autem,  quos  justitiae  judicio  in  massa  perdi- 
tionis reliquit,  perituros  praescivit ;  sed  non  ut  perirent 
praedestinavit :  poenam  autem  illis,  quia  Justus  est,  prae- 
destinavit aeternam.  Ac  per  hoc  imam  Dei  praedestina- 
tionem  tantummodo  dicimus,  quae  ant  ad  donum  pertinet 
gratia?,  aut  ad  retributionem  justitiae." 

LUGDUNENSIS  ECCLESLE  CENSURA. 

1.  Hoc  nos  primum  movet,  quod,  absque  ulla  comme' 
moratione  gratiae  Dei  (sine  qua  nulla  rationalis  creatura 
scilicet  nee  angelica  nee  humana,  unquam  potuit  aut  po- 
test vel  poterit  in  justitia  et  sanctitate  esse,  manere  atque 
persistere),  ita  primus  homo  definitur  liberi  arbitrii  a  Deo 
conditus,  atque  in  paradiso  constitutes ;  tanquam  per 
ipsum  tantummodo  arbitrium  liberum  in  sanctitate  et  jus- 
titia potuisset  permanere  (quod  in  praedictis  verbis  Deus 
solummodo  voluisse  dicitur),  non  ut  fieri  posset,  dono  suae 
gratiae  inspirasse  vel  adnuisse.  Hoc  namque  non  esse 
plene  et  Catholica  pietate  definitum,  et  Scripturae  sanctae 
authoritas,  et  beati  Augustini  diligens  disputatio,  et  alio- 
rum  sanctorum  atque  orthodoxorum  patrum  lucidissima 
definitio  ostendit.  Quisquis  itaque  sincere,  et  pure  et 
catholice,  de  ilia  primi  hominis  sive  angelica  conditione, 
vel  beatitudine,  sentire  cupit ;  attendat  fideliter  divinam 
auctoritatem,  attendat  fidelissimos  Ecclesiae  patres  fide- 
lissime  disputantes,  attendat  etiam  conciliis  aggregatis 
idipsum  firmissime  definicntes  :  et  non,  juxta  impium  Pc- 


CAP.  VII.       CONTROVERSY  AB  EO  MOIVE,  IIISTORIA.  60 

lagianum  errorem,  creclat  primum  hominein  solo  suo  arbi- 
trio  in  bono  quod  acceperat  permanere  potuisse,  sed  etiam 
ipsum  quandiu  stetit  divina  gratia  adjutum  fuisse ;  nee 
omnipotentem  Deum  ut  idem  homo  in  sanctitate  et  justitia 
permaneret  tantummodo  voluisse,  sed  ut  permanere  posset, 
etiam  adjutorium  dedisse. 

2.  Probamus  quidem,  quod  electos  suos  omnipotens 
Deus  per  gratiam  suam  praedestinavit  ad  vitam,  et  vitam 
illis  praedestinavit  aeternam;  ut  et  ipsi  vitae  aeternae,  et 
vita  aeterna  ipsis  sit  praedestinata :  utrumque  enim  est 
verum,  et  dilucide  ab  apostolo  positum.  Sed  hoc  nos 
movet,  cur  in  hac  definitione  qua  per  gratiam  Dei,  et 
electi  ad  vitam  aeternam,  et  vita  aeterna  iisdem  electis  cre- 
ditur  praeparata ;  ipsos  tamen  electos,  absque  ulla  com- 
memoratione  gratiae,  secundum  praeseientiam  suam  elegisse 
dicatur :  quasi  gratia  sit  quod  electi  perveniunt  ad  vitam, 
gratia  quod  vita  aeterna  illis  est  praeparata ;  ut  autem  eli- 
gerentur,  non  fuisse  gratiam,  sed  tantummodo  praescien- 
tiam.  Quod  manifeste  contrarium  est  Catholicae  faciei, 
Quia  omnipotens  Deus  in  electione  eorum  quos  praedesti- 
navit, et  vocavit  ad  vitam  aeternam,  non  eorum  merita 
praescivit;  tanquam  ideo  eos  elegisset,  quia  ex  semetipsis 
bonos  futuros  praesciret :  sed  ipsa  elcctio,  ut  ex  massa 
perditionis  vasa  misericordiae  fierent  absque  ullo  bono  me- 
rito,  sola  gratia  fuit,  per  quam  discreti  sunt  a  filiis  perdi- 
tionis, et  adoptati  in  filios  vitae  et  resurrectionis.  Hanc 
namque  electionem  non  meritorum  sed  gratiae,  in  qua  non 
alicujus  bona  praescita  sunt  opera,  sed  sola  tantum  divina 
misericordia  praeparata,  commendat  nobis  diligenter  apos- 
tolus*. Non  itaque  secundum  praescientiam  meritorum 
elegit  Deus  ex  massa  perditionis,  quos  faceret  filios  adop- 
tionis  :  sed  gratis  elegit,  quos  ab  ilia  justa  damnatione 
aequaliter  omnibus  debita  misericorditer  liberavit. 

3.  Mirum  est,  quomodo  asseritur  omnipotens  Deus  cae- 
teros,  id  estrcprobos,  justo  judicio  suo  in  massa  perditionis 
reliquisse,  nee  tamen  praedestinasse,  sed  tantum  prae- 
scisse  perituros.  Si  enim  justum  judicium  Dei  jam  in 
illis  praecessit,  et  eodem  justo  judicio  in  massa  perditionis 

*  Rom.  cap.  9.  ver,  11.  ct  2  Tim.  cap.  1.  vcr.  9. 


70  GOTTESCHALCI,  ET  PRJIDESTINATIANJE      CAP.  VII. 

sunt  deputati :  quomodo  non  tali  judicio  jam  perditionis 
destinati  et  praedestinati  ?  Ita  dum  in  hac  definitione 
divini  judicii  Veritas  negatur,  ipso  etiam  negantium  testi- 
monio  confirmatur.  Quomodo  enim  praescivit  tantummo- 
do,  et  non  praedestinavit,  quod  ipsorum  confessione  justo 
judicio  jam  decrevit?  Cur  veram  et  perfectam  praedesti- 
nationem  justi  judicii  Dei,  quo  aeterno  consilio  suo  vel 
justos  ad  vitam,  vel  iniquos  praeordinavit  ad  poenam,  in 
parte  audet  homo  aceipere,  et  in  parte  negare  ?  Quasi 
omnipotens  Deus,  quid  justo  judicio  de  electis  esset  fac- 
turus,  et  praescierit  et  praedestinaverit ;  quid  autem  eodem 
justo  judicio  de  reprobis  esset  gesturus,  praescierit  tan- 
tum  nee  praedestinaverit :  cum  utraque  parte  unum  sit 
judicium,  unajustitia,  quaveljustis  praemia  vel  iniquis  sup- 
plicia  retribuuntur.  Nam  si  base  praedestinatio  divini  ju- 
dicii esset  merito  alicui  violenta,  vel  injusta,  vel  praejudi- 
ciaria;  meritum  injustum  Deum  argueret,  imo  de  illo 
apud  quern  non  est  iniquitas  nullatenus  credi  deberet. 
Cum  autem  manifestissime  non  sit  violenta  (quia  nullum 
compellit  ut  "malus  sit,  et  aliud  esse  non  possit)  non  sit 
injusta,  (quia  illos  tantummodo,  qui  suo  vitio  in  malis 
perseveraverint,  punit)  non  sit  praejudiciaria,  (quia  non 
praejudicat  aliquem,  ut  quasi  ejus  sententia,  et  non  suo 
merito,  pereat) :  quid  in  ea  reprebenditur  vel  quasi  blas- 
phemum  putatur,  in  qua  sola  aequitas,  sola  justitia  inve- 
nitur?  Hoc  namque  erga  homines  divina  praedestinatio, 
quod  et  divina  praescientia  agit.  Praescivit  enim  Deus 
malos  futuros :  sed  ipsa  sua  praescientia  non  eos  compulit 
fieri  malos.  Praedestinavit  justo  judicio  suo  eos  qui  in 
malis  perseveraverint  puniendos :  nee  tamen  eadem  pras- 
destinatione  sua,  ut  mali  essent  vel  in  malis  persevera- 
rent,  coegit.  Et  haec  est  apud  ilium  aequitas,  ut  qui  vo- 
lentes  perstiterunt  in  malis,  nolentes  puniantur  in  sup- 
pliers. Seipsum  ergo  homo  mutet,  seipsum,  dum  tempus 
est,  corrigat  et  emendet ;  quia  omnipotentem  atque  aeter- 
nam  praescientiam  et  praedestinationem  mutare  vel  destru- 
ere  non  valet.  Si  quis  enim  neget,  esse  apud  Deum  prae- 
scientiam et  praedestinationem:  manifeste  infidelis  est. 
Si  quis  dicit,  quod  praescientia  et  praedestinatio  ejus  ali- 


CAP.  VII.       CONTROVERSY  AB  EO  MOT.E,  IIISTORIA.  71 

quern  compellat,  ut  malus  sit,  et  aliud  esse  non  possit ; 
horribiliter  blasphemat.  Qui  autem  fideliter  confitetur,  et 
praescientiam  et  praedestinationem  aeternam  esse  apud 
Deum,  nee  tamen  aliquemper  haec  ad  malum  cogi ;  sed  tan- 
tummodo  qualis  quisque  futurus  sit  praesciri,  et  prout 
gesserit  judicari :  iste  prorsus  Catholice  sentit. 

Et  ideo  plenam  et  perfectam  praedestinationem  justi 
judicii  Dei,  tarn  in  parte  electorum  quam  in  parte  repro- 
borum,  sicut  omnino  vera  est,  veraciter  confiteamur ;  ne- 
mini  misericordiam  Dei  negantes,  nemini  conversionis 
gratiam  derogantes,  nemini  aditum  indulgentiae  clauden- 
tes ;  sed  omnibus  in  iniquitate  permanere  volentibus  utilem 
et  salubrem  terrorem  incutientes.  Hanc  enim  utriusque 
partis  certissimam  et  immobilem  praedestinationem  Dei 
declarat  nobis  apostolus.  Quod  omnipotens  figulus,  aeter- 
no  et  incommutabili  consilio  judicii  sui,  ex  eadem  massa 
alios  faciat  per  justitiam  vasa  irse,  alios  per  gratiam  vasa 
misericordiae :  et  ita  Dei  consilium  atque  judicium  ratum 
fit  atque  immobile,  ut  tamen  nemo  nisi  juste  damnetur, 
nemo  nisi  misericorditer  liberetur.  Hanc  Scripturae  Dei 
veritatem  atque  auctoritatem  secutus  beatissimus  pater  et 
egregius  doctor  Augustinus,  et  de  praedestinatione  sancto- 
rum librum  luculentissimum  scripsit ;  et  de  praedestinatione 
etiam  reproborum  justo  judicio  Dei  ad  interitum,  et  ibi  et 
in  aliis  opusculis  suis  saepius  memoravit.  Beatus  quoque 
antistes  et  gloriosus  confessor  Fulgentius,  de  hac  judicii 
in  utramque  partem  praescientia  et  praedestinatione  egre- 
gium  librum  scribit :  qui  (sicut  et  caetera  ejus  admiranda 
et  veneranda  scripta)  semper  ab  Ecclesia  fideliter  recep- 
tus,  et  inter  scriptores  ecclesiasticos  laudabiliter  annu- 
meratus  est.  Et  nunc  nescimus  qua  ratione  imo  infide- 
litate  et  contentione,  simul  cum  beato  Augustino  abjicitur  : 
et  ab  eis  qui  Catholici  videri  volunt  tales  ac  tanti  viri  Dei 
iniquissime  injuriati  et  spreti,  velut  quisquilia?  et  purga- 
menta  vilissimaconculcantur.  Et  est  nimis  mirabile,  imo 
horribile,  quomodo  ut  suis  adinventionibus  et  ineptiis 
credatur  exigant:  cum  ipsi  beatissimos  patres  et  illustris- 
simos  doctores  Ecclesiac  adjecerint.  Ac  per  hoc,  nisi  se 
citius  corrigere  studcant,  vcrissime  hacretici  judicari  pos- 


7.'2  GOTTESCHALCI,  ET  PR.EDESTINATlANifc       CAP.  VI?. 

sunt :  qui  ficlei  et  charitati  et  sincerissimae  patrum  doctrinae 
non  communicant ;  sed  insuper  cum  ipsis  Scripturae  sanc- 
tae  ccelestem  authoritatem  contemnunt.  Nam  si  ilium 
fidelissimum,  copiosissimum  et  florentissimum  librum  beati 
Fulgentii,  cum  pietate  et  obedientia,  legere  et  intelligere 
studuissent ;  profecto  in  hac  obscurissima  quaestione  de 
praescientia  et  praedestinatione  divina,  Deo  aspirante  atque 
illuminante,  nulla  erroris  caligo  in  eorum  cordibus  reman- 
sisset. 

Hasc  de  primo  capitulo  definitionum  necessario  dicta 
sint :  ut  etsi  quid  surgente  obscura  et  perplexa  quaestione 
de  praescientia  et  praedestinatione  divina  inconsideratius 
atque  inconvenientius  dictum  est,  non  contentiose  defen- 
datur,  nee  synodali  etiam  auctoritate  fulciendum  putetur; 
sed  potius  agnita  divina  veritate,  et  recepta  hmniliter  pa- 
terna  auctoritate,  velocins  et  attentius  corrigatur. 

II.  CARISIACyE  SYNODI  CAPITULUM, 

Quod  liberum  hominis  arbitrium  per  gratiam  sanetur. 

"  Libertatem  arbitrii  in  primo  liomine  perdidimus,  quam 
per  Christum  Dominum  nostrum  recepimus  :  et  habemus 
liberum  arbitrium  ad  bonum,  praeventum  et  adjutum  gra- 
tia; et  habemus  liberum  arbitrium  ad  malum,  desertum 
gratia.  Liberum  autem  habemus  arbitrium,  quia  gratia 
liberatum,  et  gratia  de  corrupto  sanatum." 

LUGDUNENSIS  ECCLESLE  CENSURA. 

Mirum  est,  cur  hoc  tarn  confuse  et  abstruse  ac  decur- 
tate  de  libero  arbitrio  defmitum  sit ;  cum  domino  largiente 
abundent  in  Ecclesia  ejus  sanctorum  atque  orthodoxorum 
patrum  de  hac  re  plenissimae  et  clarissimas  definitiones  : 
in  quibus  nee  addendum  aliquid  fuerat,  nee  subtrahen- 
dum ;  quia  et  quod  fidei  Catholicae  necessarium  est  ple- 
nissime  continent,  et  si  quid  inde  subtrahatur  veritatis 
integritas  violatur.  Ex  quibus  paternis  et  ecclesiasticis 
definitionibus,  exempli  gratia,  ha?c  pauca  proponimus. 


CAP.  VII.       CONTROVERSY  AB  EO  MOT.E,  HISTORIA.  13 

1.  Inb  praevaricatione  Ada?  omnes  homines  natiiralem 
possibilitatem  et  innocentiam  perdidisse :  et  neminem  de 
profundo  illius  ruinse  per  liberum  arbitrium  posse  consur- 
gere,  nisi  eum  gratia  Dei  miserentis  erexerit. 

2.  Quodc  nemo  nisi  per  Christum  libero  bene  utatnr 
arbitrio. 

3.  Quodd  omnia  studia,  et  omnia  opera  ac  merita  sanc- 
torum, ad  Dei  gloriam  laudemque  referenda  sint ;  quia 
nemo  aliunde  ei  placeat,  nisi  ex  eo  quod  ipse  donaverit. 

4.  Quode  ita  Deus  in  cordibus  hominum,  atque  in  ipso 
libero  operetur  arbitrio;  ut  sancta  cogitatio,  pium  con- 
silium, omnisque  motus  bona?  voluntatis  a  Deo  sit :  quia 
per  ilium  aliquid  boni  possumus,   sine  quo  nihil  possumus. 

5.  Omnium*  studiorum  omniumque  virtutum,  quibus  ab 
initio  fidei  ad  dominum  tenditur,  Deura  profitemur  autho- 
rem :  et  non  dubitamus  ab  ipsius  gratia  omnia  hominis 
merita praeveniri,  per  quern  fit  ut  aliquid  boni  et  velle  inci- 
piamus  et  facere.  Quo  utique  auxilio  et  misericordia  Dei 
non  aufertur  liberum  arbitrium,  sed  liberatur  :  ut  de 
tenebroso  lucidum,  de  pravo  rectum,  de  languido  sa- 
num,  de  imprudente  sit  providum.  Tanta  enim  est  erga 
omnes  homines  bonitas  Dei,  ut  nostra  velit  esse  merita 
qua?  sunt  ipsius  dona ;  et  pro  his  qua?  largitus  est,  a?terna 
praemia  sit  donaturus. 

6.  Fatemur  gratiam  Dei  et  adjutorium  etiam  ad  sin- 
gulos  actus  dari :  eamque  non  dari  secundum  merita  nos- 
tra; ut  vera  sit  gratia,  id  est,  gratias  data,  per  ejus  mise- 
ricordiam  qui  dixit :  "  Misereborg  cui  misertus  ero,  et 
misericordiam  praestabo  cui  misericors  fuero." 

7.  Fateamur  esse  liberum  arbitrium,  etiamsi  divino  indi- 
get  adjutorio. 

8.  Arbitrium'1  voluntatis  in  primo  homine  infirinatum, 
nisi  per  gratiam  baptismi,  non  potest  reparari. 

9.  Arbitrium  voluntatis  tunc  est  vere  liberum,  cum  vi- 


b  Ex  sententiis  subjectis  epistola?  Ccelestini  P.  ad  episcopos  Gallise.  cap.  I. 

c  Cap.  4.  d  Cap.  5. 

e  Cap.  6.  f  Cap.  9. 

s  Rom.  cap.  9.  ver.  1,3.  ''  Concil.  Arausican.  II.  cap.  13, 


74  GOTTESCHALCIj  ET  PR^EDESTINATIAN^E       CAP.  VII. 

tiis  peccatisque  non  servit.  Tale  datum  est  a  Deo,  utique 
homini  primo  :  quod  amissum,  nisi  a  quo  potuit  dari, 
non  potuit  reddi.  Unde  Veritas  dicit :  "  Si'  vos  Alius  libe- 
raverit,  vere  liberi  eritis." 

Ecce,  sanctissimi  patres  non  negant  liberum  arbitrium 
esse  in  hominibus :  sed  docent  in  praevaricatione  Ada? 
naturalem  possibilitatem  et  innocentiam  perdidisse,  &c. 
Si  ergo  propterea  dictum  est  in  hac  definitione,  "  Liber- 
tatem  arbitrii  in  primo  homine  perdidimus,"  quasi  post 
illius  hominis  transgressionem  nullum  in  hominibus  re- 
manserit  liberum  arbitrium ;  apparet  quod  non  sit  conso- 
num  veritati ;  quia  si  nullum  est  liumani  generis  liberum 
arbitrium,  quomodo  judicabit  Deus  mundum?  Si  autem 
propterea  dictum  est,  quia  naturalem  possibilitatem  et 
virtutem  liberi  arbitrii  qualis  in  illo  primo  homine  condita 
est,  merito  illius  praevaricationis  amisimus :  cavendum  est 
omnino,  ne  hoc  quod  de  amissa  ejusdem  arbitrii  libertate 
subjungitur,  "  quam  per  Christum  Dominum  nostrum  re- 
cepimus,"  ita  sit  dictum,  quasi  ex  quo  in  Christo  regenerati 
sumus,  talem  statum  et  virtutem  liberi  arbitrii  receperimus, 
ut  exinde  in  praesenti  vita  tales  esse  possimus,  qualis  ille 
homo  erat  ante  peccatum ;  ut  sicut  ipse  vivebat  in 
paradiso  absque  ullo  peccato,  ita  et  fideles  regenerati  in 
Christo  absque  peccato  vivant  in  mundo  :  quod  manifeste 
non  pertinet  ad  statum  praesentis  vita?,  sed  ad  felicitatem 
vita?  aeterna?.  Quod  si  simpliciter  tantummodo  dictum  est, 
ut  propter  inchoationem  gratia?,  quam  in  regeneratione 
percipimus,  jam  libertatem  arbitrii,  quam  in  Adam  per- 
didisse dicimur,  recepisse  videamur  ;  cum  tamen  ejus  ple- 
nitudo  atque  perfectio  in  futura  vita  fideliter  expectanda 
credatur:  quid  necesse  fuit  tanta  ambiguitate  et  confu- 
sione  verborum  clarissimam  obscurare  veritatem ;  cum 
possent  ex  praefatorum  pat  rum  definitionibus,  vel  unum 
vel  aiiqua  capitula  assumi  et  poni,  quibus  et  arbitrii  li- 
bertas  et  Dei  gratia  plenius  ac  manifestius  commenda- 
rentur. 

Jam  quanta  absurditas  est,  in  eo  quod  sequitur  ?  ut 
postquam  dictum  est,    "  Libertatem  arbitrii  in  primo  ho- 

1  Concil.  Arausican.  II.  cap.  13. 


CAP.  VII.       CONTROVERSY  AB  EO  MOT.E,  HISTORTA.  75 

mine  perdidimus,  quam  per  Christum  Dominum  nostrum 
recepimus,"  statim  subjungeretur:  "  Et  habemus  liberum 
arbitrium  ad  bonum,  praeventum et adjutum  gratia;  et  ha- 
bemus liberum  arbitrium  ad  malum,  desertum  gratia." 
Quasi  postquam  per  gratiam  Christi  Domini  regenerati 
sumus,  tunc  cceperimus  habere,  sicut  liberum  arbitrium 
ad  bonum,  ita  liberum  arbitrium  ad  malum,  desertum  gra- 
tia :  quasi  ex  ilia  regeneratione,  cum  gratia  praevenimur  et 
adjuvamur,  habeamus  liberum  arbitrium  ad  bonum ;  et 
cum  eadem  deserimur  gratia,  habeamus  liberum  arbitrium 
ad  malum.  Quae  hie  ratio  et  consequentia  sensus  inve- 
niri  potest?  Numquid  illius  regenerationis  gratia  hoc 
egit  in  nobis,  ut  exinde  acciperemus,  sicut  ad  bonum,  ita 
etiam  ad  malum  liberum  arbitrium  ? 

Jam  illud,  quod  in  eadem  definitione  ponitur,  "  liberum 
arbitrium  ad  bonum  praeventum  et  adjutum  gratia,  et  libe- 
rum arbitrium  ad  malum  desertum  gratia;"  quomodo  in- 
telligi  potest  ?  Si  enim  quando  regenerati  sumus  in  bap- 
tismo,  tunc  libertatem  arbitrii  in  Adam  perditam  in  Christo 
recepimus:  numquid  tunc  tantum  praevenit,  et  adjuvit  nos 
Dei  gratia ;  aut  eadem  Dei  gratia,  sicut  semel  nos  adjuvit, 
ut  efficeremur  liberi  ad  bonum,  ita  semel  nos  deserit,  ut 
efficiamur  liberi  ad  malum  ?  Quae  est  ista  tarn  obscura,  et 
ambigua,  ac  pene  nulla  gratia?  praedicatio  ?  Nonne  melius 
erat,  ut  praefatorum  patrum  sententiae,  quae  de  hac  re  ple- 
nissime  et  clarissime  definiunt,  assumerentur,  vel  eorum 
verbis  ista  eorum  definitio  contexeretur :  et  aperte  ibi  esset 
positum,  qualiter  nos  praeveniat  et  adjuvet  haec  Dei  gratia, 
id  est,  utrum  semel  nobis  in  baptismate  tanta  tribuatur, 
quae  ad  totum  tempus  vitae  nostrae  sufficiat,  an  quotidie  im- 
ploranda  et  accipienda  sit ;  et  utrum  ea  ad  aliqua  bona, 
an  ad  omnia  indigeamus  ?  Certe  nihil  horum  in  hac  defi- 
nitione apparet :  et  ideo  melius  fuerat  tacere,  quam  de  re 
tanta  tarn  inepte  et  inutiliter  loqui.  Indigemus  namque 
gratia  Dei,  non  solum  ad  opus  bonum,  sicut  in  hoc  capi- 
tulo  definitur;  sed  etiam  ad  ipsum  initium  fidei,  sine  qua 
non  possumus  accedere  ad  regenerationis  sacramentum. 
Indigemus  gratia  Dei  ad  omnia  et  singula  bona,  per  sin- 
gulos  dies.     Indigemus  ea  ad  excitandam  in  nobis  bonam 


76  GOTTESCHALCI,  ET  PRJEDESTINATIAN.i:      CAP.  VII. 

voluntatem.  Indigemus  gratia  Dei  ad  bona  et  salubria 
loquenda.  Indigemus  Dei  gratia  ad  omnes  vias  operum 
bonorum. 

III.  CARISIACjE  SYNODI  CAPITULUM. 

Quod  Deus  omnes  homines  velit  salvos  fieri. 

"  Deusk  omnipotens  omnes  homines  sine  exceptione  vult 
salvos  fieri,  licet  non  omnes  salventur.  Quod  autem  qui- 
dam  salvantur,  salvantis  est  donum  :  quod  autem  quidam 
pereunt,  pereuntium  est  meritum." 

LUGDUNENSIS  ECCLESLE  CENSURA. 

Sit  inter  nos  de  hac  re  istiusmodi  pia  cautela  et  mode- 
ratio,  quatenus  et  Sanctis  patribus  debitus  servetur  honor, 
et  quolibet  quis  acquiescat  modo  ex  illis  sensibus,  qui  de 
hac  sententia  ab  eis  positi  sunt,  non  judicemus  esse  hasre- 
ticum  :  sed  potius  vitemus  contentionis  malum,  per  quod 
etiam  de  pacificis  et  ecclesiasticis  sensibus  potest,  qui 
contentiosus  esse  voluerit,  haereticum  efficere  quod  sentit. 
Itaque  in  rebus  talibus  cohibeamus  nos  ipsos  salubri  mo- 
deratione,  ut  nee  contemnere  audeamus,  nee  quasi  neces- 
sario  affirmare  conemur :  memores  semper  illius  apostolica3 
sentential ;  "Si1  quis  autem  videtur  contentiosus  esse,  nos 
talem  consuetudinem  non  habemus,  neque  Ecclesia  Dei/' 
Legamus  ergo  pacifice,  et  quantum  Dominus  donat,  in- 
telligamus  dogmata  ecclesiasticorum  virorum,  nee  pro  aliis 
doctoribusadversus  alios  litigemus  :  (quia  et  ipsi  inter  se  pa- 
cifici  unusquisque  in  suo  sensu  abundaverunt,  alius  quidem 
sic,  alius  vero  sic)  expectantes  fideliter  atque  bumiliter  quod 
apostolus  promittit,  dicens ;  "  Etm  si  quid  aliter  sapitis, 
hoc  vobis  Deus  revelabit."  Nam  qui  non  tranquille  et  pa- 
cifice moderatur  quod  sentit,  sed  statim  paratus  est  ad 
contentiones,  dissensiones,  et  scandala;  etiamsi  non  ha- 
beat  hasreticum  sensum,  certissime  habet  haereticum  ani- 


k  1  Tim.  cap.  7.  ver.  4.  '   1  Cor.  cap.  11.  ver.  lfi. 

1,1  Philipp.  cap.  3.  ver.  15. 


CAP.   VII.     CONTROVERSIES  AP,  EO  MOTiE,  HISTORIA.  77 

mum.  Quam  pietatis  moderationem  si  etiam  isti  boni  viri, 
qui  hanc  definitionem  statuerunt,  servare  voluissent,  me- 
lius hanc  rem  silentio  praeteriissent,  et  unicuique  de  ea  se- 
cundum fidem  suam,  et  auctoritatem  cui  magis  acquie- 
scendum  putaret,  sentiendum  permitterent ;  finitoque  in- 
ter eos  tarn  longae  et  perniciosas  contentionis  jurgio,  pax 
et  unitas  Christi  Ecclesiae  reformaretur. 

Ecce  enim  aliquis  sentiat  et  dicat,  sicut  etiam  antiquitus 
et  sensum  est  et  dictum :  Non  dixit  apostolus  universaliter 
et  generaliter  et,  ut  isti  addiderunt,  sine  exceptione  ; 
"  Qui"  vult  omnes  homines  salvos  fieri :"  sed  specialiter  ad 
eos  retulit  de  quibus  supra  dixerat,  "  pro  omnibus  homi- 
nibus,  pro  regibus,  et  his  qui  in  sublimitate  sunt,"  ut  quod 
dixit,  "  omnes,"  omnia  genera  hominum  intelligi  voluerit, 
omnium  scilicet  generum,  sexuum,  conditionum,  ordinum, 
dignitatum.  Quid  habet  haec  intelligentia  inconsequens, 
aut  contrarium  veritati  ?  Item  alius  dicit  et  sentiat,  sicut 
etiam  a  quibusdam  majoribus  dictum  et  sensum  reperitur: 
apostolus  cum  superius  orari  jussisset  "  pro  omnibus  ho- 
minibus,  pro  regibus,  et  his  qui  in  sublimitate  sunt ;"  post 
ilia  omnia  generaliter  de  universo  genere  humano  sub- 
junxit,  "  Qui  vult  omnes  homines  salvos  fieri."  Quid  ha- 
bet mali  aut  periculi  etiam  ista  intelligentia  ?  Neque  enim 
qui  ita  sentit,  putat  voluntati  Dei,  qua  vult  omnes  homi- 
nes salvos  fieri,  aliquem  resistere  et  contraire,  ut  non  possit 
implere  quod  velit.  Et  ambo  sibi,  et  iste  videlicet  et  ille, 
licet  diversa  sentientes,  fideliter  atque  unanimiter  concor- 
dant :  quod  quolibet  modo  dixerit  apostolus  de  Deo,  "  Qui 
vult  omnes  homines  salvos  fieri ;"  tamen  nullus  hominum 
nisi  gratuita  ejus  misericordia  salvetur,  nullus  nisi  justo 
ejusjudicio  perire  permittatur. 

Certe  illud  in  hac  quaestione  manifestum  est,  quod 
etiamsi  generaliter  et  indifFerenter  omnes  homines  Deus 
vult  salvos  fieri:  in  aliorum  tamen  cordibus  benignitate 
misericordiae  suas  ipse  operatur  eandem  voluntatem  suam, 
ut  et  ipsi  salvari  velint,  atque  salventur  (qualibus  et  apos- 
tolus dicit :  "  Cum"  timore  et  tremore  vestram  ipsorum 

"   1  Tim.  cap.  2.  ver.  1.  o  Philipp.  cap.  2.  vei\  12,  13. 

VOL.    IV.  G 


78 


GOTTESCIIALCI,  ET  PR.EDESTINATIANJE        CAP.   VII. 


salutem  operatnini :  Deus  est  enim  qui  operatur  in  vobis 
et  velle  et  perficere,  pro  bona  voluntate") :  in  aliorum  autem 
cordibus  severitate  justi  et  occulti  judicii  sui  non  operatur 
banc  salutarem  voluntatem,  sed  dimittit  eos  suo  arbitrio ; 
ut  quia  noluerunt  credere,  justa  ultione  damnentur.  Et  boc 
quidem  de  illis  dici  potest,  qui  verbum  Evangelii  audierunt, 
sed  duritiaincredulitatis  suae  recipere  noluerunt.  Quid  vero 
dicendum  est  de  tanta  multitudine  impiorum,  qui  fuerunt  ab 
exordio  mundi,  usque  ad  adventum  Christi  ?  Et  adbuc  non 
negandi  sunt  esse  in  extremis  partibus  orbis  terras,  ad  quos 
nullus  unquam  praedicator  accessit;  nullum  unquam  ver- 
bum Dei  audierunt  :  qui  utique  nullatenus  potuerunt 
credere  ei  quern  non  audierunt,  neque  audire  sine  prae- 
dicante,  neque  praedicatorem  recipere  qui  nullus  ad  eos 
missus  est.  Numquid  et  tales  propterea  damnabuntur, 
quia  non  crediderunt,  qui  nunquam  audire  potuerunt  ? 
Et  tamen  omnino  damnabuntur  pro  aliis  peccatis  suis,  et 
principaliter  pro  illo  primo  et  originali  peccato,  in  quo 
omnes  peccaverunt.  Quia  non  frustra  scriptum  est  :  "  Ef- 
fundep  iram  tuara  in  gentes  quae  te  non  noverunt,  et  in 
regna  quae  nomen  tvuun  non  invocaverunt."  Et  apostolus 
dicit ;  "  Dantisq  vindictam  in  flammam  ignis  his  qui  non 
noverunt  Dominum."  Si  quis  et  de  talibus  interroget,  quid 
in  eis  egerit  voluntas  Dei,  "  quir  omnes  homines  vult  sal- 
vos fieri,  et  ad  agnitionem  veritatis  venire  ;"  Quid  respon- 
debimus  ?  Nonne  homo  cautus  et  pius  magis  eliget  tacere, 
aut  certe  cum  propheta  et  apostolo  exclamare,  "Judicia* 
tua  abyssus  multa."  Et, "  O*  profundum  divitiarum  sapientioe 
et  scientiae  Dei :  quam  incomprehensibilia  sunt  judicia 
ejus,  et  investigabiles  viae  ejus  !"  Dehoc  ergo  capitulo  iste 
sit  finis. 

IV.  CARISIACiE  SYNODI  CAPITULUM. 

Quod  Christus  pro  omnibus  hominibus  passus  sit. 

"  Christus  Jesus  Dominus  noster,  sicut  nullus  homo  est, 


P  Psal.  7i).  ver.  6. 

>'    1  Timoth.  rap.  2.  ver.  -1. 

1  Rom.  cap.  11.  ver.  33. 


1  2  Thess.  cap.  1.  ver.  8. 
s  Psal.  3(5.  ver.  7. 


CAP.  VIL     CONTROVERSY  AB  EO  MOTiE,  HISTORIA.  79 

fuit,  vel  erit,  cujus  natura  in  illo  assumpta  non  fuerit,  ita 
nullus  est,  fuit,  vel  erit  homo,  pro  quo  passus  non  fuerit ; 
licet  non  omnes  passionis  ejus  mysterio  redimantur.  Quod 
vero  omnes  passionis  ejus  mysterio  non  redimuntur,  non 
respicit  ad  magnitudinem  et  pretii  copiositatem  ;  sed  ad 
infidelium,  et  ad  non  credentium  ea  fide,  quae  per  dilec- 
tionem  operatur,  respicit  partem.  Quia  poculum"  huma- 
nae salutis,  quod  confection  est  infirmitate  nostra  et  virtute 
divina  habet  quidem  in  se  id  omnibus  prosit ;  sed  si  non 
bibitur,  non  medetur." 

LUGDUNENSIS  ECCLESLE  CENSURA. 

In  hac  nova  et  inusitata  quaestione  tres  nobis  quasstiones 
proponuntur. 

I.  Quod  dicitur,  quia  "  nullus  homo  est,  fuit,  vel  erit, 
cujus  natura  in  Christo  assumpta  non  fuerit."  De  qua 
qua?stione  hoc  nobis  credendum  et  tenendum  videtur : 
quia  susceptio  ilia  naturae  humanae  in  Christo  non  fuit  ex 
necessitate  originis,  sed  ex  potestate  et  gratia  et  miseri- 
cordia  et  dignatione  suscipientis.  Quia  ergo  ista  tarn  di- 
vina et  tarn  singularis  generatio  hominis  Christi  non  aliqua 
naturali  necessitate,  sed  sola  ejus  potestate  et  gratia  et 
misericordia  facta  est :  sic  per  omnes  generationes  caro 
ejus  descendit,  sic  ex  eis  veraciter  natus  verus  homo 
factus  est ;  ut  quod  ei  placuit  miserando  et  sanando  ac 
redimendo  inde  assume  ret,  quod  autem  non  placuit  re- 
probaret.  Ita  in  illo  ineffabili  incarnationis  suae  mysterio 
electos  suos,  propter  quos  redimendos  et  justificandos  ac 
salvandos  advenerat,  misericorditer  suscepit ;  quos  autem 
indignos  ilia  misericordia  et  redemptione  judicavit,  alie- 
nos  ab  ilia  mirabili  susceptione  dereliquit.  Agnoscamus 
ergo  veraciter,  quod  ilia  humanae  naturae  in  Christo  sus- 
ceptio, infideles  hujus  misericordise  reliquit  exsortes ;  et 
eis  solis  praestitit,  ut  habeant  communem  naturam  cum 
Christo,  qui  assumentem  recipiunt,  et  eo  Spiritu  sunt 
regenerati  quo  est  ille  progenitus.     Cessetque  ista  super- 


"  Prosper,  respond,  ad  object.  1.  Vincent. 


<■    c> 


80  GOTTESCHALCI,  ET  PRjEDESTINATIANJE       CAP.  VII. 

vacuitas   qua   dicitur  et   definitur,  quod  nullus  hominum 
fuit,  est,  vel  erit,  cujus  naturam  ille  non  susceperit. 

II.  Quod  affirmatur,  quod  "  nullus  hominum  fuit,  est, 
vel  erit,  pro  quo  Christus  passus  non  fuerit."  De  qua 
qusestione  quid  aliud  respondere  possumus,  nisi  ut  primum 
ipsos  qui  hoc  definierunt  sedulo  interrogemus,  et  admo- 
neamus,  ut  vigilanter  et  fideliter  pensare  studeant;  ne 
forte  minus  considerando  quod  dicendum  erat,  contra 
fidem  et  conscientiam  suam  talia  dixerint  et  scripserint? 
Nam  ut  taceamus  de  his  qui  nunc  sunt,  vel  adhuc  usque 
ad  finem  saeculi  futuri  sunt,  in  quibus  utique  et  Antichris- 
tus  erit :  certe  de  ilia  innumerabili  multitudine  impiorum 
qui  fuerunt  ab  initio  mundi  usque  ad  adventum  Christi, 
et  in  sua  impietate  mortui  in  seternis  poenis  sunt  condem- 
nati ;  nee  ipsos  qui  haec  dixerunt  credere  putamus,  quod 
pro  eis  in  sua  impietate  mortuis,  et  seterno  jam  judicio 
condemnatis,  Dominus  passus  esse  credendus  sit.  Si  enim 
pro  eis  passus  esse  creditur :  cur  non  etiam  pro  diabolo  et 
angelis  ejus  similiter  passus  esse  credatur?  Sicut  ergo 
pro  illis  hnpiis  et  damnatis  angelis  nullatenus  Dominus 
Jesus  Christus  dicendus  est  passus :  ita  pro  istis  impiis  et 
damnatis  hominibus  absit  omnino  ut  passus  esse  credatur. 
De  his  vero  qui  adhuc  in  infidelitate  atque  impietate  de- 
tinentur,  manifestum  est,  quod  quicumque  ex  ipsis  per 
Dei  gratiam  fuerint  ad  fidem  conversi,  et  in  Christo  rege- 
nerati ;  etiam  pro  ipsis  confitendum  sit  factum  esse,  quod 
pro  omnibus  fklelibus  factum  constat.  De  cseteris  vero 
qui  in  ipsa  infidelitate  atque  impietate  sua  perseverantes 
sunt  perituri :  si  de  Scriptura)  sanctae  auctoritate,  quod 
etiam  pro  talibus  Dominus  passus  sit,  certissimis  et  cla- 
rissimis  testimoniis  nobis  demonstrare  potuerunt  boni  viri, 
qui  talia  definierunt ;  dignum  omnino  est,  ut  credamus  et 
nos.  Si  vero  non  potuerint,  cessent  contendere  pro  eo, 
quod  non  legunt.  Pudeat  eos  definire  quod  nesciunt. 
Timeant  statuere,  quod  nullum  sanctorum  patrum  conci- 
lium, nullum  ecclesiasticorum  dogmatum  decretum,  hac- 
tenus  inveniant  statuisse.  Quod  etsi  quid  a  Sanctis  et 
venerabilibus  Ecelesiae  doctoribus  vel  scriptum  vel  dictum, 
untie  hujuscemodi   sensus   occasio  sum)   posse   vidcatur, 


CAP.  VII.     CONTROVERSIiE  AB  EO  MOTjE,  I1ISTORIA.  81 

inveniunt :  salva  eorum  debita  reverentia,  cobibeant  sc 
potius,  et  summittant  se  humiliter  divinae  auctoritati ;  et 
rem  tarn  obscuram,  tamque  inusitatam,  divinae  reservent 
humiliter  majestati. 

III.  Qua  definitum  est ;  quia  sicut  infideles  non  redi- 
muntur  mysterio  sanguinis  Christi,  ita  nee  fideles  re- 
dempti  sunt,  qui  non  habuerint  "  earn"  fidem  quae  per 
dilectionem  operatur."  De  qua  quaestione  quid  necesse 
est  aliquid  dicere  ?  cum  ex  his  quae  supra  jam  dicta  sunt 
manifestissime  ostendatur,  omnibus  infidelibus  nullam  esse 
redemptionem  in  Christo ;  et  omnes  fideles,  qui  fideliter 
accedunt  ad  fidem  et  gratiam  regenerationis,  ibi  accipiant 
veram  redemptionem,  velveram  regenerationem :  quia  nee 
vere  possunt  regenerari,  nisi  eos  et  a  potestate  diaboli,  et 
a  servitute  peccati,  vere  constat  redimi :  nee  vere  possunt 
redimi,  nisi  lavacro  indulgentiae  expiati,  et  a  reatu  delicti, 
et  a  dominatu  principis  mundi  efliciantur  absoluti.  Nisi 
quod  hoc  in  ista  definitione  absurdissimum  est,  quod  Do- 
minus  Jesus  Christus  etiam  pro  impiis  in  sua  impietate 
pereuntibus  dicatur  passus ;  et  fidelis  quisque,  fideliter 
baptismo  ejus  regeneratus,  mysterio  passionis  ejus  affir- 
metur  non  esse  redemptusV 

Atque  hoc  Lugdunensis  Ecclesiae  judicium  fuit,  de 
quatuor  istis  Carisiacae  synodi  capitulis ;  quae  a  se  scripta 
fuisse  agnoscit  Hincmarus  in  epistola  ad  Karolum  regem 
apud  Flodoardum  libro  tertio  capite  quindecimo. 

*   Gal.  cap.  5.  ver.  6.  »  Vid.  infra,  fin.  cap.  12. 


82  GOTTESCHALCI,  ET  PRJEDESTINATIANjE       CAP.  VIII. 


CAP.    VIII. 


De  epistolis  variis  post  peractam  synodum    ab  Hincmaro  scriptis :  et  Remigii 
Lugdunensis  responsione  illi  opposita. 

Per  act  a  synodo,  scripsit3  Hincmarus  (referente  eodem 
Flodoardo)  ad  Rabanum  Moguntinum  archiepiscopum,  de 
doctrina  Gotteschalci,  "  et  quid  in  eum  fecerit,  postquamin 
synodo  haereticus  comprobatus  fuerat,  nee  corrigi  potuit : 
et  quid  ipse  contra  doctrinam  ejus  sentiat,   damnationem- 
que  ipsius,  quaeve  contra  euradem  scripserit,  huic  discu- 
tienda  direxit ;  quaerens  etiam,  qualiter  de  Trinitatis  fide 
ac  praedestinatione  (de  utroque  enim  hoc  capite  Hincma- 
rum  Gotteschalco  litem  intendisse  ostendimus)  diversorum 
patrum  sint  intelligendas  sentential ;  in  qua  epistola  asserit 
beatum  Rabanum  solum  tunc  temporis  de  discipulatu  beati 
Alcuini  relictum."      Scripsit  et    Prudentio   Trecensi  sive 
Tricassino  episcopo  alteram  epistolam.    In  qua,  conquestus 
quod  ipsi"praesentiamsuam  subtrahat,"  significat  "seab  eo 
consilium  quaerere  velle  de  statu  et  compressione  Gottes- 
chalci :  intimans  quid  de  ipso  actum  vel  judicatum  fuerit 
in    synodo,  quo  eum    reclusum  tenebat  judicio,   et  quia 
multis  modis  eum  converti  tentaverit,   et  de  moribus  ac 
superbia  ipsius;    et  si  in  ccena   Domini,   vel  in  Pascha, 
debeat  ilium  admittere  ad  audiendum  sacrum  officium,  vel 
accipiendam  communionem.    Et  quid  sibi  videatur  de  sen- 
tentia  Ezechielis  prophetae,  qua  dicitur:    Inb  quacunque 
die  ceciderit  Justus,   omnes  justifies  ejus  in  oblivione  tra- 
dentur  :  et  quacunque  die  peccator  con  versus  fuerit,  onmes 
iniquitates  ejus  tradentur  oblivioni." 

Scripsit  et  Amolo  Lugdunensi  archiepiscopo,  "  de  Got- 

a  Ex  Flodoard.  lib.  3.  cap.  21.  b  Ezech.  cap.  IS.  ver.  24. 


CAP.  VIII.     CONTROVERSY  AB  EO  MOT.E,  HISTORIA.  83 

teschalci  vita  vel  conversatione,  praedicatione,  deprehen- 
sione,  atque  condemnatione  ;  rei  veritatem  exponens."  Vel, 
ut  hujus  epistolae  argumentum  plenius  expressit  Remigius 
Lugdunensis,  "  miserabilis  illius  monachi  (qui  inquieta  et 
insolenti  praesumpiione  hujus  quaestionis  vel  potius  scan- 
dali  excitator   et  exagitator  fuisse  dicitur)  et  actum  de- 
scribit,   et   doctrinam  redarguit,  et  damnationem  exponit. 
Qualiter  videlicet  in  duobus  episcoporum  conciliis  et  au- 
ditus  fuerit  et  judicatus  atque  damnatus,  diligenter  et  bre- 
viter  in  epistola  sua  exposuit  atque  digessit:  et  singulis 
ejus  propositionibus  quid,   vel  ab  ipso  vel  a  cseteris,  sive 
tunc  objectum  fuerit,  sive  usque  hodie  apud  eos  objicia- 
tur,  pariter  exsecutus  est."     Est  enim  haec  prima  illarum 
trium  epistolarum,  de  quibus  Ecclesiae  Lugdunensis  cen- 
suraextat;  et  duarum  prior,    quae  ipsis   Lugdunensibus 
sunt  inscriptae :  quam  ab  Hincmaro  exaratam  fuisse,  ilia 
de   Gotteschalco   verba,  quae  in  superioribus  inde   pro- 
duximus,  satis  declarant.     "  Ad  episcoporum  eumpraesen- 
tiam,  qui  tunc  regio  mandato  apud  Carisiacum  accersiti 
erant,    in   praesentiam   etiam  domini  Wenilonis,  qui  illuc 
convenerat,   producere    studui."      Carisiacae  vero    synodi 
tempore,  Lugdunensi  Ecclesiae  praeerat  Amolus  sive  Amu- 
lus,  aliis  Amulo  et  Amalo  et  Amalarius  dictus  :  (ille  vide- 
licet ipse  cujus  libros   de   divinis  officiis    falso   Amalarii 
Trevirensis  ai'chiepiscopi  nomine  vulgatos  legimus ;  quem- 
que  Hincmarus,  in  epistola  ad  Eberardum,  "  sincerissi- 
mumc  et  carissimum  vocat  patrem  suum")  de  quo  Trithe- 
mius  in  scriptorum  ecclesiasticorum  catalogo.     "  Hamu- 
lus episcopus  Lugdunensis  in   Gallia,  vir  in  divinis  Scrip- 
turis  studiosus,    et    veterum  lectione  eruditus,   atque   in 
secularibus  Uteris  non  mediocriter  doctus,  tarn  Hebraica 
quam  Latina  lingua   clarus,   ingenio   acer  et  vehemens, 
eloquio   scholasticus  atque   compositus,  scripsit  non  con- 
temnendae  lectionis  opuscula  :  de  quibus  ego  tantum  legi 
opus  insigne  ad  Carolum,  contra  Judaeos." 

Nimirum,  ut  de  Gotteschalci  causa,  ita  etiam  de  Judae- 
orum  statu  in  regno  Galliae,  ad  Amulum  hunc  scripsisse 

c  Flodoard.  lib.  3.  cap.  26. 


84  GOTTESCHALCI,  ET  PR^DESTINATIAN^C      CAP.  VIII. 

Hincmarum,  confirmat  Flodoardusd :  eaque  occasione,  ut 
contra   Judaeos,  ita   etiam  contra    Gotteschalcum,   ilium 
scripsisse  invenimus.     Inter  eos  enim  qui  de  quaestione 
divinae  praescientiae  et  praedestinationis  adversus  Gottes- 
chalcum scripsere,  ab  episcopo  qui  secundam  ad  Eccle- 
siam   Lugdunensem    scripsit    epistolam  etiam  Amalarius 
memoratur.     Cui  respondens  Remigius,  ipsius  Amalarii  in 
Lugdunensi  archiepiscopatu  proximus  successor,  "  Mul- 
tum,"  inquit,  "  moleste  et  dolenter  accepimus,   ut  eccle- 
siastici  et  prudentes  viri  tantam  injuriam   sibimetipsis  fe- 
cerint,  ut  Amalarium  de  fidei  ratione   consulerent:  qui  et 
verbis  etlibris  suis,  mendaciis  et  erroribus  et  phantasticis 
atque  haereticis   disputationibus  plenis,  omnes  pene  apud 
Franciam   ecclesias,  et  nonnullas  etiam  aliarum  regionum, 
quantum  in   se  fuit,  infecit  atque  corrupit.     Ut  non  tarn 
ipse  de  fide  interrogari,  quam  omnia  scripta  ejus,  saltern 
post  mortem  ipsius,  debuerint  igne   consumi  ;  ne  simpli- 
ciores   quique,    qui  eos    multum  diligere  et  legendo    fre- 
quentare  dicuntur,  eorum  lectione  et  inaniter  occuparen- 
tur,  et  perniciose  fallerentur  ac  deciperentur."     Ad  quern 
locum  Andreas  Duvalius,  regius  in  academia   Parisiensi 
Theologia?  professor,  sequentem  apponit  annotationem,  a 
Nicolao  Fabro  V.  C.  acceptam.     Florus  Magister  (quern 
Trecensem  ilium  episcopum  arbitramur,  qui  contra  Joan- 
nem  Scotum  et  Gotteschalcum  scripsit  quamplurima,  sed 
in  iis  quaedam  animadversione  dignissima)  hie,  inquam,  Flo- 
rus in  Psalmo  octogesimo,  adversus   Amalarium  scribens : 
"  Vis,"  inquit,   "  corned  ere  ipsum  Dominum  Deum  tuum  ? 
Audi  quid  dicat  :  dilata  os  tuum,  et  implebo  illud.     Dila- 
tate  ora  vestra  :  ipse  est  Dominus  et  panis,  ipse  hortatur 
nos  ut  comedamus.     At   ipse  noster   est  cibus :  quantum 
dilataveris,  tantum  accipies."    Haec  ille.     Cui  conjecturam 
attexit  Duvalius,  Sorbona  sua  dignam :  "  Amalarium  ilium 
una  cum  Joanne  Scoto  fuisse  Berengarii  praeeursores,  et 
veluti  antesignanos ;    quorum  errorem  nostri  (sic  enim  illi 
appellare  libuit)  Eucharistomastiges  jamdudum  sopitum  et 
extinctum  ab  orco  suscitaverint." 

*  Flodoard.  lib.  3.  cap.  21. 


CAP.  VIII.      CONTROVERSLE  AB  EO  MOTJE,  HISTORIA.  85 

Habebat  in  bibliotheca  sua  Faber  librum  Prudentio  illo, 
de  quo  diximus,  Trecensi  sive  Tricassino  episcopo  contra 
Johannis  Scoti  dogmata  conscriptum  :  cujus  hoc  erat  ini- 
tium. 

In  nomine  Patris,  et  Filii,  et  Spiritus  Sancti  : 
Prudentius,  famulus  Christi  familiaeque  ejus. 

"  Blasphemias  tuas,  Joannes,  atque  impudentias,  quibus 
in  Dei  gratuitam  gratiam  justitiamque  inflexibilem  procax 
inveheris  ;  percurso  tuse  perversitatis  libro,  quern  sub  no- 
mine cujusdam  Gothescalci  adversus  omnes  Catholicos 
effudisti,  &c."  Inde  collegit  vir  doctissimus,  Gotteschalci 
sectatorem  fuisse  Johannem,  et  contra  utrumque  a  Pru- 
dentio Trecensi,  quern  ille  eundem  cum  Floro  arbitratus 
est,  librum  ilium  fuisse  editum.  Atqui  ab  authore  illo 
secundae  ad  Lugdunenses  epistolae,  inter  eos  qui  contra 
Gotteschalcum  scripsere,  numeratur  Johannes  Scotus  : 
idque  liber  ipse  demonstrat,  in  quo  disputatio  extat  ad- 
versus "  Gottescalcanam  (ut  ille  vocat)  hasresim,  prasdesti- 
nationibus  necessitates  inferentem."  Doctrinam  vero,  quam 
in  Gotteschalco  oppugnabant  adversarii,  et  a  Prudentio  et 
a  Floro  fuisse  propugnatam,  suo  loco  ostendemus. 

In  aversa  autem  primi  folii  dicti  libri  manuscript!  pagina, 
alia  manu  censura  haec  a  nescio  quo  adscripts  fuerat. 
"  Hie  liber,  qui  quasi  ad  defensionem  fidei  contra  in- 
fidelitatem  loquitur,  et  Catholicorum  nomina  profert, 
caute  legendus  est ;  et  in  ejus  lectione  apostoli  est  se- 
quenda  sententia,  qua  dicit  :  omnia  probate,  quod  bo- 
num  est  tenete.  Nam  compositor  ejus  Prudentius  de 
quibusdam  ecclesiasticis  dogmatibus  non  sen  sit  catholice  ; 
sicut  alia  ejus  scripta  demonstrant."  Unde  factum  videtur 
ut  in  hisce  scriptis  "  quaedam  animadversione  dignissima" 
occurrere,  Faber  dixerit.  "Sed  hoc  judicium",  ait  Nicolaus6 
Camuzatius,  cui  codex  ille  manuscriptus  a  Fabro  commu- 
nicatus  est,  "  tanti  viri  sanctimoniam,  limatamque  et  sanam 
doctrinam  minuere    non  debet,  ex   alicujus   fortasse  ca- 

*  Camuzat.  in  promptuario  antiquitatum  Tricassinae  diocccsis. 


8'J  GOTTESCHALCI,  ET  PPwEDESTINATIAN.E       CAP.  VIII. 

pite  profectum  cujus  non  erat  ea  doctrinae  capacitas,  ut 
operibus  D.  Prudentii  perlegendis  pervidendisque  suffice- 
ret ;  qua?  mysteriis,  e  reconditissimis  theosopliise  adytis  ac 
penetralibus  petitis,  refertissima  sunt  :  quod  perspicue 
palam  erit,  cum  memoratus  liber  e  tenebris  in  lucem  pro- 
dierit." 

Porro  ut  Gotteschalco  (quod  ex  Walafrido  Strabof  ob- 
servavimus)  Fulgentii,  et  Johanni  Scoto  (quod  in  Honorio 
de  illustribus  Ecclesiae  scriptoribus  notavimus)  Chrysos- 
tomi:  ita  et  animum  meum  ea  aliquando  subiit  cogitatio, 
quam  doctissimo  Fabro  placuisse  video,  Floro  inditum 
fuisse  11  omen  Prudentii :  ob  studii  videlicet  similitudinem, 
vel  imitationem  exempli.  Habentur  enim  non  Florig  solum 
sed  etiam  Prudentii11  nomine  versus  editi :  qui  ostendunt  in 
sacris  poematis  pangendis  Trecensem  nostrum  episco- 
pum  Aurelii  Prudentii,  popularis  sui,  (Hispanus  enim  fuit 
uterque)  exemplum  sequi  voluisse.  Verum  re  melius 
perpensa,  in  earn  concessi  sententiam,  quam  a  viro  eru- 
ditissimo  Jacobo  Sirmondo1  postea  confirmatam  fuisse 
gaudebam,  diversa  eodem  tempore  adversus  eundem 
Scotum  prodiisse  scripta  :  a  Prudentio  Trecensi  unum 
adliuc  ineditum  ;  a  Floro  Lugdunensi  alterum,  quod  Ec- 
elesise  Lugdunensis  nomine  in  bibliotheca  patrum  excusum 
extat. 

Ab  eodem  quoque  Floro  scriptum  commentarium  in  Psal- 
terium,  in  Haffligemiensi  ccenobio  (inter  Bruxellam  et  Alos- 
tum  posito)  manuscriptum  extitisse,  in  indice  manuscripto- 
rum  codicum  Belgii,  ostendit  Johannes  Bunderius  :  unde  il- 
lud  in  Psalmo  octogesimo  adversus  Amalarium  a  Fabro  cita- 
tum est  testimonium.  Addit  in  indice  authorum  chronologi- 
co  Margarinus  Bignasus,  legisse  in  manuscripto  codice  per- 


f  Vide  supra  pag.  39. 

s  Drepanii  Flori  poemat.  torn.  8.  biblioth.  patr.  edit.  Paris,  torn.  5.  part.  3. 
edit.  Colon. 

b  Camuzat.  promptuar.  antiquit.  Tricassin.  et  Caspar.  Barthii  adversar.  lib.  8. 
cap.  11. 

■  Jacob.  Sirmond.  not.  in  torn.  1.  Concilior.  Galliae  pag.  59G.  et  torn.  3. 
pag.  681. 


CAP.  VIII.   CONTROVERSY  AB  LO  MOTiE,  HISTORIA.  87 

antiquo,  ilium  "  adfuisse  concilio  Carisiacensi  temporibus 
CaroliCalvi,et  scripsisse  contra  Amalarium  Lugdunensem." 
Qui  acta  concilii  vidit,  subk  Ludovico  Pio  habitum  illud 
fuisse  refert :  quorum  utrumque  verum  esse  potest.  Nam 
anno  octingentesimo  trigesimo  septimo,in  generaliconventu 
apud  Carisiacum,  Carolumapatre  Ludovico  imperatore  re- 
gem  Neustriae  coronatum  fuisse  docent  historici1 :  quo  tem- 
pore, vel  saltern  ante  mortem  Ludovici  (quae  anno  quadrin- 
gentesimo  quadragesimo  secuta  est)  habitum  est  generale 
illud  Galliarum  concilium  apud  Carisiacum,  in  quo  Amalarii 
liujus  de  corpore  et  sanguine  Domini  deliramenta  ab 
episcopis  sunt  damnata.  Quae  si  Duvalius  habuisset  per- 
specta ;  intellexisset  ille  profecto,  Metusiastarum  suorum 
potius  et  Synusiastarum,  quam  Berengarii  et  antiquae  de 
Sacro-sancta  Eucharistia  doctrinae  assertorum,  praecurso- 
rern  habendum  fuisse  Amalarium.  Verum  ista  loci  non 
sunt  hujus  :  et  a  nobis  perstricta  sunt  alibi."1 

Ad  epistolam  redeo,  quam  ad  Amalarium  hunc  Hinc- 
marus  scripsit :  in  qua,  post  expositam  Gotteschalci  in 
synodo  tarn  Moguntina,  quam  Carisiaca  condemnati- 
onem  "  ad"  singulas  illius  propositiones,  suas  et  quorun- 
dam  qui  cum  eo  similiter  sentiebant,  responsiones"  sub- 
junxit.  Quae  quoniam  a  Remigio,  in  responsione  ad  illam 
epistolam  diligenter  sunt  expensae  :  horum  duorum  nobilium 
athletarum  certamen,  lectoribus  hie  spectandum  exhibemus. 

De  Preedestinatione  et  libero  arbitrio,  Hincmari  Remensis,  et  Remigii  Lugdu- 
nensii  archiepiscopi,  conflictus. 

HINCMARUS. 

Dicunt,  et  firmiter  credunt,  qui  sanius  apud  nos  saperc 
videntur,  quia  Dominus  "  omnes0  homines  vult  salvos 
fieri"  (secundum  apostolum)  quineminem  vult  perire,  licet 

k  Phil.  JMomseus  de  Missa,  lib.  4.  cap.  8. 

1  Annal.  Francor.  a  Phitaeo  edit.  (pag.  41.)  Vit.  Ludovici  Pii,  ab  eodem  edit, 
(pag.  271.)  Nithardus,  histor.  lib.  1.  (ibid.  pag.  309.) 

ln  Respons.  ad  Provocationem  quandam  Jesuiticam  :  in  historia  controvei'sice 
Sactamentariae.    Op.  tom.  3.  pag.  81. 

"  Eccles.  Lugdunensis  dc  trib.  epistolis,  pag.  10G5.  G. 

0   1  Tim.  cap.  2.  ver.  4. 


88  GOTTESCHALCI,    ET    PRjEDESTINATIANjE      CAP.  VIII. 

non  omnes  salventur.  Nam  et  "luxi1  in  tenebris  lucet,  licet 
earn  tenebrae  non  comprehendant."  Et  Christus  pro  om- 
nibus passus  est,  (secundum  eundem  apostolum  scriben- 
tem  ad  Timotheum  ;  "  Quiq  dedit  semetipsum  redempti- 
onem  pro  omnibus")  licet  non  omnes  passionis  ejus  mys- 
terio  redimantur.  Quia  efFusio  justi  sanguinis  Christi 
tarn  dives  fuit  ad  pretium  mundi,  ut  si  universitas  capti- 
vorum  in  eundem  crederet,  nullus  sub  mortis  imperio  re- 
maneret.  Et  quia  non  omnes  tarn  ditissimo  pretio  redi- 
muntur,  ad  infidelium  respicit  partem,  non  ad  pretium 
saeculi  copiosum. 

REMIGIUS. 

Hunc  sensum  apostoli  verborum,  quibus  ait,  "  Quir 
vult  omnes  homines  salvos  fieri,''  fideliter  posse  accipi  di- 
cimus.  Si  tamen  et  ille  sensus  beati  Augustini,  quern 
ille,  juxta  alterius  divinae  Scripturae  auctoritatem,  diligen- 
ter  inquirit  et  multis  ac  veracibus  modis  exponit,  pariter 
recipiatur:  nee  propter  istum  ille  damnetui,  sed  potius 
utrique  sensui,  propter  veracem  et  piam  patrum  auctori- 
tatem, fideliter  obediatur.  Quia  omnino,  et  quos  vere 
vult  Deus  salvos  fieri,  sine  dubio  salvos  facit,  qui,  ut 
Scriptura  testatur,  "  omnias  quaecunque  voluit  fecit;"  et 
si  caeteros  ita  vult  salvos  fieri,  ut  tamen  non  eos  salvos 
faciat,  sed  omnino  perire  permittat :  utrumque  hie  evi- 
denter  apparet,  et  erga  creaturam  suam  scilicet  bonitas 
creatoris,  et  erga  ejusdem  creaturae  iniquitatem  severitas 
judicis. 

Quid  autem  Dominum  nostrum  etiam  pro  impiis,  in  sua 
impietate  perituris,  esse  mortuum  uno  similiter  apostoli 
testimonio  confirmare  videtur,  quo  ait,  "  Qui1  dedit  se- 
metipsum redemptionem  pro  omnibus :"  profecto  non  reco- 
luit,  nee  diligenter  consideravit,  ita  haec  apostoli  verba 
esse  accipienda,  ut  consonent  Domini  verbis,  quibus  se  in 
evangelio  ad  hoc  venisse  dicit,  "  utu  animam  suam  daret 
redemptionem   pro    multis ;"    et   de   pretio   sui   sanguinis 

P  Job.  cap.  1.  ver.  5.  t   1  Tim.  cap.  2.  ver.  6'. 

r   1  Tim.  cap.  2.  ver.  i.  *  Psal.  115.  ver.  3. 

1  1  Tim.  cap.  2.  ver.  6.  "  Matt.  cap.  20.  ver.  28. 


CAP.  VIII.  CONTROVERSY  AB  EO  MOTiE,  IIISTORIA.  8!) 

similiter  ait,  "  Quiv  pro  vobis,  et  pro  multis,  effunditur  in 
remissionem  peccatorum."  Etw  ideo  ita  vere  accipienduni 
est,  quod  apostolus  ait,  "  Qui"  dedit  semetipsum  re- 
demptionem  pro  omnibus ;"  ut  isti  omnes  intelligantur 
multi :  sicut  et  alibi  idem  apostolus  elicit ;  "  Sicy  et  Chris- 
tus  semel  oblatus  est  ad  multorum  exhaurienda  peecata." 
Qui  etiam  alio  loco,  quos  dixit  omnes,  eosdem  continuo 
exposuit  intelligendos  esse  multos.  Cum  enim  dixisset  de 
Domino,  quod  "  per2  unius  justitiam  in  omnes  homines  in 
justificationem  vitae,"  subjunxit;  "  Quia  et  per  obedien- 
tiam  unius  hominis,  (ipsius  videlicet  Domini  Jesu  Christi,) 
justi  constituentur  multi."  Quia,  ut  omnino  manifestum 
est,  ita  per  eum  omnes  homines  efficiuntur  justi,  ut  ipsi, 
qui  in  suo  genere  omnes  sunt,  ex  comparatione  alterius 
generis  eorum,  qui  propter  infidelitatem  suam  non  justifi- 
cantur,  potius  multi  sint. 

Quod  et  si  aliqui  patrum  omnibus  omnino  hominibus 
Dominum  passum  intellexerunt :  honoretur  et  iste  velut 
pius  sensus ;  dummodo  ille  prior,  qui  est  certissimus,  et 
divina  veritate  firmatus,  nulla  praesumptione  contemnatur, 
vel  quod  est  gravius,  damnetur.  Nam  et  illucl  testimo- 
nium, vel  ut  ad  confirmationem  hujus  rei  ex  evangelio 
desumptum,  id  est,  "  Luxa  lucet  in  tenebris,  et  tenebrae 
earn  non  comprehenderunt ;"  non  nobis  videtur  incongruum 
esse  huic  assertioni.  Quia  lux  ilia  praesentia  majestatis 
suae  in  tenebris  lucens,  id  est,  in  infidelium  cordibus  raa- 
jestate  conditoris  suam  praesentiam  exhibens,  operatur 
aliquid  in  eis ;  etsi  ut  non  videant  ipsam,  tamen  ut  videant 
aliquid  per  ipsam,  id  est,  ut  intelligant  inter  justa  et  in- 
justa,  inter  bonum  et  malum,  inter  agendum  et  non  agen- 
dum, ut  sint  inexcusabiles  in  die  quo  judicabit  Deus 
occulta  hominum.  Quae  tamen  lux  non  a  facie  illis  re- 
splendet,  quia  non  ad  earn  attendunt ;  sed  velut  a  tergo 
eis  relucet :  quia,  sicut  propheta  dicit;  "  verterunt  ad  earn 
tergum,  et  non  faciem." 

Sed  et  illam  B.  Leonis  sententiam,  licet  ex  parte  aliis 

v  Matt.  cap.  26.  ver.  28.  »  Luc.  cap.  22.  ver.  20. 

*   1  Tim.  cap.  2.  ver.  6.  y  Heb.  cap.  9.  ver.  28. 

'  Rom.  cap.  5.  ver.  18,  19.  a  Job.  cap.  1.  ver.  5. 
b  Jerem.  cap.  2.  ver.  27. 


90  GOTTESCHALCI,  ET  PRjEDESTINATIANTE     CAP.  VIII. 

verbis  et  alio  forsitan  sensu  positam,  quasi  hoc  vir  ille 
senserit,  quod  etiam  pro  impiis  in  sua  impietate  perituris 
Dominus  Christus  mortuus  sit,  manifesta  Veritas  non  ita 
intelligendam  ostendit.  Ait  namque  ille :  "  EfFusio0  pro 
multis  sanguinis  justi  tarn  potens  ad  privilegium,  tain  dives 
fuit  ad  pretium :  ut  si  omnes  in  eum  crederent,  nullum 
-yrannica  vincula  retinerent."  Vere  enim  pretiosus  sanguis 
Ille  et  potens  extitit  ad  privilegium,  ut  omnes  possit  redi- 
mere ;  et  dives  ad  pretium,  ut  nullum  tyrannica,  id  est, 
diabolica  vincula  retinerent,  nisi  qui  ab  ejus  fide  alienus 
existeret.  Et  ideoin  tanta  quaestione  non  sunt  proponenda 
incongrua,  non  sunt  asserenda  superflua:  ut  in  simplici- 
tate  et  sinceritate  Dei  instruantur,  et  non  in  vanitate  sensus 
nostri,  hi  qui  nos  audiunt,  illudantur. 

HINCMARUS. 

Dicunt,  quia  qui  omnes  homines  vult  salvos  fieri,  et 
neminem  vult  perire,  et  qui  pro  omnibus  passus  est, 
neminem  praedestinavit  ad  interitum  vel  ignem  aeternum : 
sed  ex  massa  peccati  quosdam  sicut  piaescivit,  praedesti- 
navit, (id  est,  gratia  praeparavit)  ad  vitam  et  regnum;  et 
illis  vitam  ac  regnum  praedestinavit,  (id  est,  gratia  praepa- 
ravit)  aeternum;  evangelio  teste,  qui  dicit:  "  Venited  be- 
nedicti,"  id  est,  de  prima  maledictione,  gratia  erepti,  electi, 
et  praedestinati ;  "  percipite  regnum  quod  vobis  paratum 
est,"  id  est,  quod  vobis  praedestinatum  est,  "  ab  origine 
mundi." 

REMIGIUS. 

Quod  dicitur,  "  quia  qui  omnes  vult  salvos  fieri  et  nemi- 
nem vult  perire,  et  qui  pro  omnibus  passus  est,  neminem 
praedestinaverit  ad  interitum  vel  ignem  aeternum ;"  aper- 
tissime  contrarium  est  fidei :  qua  vere  et  fideliter  creditur 
et  definitur,  quod  omnipotens  Deus  omnia  opera  sua,  quae 
erat  ipse  facturus,  (qua?  utique  nunquam  esse  possunt,  nisi 
justa  et  recta:  sicut  in  Psalmo  canitur;    "Justus6    Do- 

c  Leo,  de  Passione  Domini,  serm.  12.  cap.  3. 

d  Matth.  cap.  25.  ver.  34.  e  Psal.  145.  ver.  17. 


CAP.  VIII.    CONTROVERSY  AB  EO  MOTiE,  HISTORIA.  91 

minus  in  omnibus  viis  suis,  et  sanctus  in  omnibus  ope- 
ribus  suis,")  ante  omnia  secula,  et  verissime  praescierit 
futura,  et  immobiliter  praedestinaverit,  statuerit  et  praefini- 
erit  futura.  Justa  quippe  impiorum  et  iniquorum  in  aeterna 
morte  atque  in  aeterno  igne  damnatio,  opus  estproculdubio 
justi  judicii  Dei  qui  reddet  unicuique  secundum  opera 
ejus.  Et  idcirco  semper  apud  eum  extitit,  et  vere  praesei- 
tum,  et  juste  praedestinatum,  qui  (attestante  propheta) 
"  fecitf  quae  futura  sunt."  Nam  si  hoc  in  aeterna  ejus 
praescientia  et  praedestinatione  non  fuisset:  numquam  ejus 
opus  esset,  nunquam  temporaliter  fieri  potuisset.  Quia 
omne  ppus  suum  ille  praesciendo  et  praedestinando  praeve- 
nit;  etideo  nihil  est  in  ejus  operibus  futurum,  quod  ipse 
non  praescierit  et  praedestinaverit  se  esse  facturum. 

Deinde  contrarium  est  etiam  doctrinae  et  defmitionibus 
sanctorum  patrum  :  qui  in  utramque  partem,  tarn  videlicet 
electorum  quam  reproborum  (quia  et  illorum  glorificatio,  et 
istorum  condemnatio  justum  Dei  opus  est)  divinam  praedes- 
tinationem  ponere  non  dubitant.  Et  ideo  multum  necesse 
est,  ut  agnoscant,  qui  ita  sentiunt,  manifestam  fidei  veri- 
tatem,  et  fundatissimam  beatorum  patrum  auctoritatem : 
et  quod  eis  nullatenus  expedit,  non  spernant  neque  abjici- 
ant  illos,  de  quibus  Dominus  ait;  "  Quig  vos  audit,  me 
audit,  et  qui  vos  spernit  me  spernit." 

Quod  si  ideo  eis  videtur  absurdum,  quia  omnipotens 
Deus  reprobos  praedestinaverit  ad  interitum  et  ignem 
aeternum,  quoniam  velut  incredibile  videtur,  ut  qui  omnes 
vult  salvari,  et  qui  pro  omnibus  mortuus  creditur,  aliquem 
eorum  praedestinaverit  ad  damnationem :  recogitent  atten- 
tius,  quia  etsi  ilia  verba  apostoli  simpliciter  intelligantur, 
quibus  de  Deo  dicit,  "  Qui  vult  homines  salvos  fieri ;" 
duobus  modis  hoc  Deum  agere  certissimum  est.  Dum 
alios  ita  vult  salvos  fieri,  ut  ipse  omnino  faciat  salvos  sicut 
omnes  electos :  alios  vero  ita  velit  salvos  fieri,  ut  eos  om- 
nino non  salvet,  sed  in  aeternum  perire  permittat,  sicut 
utique  omnes  reprobos  ;  quos  juxta  hunc  sensum,  et  ut  be- 
nignus  creator  salvari  voluit,  et  ut  Justus  judex  aeternae  per- 

1  Esai.  cap.  45,  vcr.  11.  secundum  LXX.  s  Luc.  cap.  10.  ver.  10. 


92  GOTTESCHALCI,  ET  PRiEDESTINATIAN-fli      CAP.  VIII. 

ditioni  tradidit.  Sicut  ergo  et  bonitatem  suam  eis  osten- 
dit,  quia  eos  salvari  voluit;  et  tamen  bonitas  ejus  non  im- 
pedivit  severitatein  ejus,  qua  eos  juste  damnavit :  ita  ea- 
dem  bonitas  ejus  nullatenus  impedivit  praedestinationem 
ejus  justitiae ;  dum  quos  ille  salvos  fieri  voluit,  et  iniquos 
futuros  semper  praescivit,  et  in  iniquitate  sua  permansuros, 
juste  et  ad  interitum  praedestinavit. 

Ita,  etsi  "  pro  omnibus"  etiam  in  sua  impietate  perituris, 
"  Christus  mortuus  est:"  sic  eis  exhibuit  bonitatem  pas- 
sionis  suae,  ut  tamen  hujusmodi  impios,  in  sua  impietate 
permansuros,  justo  suo  judicio  condemnaverit ;  sicut  ipse 
ait.  "  Qui1'  non  credit,  jam  judicatus  est."  Et  ideo  bo- 
nitas ejus,  quia  etiam  pro  talibus  passus  creditur,  non  eva- 
cuavit  erga  eos  praedestinationem  ejus  :  quia  eos  semper, 
et  praescivit  in  sua  impietate  permansuros,  et  praedestinavit 
juste  perituros. 

Quicquid  ergo  post  ista,  in  his  verbis,  de  aeterna  prae- 
destinatione  sanctorum  dicitur,  ad  regnum  et  vitam  aeter- 
nam ;  catholice  et  fideliter  dicitur :  quia  sine  dubio  tarn 
pium  et  tarn  gloriosum  opus  suum,  et  aeternaliter  Omnipo- 
tens  praescivit  futurum,et  aeternaliter  praedestinavit  se  esse 
facturum. 

HINCMARUS. 

Quosdam  autem,  sicut  praescivit,  non  ad  mortem  neque 
ad  ignem  praedestinavit :  sed  in  massa  peccati  et  perditio- 
nis  juste  deseruit ;  a  qua  eos  praedestinatione  sua  (id  est, 
gratiae  praeparatione)  occulto,  sed  non  injusto,  judicio  ne- 
quaquam  eripuit. 

REMIGIUS. 

Mirum  valde  est,  quomodo  negare  contendunt,  eum 
aeternam  ipsorum  damnationem  praedestinasse,  quos  jam 
ab  ipso  mundi  exordio  cum  primus  homo  peccavit,  et 
omne  humanum  genus  ex  se  propagandum  unam  massam 
damnationis  et  perditionis  fecit,  manifeste  dicant  in  eadem 
damnationis  et  perditionis  massa  justo  Dei  judicio  depu- 

h  Job.  cap.  3.  ver.  18. 


CAP.  VIII.     CONTROVERSY  AB  EO  MOTJE,  HISTORIA.  93 

tatos  et  derelictos.  Quid  est  enim  massa  damnationis  et 
perditionis  ab  initio  mundi  divino  judicio  efFecta;  nisi 
eodem  divino  judicio  aeternae  damnationi  et  perditioni 
destinata  et  tradita  ?  Si  enim  tantummodo  praescita  est  ad 
aeternam  damnationem  et  perditionem ;  nullum  ibi  adhuc 
est  divinumjudicium.  Et  quomodo  tales  in  massa  damna- 
tionis et  perditionis  divino  judicio  relicti  esse  dicuntur : 
si  in  hac  parte  nihil  adhuc  de  illis  divino  judicio  est  defi- 
nitum?  Sin  autem,  (sicut  omnino,  etiam  eorum  consensu 
et  confessione,  verum  est)  haec  massa  non  solum  praescita 
est,  sed  etiam  judicata:  quid  aliud  intelligi  potest,  nisi 
omnino  ad  eandem  damnationem  et  perditionem  praedesti- 
nata?  Quod  enim  vere  et  divina  praescientia  praecognitum, 
et  divino  judicio  est  decretum,  constat  omnino  esse  prse- 
destinatum. 

HINCMARUS. 

Quia,  sicut  exponit  Augustinus,  "  Praedestinatio  est 
gratiae  praeparatio ;  gratia  autem  est  vitae  donatio,"  id  est, 
"  praedestinationis  effectus." 

REMIGIUS. 

Hie  ita  dixit :  "  Praedestinatio  est  gratiae  praeparatio  ;" 
gratia  vero  "  est  jam  ipsa  donatio."  Et  post  aliqua  (ut 
distingueret  inter  istam  praedestinationem  gratiae  quae  pro- 
prie  electorum  est,  et  praedestinationem  damnationis  et 
vindictae,  quae  proprie  est  reproborum)  subjunxit  dicens : 
"  Praedestinatio  Dei,  quae  in  bono  est,  gratiae  est,  ut  dixi, 
praeparatio  ;  gratia  vero  est  ipsius  praedestinationis  effec- 
tus." Atque  ita  luculente  ostendit,  aliter  intelligendam 
esse  praedestinationem  Dei  quae  in  bono  est  bonis,  id  est, 
electis  ;  ubi  vera?  divinae  erga  eos  gratiae  est  praeparatio, 
et  hujus  praedestinationis  effectus  est  ejusdem  divinitus 
praeparatae  gratise  jam  ipsa  donatio  ;  et  aliter  intelligen- 
dam praedestinationem  Dei  quae  in  malo  est  malis,  id  est, 
reprobis,  quae  e  contrario  nihil  est  aliud,  nisi  aeternae  prae- 

VOL.   IV.  II 


94  GOTTESCHALCI,    ET    PR^DESTINATIAN^      CAP.  VIII. 

destinationis'  eorum  praeparatio.  Cujus  omnino  effectus 
est,  jam  ipsa  damnatio.  Ita  venerabilis  doctor  aeternam 
praedestinationem  Dei  in  utrumque  distribuit :  ut  et  in 
bono  sit  bonis,  et  in  malo  malis  ;  dum  et  illis  per  earn 
seterna  gratia,  et  istis  per  earn  aeterno  Dei  consilio  aeterna 
damnatio  praeparatur. 

HINCMARUS. 

Et  beatus  Prosper,  in  hac  re  sancti  Augustini  expositor, 
cum  ceteris  orthodoxis  concordans  patribus  dicit :  "  Non 
est  praedestinatio,  nisi  quod  ad  donum  pertinet  gratia?, 
aut  ad  retributionem  justitiae." 

REMIGIUS. 

Hoc  ita  omnino  rectissime  intelligendum  est,  ut  divina 
praedestinatio  non  ita  credatur  alicui  esse  in  malum,  ut 
eum  malum  esse  compellat,  quod  absit.  Sed  quod  omni- 
bus et  electis  et  reprobis  vel  ad  donum  pertineat  gratia? 
vel  ad  retributionem  justitia?.  Ad  donum  gratia?  electis, 
et  ad  retributionem  justitiae  reprobis:  dum  et  electi  gra- 
tia salvantur,  et  reprobi  justitia  puniuntur.  Iste  est  enim 
plenissimus  et  verissimus  divina?  praedestinationis  effectus ; 
non  tantummodo  electos  praeordinans  adagternam  gloriam, 
sed  etiam  reprobos  praeordinans  ad  aeternam  pcenam. 
Sic  itaque  B.  Prosper  cum  caeteris  orthodoxis  patribus 
sensit,  et  cum  beato  scilicet  Augustino  (cujus  de  praedes- 
tinatione  divina  non  fallaciter  sed  fideliter  verba  ponit 
atquc  exponit)  et  cum  aliis  qui  de  eadem  fide  atque  eodem 
sensu  ipsius  divina?  praedestinationis  immobilem  veritatem 
et  aequitatem  in  utramque  partem  (et  electorum  videlicet, 
et  reproborum)  veraciter  intellexerunt,  et  firmissime  defi- 
nierunt. 

Quod  si  scriptor  epistola?  eos  tantummodo  putat  ortho- 
doxos,  qui  in  damnatione  reproborum  divinam  solummodo 
praescientiam,  et  non  etiam  pra?destinationem  credunt:  ergo 
etbeatum  Augustinum,  et  beatum  Fulgentium,  et  ipsam 


i   „ 


perditionis. 


CAP.  VIII.    CONTROVERSIES  AB  EO  MOTVE,  HISTCRIA.  95 

fidei  ecclesiasticag  solidissimam  veritatem  haeretici  erroris 
denotatione  infamat.  Et  ad  tantum  malum  hoec  pertina- 
cia  contentionis  perducta  est,  ut  (quod  nemo  digne  dolere 
potest)  jam  apud  illos  qui  prave  sentiunt  orthodoxi,  et  qui 
orthodoxe  sapiunt  haeretici  putentur.  Quod  malum  vehe- 
menter  nobis  cavendum  propheta  denunciat,  dicens : 
"  Vaek  qui  dicitis  malum  bonum,  et  bonum  malum ;  ponen- 
tes  tenebras  lucem,  et  lucem  tenebras  ;  ponentes  amarum 
in  dulce,  etdulce  in  amarum. 

HINCMARUS. 

Qua  de  re  refugiunt  dicere  qui  (ut  diximus)  sanum  vi- 
dentur  sapere,  quosdam  praedestinatos  a  Deo  esse  ad  in- 
teritum,  sed  tantummodo  praescitos.  Electos  autem  prae- 
scitos  et  praedestinatos  esse  ad  regnum,  et  regnum  illis, 
(ut  diximus)  praedestinatum  aeternum  ;  de  quibus  nullus  po- 
test perire.  Et  sicut  sunt  prsedestinati  gratia  Dei  ad  regnum, 
ita  sunt  prasdestinati,  secundum  apostolum,  "  in'operibus 
bonis,  in  quibus  ambularent :"  pro  quibus  eis  non  solum 
gratia  detur,  sed  et  gratia  regnum  reddatur  aeternum.  Poe- 
nam  autem  dicunt  in  infidelitate  et  iniquitate  perseveran- 
tibus  a  Deo  praedestinatam  secundum  divinam  praescien- 
tiam  :  sicut  scriptum  est  in  propheta;  "  Praeparatam  est 
ab  heri  Tophet,"  quia  ad  retributionem  justitiae  pertinet ; 
sicut  pertinet  ad  gratiam,  ut  ex  una  eademque  massa  pec- 
cati,  gratia  electi  prasdestinentur  ad  vitam.  Concordante 
cum  hoc  evangelica  veritate  :  "  Ite11"  inquit,  "  maledicti  in 
ignem  aeternum,  qui  paratus  est  diabolo  et  angelis  ejus." 

REMIGIUS. 

Qusesumus,  quae  est  ista  res,  quae  causa  et  ratio  pro  qua 
isti  refugiunt  praedestinationem  Dei  dicere  in  damnatione 
reproborum  ?  Numquid  haec  erga  illos  divina  praedestina- 
tio  non  est  justa,  quae,  quos  praescivit  in  iniquitatibus  per- 
mansuros,  praedestinavitaeternis  suppliciis  perituros  ?  Num- 

k  Esai.  cap.  5.  ver.  20.  '   Ephes.  cap.  2.  ver.  10. 

m  Esai.  cap.  30.  ver.  33.  n  Matt.  cap.  25.  ver.  41. 

II   2 


-: 


i_: 


:    i 


. 


:  : 


zz 


:  ' 

•  -- 

— 

— *-" 

~ —  ~                    ^      - 

— 

* 

■     ' 

^~ 

■ 

-     „          .       .      . 

'=■ 

- 

- 

- 

•  -  —          -  —  ■—.        ■  •  „ 

" . 


—-    "-. 


~~  T — T,-^— TT.    _£    ;_3.   2 


:  -   ■  - :      :    -_---■----      —  -         .  . 


ur 


:    :-'--;-" 

^r^ 

. ~    -  ( 

— '-- 

"K  Tnrmr;,    __ 

L"    : 

1ZL- 

:       -_-  -_-        _    ; S 

z 

. 

m 

' 


98  GOTTESCHALCI,  ET  PR^DESTINATIAN^E      CAP.  VIII. 

dubio,  et  praedestinavit  perpetuo  cruciandos.  Quae  verba 
apostoli  cum  ita  et  verius  et  rectius  intelligantur  ;  nihil 
necesse  est  velut  ex  eorum  auctoritate  tam  multipliciter  de 
ea  re  loqui,  quae  hujus  sententiae  attestatione  non  valet 
approbari,  sed  potius  falsa  et  supervacua  demonstrari. 

HINCMARUS. 

Aliqua  etiam  exempla  quae  illorum  stultitia  (ad  muni- 
men  sui,  eadem  male  intelligendo,  proferens)  profert,  sicut 
modo  ad  memoriam  occurrunt,  sapientiae  vestrae  scribo. 
Proferuntex  apostolo,  "  vasar  irae  aptata  vel  perfecta  ad 
interitum  ;"  dicentes  vasa  esse  praedestinata  ad  interitum, 
et  mutari  non  posse.  Sed  aliter  alii  intelligunt  :  maxime 
cum  idem  dicat  apostolus  de  eisdem  vasis, "  Sis  quis  emun- 
daverit  se  ab  istis,"  videlicet  pro  quibus  vas  contumeliae 
fuerat,  "  erit  vas  in  honorem." 

REMIGIUS. 

Haec  testimonia  scripturarum,  quae  ab  illo  miserabili 
monacho,  et  ab  aliis  nescimus  quibus  qui  cum  eo  sentiunt, 
ad  confirmationem  divinae  praescientise  et  praedestinationis 
dicuntur  esse  prolata,  non  negligenter  et  quasi  transeuntur 
omittenda,  sed  potius  diligenter  et  fideliter  juxta  regulam 
veritatis  singillatim  videntur  esse  tractanda :  ne  forte  pa- 
rum  attendentibus,  et  non  intelligentibus,  nihil  ad  rem  de 
qua  agitur  pertinere  videantur ;  aut  velut  levia  et  nullius 
momenti  absque  periculo  praeteriri  posse  existimentur. 
Est  enim  certissimum  et  manifestissimum  hujus  rei  testi- 
monium ex  apostolo  sumptum  :  quiaut  ipse  dicit ;  "  Sus- 
tinuit*  Deus  in  multa  patientia  vasa  ira3  aptata  vel  perfecta 
in  interitum ;  ut  ostenderet  divitias  gloriae  suae  in  vasa 
misericordiae,  quae  praeparavit  in  gloriam."  Vere  etenim 
"vasa  irae,"  id  est,  justae  vindictaeDei  (quam  meruit  primae 
transgressionis  culpa)  omnes  reprobi  sunt ;  qui  in  fine  non 
ereptionem  misericordiae,  sed  iram  damnationis  sensuri 
sunt.  Et  haec  "  vasa  irae"  non  ad  misericordiam  sed  ad 
judicium  prseordinata,  jam  et  suo,  merito  et  divino  judicio, 

1  Rom.  cap.  9.  ver.  22.  *  2  Tim.  cap.  2.  ver.  21. 

1  Rom.  cap.  9.  vcr.  22,  23. 


CAP.  VIII.     CONTROVERSY  AB  EO  MOT^i,   HISTORIA.  99 

"  et  aptata  et  perfecta  sunt  in  interitum  :"  ut  suo  proece- 
dente  merito,  etdivinae  praedestinationis  justo  praecedente 
judicio,  quia  noluerunt  converti  ad  bonum,  aeternum  pati- 
antur  malum.  Non  ergo  quia  non  potuerunt,  sed  quia 
noluerunt  de  malo  converti  ad  bonum,  justum  patientur 
supplicium.  Sicut  e  contrario  vere  vasa  misericordiae  sunt 
omnes  electi,  qui  nullo  suo  praecedente  merito,  sed  sola  Dei 
misericordia,  a  massa  perditionis  discreti,  divina  praedesti- 
natione  sunt  vasa  praeparata  in  gloriam. 

Unde  et  illud  quod  alibi  idem  dicit  apostolus,  "  Si  quis 
autem  se  emundaverit  ab  istis,  erit  vas  in  honorem ;"  nullo 
modo  huic  tarn  clarae  et  manifestae  divinae  praedestinationis 
in  utramque  partem,  tarn  electorum  videlicet  quam  repro- 
borum  (si  diligenter  ex  superioribus  verbis  apostoli  consi- 
deretur)  contrarium,  sed  omnino  concors  et  consonum  in- 
venitur.  Ait  namque:  "  Inu  magna  autem  domo  non  solum 
sunt  vasa  aurea  et  argentea,  sed  et  lignea  et  fictilia  ;  et 
quaedam  quidem  in  honorem,  quaedam  autem  in  contume- 
liam."  Et  ita  subjunxit  :  "  Si  quis  autem  emundaverit  se 
ab  istis,  erit  vas  in  honorem  sanctificatum  et  utile  Domino." 
Manifestissime  itaque  constat,  quod  quae  in  illis  verbis  dixe- 
rat  "  vasa  irae  aptata"  sive  "  perfecta  in  interitum,"  et  e 
contrario  •'  vasa  misericordiae  praeparata  in  gloriam ;"  ea 
omnino  dicit  hie,  "  quaedam  in  honorem,  et  quaedam  in 
contumeliam:"  in  honorem  vasa  misericordiae,  in  contume- 
liam  vasa  irae.  Sed  cum  ibipraedestinationem  tantummodo 
utriusque  partis,  id  est,  electorum  et  reproborum,  simpli- 
citer  commendaverit :  hie  adjungit  etiam  exhortationem, 
quam  attente  vasa  misericordiae  debeant  se  custodire  et 
segregare  ab  immunditiis  vasorum  irae,  cum  dicit ;  "  Si 
quis  autem  emundaverit  se  ab  istis,  erit  vas  in  honorem, 
&c."  Id  est,  Si  quis  emundaverit  se  ab  istis  vasis  irae, 
vasis  in  contumeliam,  vel  ab  eorum  immunditiis,  si  aliquan- 
do  in  eis  fuit,  sollicite  se  extrahendo,  vel  nunquam  eis  sc 
admiscendo,  et  immaculatum  se  ab  hoc  seculo  custodiendo, 
erit  vas  in  honorem  sanctificatum,  id  est,  ipso  emundatio- 
nis  et  sanctificationis    suae  effectu  atque  profectu  demon- 

"  2  Tim.  cap.  2.  ver.  20,  21. 


100  GOTTESCHALCI,  ET  PR^EDESTINATIAN^E    CAP.  VIII. 

strabit  se  ad  vasa  misericordiae  et  ad  vasa  honoris  et  glo- 
ria? pertinere. 

Unde  non  hoc  significat  in  his  verbis  apostolus,  quod 
"  vasa  irae  et  contumeliae"  id  est,  divino  judicio  reprobi  et 
reprobati,  possint  effici  "vasa  misericordiae,  et  honoris 
et  gloriae,"  id  est,  in  sortem  electorum  transire,  sicut  scrip- 
tor  hujus  epistolae  intellexit :  (cum  omnino  reprobi,  qui  di- 
vinitus  praesciti  sunt  in  suis  iniquitatibus  permansuri,  nul- 
latenus  possint  merito  perseverantissimas  iniquitatis  suae 
in  societate  electorum  censeri ;  sicut  regula  catholicae  fidei 
indubitanter  tenet  et  docet :)  sed  ut  unusquisque  fidelium, 
sicut  jam  dictum  est,  ipsa  fidei  et  justitiae  sanctificatione 
probet  et  declarer sese  ad  vasa  misericordiae  et  electionis 
pertinere.  Duo  namque  sunt  quibus  velut  quodam  signa- 
culo  probantur  et  agnoscuntur  electi  Dei :  scilicet  aeterna 
divinae  gratiae  praeordinatio,  ut  ex  manifesta  luce  justitiae 
et  sanctitatis  manifestetur  in  eis  Veritas  divinse  electionis. 
Sicut  ipse  apostolus  paulo  superius  ostendit,  dicens :  "  Sedw 
firmum  fundamentum  Dei  stetit,  habens  signaculum  hoc  ; 
Cognovit  Dominus  qui  sunt  ejus,et  discedat  ab  omniiniqui- 
tate  omnis  qui nominatnomen Domini."  Quod  ergo  cognovit 
Dominus  qui  sunt  ejus,  aeterna  electio  est:  ut  autem  dis- 
cedat ab  iniquitate  omnis  qui  nominat  nomen  Domini, 
certa  ipsius  electionis  probatio  est. 

HINCMARUS. 

Proferunt;  "  Qui"  non  credit,  jam  judicatus  est,"  id  est 
praedestinatione  Dei  jam  damnatus  est.  Ety  Augustinus  in 
libro  de  Agone  Christiano  dicit :  "  Qui  non  credit,  jam 
judicatus  est,  id  est,  jam  damnatus  est.  Praescientia  uti- 
que  Dei ;  qui  novit  quid  immineat  non  credentibus." 

REMIGIUS. 

Secundo  loco  testimonium  divinae  praedestinationis  de 
cvangelio  ponitur ;  "  Qui  non  credit,  jam  judicatus  est." 

»  2  Tim.  cap.  2.  vcr.  19.  x  Joh.  cap.  3.  ver.  18. 

y  at. 


CAP.  VIII.     CONTROVERSY  AB  EO  MOT.E,  HISTORIA.  103 

Quod  videlicet  omnes  impii  et  increduli  jam  sunt  divina 
praedestinatione  damnati.  Quia  videlicet,  si  eorum  dam- 
natio  justum  divini  judicii  opus  est,  sine  dubio  opus  suum 
semper  apud  Deum  et  praescitum  et  praedestinatum  est. 
Sed  scriptor  epistolae  nolens  damnationem  incredulo- 
rum  ad  divinam  praedestinationem,  sed  tantummodo  ad 
praescientiam  pertinere,  subjungit  verba  beati  Augus- 
tini,  quibus  quasi  hoc  probare  videatur.  Ait  namque 
ille  in  libro  de  Agone  Christiano,  memorans  verba  evan- 
gelii:  "Qui  non  credit  jam  judicatus  est,  id  est,  jam 
damnatus  est,  praescientia  utique  Dei,  qui  novit  quid  im- 
mineat  non  credentibus."  Eo  quod  non  dixerit  sanctus 
doctor,  jam  damnatus  est  praedestinatione  Dei,  sed  prae- 
scientia  Dei :  nee  dixerit,  qui  statuit  aut  praefinivit  sive 
praedestinavit,  sed  qui  novit,  inquit,  quid  immineat  non 
credentibus  ;  quasi  omnipotens  Deus  aliquid  operum  suo- 
rum  praescierit  futurum,  quod  non  praedestinaverit  se  esse 
facturum:  aut  cum  in  operibus  ponitur  praescientia  Dei, 
non  statim  certissime  intelligi  debeat  et  praedestinatio  Dei. 
Quia  sicut  nihil  operum  suorum  praedestinavit,  quod  non 
praescierit ;  ita  quicquid  eorum  praescivit,  sine  dubio  etiam 
praedestinavit.  Nihil  omnino  in  operibus  ejus  est  injustum 
aut  iniquum,  ut  digne  tantummodo  praesciretur,  et  non 
praedestinaretur :  sed  quia  totum  est  justum  et  rectum, 
totum  est  omnino  praescitum,  totum  omnino  praedestinatum. 
Unde  idem  beatus  Augustinus,  qui  in  hoc  loco  dicit  incre- 
dulos  jam  divina  praescientia  damnatos  ;  alibi  cum  tracta- 
ret  verba  Domini  dicentis  ad  quosdam,  "  Sedz  vos  non 
creditis,  quia  non  estis  ex  ovibus  meis  :"  eosdem  testatur 
divino  judicio  ad  aeternam  mortem  praedestinatos,  ita  di- 
cens.  "  Quomodo  ergo  istis  dixit,  Non  estis  ex  ovibus 
meis  ?  quia  videbat  eos  ad  sempiternum  interitum  praedes- 
tinatos, non  ad  vitam  aeternam  sui  sanguinis  pretio  compa- 
ratos."  Ecce  et  in  illis  verbis  Domini  quibus  ait,  "  Qui 
non  credit  jam  judicatus  est;"  et  in  istis  quibus  dixit. 
"  Sed  vos  non  creditis  quia  non  estis  ex  ovibus   meis ;" 

1  Joh,  cap.  10.  vcr.  26. 


102 


GOTTESCHALCI,  ET  PR.EDIiSTINATIAN.E     CAP.  VIII. 


utrobique  increduli  et  infideles  designati  sunt.  Et  quos 
in  ilia  sententia  sanctus  doctor  dixit,  divina  praescientia 
jam  damnatos,  in  ista  eosdem  dixit  ad  aeternum  interitum 
praedestinatos  :  non  quia  alii  ex  eis  divina  praescientia  et 
alii  divina  praedestinatione  damnati  sunt ;  sed  quia  divini 
judicii  virtute  qua  tales  damnantur,  sicut  et  in  omni  opere 
divino,  utrumque  simul  intelligendum  sit,  etsi  non  ubique, 
quia  nulla  exigit  necessitas,  simul  dicendum. 

HINCMARUS. 

Proferunt:  "  Induravita'cor  Pharaonis.  Tradiditb  illos 
in  reprobum  sensum.  Immittetc  eis  spiritum  erroris. 
Tud  vero,  Deus,  deduces  eos  in  puteum  interitus.  Qui6 
transgreditur  a  justitia  ad  iniquitatem  ;  Deus  paravit  il- 
ium ad  romphaeam." 

REMIGIUS. 

Tertio  loco  testimonium  de  Exodo  ponitur,  "  Induravit' 
Dominus  cor  Pharaonis."  Quod  manifeste  non  ad  prae- 
scientiam  vel  praedestinationem  futurorum,  sed  ad  praesens 
Dei  judicium  pertinet,  qui  eum,  quern  tali  pcena  judicavit, 
justo  judicio  induravit. 

Similiter  et  quartum  testimonium  intelligendum  est. 
Scilicet  non  de  praescientia  aut  praedestinatione,  sed  prae- 
senti  justo  judicio  Dei  quod  apostolus  dicit :  "  Tradiditg 
illos  Deus  in  reprobum  sensum." 

Et  quintum,  ubi  ait:  "  Mitteth  eis  Deus  operationem 
erroris."  Quia  (ut  dictum  est)  quos  dignos  tali  pcena  judi- 
cavit,  vel  in  reproborum  sensum  tradidit,  vel  eis  suo  justo 
judicio  operationem  erroris  immisit. 

Similiter  et  sextum  accipiendum  est :  "  Tu'  vero  Deus 
deduces  eos  in  puteum  interitus."  Puteus  namque  inte- 
ritus est,  ut  beatus  Augustinus  exponit,  tenebrae  erroris, 


a  Exod.  cap.  9.  ver.  12. 
c  2  Thess.  cap.  2.  ver.  1 1. 
f  Ecclus.  cap.  26.  ver.  27. 
t  Rom.  cap.  1.  ver.  28. 
'  Psalm.  55.  ver.  23. 


b  Rom.  cap.  1.  ver.  28. 
ri  Psalm.  55.  ver.  23. 
1   Exod.  cap.  9.  ver.  12. 
>'  2  Thess.  cap.  2.  ver.  11. 


CAP.  VIII.     CONTROVERSY   AB  EO  MOTJ2,  HISTORIA.  103 

tenebrae  summer sionis.  Deducit  vero  Deus  reprobos  in 
hunc  puteum;  non  quod  ipse  sit  auctor  culpse  ipsorum, 
sed  quod  ipse  sit  judex  iniquitatis  eorum.  Quod  etiam  si 
quis  de  puteo  infernalis  damnationis  et  summersionis 
eodem  sensu  velit  intelligi :  et  pertinere  potest  ad  justam 
praedestinationem  interitus  reproborum,  et  non  est  contra- 
rium  veritati. 

Quod  autem  septimo  loco  ponitur:  "  Etk  qui  transgre- 
ditur  a  justitia  ad  iniquitatem,  Deus  paravit  ilium  ad  rom- 
pha?am,"  manifeste  justam  praedestinationem  reproborum 
ad  interitum  sonat ;  ut  qui  suo  vitio  et  suo  perverso 
arbitrio  a  justitia  deciinans  transgreditur  ad  iniquitatem, 
juste  divini  judicii  praedestinatione  praeparetur  ad  rom- 
phaeam,  id  est,-  ad  aeternse  mortis  vindictam.  De  qualibus 
etiam  alibi  scriptum  est  :  quod  "  si  averterit  se  Justus  a 
justitia  sua,  et  fecerit  iniquitatem,  morieturin  ea." 

IIINCMARUS. 

Sed  isti  malevoli,  non  intelligentes  quae  loquuntur  vel 
de  quibus  affirmant,  confundunt  praescientiam  et  praedes- 
tinationem. 

REMIGIUS. 

Propterea  malevolos  (id  est,  ilium  miserabilem  mona- 
chum,  et  qui  cum  eo  forsitan  sentiunt)  confundere  prae- 
scientiam et  praedestinationem  divinam  arguit,  quia  (sicut 
in  tota  ista  responsione  laboravit)  non  vult  intelligi  prae- 
destinationem nisi  in  solis  electis  ;  in  reprobis  vero  solam 
praescientiam  debere  sentiri.  In  qua  assertione  non  solos 
istos  quos  vocat  malevolos,  sed  sanctos  patres  et  doctores 
Ecclesiae,  qui  praedestinationem  divinam  in  utramque 
partem  et  intellexerunt  et  docuerunt,  se  culpandos  affir- 
mare  nequaquam  considerat. 

HINCMARUS. 

Et  sicut  male  intelligunt  authenticas  scripturas,  ita  ct 

k  Ecclus.  cap.  20.  vcr.  27.  '  Ezech.  cap.  18,  ver.  26. 


10  1  GOTTESCHALCI,  ET  PRjEDESTINATIANjE     CAP.  VIH. 

pessirae  verba  sancti  Augustini  in  quibusdam  locis ;  sicut 
in  Enchiridion,  et  in  libris  de  civitate  Dei,  et  alibi  etiam, 
"  praedestinatos  ad  interitum,  et  populum  natum  ad  iram" 
dicit. 

REMIGIUS. 

Quod  pessime  dicit  intelligi  verba  sancti  Augustini,  si 
quis  in  libro  Enchiridion,  et  in  libris  de  civitate  Dei,  et  in 
tractatibus  evangelii  secundum  Joannem,  ita  intelligat  prae- 
destinationem  reproborum  ad  interitum  ;  sicut  earn  ille  et 
scriptis  suis  per  omnes  Ecclesias  et  verbis  etiam  praesenti- 
bus  populis  simpliciter  et  veraciter  praedicavit ;  atque  ita 
conatur  beatissimi  doctoris  manifestum  et  veracem  sensum 
nescimus  in  quid  aliud  pervertere  et  detorquere :  quanta? 
absurditatis,  immo  quam  impiae  prsesumptionis  sit,  quis 
possit  explicare  ?  Per  hoc  enim  non  solum  sensum  eccle- 
siasticorum  patrum,  sed  etiam  fidem  Ecclesias  et  auctori- 
tatem  scripturae  divinae  a  parte  evacuare  invenitur.  Ita 
namque  patres  docuerunt ;  ita  Ecclesia  fideliter  tenet ;  ita 
scriptura  veritatis  veraciter  tenendum  demonstrat. 

HINCMARUS. 

Unde  etiam  postquam  de  libero  arbitrio,  et  de  correp- 
tione  et  gratia,  et  de  perfectione  justitiae  hominis,  et  de 
praedestinatione  sanctorum  ad  Prosperum  et  Hilarium 
(ubi  nihil  de  praedestinatione  reproborum,  sed  de  praedes- 
tinatione sanctorum  dixit)  multis  postulantibus  scripserat ; 
librum  Hypomnesticum  adversus  Ccelestium  et  Pelagium 
scripsit  de  quinque  quaestionibus,  et  hanc  sextam  loco  re- 
tractationis  superaddidit  de  praedestinatione.  Ubi  se  ex- 
cusat  non  eo  sensu  dixisse,  nee  intelligi  velle,  praedestina- 
tos ad  interitum ;  sed  in  iniquitate  vel  impietate  perseve- 
rantibus  pcenam  esse  praedestinatam.  Quarum  quaestio- 
num  et  absolutionum  mentionem  in  libro  quern  scripsit 
contra  Manichaeos  ex  Genesi  facit. 

REMIGIUS. 

Adjungit  rem  novam  et  neque  ex  Iectione,  ncquc  ex  ve- 


CAP.  VIII.    CONTROVERSI/E  AB  EO  MOT^E,  HISTORIA.  105 

raci  aliqua  traditione  nobis  hactenus  comparatam.     Quod, 
scilicet,  beatus  Augustinus  post  omnes  libros  suos  scripse- 
rit  quendam  libellum  quern  Graeco  vocabulo  Hypomnesti- 
Cwnm  nominant,  quod  latine  Memoratorium  interpretatur : 
in  quo  de   quinque  quaestionibus    contra  Pelagium  et  Cce- 
lestium  disputaverit,  et  quicquid   in  prascedentibus  libris 
de  prasdestinatione  divina  erga  damnationem  reproborum 
dixerat,  non  ita  se  dixisse,  ut  ab  omnibus  dixisse  cognosci- 
tur  et  intelligitur,   sed  alio  absurdissimo  et  inconvenientis- 
simo  sensu ;  ut  per  hoc   quod    dixit   impios  ad   interitum 
praedestinatos,  noluerint  intelligi  ipsos  impios  ad  interitum 
praedestinatos,  sed  (quod  nemo  credere  aut  suspicari  pos- 
set) poenam  eis  intelligi  voluerit  esse  praedestinatam.    Quis 
unquam  audivit  tarn  pertinacem  audaciam,  vel  tarn  auda- 
cem  pertinaciam,    ut  Sanctis simum  et  veracissimum  docto- 
rem  ipsum  de  se  fateri  compellat,  quia  quod  dixit  impios 
in  sua  impietate  permansuros  praedestinasse  ad  interitum  ; 
non  dixit,  quia  veraciter  ita  sit,  sed  (quod  in  ejus  verbis 
nullatenus  sonat)  pcenam  eis  intelligi  voluerit  praeparatam? 
Quis    talem   absurditatem,  immo  insaniam,  ferre   possit? 
Nos  enim  manifeste  novimus,  quia  quando  libros  Retracta- 
tionum  jam   senex    et  morti  vicinus    scripsit,    (in   quibus 
omnes    praecedentes   libros    suos   diligenter     et    fideliter 
retractavit)    nequaquam  adhuc     istum   libellum    scripse- 
rat.     Quia  si  scripsisset,  utique  inter  alios  etiamejus  men- 
tionem  fecisset.     Manifestum  etiam  videtur,  quia  post  ejus 
obitum,  quando  vitam  ipsius  et  catalogum  non  solum  libro- 
rum  ejus,  sed  etiam  tractatuum    ad  tpopulum,  et  epistola- 
rum  ad  diversos,  quidam   sanctus"   episcopus   et  alumnus 
ejus  diligentissime  recensuit  et  descripsit ;  necdum  istum 
libellum  scripserat  beatus  Augustinus.     Si  enim  scripsis- 
set, utique  tanquam  praecipue  necessarius  inter  alios  annu- 
merari,  et  memoriae  commendari  potuisset.     Quod  si  ali- 
quis  ex    Ecclesiae   rectoribus,  qui  post  ejus  obitum  extite- 
runt,  simpliciter  eum  ex  titulo  qui  a  sancti  Augustini  nomi- 
ne inscriptus  est,  (non  considerata  diligentius  ratione,  nee 
aliqua  necessitate    ut  id    faceret  compellente)  ipsius  eum 

m  Vulgo  Hypognosticwn.  "  Possidius. 


1  0 J  GOTTESCHALCI,  ET  PR.F.DESTIXATIAN.E      CAP.  VIII. 

esse  credidit,  cujus  in  fronte  nomen  invenit :  quid  hoc 
pra?judicat  veritati  I  qme  diligenter  inquisita  et  inventa, 
nullum  super  hac  re  errare  permittit. 

Xon  ergo  tantus  doctor  veram  divini  judicii  praedestina- 
tionem  de  damnatione  reproborum  illo  Hypomnesticdm  li- 
bello  negavit,  quam  ubique  in  suis  scriptis  asseruit :  sed 
alius  quidain,  ut  putamus,  nova  postmodum  insurgente  ea- 
lumnia,  velut  per  illam  prasdestinationem  reproborum  ad 
interitum  hoc  doceret  Ecclesia,  quasi  Deus  sua  praedesti- 
natione  necessitatem  imponeret  hominibus,  et  in  suis  im- 
pietatibus  permanendi,  et  in  aeternum  pereundi,  subtraxit 
verbum  praedestinationis  in  parte  reproborum :  (quod  po- 
tius,  secundum  veritatem  divini  judicii,  et  diligenter  ex- 
poni  et  commendari  oportuerat)  et  solam  electorum  prae- 
destinationem  conatus  est  asserere,  atque  ita  dum  vult  il- 
lam refutare  et  removere  calumniam,  magnam  err  oris  oc- 
casionem  dedit:  ut  eadem  tarn  vera  et  manifests  in  dam- 
natione  reproborum  divina  pra?destinatio  nulla  esse  crede- 
retur,  et  tanquam  nulla  sit  negaretur.  Quapropter  dili- 
genter inquisita  et  evidenter  agnita  veritate,  cesset  conten- 
tio  et  animositas  erroris,  et  suscipiatur  libenter  atque  obe- 
dienter  manifestatio  veritatis. 

Ut  autem  quinque  illas  qua?stiones,  sive  oppositiones 
Pelagianorum  in  libris  quos  de  expositione  Genesis  idem 
beatus  Augustinus  contra  errores  et  blasphemias  Mani- 
chaeorum  scripsit,  commemoraret ;  nee  in  nostris  codicibus 
invenitur,  nee  ulla  ratio  esse  videtur.  Quia  manifestum 
omnino  est,  quando  eosdem  libros  idem  auctor  conscripsit, 
primis  fere  adhuc  temporibus  conversionis  sive  presbyterii 
sui,  nee  dum  time  Pelagianorum  nomen  aut  hasresin  exti- 
tisse,  sed  longo  post  tempore  et  multis  intercedentibus  an- 
nis  eorum  insaniam  atque  impugnationem  contra  Ecclesiam 
surrexisse.  Et  ideo  quod  neque  ad  Maniehaeos  haereticos 
pertinebat,  neque  a  Pelagianis  qui  nee  dum  exorti  fuerant 
ullatenus  opponi  potuerat,  nulla  prorsus  ratio  permittit,  ut 
quod  adhuc  penitus  futurum  ignorabatur,  in  iDis  libris 
velut  transactum  commemoraretur.  Sunt  quidem  circa 
finem  librorum  eorundem  breviter  contra  Manicha?os  pro- 
posita?  atque  exposita?  qua?dam  quinque  qua?stiones ;    sed 


CAP.  VIII.    CONTROVERSY  AB  EO  MOT/E,  IIISTORI A.  107 

ad  Pelagianos  nihil  pertinentes,  et  eorum  nullam  memo- 
riam  facientes. 

Illud  quoque  quod  dixit  scriptor  epistolae,  quia  in  libris 
ad  Prosperum  et  Hilarium  scriptis  de  praedestinatione 
sanctorum  et  dono0  perseverantiae,  nihil  idem  doctor  dixe- 
rit  de  praedestinatione  reproborum  ad  interitum  ;  nullate- 
nus  verum  esse  cognoscimus.  Frequenter  enim  in  eisdem 
libris  de  utriusque  partis,  id  est,  electorum  et  reproborum 
praedestinatione,  nunc  simulnunc  distinctedisputat.  Et  ideo 
liber  ille  De  praedestinatione  sanctorum  titulatur  :  non 
quia  et  de  paedestinatione  reproborum  nihil  ibi  dicitur,  sed 
quia  ex  meliori  parte  nomen  accepit.  Sicut  et  in  libris  De 
civitate  Dei,utique  de  utrisque  civitatibus,  et  Dei  scilicet 
et  Diaboli  pariter  et  multipliciter  disputat :  et  tamen  ex 
meliori  parte  libros  De  civitate  Dei  voluit  appellai*e. 

HINCMARUS. 

Sed  de  gratia  vel  libero  arbitrio  qui  melius  sapiunt,  ita 
credunt,  et  ita  loquuntur.  Arbitrium  liberum  in  primo 
homine  non  fuit  emortuum,  sed  vitiatum  :  in  nobis  autem 
ad  malum  agendum  arbitrium  male  est  liberum ;  quia  gra- 
tia non  liberati,  sed  male  libero  arbitrio  usi,  efficimur  servi 
peccati.  Ad  bene  agendum  autem,  immo  et  ad  bene  vo- 
lendum,  tunc  vere  est  nostrum  arbitrium  liberum,  cum 
fuerit  gratia  liberatum  ;  quod  non  est  resuscitatum,  quia 
non  fuit  emortuum  :  sed  gratia  est  sanatum,  quia  vitio  fuit 
corruptum.  Et  reprobi  idcirco  nequaquam  ccelestis  patriae 
praemia  aeterna  percipient,  quia  ea  nunc,  dum  promereri 
poterant  ex  libero  arbitrio,  contempserunt  :  quod  videli- 
cet liberum  arbitrium  in  bono  formatur  electis,  cum  eorum 
mens  a  terrenis  desideriis  gratia  aspirante  suspenditur. 

REMIGIUS. 

In  his  verbis  quod  dictum  est,  "  liberum  arbitrium  in 
primo  homine  non  fuit  emortuum,  sed  vitiatum;''  et  quod 
paulo  post  de  eodem  libero  arbitrio  subjungitur,    "  quod 

°  Ita  rette  citat  Remigius,  non  bono,  ut  vulgaris  habet  tTTiypafij. 


108  GOTTESCHALCI,    ET    PR^EDESTINATIAN^E       CAP.  VIII. 

non  est  resuscitatum  quia  non  fuit  emortuum,  sed  vitiatum  ; 
sed  gratia  est  sanatum,  quia  vitio  fuit  corruptum :"  mul- 
tum  miramur,  qua  ratione  ita  sentiri  et  dici  potuerit.  Num- 
quid  enim  primus  homo  peccaudo  in  anima  mortuus  non 
est?  sicut  scriptura  verissime  dicit:  "  Animap  qua?  pecca- 
verit,  ipsa  morietur."  Et  quid  est  vere  liberum  arbitrium 
anima?,  nisi  libera  animae  voluntas  ?  Quid  est  autem  libera 
anima?  voluntas,  nisi  libera  charitas,  qua  sponte  et  voluntarie 
et  perfecte  ante  peccatum  Deo  adha?rebat  anima,  et  ex  eo  vi- 
vificabatur  tanquam  ex  fonte  vita?,  et  ex  ipso  inluminabatur 
sicut  ex  verolumine:  cui  fideliter  dicere  debemus,  "quoniamq 
apud  te  est  fons  vita?,  et  in  lumine  tuo  videbimus  lumen." 

Mortua  est  itaque  humana  anima  per  peccatum,  non 
amittendo  naturam  suam,  sed  amittendo  veram  vitam 
suam,  qua?  illi  Deus  est :  unde  ad  Deum  conversa  vivifi- 
catur,  et  vivit  Deo ;  a  Deo  autem  aversa  moritur  Deo,  et 
vivit  peccato.  Et  sine  dubio  voluntate  avertitur  a  Deo, 
ut  moriatur ;  et  voluntate  convertitur  ad  Deum  ut  vivifice- 
tur.  Voluntas  ergo  anima?  ad  Deum  conversa  fit  bona  ;  a 
Deo  aversa  fit  mala  ;  ad  Deum  conversa  vivificatur,  a  Deo 
aversa  moritur  :  sicut  acies  oculorum  corporalium,  a  luce 
aversa  tenebrescit ;  ad  lucem  conversa  clarescit.  Quid  est 
vitium  anima?  nisi  aversio  a  Deo  ?  et  quid  est  virtus  anima?, 
nisi  conversio  ad  Deum  ?  Vitium  itaque  aversionis  a  Deo 
mors  anima?  est ;  et  virtus  conversionis  ad  Deum  vita  anima? 
est.  Et  quia,  sicut  jam  dictum  est,  voluntate  avertitur  a  Deo, 
et  voluntate  convertitur  ad  Deum  ;  ipsa  aversione  vel  con- 
versione  voluntatis  anima?,  qua?  naturaliter  cum  ipsa  etin  ip- 
sa est,  cum  ipsa  et  in  ipsa  pariter  aut  moritur  aut  vivificatur. 

Et  ideo  nullatenus  credendum  est,  quod  in  primo  no- 
mine mortua  anima  per  peccatum,  non  fuerit  voluntas 
bona  mortua  eodem  peccato.  Tota  namque  anima  cum 
voluntate  sua,  aut  vivit,  aut  moritur.  Et  ideo  nee  sine 
voluntate  sua  potuit  Deo  vivere ;  nee  sine  voluntate  sua 
potuit  Deo  mori ;  nee  sine  voluntate  sua  vitiata  est  pec- 
cato mortifero.  Nam  si  in  primo  homine  peccante,  vo- 
luntas bona  non  est  mortua;  quomodo  nunc  per  vivifican- 
tem  gratiam  et  creatur,  et  innovatur,  et  Deus  earn  opera- 

P  Ezech.  cap.  18.  ver.  20.  i  Psalm.  3G.  ver.  9. 


CAP.  VIII.    CONTROVERSY  AB  EO  MOT.E,   HISTORIA.  109 

tur  in  homine  ?  Unde  ait  apostolus :  "  Ipsiusr  enim  sumus 
figmentum,  creati  in  Christo  Jesu  in  operibus  bonis."  Sed 
ut  simus  creati  in  Christo  Jesu  in  operibus  bonis,  illud  ne- 
cesse  est  ut  fiat  in  nobis  quod  Psalmista  ait :  "  Cors  mun- 
dum  crea  in  me  Deus,  et  spiritum  rectum  innova  in  visce- 
ribus  meis."  Et,  "  Deus1  est  enim  qui  operatur  in  nobis 
et  velle."  Quid  est  enim  "  cor  mundum,"  nisi  munda 
conscientia,  a  peccatis  corde  mundata  et  bona  voluntate 
praedita  ?  Et  quid  est  "  spiritus  rectus,"  nisi  nulla  mala 
voluntate  depravatus?  Et  quid  est  "  Deum  operari 
in  nobis  velle,"  nisi  inspirare  et  largiri  nobis  bonum 
velle  ? 

Mortua  est  itaque  peccando  humana  anima  et  humana 
voluntas  a  vita  Dei.     Mortuum  est  illud,   quod  erat  ante 
peccatum  vere  liberum  arbitrium,   quo  libera  hominis  vo- 
luntas, id  est,  libera  hominis  charitas,  voluntarie  et  libere 
diligendo  adhaerebat  Deo.     Et  vere  mortuum  est  hujus- 
modi  liberum  arbitrium  hominis,  negligendo  Deum,  et  re- 
cedendo  a  Deo.     Et  ab  ea  morte,  qua  amisit  charitatem 
Dei,  resuscitatur  et  vivificatur  per  eandem  gratiam  chari- 
tatis  Dei :  quod  aperte  beatus  Joannes   apostolus  docet, 
dicens.     "  Nosu  scimus  quoniam  translati  sumus  de  morte 
ad   vitam,  quoniam    diligimus  fratres.      Qui   non  diligit, 
manet  in  morte."    Vita  itaque  humanae  anima?,  et  humana? 
voluntatis,  Dei  et  proximi   dilectio  est,    qua  homo  ante 
peccatum  fruebatur  Deo,   et  fruebatur  proximo  in  Deo  : 
ab  hac  vita  sua  mortuus  est,  negligendo  Deum,  negligendo 
seipsum   et  proximum.     "  Quoniam  qui  non  diligit,  manet 
in  morte."     Anima  itaque  humana,  et  humana  voluntas, 
sicut  vere  manet  in  morte  non  diligendo  ;  ita  vere  transfer- 
er  de    morte    in    vitam   diligendo.     Et  sieut  vera  mors 
ejus  est  non  diligere ;    ita  et  vera  vita  ejus  est  diligere. 
Hac  dilectione  non  fit  vere  liberum  arbitrium,  id  est,  vere 
libera  voluntas,  nisi  illo  liberante,  id  est,  libertatem  largi- 
ente,  qui  ait ;  "  Siw  vos   filius  liberaverit,  tunc  vere  libei  i 

'  Eph.  cap.  2.  ver.  10.  *  Psalm.  51.  ver.  10. 

1   Philipp.  cap.  2.  ver.  \'.i.  "   1  Joh.  cap.  3.  ver.  14 

"  Jolt.  cap.  8.  ver.  36. 

VOL.    IV.  I 


110  GOTTESCIIALCI,    ET    PR7EDESTINATIANJE     CAP.  VIII. 

eritis:"  et  nisi  illo  munere  spiritus  Dei,  de  quo  elicit  apos- 
tolus; "Ubi*  autera  spiritus  Domini,  ibi  libertas." 

HINCMARUS. 

Bonum  quippe  quod  agimus,  ct  Dei  est  et  nostrum. 
Dei  per  praevenientem  gratiam :  nostrum,  per  subsequen- 
tem  liberam  voluntatem.  Si  enim  Dei  non  est ;  unde  ei 
in  aeternum  gratias  agimus?  Rursum,  si  nostrum  non  est, 
unde  nobis  retribui  praemia  speramus  ?  Quia  ergo  non 
immerito  gratias  agimus;  scimus  quod  ejus  munere  prae- 
venimur  :  et  rursum,  quia  iny  non  merito  retributionem 
quaerimus  ;  scimus  quod  subsequente  libero  arbitrio  bona 
eligimus  quae  ageremus,  Unde,  sicut  sancta  scriptura  do- 
cemur,  gratia  praevenimur  ut  bene  velimus;  per  liberum 
arbitrium  gratiam  subsequimur,ut  beneagamus.  Gratia  ad- 
juvamur  ut  bene  agere  possimus,  quod  arbitrio  volumus. 
Et  gratia  corroboramur,  ut  in  bono,  quod  per  liberum  arbi- 
trium subsequendo  ccepimus,  perseveremus.  Et  gratia  sub- 
sequimur,  ut  et  gratia  beata?  retributionis,  pro  gratia  bona} 
operationis,  gratuita  gratia  remuneremur.  "  Etz  miseri- 
cordia  ejus,"  inquit,  id  est  gratia,  "  praeveniet  me."  Et  ; 
"  Quia  coronat  te  in  misericordia  et  miserationibus." 

REMIGIUS. 

Nescimus  quid  divisionis,  vel  cujusdam  distributionis, 
unius  atque  ejusdem  boni  inter  Deum  et  hominem  haec  so- 
nant. Quasi  ex  parte  sit  Dei,  et  ex  parte  nostrum.  Si- 
cut  toto  isto  sermone  asserere  videtur  scriptor  epistola?  ; 
ut  quasi  initium  boni  nostri  sit  Deus  ;  effectus  vero  liberi 
liumani  arbitrii :  licet  hunc  errorem  velut  gratiae  adjunc- 
tione,  non  etiam  plenitudine,  temperare  conetur  ;  cum 
vere  totum  sit  Dei,  sicut  Veritas  ipsadicit :  "  Sineb  me  nihil 
potestis  facere."  Et  apostolus  :  "  Quidc  enim,"  inquit,  "  ha- 
bes,quod  non  accepisti  ?"  Unde  beatus  et  gloriosus  martyr 
Cyprianus  ita  definivit, dicens  :  "  Innullo  gloriandum,  quan- 

x  2  Cor.  cap.  3.  ver.  17.  *  non  immerito. 

'  Psal.  59.  ver.  10.  =  Psal.  103.  ver.  4. 

Ij  Job.  cap.  15.  ver.  5.  c   1  Cor.  cap.  4.- ver.  7. 


CAP.  VIII.    CONTROVERSIES  AB  EO  MOT7E,    HISTORIA.  1 1 1 

do  nihil  nostrum  sit."  Bonum  itaque nostrum  totumDei  est 
quia  totum  ex  Deo  est :  et  nihil  boni  nostri  nostrum  est,  quia 
nihil  boni  nostri  ex  nobis  est.  Et  ideo  manifeste  (ut  juxta 
formam  paterna?  doctrina?  potius  loquamur)  omne  bonum 
nostrum,  et  totumDei  est  donando,  et  totum  nostrum  fitac- 
cipiendo.  Unde  etin  Dominica  oratione  quotidie  postulamus 
dicentes:  "  Panema nostrum  quotidianum  da  nobis  hodie." 
Cur  enim  panem  nostrum  nobis  poscimus  a  Deo  dari ;  nisi 
quia  (ut  diximus)  sicut  vere  est  Dei  largiendo,ita  etiam  nos- 
trum fit  accipiendo.  Unde  et  beatus  papa  Ccelestinus,  ait : 
"  Tanta  enim  est  erga  omnes  homines  bonitas  Dei,  ut  nostra 
velit  esse  merita,  quae  sunt  ipsius  dona."  Totum  itaque 
bonum  nostrum  Deo  dandum,  Deo  est  tribuendum,  quia 
totum  ex  illo  est,  non  ex  nobis  ;  dum  totum  et  ab  illo  incho- 
atur,  ac  ab  illo  agitur  ac  peragitur  in  nobis  :  quia  non  qui 
suo,  sed  "  Quicumque6  spiritu  Dei  aguntur,  hi  filii  sunt 
Dei." 

Atque  hsec  fuit  Remigii  Lugdunensis  in  sententiam,  non 
Gotteschalci  (quae  mira  fuit  Duvalii,  in  annotationibus  ad 
hunc  locum,  incogitantia)  sed  adversariorum  ipsius,  de 
gratia  et  libero  arbitrio,  tanto  digna  praesule  censura. 

d  Matt.  cap.  C,  ver,  11.  e  Rom.  cap.  8.  ver.  14, 


i2 


112  GOTTESCHALCI,    ET    PR.EDESTINATIAN.E  CAP.  IX 


CAP.  IX. 


Johannis    Erigenoe    Scoti,   de  prsedestinatione  et  libero  avbitrio,  novemdecin". 

capitula. 

Scripsit  praeterea  idem  Hincmarus  ad  Karolum  Calvuni 
regem,  opusa  quoddam  metricum,  "  de  gratia  et  prae- 
destinatione  Dei :  de  sacramentis  quoque  corporis  et  san- 
guinis Christi ;  et  de  videndo  Deo,  atque  origine  animae, 
simul  ac  de  fide  sanctae  Trinitatis.  Quod  opus  appellavit 
Ferculum  Salomonis  :"  deb  quo  et  ad  Pardulum  Laudu- 
nensem  episcopum  scripsit,  "  rogitans  quid  sibi  videatur 
de  Mo." 

Ad  horum  vero  utrumque  (Hincmarum  nempe  et  Pardu- 
lum, qui  synodo  Carisiacce  adversus  Gotteschalcum  habitat 
simul  interfuerunt)  a  Jobanne  Scoto  scriptus  est  De 
unica  praedestinatione  liber  capitum  novemdecim  quern 
in  bibliotbeca  Corbeiensi  adliuc  extare,  notat  Sirmondusc. 
Addit  idem,  in  libris  manuscriptis  vocari  ilium  Friuge- 
nam,  vel  (quod  in  illis  ego  invenio)  Eriugenam  potius. 
Cum  autem  Hibernia  nostra  indigenis  Eri  et  Erin  appelle- 
tur  ;  ac  doctis  notum  sit,  eandem  esse  veterem  Scotiam  et 
Hiberniam :  Johannem  ab  aliis  Scotum  sive  (ut  cum  no- 
minat  illius  <rvy  xpovog,  Anastasiusd  bibliothecarius)  Scoti- 
genam,  a  seipso  Erigenam  sive  Erinigenam  eodem  prorsus 
sensu  fuisse  dictum,  vero  mihi  semper  visum  fuit  esse  si- 
millimum. 

Occasionem  editi  a  Johanne  hujus  scripti  ostendit  vel 
ipse  Pardulus,  vel  quicunque  ille  fuit  episcopus,  qui  secun- 


a  Flodoaid.  lib.  3.  cap.  15.  b  Ibid.  cap.  21. 

e  Sirmond.  in  torn.  2.  Concil.  Gall.  pag.  G81. 

d  Anastas.  praefat.  in  Dionisii  hierarch.  ad  Karolum  icgem.  Scotigenoe  ei  Eri- 
gonae,  synonyma. 


CAP.  IX.       CONTROVERSIES  AB  EO  MOT.E,  HISTORIA.  113 

dam  ad  Lugdunensem  Ecclesiam  scripsit  epistolam.  Cumc 
enim  plures  apud  ipsos  de  quaestione  divinae  praescientijE 
et  praedestinationis  scripsisse  dixisset,  et  quinque  ex  eis, 
ac  inter  eos  Amalarium,  nominasset  :  subjunxit,  dicens  : 
"  Sed  quia  haec  inter  se  valde  dissentiebant,  Scotum  ilium 
qui  est  in  palatio  regis,  Johannem  nomine,  scribere  coegi- 
mus."  Hie  enim,  ut  in  Anglorum  proditum  est  annalibus, 
"relicta1  patria  in  Franciam  ad  Karolum  Calvum  transie- 
nt :  a  quo  magna  dignatione  susceptus,  familiarium  par- 
tium  habebatur,  transigebatque  cum  eo  tam  seria  quam 
joca,  individuusque  comes  et  mensae  et  cubili  erat."  Pa- 
tria vero,  ut  diximus,  non  alia  hie  intelligenda,  quam  Hi- 
bernia  :  de  qua  Ericus  Antisiodorensis  in  epistola  ad  eun- 
dem  Karolum  :  "  Quid8  Hiberniam  memorem,  contempto 
pelagi  discrimine,  pene  totam  cum  grege  philosophorum 
ad  littora  nostra  migrantem  ?  quorum  quisquis  peritior  est, 
ultro  sibi  indicit  exilium,  ut  Salomoni  sapientissimo  famu- 
letur  ad  votum." 

Ex  illo  vero  libro  novemdecim  capitulorum  summulae 
sunt  collectae :  quas  a  Lothario  imperatore  ad  fratrem  suum 
Karolum  (in  cujus  palatio  degebat  Scotus)  suppresso  au- 
thoris  ex  quo  collectae  sunt  nomine,  per  Ebbonem  Gratia- 
nopolitanum  episcopum  transmissas,  et  in  Vermeriensih 
palatio  (ubi  cum  episcopis  suis  synodum  habebat  Karolus) 
traditas  fuisse ;  ex  Hincmari'  ad  eundem  Karolum  epistola 
colligimus.  Easdem  (vel  ejusdem  generis  alias,  quibus 
Johannis  nomen  fuerat  appositum)  Prudentio  Tricassino 
episcopo  censendas  misit  Wenilo  Senonensis  archiepiscopus. 
Quibus  et  ille  respondit,  et  Florus  quoque :  quern  contra 
Johannem  Scotum  scripsisse  Simeon  Dunelmensis,  Roge- 
gerus  Hovedenus,  et  Matthaeus  Florilegus  confirmant:  et 
authorem  libelli  fuisse  diximus,  qui  Lugdunensis  Ecclesiae 
nomine  editus  extat,    "  ad  versus14  cujusdam  vanissimi  ho- 


c  Eccles.  Lugduncns.  de  trib.  epistolis  pag.  1072.  C. 

f  Simeon  Dunelmes.  in  chronic.  Roger.  Hovedon.  annal.  part.  1.  ct  Matthaeus 
Florilegus,  ad  annum  883. 

B  Eric.  Praefat.  in  Poem  de  Vida  S.  Gcrmani. 

h  Ann.  dcccliii.  '   Flodoard.  lib.  3.  cap.  15. 

k   Tom.  9.  Biblioth.  Patr.  part.  1.  pag.  1009. 


114  GOTTESCHALCI,  ET  PRiEDESTTNATlANJE        CAP.    IX. 

minis  (sic  cnim  habet  titulus)  qui  cognominatur  Johan- 
nes, ineptias  et  errores  de  praedestinatione  et  praescientia 
divina,  et  de  vera  humani  arbitrii  libertate."  Ex  quo, 
priusquam  qua?  ad  hanc  causam  spectant  cxcerpantur; 
prasmittenda  est  ilia. 


Novemdecim  capitulomm  Johannis  Scoti  summaria  Synopsis-, 


CAP.   I. 

1.  Quadruvio  regularura  totius  philosophise  quatuor, 
omnem  quaestionem  solvi. 

2,  Duas  praedestinationes  non  esse. 

II. 

1.  Praescientiam  et  praedestinationem  substantialiter  in 
Deo  esse :  adeoque  ipsum  Deum  esse. 

2.  Praescientiam  et  praedestinationem  unum  idemque 
esse. 

3.  Hominem  ad  Deum,  quem  libero  arbitrio  sine  labore 
deseruerit,  sine  laboris  studio  et  cooperantis  gratiae  dono 
pervenire  non  posse. 

4.  Praedestinationem  in  Deo  secundum  substantiam 
esse ;  relative  autem  (ad  Deum)  dici  non  posse. 

5.  Sicut  duas  essentias,  sapientias,  scientias,  virtutes, 
caeteraque  omnia  quae  de  Deo  dicuntur,  geminari  vel  tripli- 
cari  vei  multiplicari  impium  est :  ita  praedestinationes  duas 
asserentem,  reatu  impietatis  ligari. 

6.  Unamque  esse  divinam  praedestinationem  ;  sicut 
unam  divinam  operationem,  sapientiam,  substantiam,  vo- 
luntatem. 

7.  Ex  necessitate  praedestinationis  nihil  compelli,  sicut 
nee  voluntatem. 

8.  Et  quicquid  dc  divina  voluntate  intelligitur,  de  prae- 
destinatione  Dei  sentiri  debere. 


CAP.   IX,       CONTROVEUSIiE  AB  EO  MOT.E,  IIISTORIA.  115 


III. 

1.  Dei  praedestinationem,  sicut  essentiam,  nullum  co- 
gere,  nullam  necessitatem  inferre.  Quia  praedestinatio 
substantia  Dei  est. 

2.  Duas  praedestinationes  non  esse. 

.3.  Mortem,  peccatum,  miseriam,  a  Deo  non  esse. 
4.  Praeclestinationem,  ut  charitatem,  non  esse  geminam 
vel  duplam,  vel  multiplicem,  et  pluralitate  carere. 

IV. 

1.  Tres  haereses  vitandas:  unam  Pelagianorum,  liberi 
arbitrii  sine  gratiae  commendatione.  Alteram  gratioe  so- 
lius.  Tertiam  Gottescalcanam,  praedestinationibus  neces- 
sitates etiam  inferentem. 

2.  Substantiam  hominis  esse  tria,  id  est.  Esse,  Velle, 
Scire  ;  et  hanc  peccando  non  amisisse. 

8.  Nullam  naturam  posse  perire :  nee  liberam  volunta- 
tem  hominem  perdidisse,  id  est,  naturam  suam. 

4.  Libertatem  homini  post  peccatum  remansisse  :  vigo- 
rem  et  potestatem  ejus  perdidisse. 

5.  Ea  semper  naturam  inclioare  posse,  et  perficere  non 
nisi  per  gratiam. 

V. 

1.  Per  pracscientiam  et  praedestinationem  Dei  neminem 
compelli. 

2.  Praescire  ea  etiam  quae  non  esset  facturus,  projdesti- 
nare  tantum  quae  esset  facturus. 

3.  Sicut  in  pracscientia  et  praedestinatione  Deum  cau- 
sam  non  esse  peccati,  ita  nee  pcenae  ejus,  nee  mortis. 

4.  Deum  sicut  neminem  compellat  peccare,  ita  nee 
bene  vivere. 

5.  Si  qua  causa  praccedat  voluntatem,  id  est,  naturam 
ad  bona  vel  mala  cogitanda  vel  facienda,  non  esse  natu- 
ram. 


116  GOTTESCHALCI,    ET    PR^DESTINATIAN.E        CAP.    IX. 

VI. 

1.  Nullum  peccatum  nullamque  ejus  poenam  aliunde 
nasci,  nisi  propria  hominis  voluntate  libero  male  utentis 
arbitrio. 

2.  Et  stultissimum  esse,  dubitare  humanam  voluntatem 
esse  secundum  naturam. 

3.  Nee  dubitari  posse,  ipsam  rationalem  substantiam 
esse. 

VII. 

Liberum  arbitrium  (bonum  scilicet  illud  et  rectum,  et 
bona  voluntate  ad  superna  et  divina  erectvim,  quale  in  pri- 
rao  homine  conditum  fuit ;  ita  ut  esset  sine  ullo  peccato,  et 
posset  non  peccare  si  vellet)  inter  media  dona  Dei  depu- 
tandum  ;  ideoque  et  peccari  potuisse. 

VIII. 

1.  Interioris  hominis  substantialem  Trinitatem  in  essen- 
tia et  voluntate  et  scientia  contineri. 

2.  Nee  aliud  [esse]  ei  esse  et  velle,  nee  aliud  velle  et 
scire :  sed  hacc  tria  imam  naturam  ;  totamque  aniniae  na- 
turam voluntatem  esse. 

3.  Liberam  voluntatem  esse  naturam  hominis  ;  ejusque 
liberum  motum  ac  potestatem  movendi:  quod  sit  liberum 
arbitrium  hoc  donum  Creatoris. 

4.  Sicut  animale  corpus  potuit  mori  quia  adhuc  non 
erat  perfectum,  id  est,  spirituale :  ita  voluntas  libera,  ad- 
huc animalis  merito  quia  mortalis,  potuit  peccare,  quoniam 
adhuc  non  erat  perfecta.  Quae  utique  perfectio  libertatis 
post  mandati  custodiam  impleretur,  dum  ei  peccandi  vo- 
luntas penitus  auferretur. 

5.  Hunc  motum  liberi  arbitrii  nulli  animalium,  praeter 
hominem,  concessum. 

6.  Sitque  talis  differentia  inter  liberum  hominis  arbi- 
trium, et  ejus  substantiam:  ut  natura  [ejus  sit]  in  volun- 
tate rationali ;  liberum  vero  [ejus]  arbitrium  in  ejus  liber- 
tate,  sive  in  motu  liberae  naturaliter  voluntatis,  sive  in 
munere  intelligentise. 


CAP.  IX.    CONTROVERSY    AB    EO    MOT^E,  HFSTORIA.  117 

7.  Quae  tria,  id  est,  liber  motus,  intelligentia,  liberum 
arbitrium  inter  se  componunt :  ut  sicut  substantia  in  qua 
est,  trina  sit  (est  enim,  et  vult,  et  scit ;)  ita  et  illud  trinum 
fiat,  id  est,  liber,  motus,  intelligens. 

IX. 

1 .  Praescientiam  et  praedestinationem  similitudine  rerum 
temporalium  ad  Deum  transferri. 

2.  Omnem  praedestinationem  praescientiam  esse. 

X. 

1.  Deum  praescire  aut  praedestinare  peccata,  vel  mortem, 
vel  pcenas  hominum  vel  angelorum,  a  contrario  intelligen- 
dum  sit. 

2.  Omne  malum,  peccatum  et  pcenam  ejus  [non]  esse  : 
et  haec  nihil  esse. 

3.  Peccatum,  ejusque  consequentias  in  morte  atque 
miseria  constitutas,  non  aliud  esse  quam  integrae  vitae  bea- 
taeque  corruptiones,  ita  ut  singula  singulis  opponantur: 
integritati  quidem  peccatum,  vitae  mors,  beatitudini  mise- 
ria.    Ilia  sunt :    haec  penitus  non  sunt. 

4.  Omnem  perversae  voluntatis  defectum  vel  privatio- 
nem,  vel  peccatum,  finemque  ipsius  mortem  et  miseriam 
suppliciorum  aeternorum  omnino  nihil  esse :  ac  per  hoc 
nee  praesciri  [a  Deo,]  nee  praedestinari. 

XI. 

1 .  Non  esse  Dei  praedestinationem  nisi  de  his  qui  praepa- 
rati  sunt  ad  aeternam  felicitatem. 

2.  Abusive  translateqvie  dici  praescire  Deum  et  praedes- 
tinare [a  simili  scilicet  et  a  contrario].  A  simili  praescivit 
quae  facturus  esset  :  a  contrario  praescivit  quae  facturus 
non  esset,  pro,  nescivit.  Similiter,  a  simili  praedesti- 
navit  quos  praeparavit  ad  gratiam  :  a  contrario  praedes- 
tinavit  impios  ad  interitum  vel  supplicium  acternum. 
Si  enim  praedestinati  sunt,  necessario  peribunt,  pcenasque 


118  G0TTESCHALCI,    ET    PR^DESTINATIAN^      CAP.  IX. 

patientur  inevitabiles.  Quod  si  ita  est,  quomodo  juste  ju- 
dicabitur  mundus ;  quern  necessitas  praedestinationis  co- 
git  peri  re  ? 

3.  Sanctas  scripturas  praescientiam  simul  et  praedesti- 
nationem  aut  solam  absolutam  praedestinationem  non  nisi 
in  his  quos  Deus  elegit  ad  aeternam  beatitudinem  possi- 
dendam  posuisse. 

4.  Apostolum  praescientiam  et  praedestinationem  in  solis 
Sanctis ;  Augustinum  aliquoties  in  reprobis  a  contrario 
posuisse. 

XII. 

1 .  Omnem  praescientiam  Dei  praedestinationem  esse  :  et 
omnem  praedestinationem  praescientiam. 

2.  Omnem  praedestinationem  Dei,  omnino  esse  praepa- 
rationem  gratiae:  omnemque  gratiam  donum.  Omnem  igitur 
divinam  praedestinationem  donorum  ejus  praeparationem. 

3.  Poenam  impios  juste  torquere,  quae  donum  non  est. 
Alioqui  si  esset  donum  non  torqueret,  sed  utique  liberaret. 
Non  esse  igitur  praedestinationem  pcenae.  Quod  si  esset, 
non  esse  poenam  sed  gratiam.  Esse  autem  poenam  :  non 
esse  igitur  praedestinationem  ejus.  Proinde  praedestina- 
tionem in  donis  divinae  largitatis  semper  intelligendam  esse. 

4.  Praedestinatosad  poenam  a  contrario  semper  intelligi : 
sicut  electos,  pro  nonelectis;  Alios  Dei,  pro  non  filiis. 

XIII. 

1.  Electum  Judam,  pro  non  electo  ;  et  filios  Dei,  pro 
non  filiis,  a  contrario  accipi.  Sic  idem  Judas  amicus,  qui 
nunquam  non  fuerat  inimicus. 

2.  Frustra  quaeri  filios  Dei,  praeter  ejus  electos :  frustra 
putari  ejus  electos  praeter  ab  eo  praedestinatos. 

3.  Impie  putari  praedestinatos  a  Deo,  praeter  ejus  elec- 
tos :  supervacue  aestimari  electos  Dei,  praeter  ejus  filios  ; 
nee  esse  praedestinatos,  si  non  sint  filii  Dei. 

4.  Praedestinatos  ad  pcenasf-  vel  interitum,  vel  suppli- 
cium,  nihil  aliud  sentiendum,  nisi  non  praedestinatos,  sed  a 
massa  damnabili  merito  peccati  originalis  atque  proprii 
non  esse  separatos,  ideoque  impie  vivere  permissos  aeterno 
igne  punicndos» 


CAP.  IX.    CONTROVERSY    AB    EO    M0T7E,    IIISTORIA,  119 

XIV. 

1.  Ex  verbis  Augustini,  probari  praedestinatos,  non  nisi 
de  justis  dici,  dicentis :  "  Nescientes  enim  quis  pertineat  ad 
praedestinatorum  numerura,  quis  non  pertineat."  Et  iterum : 
"  Qui  praedestinatos  a  non  praedestinatis  discernere  non 
valemus."  Item  :  "  Qui  cadunt  et  pereunt,  in  praedestina- 
torum numero  non  fuerunt." 

2.  Pcenam  praedestinatam  peccatoribus  :  ipsos  vero 
praescitos  tantum,  non  praedestinatos. 

3.  Hocetiamlegibus  humanis  conjici,  quae  hominem  non 
definiunt  ad  peccandum  :  pcenas  autem  peccaturis  defini- 
endo  nihil  aliud  appetere,  quam  pronos  ad  peccandum  sup- 
pliciorum  atrocitate  territos  coliibere  ;  ac  per  hoc  non  mi- 
nus misericordiae  quamvindictae  transgressoribus  suis  effi- 
cere. 

XV. 

1.  Peccata  eteorum  supplicia  nihil  esse. 

2.  Praescissse  et  praedestinasse  Deum  peccata  vel 
pcenas ;  pro,  non  praescisse,  non  praedestinasse,  non  prae- 
parasse.  Exemplo  Judoe,  qui  electus  pro  non  electo,  ami- 
cus pro  non  amico,  films  pro  non  filio. 

3.  Pcenas  mala  esse  :  ideoque  non  a  Deo,  a  quo  non  sit 
malum. 

4.  Deum  non  punire  quae  fecit,  nee  ab  eis  naturalia  mu- 
nera  tollere. 

5.  Dolorem  esse  sanitatis  absentiam,  tenebras  lucis,  si- 
lentium  clamoris,  tristitiam  gaudii,  laborem  quietis  :  sic 
praesciri  vel  praedestinari  peccata  vel  poenas. 

6.  Dolendo  non  ipsum  dolorem,  sed  ipsam  sanitatem 
nosci ;  quam  non  nosset,  si  de  ilia  notionem  quandam  non 
haberet. 

7.  Recordationem  sanitatis  in  sensibus  remanere :  ipsam 
vero  in  ilia  substantia  quam  Deus  creavit  residere. 

XVI. 

1.  Nulla  natura  naturam  puniri. 

2.  Nihil  aliud  esse  pcenas  peccatorum,  nisi  peccala  co- 
rum. 


120  GOTTESCHALCI,    ET    PR^DESTINATlANiE       CAP.    IX. 

3.  In  igne  aeterno,  nihil  aliud  esse  pcenam,  quam  beatae 
felicitatis  absentiam. 

4.  In  ea  (beatae  felicitatis  absentia)  nullum  esse  qui  non 
habeat  insitam  sibi  naturaliter  absentis  beatitudinis  notio- 
nem,  ejusque  desiderium.  Habituros  miseros  felicitatis  et 
veritatis  notionem  atque  scientiam :  ac  per  hoc  non  esse 
miseros,  nee  puniri. 

5.  In  Diabolo  et  impiis  hominibus  non  puniri  nisi  per- 
versitatem  propriae  voluntatis  :  nee  peccasse  naturam,  sed 
voluntatem. 

6.  Nee  in  primo  homine  peccasse  naturae  generalitatem, 
sed  uniuscujusque  individuam  voluntatem. 

7.  Si  ea  (i.  e.  tota  primi  hominis)  natura  delinqueret,  cum 
una  sit,  tota  profecto  perire. 

8.  Proinde  in  nullo  naturam  puniri,  quia  ex  Deo  sit  et 
non  peccet ;   sed  motus  voluntarius  libidinosus  puniatur. 

9.  Ideoque  in  impiis  supplicia  non  perpeti  quod  Deus 
fecit ;   sed  quod  superbia  vitiose  invenit. 

10.  Libidinem  perversa3  voluntatis  cruciari ;  dum  ea 
quae  male  aut  indigne  appetit,  habere  non  sinatur. 

11.  Ex  nullo  bonum  malum  esse. 

12.  Eum  qui  hie  libero  voluntatis  arbitrio,  quod  est  na- 
turalis  intelligentiae  munus,  id  est,  mentis  acies  in  usus 
turpitudinis  mutet :  illic  ne  omnino  veritatis  honestate  fru- 
atur,  justissime  perdere,  et  tenebras  aeternae  ignorantiae 
non  evitare. 

XVII. 

1.  Deum  non  esse  auctorem,  factorem,  praedestinatorem 
suppliciorum. 

2.  Praedestinationem  Dei  ad  ea  tantum  quae  in  bono 
sunt;  praescientiam  vero  ad  bona  malaque.  Quam  differen- 
tiam  non  ex  natura  esse,  sed  ex  usu  locutionum. 

3.  Sicut  et  id  quod  dicitur  Deus  ubique  esse  prDDsen- 
tia  potestatis,  sed  non  ubique  gratia  habitationis :  ita  dici 
posse  de  eo  ubique  praescientia,  sed  non  ubique  praedes- 
tinatione.  Cum  apertissime  Veritas  clamet  de  Deo,  ubi- 
cumquc  fucrit  Deus  prsesentia,  ibi  profecto   erit  habita- 


CAP.  IX.       CONTROVERSY    AB    EO    MOT^E,    HtSTORIA.  121 

tione:   similiter  ubicumque  fuerit  prsescientia,  necessario 
erit  praedestinatione. 

4.  Et  sicut  prsescientiam,  et  praedestinationem,  non  nisi 
eorum  qua?  ipse  factum s  esset.  Et  sicut  praesentia  ejus 
et  habitatio  in  his  quae  nee  ab  eo  sunt,  nee  ea  fecit,  e  con- 
trario  esse  dicantur,  cum  in  eis  non  fit :  ita  prsescientiam 
ejus  et  praedestinationem  e  contrario  pronuntiari  in  illis 
quae  nee  fecit  nee  donavit,  quia  nihil  sunt. 

5.  Ignem  aeternum  ad  urendum  Diabolum  et  angelos 
ejus,  non  homines,  factum.  Postquam  ab  aethere  detrusus 
sit  (Diabolus,)  ubi  in  aethereo  corpore  non  poterat  poenas 
sentire,  additum  ei  corpus  aereum  in  quo  ignem  senti- 
ret. 

6.  Non  esse  ilium  ignem  pcenam,  neque  ad  earn  prae- 
paratum  vel  praedestinatum  :  sed  qui  fuerat  praedestina- 
tus  ut  esset  in  universitate  omnium  bonorum,  sedes  factus 
est  impiorum ;  in  quo  proculdubio  non  minus  habitabunt 
beati  quam  miseri. 

7.  Miseriam  nullam  esse,  nisi  mortem  aeternam :  aeter- 
nam  mortem,  veritatis  ignorantiam  :  nullamque  miseriam 
esse,  nisi  veritatis  ignorantiam ;  et  ubi  ignoretur  Veritas, 
ibi  nullam  vitam. 

XVIII. 

1.  Errorem  pra3destinationis  ex  disciplinarum  ignoran- 
tia  (quas  ipsa  sapientia  suas  comites  investigatricesque 
fieri  voluit)  et  Graecarum  litterarum  inscitia  ortum. 

2.  Esse  [Graecum]  verbum  6pw,  quod  video  et  definio 
et  destino  interpretatur  ;  similiter  [compositum]  7rpoopw, 
praevideo,  praedefinio,  praedestino  :  ac  per  hoc  praedestina- 
tionem et  praedefinitionem  nihil  aliud  esse  quam  praevisio- 
nem. 

3.  Deum  nee  praevidisse,  nee  praedestinasse,  mortem  et 
poenas,  quia  nihil  sint. 

4.  Peccatores  in  massa  originalis  peccati  reliquit,  relic- 
tos  deseruit :  desertos  lumine  tenebras  torquere,  desertos 
vita   mortem  interimere. 


122  GOTTESCHALCI,    ET    PR/EDESTINATIANiE         CAP.  IX. 

5.  Nec  quod  in  eis  Deus  fecit,  relinquit  vel  cleserit  : 
(alioquin  eorum  natura  ad  nihilum  rediret,  si  summa  es- 
sentia  in  eis  non  esset:)  sed  quod  in  eis  non  fecit,  id  est, 
superbiam  sprevit. 

6.  Deum  in  ea  natura  quam  creavit  semper  habitare. 

7.  Dei  sapientiam  praedestinasse  in  suis  legibus  modos, 
ultra  quos  impiorum  malitia  progredi  non  possit :  nec  sinit 
alicujus  malitiam  in  infinitum,  prout  velit,  extendi,  divinis 
legibus  progrediendi  modum  imponentibus. 

8.  Nihil  appetere  impiorum  omnium  et  Diaboli  nequi- 
tiam,  nisi  ab  eo  qui  summa  est  essentia  recedere :  in  tan- 
tum  ut  eorum  natura,  si  lex  divina  sineret,  in  nihilum  re- 
diret. Sed  quoniam  ei  difficultas  ex  aeternis  legibus  ob- 
sistit,  ne  in  tantum  cadat,  quantum  vellet ;  ex  ea  difficul- 
tate  laborare,  laborando  torqueri,  puniri,  cruciari,  et  inde 
fieri  miseram  inanium  voluptatum  egestate  :  eamque  diffi- 
cultatem  qua  prohibentur  pervenire  ad  ea  quae  libidinose 
appetunt,  effici  eis  pcenalem  interitum  et  suae  miserrimae 
cupidinis  justissimum  cruciatum. 

9.  Utriusque  partis  praedestinatum  esse  numerum. 

10.  Invitos  Deo  servire  impios  :  (non  naturam  quam  in 
eis  fecit,  et  in  eis  non  punit ;  sed  malam  voluntatem,  quam 
in  eis  non  fecit,  et  in  eis  punit.)  In  eoque  quod  ei  inviti 
serviunt,  puniri  in  seipsis  sua  poena.  De  qua  quos  juste 
non  liberet,  ad  earn  illos  quodammodo  praeparet ;  dum  eos 
ad  earn  seipsos  praeparare  permittat. 

XIX. 

1 .  Ignem  aeternum  istum,  ipsum  quartum  mundi  elemen- 
tum  [esse  :]  ubi  corpora  sanctorum  in  aetheream  mutentur 
qualitatem;  impiorum  corpora  in  aeream  qualitatem  [sint] 
transitura. 

2.  In  eoque  naturarum  intra  se  mirabile  perfici  gaudium, 
malarum  vero  voluntatum  inefFabile  tormentum. 

3.  Et  ita  impiorum  omnium  angelorum  hominumque 
corpora,  supplicia  ignis  aeterni  perpessura :  ut  integritate 
eorum  substantia?  nullo  modo  peritura,  eorum  pulchritudine 
nullo  modo  defutura,  eorum  naturali  incolumitate  perman- 


CAP.  IX.      CONTROVERSIES    AB    EO    MOTEE,    IIISTORTA.  123 

sura ;  omnibus  deinde  naturae;  bonis  ad  universitatis  orna- 
mentum,  mirabili  ordine  refulsuris.  (Excepta  beatitudine 
qua  privabuntur.) 

4.  Superioris  ignis  corporei  cum  inferioris  aeris  corpori- 
bus  qualitate  conluctante,  naturali  vi  servata,  infelicium 
animarum  intentio  de  corporibus  suis  aeternas  patiatur 
aerumnas. 

5.  Ita  videlicet,  ut  idem  ipse  ignis,  omnibus  corporibus 
fiat  gloria  ;  quo  damnandis  animabus  intrinsecus  iniquitate 
propria,  extrinsecus  cumulabitur  poena. 

Quomodo  ex  istis  concluserit  Scotus,  unam1  duntaxat 
prasdestinationem  esse,  eamque  non  adferre  necessitatem, 
neque  humani  arbitrii  tollere  libertatem  ;  et  quomodo  con- 
clusionibus  hisce  Ecclesiam  Lugdunensis  occurrerit ;  in 
summaria  utriusque  scripti  analysi  ostendit  Vossius :  qui 
etiam  monet,  nonn  videri  semper  assecutum  fuisse  mentem 
Scoti  disputatorem  Lugdunensem:  quod  ante  eumquoque 
in  notis  ad  bunc  libellum,  Andreas  Duvalius  observaverat. 
Quo  fortasse  referri  possent  et  Matthaei  Florilegi  ilia : 
"  Scripsit0  contra  eum  quidam  Florus,  qui  et  ejus  scripta 
DEPRAVANDO  damnavit."  Addit  alius,  "  pro'J  eo, 
(scire  se)  paratam  esse  apologiam  plurimorum,  ac  maximo- 
rum,  pontificum,  cardinalium,  doctorum  calculis  compro- 
batam."  Quam  tamen  frustra  et  expectavimus  hactenus, 
et  expectaturi  sumus.  Interim,  difFerentem  adversus  eum 
audiamus  Florum  ilium  :  de  qvio  jamdudum,  in  Carmine'1  ad 
Agobardum  episcopum  Lugdunensem,  Walafridus  Stra- 
bus  ita  cecinit. 

At  de  flore  novo,  qui  vos  penes  ortus,  odorem 

Prodit  ubique  sui,  haec  loca  rumor  alit. 
Flora  venit  quondam,  dum  singula  quaeque  Deortim 

Sunt  affata  jugis  prata  thymumque  gerens. 


1  Voss.  histor.  Pelag.  lib.  7.  part.  4.  pag.  743,  744. 

m  Ibid.  pag.  745,  746.  "  Ibid.  pag.  74C,  751. 

°  Flor.  historiar.  ad  ann.  883. 

i'  Henr.  Fitz-Simon  in  catalogo  sanctorum  Hiberniae. 

i  Poem.  Strabi,  tomo  0.  antiqu.  lection,  pag.  C48,  649. 


124  GOTTESCHALCI,    ET   PRiEDESTINATIAN^         CAP.  IX. 

Huic  Floro  melius  sententia  Christicolarum 

Attribuit,  quidquid  dogmate  et  ore  viret. 
Nam  hie  Floras  florem  sequitur  de  germine  Jesse, 

Et  tradit  quod  amans  attulit  ille  homini. 
Quae  tarn  segnis  erit  donis  ingrata  supernis, 

Quae  se  hoc  non  sponte  nectare  pascat  apes  ? 
Floreat  haud  flaccens  hie  flos,  et  florea  fragrans 

Spiramenta  ferat  semper  ubique  Deo. 
Donee  in  astriferas  porrecta  cacumina  sedes 

Erigat  et  fructum  jam  sine  fine  habeat. 


CAP.    X.       CONTROVERSY  AB  EO  MOTJE,  HISTORIA.  12.J 


CAP.  X. 


Ex  Flori  Magistri  Lugdunensis  diaconi,  censura  in  capitula  Johannis  Scoti, 

Eclogee. 

Venerunt  ad  nos,  id  est,  ad  Ecclesiam  Lugdunensem, 
cujusdam  vaniloqui  et  garruli  hominis  scripta  :  qui  velut 
de  praescientia  et  praedestinatione  divina,  humanis  et,  ut 
ipse  gloriatur,  philosophicis  argumentationibus  disputans, 
nulla  ratione  reddita,  nulla  Scripturarum  sive  sanctorum 
patrum  auctoritate  prolata,  velut  tenenda  et  sequenda  sola 
sua  praesumptione  definire  ausus  est.  Quae  a  fidelibus  et 
in  doctrina  sacra  exercitatis  lectoribus,  eo  quod  sunt  vanis- 
sima,  et  contra  ridem  ac  veritatem  Dei  plena  mendacii  et 
erroris,  Deo  opitulante,  facillime  judicantur  et  respuuntur, 
immo  etiam  contemptui  et  risui  habentur.  Sed  quia  a 
multis,  ut  audivimus,  idem  homo  quasi  scholasticus  et 
eruditus  admirationi  habetur,  et  talia  garriens  sive  scri- 
bens,  alios  ad  hoesitationem  deducit,  alios,  quasi  magnum 
aliquid  dicat,  erroris  sui  sequaces  efficit,  omnes  tamen 
auditores  et  admiratores  suos  inani  verbositate  et  ventosa 
loquacitate  perniciosissime  occupet;  ut  non  divinis  scrip- 
turis,  non  authoritatibus  paternis  se  humiliter  summittant, 
sed  ejus  potius  deliramenta  sequantur:  necessarium  om- 
nino  duximus,  ut  studio  charitatis,  et  debito  nostri  loci 
atque  ordinis,  ejus  insolentiaa,  auctore  Domino,  responde- 
remus :  ut  quicumque  haec  cum  Dei  timore  et  cura  salutis 
suae  fideliter  legere  voluerint,  agnoscant  veraciter  quantum 
necesse  sit  in  his  maxime  periculosissimis  temporibus  et 
extremis  inhaerere  firmiter  Scripturae  sanctae  immobili 
veritati,  obedire  humiliter  sanctorum  patrum  fundatissimae 
auctoritati,  claudere  et  obstruere  auditum  indisciplinata? 
et  vanissimae  verbositati. 

VOL.    IV.  k 


126  GOTTESCHALCI,  ET  PRiEDESTINATIAN^  CAP.  X. 

Primo"  namque  capitulo  istiusmodi  proposuit  definitio- 
nem.     "  Quadruvio  regularum  totius  philosophise  quatuor, 
omnem  quaestionem  solvi :  duasque  praedestinationes  non 
esse."  Cui  fides  Ecclesiae  e  contrario  respondet,  veritatem 
seterni  judicii  et  ordinationis  Dei,  quae  vocabulo  praedes- 
tinationis  exprimitur,  non  esse  requirendam  a  philosophis, 
sed  ab  apostolis  et  prophetis  Dei :  nee  in  mundanae  doc- 
trinae  quadruviis,  sed  in  una  et  vera  via,  quae  dicit  de  se- 
metipsa;  "  Egob  sum  via,  et  Veritas,  et  vita."     Praedesti- 
nationem  autem  et  aeterni  consilii  et  judicii  Dei,  sive  in 
remuneratione  justorum,  sive  in  damnatione  iniquorum,  et 
propter  unam  ac  simplicem  scientiam  divinam  in  qua  simul 
atque  aeternaliter  de  omnibus  praeordinatum  atque  praefi- 
nitum  est,  unam  veraciter  dicimus  :  et  propter  duplicem 
ejus  efficientiam,  qua  alii  misericorditer  liberantur,  alii  juste 
damnantur,  duas  dicere  non  timemus  ;  fideliter  cum  Psal- 
mista  ipsi  Judici  universorum  dicentes,  "  Misericordiamc 
et  judicium  cantabo  tibi  Domine."     Nullum  autem  certa- 
men,  nulla  contentio  esse  debet  de  numero ;  sive  pluraliter 
de  praedestinatione  Dei  dici  possit,   sive  aliqua  veraci  ra- 
tione  non  possit :  dummodo  certissime  constet  duplicem 
esse  ejus   effectum ;  vel  in  electis  scilicet  misericorditer 
praeordinatis  ad  vitam,  vel  in  reprobis  juste  praeordinatis 
ad  pcenam. 

Post  haec  jam  dictus  disputator,  more  suo,  velut  defini- 
endo  subjungit:  "  Etd  praescientiam  et  praedestinationem 
unum  idemque  esse."  Nos  autem,  repudiato  hujus  novi- 
tatis  errore,  teneamus  certissimam  et  firmissimam  fidei 
regulam :  et,  Deo  adjuvante,  fideliter  discernamus,  ali- 
quando  dici  pr33scientiam,  quae  omnino  praedestinatio 
esse  non  possit.  Quia  omnipotens  Deus  sicut  bona,  sic 
etiam  mala,  id  est,  peccata  hominum  vel  angelorum,  fu- 
tura  prasscivit :  quae  tamen  ut  fierent,  Justus  et  sanctus 
praedestinare  non  potuit.  Praedestinatio  autem  ejus,  vel 
ad  conditionem  et  gubernationem  pertinet  creaturarum, 
quae  utique  bona  et  justa  est ;  vel  praecipue  et  maxime  ad 

a  Ad  capituluin  I.  b  Job.  cap.  14.  ver.  6. 

c  Psal.  101.  ver.  1.  d  Ad  cap.  II.  sec.  2. 


CAP.  X.         CONTROVERSY  AB  EO  MOT^E,  HISTORIA.  127 

opera  vel  judicia  ejus,  quae  agit  sive  acturus  est,  in  crea- 
tura  rationali,  angelica  videlicet  et  humana :  dum  ex  eis 
alios  per  gratiam  justificat  et  beatificat,  alios  per  justitiam 
deserit  et  condemnat.  Quia  et  eorum  bona,  id  est,  sanc- 
torum hominum  et  sanctorum  angelorum,  ejus  sunt  dona 
vel  praemia:  et  istorum  mala,  id  est,  aeterna  supplicia, 
ejus  est  juste  omnia  disponentis  justa  vindicta.  Et  idcirco 
praedestinatio  ejus  semper  in  bonis,  semper  in  operibus 
suis,  quae  in  creatura  (ut  dictum  est)  rationali  vel  miseri- 
corditer  vel  juste  exercet,  accipienda  est  quae  ipse  et 
praedestinando  prasscivit,  et  praesciendo  asternaliter  prae- 
destinavit.  Unde  manifestum  est  praedestinationem  Dei 
sine  praescientia  non  esse :  prasscientiam  vero,  et  cum 
praedestinatione  esse  in  bonis  et  justis  operibus  Dei ;  et 
sine  praedestinatione  in  malis  operibus  hominum  et  ange- 
lorum iniquorum. 

Subjungit  idem  disputator  et  dicit ;  "hominem*  adDeum, 
quern  libero  arbitrio  sine  labore  deseruerit,  sine  laboris  stu- 
dio et  cooperantis  gratiae  dono  pervenire  non  posse."  In 
quibus  verbis  quod  dicit,  primum  hominem  libero  arbitrio 
Deum  deseruisse  ;  jam  utique  in  deserente  Deum,  et  de- 
serto  a  Deo,  non  erat  liberum  arbitrium  ad  bonum  (ilia  et 
naturae  bene  a  Deo  conditae,  et  gratiae  a  Deo  donatae, 
beata  libertate  quam  apostolus  commendat  dicens,  "  Ubif 
spiritus  Domini,  ibi  libertas  est :")  sed  erat  liberum  tan- 
tummodo  ad  malum,  et  peccato  dominante  captivum.  De 
qua  miserrima  libertate  et  servitute  apostolus  conversis 
fidelibus  dicit :  "  Cumg  enim  servi  essetis  peccati,  liberi 
fuistis  justitiae."  Et  iterum  :  "  Nescitish  quoniam  cui  ex- 
hibetis  vos  servos  ad  obediendum,  servi  estis  ejus  cui  obe- 
ditis  ;  sive  peccati  in  mortem,  sive  obeditionis  ad  justi- 
tiam?" unde  et  Dominus  ait:  "  Omnis'  qui  facit  peccatum 
servus  est  peccati."  Et  beatus  Petrus  apostolus:  "  Ak 
quo  enim  (inquit)  quis  superatur,  ejus  et  servus  est."  Sed 
et  captivitatem  peccati  beatus  Paulus  non  tacet,  dicens  : 

e  Sec.  3.  f  2  Cot.  cap.  3.  ver.  17. 

t  Rom.  cap.  6.  vev.  20.  h  Ibid.ver.  16. 

1  Job.  cap.  8.  ver.  34.  k  2  Pet.  cap.  2.  ver.  1!>. 

K    2 


128  GOTTESCHALCI,  ET  PRJEDESTINATIANJE  CAP.X. 

"  Video1  autem  aliam  legem  in  membris  meis,  repugnan- 
tem  legi  mentis  meae,  et  captivum  me  ducentem  in  legem 
peccati  quae  est  in  membris  meis."  Sic  itaque  homo,  ut 
dictum  est,  deserens  Deum,  et  desertus  a  Deo,  factus  est 
liber  justitiae,  cui  servire  noluit ;  et  servus  peccati  in  mor- 
tem, quia  noluit  esse  servus  obeditionis  ad  justitiam :  et 
per  hoc  incipiens  habere  in  membris  suis  legem  repug- 
nantem  legi  mentis  suae,  et  captivantem  se  in  legem  pec- 
cati. Amissa  ergo  gratia  verae  libertatis  qua  Deo  poterat 
cohasrere  et  dicere  ;  "  Mihim  autem  Deo  adhaerere  bonura 
est :"  infelici  libertate  voluntatis  suae  adhaesit  peccato,  et 
factus  est  servus  captivusque  peccati.  De  qua  servitute 
et  captivitate  exire  et  liberari  non  potest,  nisi  per  eum  qui 
ait;  "  Sin  vos  filius  liberaverit,  tunc  vos  vere  liberi  eritis." 
Et  ideo,  quando  homo  deseruit  Dominum  Deum  mani- 
feste,  tunc  amisit  libertatem  boni,  et  non  remansit  liber 
nisi  ad  malum  :  unde  nescimus  cur  talis  in  eo  libertas 
debeat  praedicari,  ac  non  potius  deleri  et  caverL 

Quod  autem  dicit,  "  sine  laboris  studio,  et  cooperantis 
gratiae  dono,  hominem  ad  Deum  pervenire  non  posse  :" 
aliter  fides  Catholica  tenet,  quae  certissime  credit,  juxta 
evangelicam  et  apostolicam  veritatem,  nullo  bono  opere, 
nullo  bono  merito  praecedente,  solo  gratiae  divinae  bene- 
ficio,  hominem  salvari  et  venire  ad  Deum ;  sicut  ipse 
Dominus  dicit:  "  Nemo0  potest  venire  ad  me,  nisi  Pater 
qui  misit  me  traxerit  eum."  Et  apostolus  diligentissime 
inculcat  fidelibus,  dicens.  "  Eip  autem  qui  non  operatur, 
credenti  autem  in  eum  qui  justificat  impium,  reputa- 
tur  ejus  fides  ad  justitiam."  Et  iterum:  "  Arbitramur<! 
justificari  hominem  ex  fide  sine  operibus  legis."  Et  ne 
saltern  ipsam  fidem  sibi  deputarent  qui  veniunt  ad  Domi- 
num, atque  velut  sui  operis  merito,  et  non  gratuito  Dei 
dono  se  putarent  esse  salvatos :  ostendit  alio  loco  etiam 
ipsam  fidem  Dei  donum  esse,  cum  dicit:  "  Gratia1  salvi 
facti  estis  per  fidem."     Et  continuo  subjungit :  "  Et  hoc 

1  Rom.  cap.  7.  ver.  23.  m  Psal.  73.  ver.  2. 

n  Joh.  cap.  8.  ver.  36.  °  Joh.  cap.  6.  ver.  44. 

P  Rom.  cap.  4.  ver.  5,  i  Ibid.  cap.  3.  ver.  284 
r  Ephes,  cap.  2.  ver.  8,  9. 


CAP.  X.  CONTROVERSY  AB  EO  MOTiE,  HISTORIA.  129 

non  ex  vobis,  Dei  donum  est ;  non  ex  operibus,  ne  quis 
glorietur."  Unde  etiam  Deus,  sicut  ipse  apostolus  com- 
memorate per  prophetam  dicit :  "  Inventuss  sum  a  non 
quaerentibus  me  ;  palam  apparui  his  qui  me  non  interroga- 
bant."  Vel  sicut  in  nostra  editione  legitur:  "  Quaesie- 
runt*  me  qui  ante  non  interrogabant ;  invenerunt  qui  non 
quaesierunt  me."  Ecce  manifestissima  gratia,  sine  ope- 
ribus, per  quam  homines  requirentes  Deum  non  solum 
veniunt,  sed  etiam  perveniunt  ad  Deum ;  sicut  innumera 
parvulorum  milia,  qui  utique  nihil  boni  operari  potuerunt, 
sola  fide  Ecclesias  et  regenerationis  gratia,  cum  in  tali 
setate  ex  aqua  et  spiritu  renati,  et  originalis  peccati  vin- 
culo absoluti,  atque  ita  fuerunt  defuncti;  absque  ulla 
dubitatione  ad  Deum  perveniunt.  Aliter  ergo  sentire, 
id  est  hominem  absque  laboris  sui  studio  ad  Deum  perve- 
nire  non  posse  non  est  Catholicum,  sed  Pelagianum.  In- 
venitur  in  libello  cujus  titulus  est,  Dogmatum  Ecclesiasti- 
corum,  quaedam  talis  definitio :  sed  omnino,  ut  alia  non- 
nulla  in  eodem  libello,  Pelagiani  erroris  est.  Et  ideo 
quicunque  eum  propter  alia  quaedam  utilia  legit,  cum  hu- 
jusmodi  ibi  sensus  invenerit,  meminerit  solicite  apostoli 
dicentis  :  "  Omnia  probate,  quod  bonum  est  tenete." 

Subjungit  ille,  et  dicit:  "  Ex11  necessitate  praedestina- 
tionis nihil  compelli,  sicut  nee  voluntatem."  Quodv  utrum- 
que,  id  est,  praedestinatione,  et  voluntate  Dei  nihil  com- 
pelli, apertissima  veritate  falsum  est.  Quia  et  bonitate 
praedestinationis  Dei  frequenter  diversis  flagellis  et  laboribus 
et  tribulationibus  compelluntur  electi,  sive  ut  convertantur 
ad  Deum,  sive  ut  vivant  secundum  Deum.  Sicut  compulsus 
est  apostolus  Paulus,  cum  adhuc  essetSaulus,  ccelestis  vocis 
terrore  prostratus,  divina  percussione  csecatus,  tantoterro- 
re  a  suo  errore  et  crudelitate  coercitus ;  utique  ut  conver- 
teretur  ad  Deum.  Et  tamen  jam  conversus,  jam  apostolus, 
jam  magister  gentium  effectus,  adhuc  castigatur,  adhuc 
colaphizatur ;  ne  magnitudine  revelationum  extollatur.  Et 
ejusdem  divinae  praedestinationis  judicio  et  aequitate  rc- 

*   Rom.  cap.  10.  ver.  20.  '  Esai.  cap.  65.  ver.  1. 

"  2  Thcss.  cap.  5.  ver.  21.  '   Sec.  7. 


« 


130  GOTTESCHALCI,  ET  PR^iDESTINATIAN^E  CAP,  X. 

probi  compelluntur :  etsi  non  ad  inique  et  impie  viven- 
clum,  tamen  ad  aeternum  pro  ipsis  iniquitatibus  et  impie- 
tatibus  suis  supplicium  luendum.  Similiter  et  bonitate 
voluntatis  Dei,  in  qua  est  utique  aeterna  prsedestinatio 
Dei,  et  electi  flagellantur  temporaliter  ad  correctionem  vel 
probationem :  et  ejusdem  divinae  voluntatis  severitate  re- 
probi  flagellantur  asternaliter  ad  punitionem,  cum  omni- 
potens  Deus,  sicut  apostolus  dicit,  manifesta  misericordia 
et  occulto  judicio  suo,  "  cujusw  vult  miseretur,  et  quern  vult 
indurat." 

Bene  autem  dixit  dfeputator,  "  peccatumx  non  esse  a 
Deo."  Et  tamen  hoc  ipsum  superflue  posuit,  cum  de  prae- 
destinatione  divina  definiret :  quia  nemo  fidelium  dicit, 
Deum  peccata  prgedestinasse.  Quod  autem  adjunxit; 
"  mortem'  et  miseriam  similiter  non  esse  a  Deo ;"  mani- 
feste  Scripturae  contradicit,  dicenti :  "  Bona  et  mala,  vita 
et  mors,  paupertas  et  honestas  a  Deo  sunt."  Sed  quia 
iterum  Scriptura  dicit;  "  Deusz  mortem  non  fecit,  nee 
lastatur  in  perditione  vivorum."  Vigilanter  nobis  quaeren- 
dum  est,  quomodo  utrumque  fideliter  intelligendum  sit. 
Videlicet,  et  quod  Deus  mortem  non  fecit;  etquod  mors  et 
vita  a  Deo  sunt.  Ita  ergo  utrumque  recte  intelligi  potest. 
Quod  Deus  mortem  non  fecit,  qui  hominem  immortalem, 
si  non  peccasset,  creavit.  Et  iterum,  mors  a  Deo  est : 
quia  peccantem  hominem  justa  morte  damnavit.  Sicque 
mors  non  est  ab  illo  creatione  :  et  tamen  ab  illo  veraciter 
est  ultione.  Sicut  autem  mors  ista  corporalis,  quae  et 
prima  intelligitur,  a  Deo  est,  quia  ab  eo  peccanti  homini 
juste  est  illata :  ita  et  mors  secunda  in  gehenna  homini 
permanenti  in  peccatis  ab  illo  juste  est  inferenda.  Ideo  et 
haec  et  ilia,  id  est,  et  prima  quae  animam  dividit  a  corpore, 
et  secunda  per  quam,  ut  dictum  est,  et  anima  et  corpus 
perditur  in  gehenna,  quia  est  utique  justa,  et  justo  Dei 
judicio  homini  illata  vel  inferenda  a  Deo  est. 

Dea  tribus  haeresibus  quas  dicit ;  primam,  id  est,  Pela- 
gianorum,  qui  liberum  arbitrium  sine  Dei  gratia  homini 

w  Rom.  cap.  9.  ver.  18.  *  Ad  cap.  III.  sec.  3. 

y  Eccl.  cap.  11.  ver.  14.  z  Sapient,  cap.  1.  ver.  13. 

a  Ad  cap.  IV.  sec.  1. 


CAP.  X.        CONTROVERSY  AB  EO  MOT-ffi,  HISTORIA.  101 

ad  salutem  posse  sufficere  dixerunt,  bene  novit  et  con- 
demnat  Ecclesia:  sequens  vocem  Domini,  snam  gratiam 
in  omnibus  commendantis,  atque  dicentis  ;  "  Quib  manet 
in  me  et  ego  in  eo,  hie  fert  fruetum  multum,  quia  sine  me 
nihil  potestis  facere."  In  eo  enim  quod  ait:  "  Qui  manet 
in  me  et  ego  in  eo,  hie  fert  fruetum  multum  ;"  declarat 
gratiae  beneficium,  quam  in  illo  manentes  ex  illo  accipiunt 
ut  fructificare  possint  Deo,  sicut  palmes  accipit  ex  radice 
vitis.  Quod  autem  subjunxit,  "  quia  sine  me  nihil  potestis 
facere  ;"  manifestissime  ostendit  liberum  hominis  arbitrium 
absque  adjutorio  gratiae  suae  ad  boni  operis  fruetum  nihil 
posse. 

Secunda  haeresis,  quam  dicit  esse  gratiae  solius,  qua?  sit, 
vel  fuerit  in  Ecclesia  quae  ita  praedicaverit  sola  Dei  gratia 
hominem  salvari,  ut  liberum  hominis  negaret  vel  destrue- 
ret  arbitrium ;  nobis  minime  compertum  est.  Nam  anti- 
quissimi  et  impiissimi  illi  haeretici,  Marcion,  et  Valentinus, 
et  Manichaeus,  qui  vel  duo  vel  tria  principia  introduxe- 
runt,  et  ideo  duas  naturas  vel  angelorum  vel  hominum 
asseruerunt,  id  est,  unam  bonam  et  alteram  malam  (illam 
ita  esse  bonam  ut  aliud  esse  non  possit ;  istam  e  contrario 
ita  esse  malam,  ut  similiter  aliud  esse  non  possit)  nihil 
omnino  de  gratia  Dei  dixerunt,  sed  solam  naturam  natu- 
raliter  vel  bonam  vel  esse  malam  stultissime  defendere 
conati  sunt.  Cum  Ecclesia  Catholica,  legis  et  evangelii 
fideliter  doctrinis  instructa  atque  munita,  unam  tantum- 
modo  agnoscat  et  praedicet  omnium  creaturarum,  ccelesti- 
um  etterrestrium,  visibilium  etinvisibilium  esse  principium, 
sanctam  videlicet  Trinitatem,  PatremetFilium  et  Spiritum 
sanctum,  unum  Deum  ex  quo  omnia,  per  quern  omnia :  in 
quo  omnia:  et  nullam  omnino  naturam  nisi  ab  eo,  id  est, 
optimo  conditore  esse,  Et  ideo  omnem  naturam,  in  quan- 
tum natura  est,  bonam  esse,  nee  malum  naturae  naturam, 
sed  vitium  naturae  esse.  Sed  quia  mutabilis  facta  est  ista 
natura  in  creatura  angelica  et  humana,  et  a  bono  in  quo 
condita  est,  suo  vitio  potuit  labi  ad  malum  :  et  a  malo  in 
quo  lapsa  est,  quantum  pertinet  ad  humanum  genus  quod 

b  Joh.  cap.  15.  vet.  1. 


132  GOTTESCHALCI,  ET  PR^EDESTINATIANiE  CAP.  X. 

Dei  miseratione  salvatur,  posse  surgere  et  reformari  ad 
bonum.  Quantum  vero  pertinet  ad  partem  angelorum 
malorum,  et  perpetuo  judicio  damnatorum,  sic  lapsos  esse 
superbiendo  a  Deo,  ut  nullo  jam  mereantur  remedio  in- 
staurari ;  non  solum  perdita,  in  qua  conditi  fuerant,  bona 
voluntate,  sed  terribili  judicio  conditoris,  etiam  ipsius 
bonae  voluntatis  possibilitate  privati. 

Cum  ergo  et  illi,  de  quibus  praedictum  est,  hseretici  na- 
turam  tantummodo  vel  defenderint  quasi  immutabiliter 
bonam,  vel  accusaverint  quasi  immutabiliter  malam, 
et  ideo  de  gratia  vel  de  libero  arbitrio  non  appareat 
quomodo  aliquid  praedicare  potuerint ;  et  e  contrario  Ec- 
clesia  Dei  sic  teneat  sicut  brevissime  commemoravimus : 
Quae  est  ista  secunda  haeresis  tarn  incognita,  tarn  nova  et 
inaudita,  quae  libero  arbitrio  denegato  solius  gratiae  sit 
praedicatrix  ?  Nisi  quia,  ut  nobis  videtur,  disputator  iste, 
vel  beatum  Augustinum  latenter  quasi  haereticum  accusat, 
eo  quod  manifeste  juxta  veritatem  Scripturarum  sola  Dei 
gratia  ostendat  et  doceat  hominem  posse  salvari ;  nee  ad 
ipsam  salutem  aeternam  aliquid  humanum  arbitrium  posse, 
nisi  per  eandem  gratiam  fuerit  reformatum,  sanatum,  illu- 
minatum  ac  roboratum.  Aut  certe  eos,  qui  secundum 
ejus  venerabilem  et  Catbolicam  doctrinam  nunc  de  gratia 
Dei  sentiunt  et  docent,  quasi  minus  illius  dicta  intelli- 
gentes,  hasreticos  vocat:  videlicet  quasi  ille  non  ita  de 
libero  arbitrio  senserit,  nee  isti  recte  ejus  verba  intelli- 
gant;  et  ideo  errent  ex  occasione  verborum  ejus,  dum  ea 
aliter  intelligunt,  quam  ille  qui  scripsit.  Hac  de  caussa 
nobis  videtur,  quod  callidissime  omnino  et  versutissime 
velut  baeresim  solius  gratise  posuerit,  nee  tamen  auctorem 
vel  sectatores  ejus  ulla  significatione  manifestaverit. 

Quod  si  ita  est;  quid  aliud  quam  Ecclesiam  nostri  tem- 
poris,  simul  cum  eis  qui  ilium  ad  talia  instigant,  viperea 
subtilitate  accusat?  Et  ideo  si  sint  tales,  qui  in  partibus 
regni  illius  ubi  iste  impugnator  veritatis  non  solum  non 
arguitur,  vel  silentium  ei  imponitur,  sed  etiam  laudi  et 
honori  maximo  babetur,  qui  ei  in  talibus  faveant,  maxime 
viri  ecclesiastici :  quis  digne  possit  non  dolere  et  horrere 
istud   contagii  et  pestilentiae  malum,  quod  ab  illis  partibus 


CAP.  X.  CONTROVERSLE  AB  EO  MOIVE,  IIISTORIA.  loo 

tarn  effrenate  et  infrunite,  tarn  impudenter  et  audacter, 
contra  casteras  partes  Ecclesias  Dei  quietas  inter  se  et 
pacificas  et  tranquillas  exsurgit?  ubi  tale  monstrum  et 
prodigium,  jamdudum  a  fidelium  auribus  arcendum,  sedet 
et  disputat  et  congerit  tot  mendacia  erroris,  tot  convicia 
contra  fidem  veritatis  ;  et  nulla  pastorum  Ecclesiae  vigi- 
lantia  vel  corrigitur  a  talibus  vel  expellitur.  Denique  ut 
manifeste  agnoscamus,  non  eum  de  antiquiori  aliqua  hae- 
resi  dixisse,  quod  solius  gratiae  fuerit  praadicatrix  :  non 
posuit  banc  baeresim  ante  Pelagianam,  sed  postea,  id  est, 
a  temporibus  sancti  Augustini  usque  nunc.  Nee  potest 
inveniri  toto  hoc  tempore,  quod  fuit  inter  ilium  et  nos, 
aliquam  talem  ba?resim  in  Ecclesia  extitisse  ;  nisi  quod  vel 
ipsum,  ut  jam  diximus,  beatum  Augustinum,  vel  nos,  qui 
eum  sequimur,  istius  erroris   accusat. 

Tertiam  hasresim  ponit "  praedestinationibus  necessitates 
et  vim  inferentem."  Cujus,  ut  sibi  videtur,  auctorem  non 
tacet,  vocans  earn  Gottescalcanam,  a  quodam  videlicet 
miserrimo  et  infelicissimo  monacho,  jamdudum  illic  (nesci- 
mus  quo  ordine)  damnato,  et  annis  jam  plurimis  careerali 
ergastulo  retruso,  nomine  Gottescalco  :  quasi  aliquid  tarn 
grande,  et  periculosum  contra  fidem  Catholicam  dicere 
praesumpsit,  vit  necessario  synodali  judicio,  tali  ac  tanta 
damnatione  plecteretur.  Profecto  dignum  fuerat,  juxta 
antiquum  Ecclesiae  morem,  ut  tantus  error,  propter  cau- 
telae  studium,  ne  eo  plures  inficerentur,  caeteris  Ecclesiis 
in  diversis  regni  partibus  constitutis,  etsi  non  in  initio 
quando  tantum  malum  est  deprebensum,  vel  in  fine  quan- 
do  tanta  est  severitate  damnatum ;  saltern  postea  per  lite- 
ras  synodicas  et  ecclesiasticas  ad  omnium  fratrum  et  co- 
episcoporum  notitiam  perferretur.  Quod  si  more,  ut  dixi- 
mus, ecclesiastico  semper  a  patribus  observato  factum 
fuisset:  melius  nunc  sciremus,  et  paratiores  essemus  ad 
redarguenda  et  convincenda  quae  iste  eum  docuisse  pro- 
ponit ;  "  dicens  eum  praedestinationibus  necessitates  et  vim 
inferentem." 

Quod  ergo  de  praedestinationibus,  velut  pluraliter  dictis, 
eum  accusat:  manifestum  est,  sicut  jam  in  multis  superius 
demonstravimus,  quod  non  ei  tantum  displiceat  hujus  no- 


134  GOTTESCHALCI,    ET    PR.EDESTINATIAN^  CAP.  X. 

minis,  id  est,  praedestinationis,  pluralis  numerus,  quantum 
ipsius  praedestinationis  vere  pluralis,  id  est,  duplex  ef- 
fectus :  tarn  videlicet,  ut  frequenter  diximus,  et  ex  Scrip- 
turis  Sanctis  ostendimus,  in  praeparatione  electorum  ad 
vitam,  quam  in  praeordinatione  reproborum  ad  pcenam. 
Quod  ut  iste  contra  fidem  Ecclesiae  denegaret,  tantum  et 
tam  lacunosum  laborem  assumpsit,  ut  novis  argumenta- 
tionibus  nobis  persuadere  conetur,  praedestinationem  esse 
substantiam  Dei,  imo  ipsum  Deum  esse  praedestinationem, 
et  ideo  pluraliter  de  ea  non  debere  sentiri:  videlicet]  ut  in 
parte  tantum  electorum  sentienda  sit  praedestinatio ;  in 
parte  autem  reproborum  minime. 

Et  ex  hac  occasione,  ut  justam  reproborum  praedestina- 
tionem ad  supplicium  aeternum  evacuet,  in  tantam  prorupit 
audaciam,  ut  apertissime  contra  fidem  et  veritatem  Scrip- 
turarum  asserere  conaretur;  quod  sicut  peccatum  non 
est  a  Deo,  ita  et  ejus  supplicium,  id  est,  omnis  miseria  et 
mors,  quae  peccantem  hominem  consecuta  est,  non  sit  a 
Deo.  Cum  manifeste  a  Deo,  juste  damnante  et  judicante, 
et  miseria  laborum  et  sudorum  peccanti  homini  inflicta  sit, 
et  ipsa  laborum  omnium  extrema  mors,  dicente  Domino  ad 
eum  de  miseriis  vitae  laboriosae  "  Maledictac  terra  in  opere 
tuo,  in  laboribus  comedes  ex  ea,  spinas  et  tribulos  germi- 
nabit  tibi,  et  comedes  herbas  terras.  In  sudore  vultus  tui 
vesceris  pane."  Ubi  statim  de  extrema  mortis  poena  sub- 
junxit:  "  donee  revertaris  in  terram  de  qua  sumptus  es; 
quia  pulvis  es,  et  in  pulverem  reverteris."  Sed  et  mulieri, 
quae  ante  virum  suum  peccavit,  ipsius  peccati  pcenam  pro- 
priam,praeter  earn  quae  eicum  viro  communis  est,  confestim 
irrogando  ait.  "Multiplicabodaeruninas  tuas  et  conceptus 
tuos,  in  dolore  paries  filios,"  &c.  Negando  itaque  in 
parte  reproborum  justam  divini  judicii  praedestinationem, 
ad  hoc  devolutus  est,  ut  etiam  omnes  humanas  miserias  et 
ipsam  mortem  a  Deo  non  esse,  id  est,  ad  Dei  judicium 
non  pertinere  assereret.  Ubi  si  quaeratur  ab  eo,  unde  sit 
mors  et  miseria,  si  a  Deo  non  est;  quid  aliud  restat,  nisi 
ut  contra  oranem  veritatem  respondeat,  a"ut  a  nullo  esse, 

r  Gen.  cap.  3.  ver.  17,  18,  19.  •>  Ibid.  vet.  16. 


CAP.  x.      controversial:  ab  eo  mot^,  historia.  135 

aut  a  Diabolo  esse  ?  cum  a  nullo  ea  esse  dicere  insanissi- 
mum  sit:  Diabolus  autem  causas  peccandi  tantummodo 
suaserit;  ultionem  vero  peccati  non  ipse,  sed  Justus  judex 
intulerit. 

Quod  autem  dicit,  "  praefatum  Gottescalcum  praedesti- 
nationibus  necessitates  et  vim  inferentem :"  si  ita  hoc  dicit, 
quasi  ilia  praedestinatio  reproborum  ad  interitum,  alicui 
eorum  vim  et  necessitatem  imponat  ad  malum,  id  est,  ut 
inevitabiliter  mali  sint,  et  omnino  aliud  esse  non  pos- 
sint ;  hoc  omnino  alienum  est  a  fide  Catholica :  quia 
omnipotens  Deus,  qui  neminem  vult  esse  malum,  majus 
absurdum  et  impium  est,  ut  dicatur,  quod  aliquem  cogat 
et  compellat  esse  malum  :  et  de  quo  scriptum  est,  "  Justus6 
Dominus  justitias  dilexit,"  aliquem  compellat  esse  injus- 
tum.  Sed  hoc  agitur  nunc  in  omnibus  reprobis  de  pecca- 
tis  eorum,  et  supplicio  extremo,  quod  actum  est  in  primo 
homine  peccante  judicio  primo  :  ut  sicut  ille  nulla  Dei  im- 
pulsione,  vel  compulsione,  aut  praedestinatione  compulsus 
est  ad  peccandum,  sed  sua  tantum  sponte  peccavit ;  judi- 
cium tamen  et  damnationem  ipsius  peccati  nolens  invitus- 
que  suscepit,  quod  fuit  supplicium  hominis  primum :  ita  et 
omnis  reproborum  multitudo,  quae  ex  ilia  damnatione  de- 
scendit,  non  Dei  prasdestinatione  compellitur  ad  peccan- 
dum, cum  Deus  nulla  peccata  praedestinaverit.  Sed  tamen 
ipsius  divinse  praedestinationis  justo  et  aeterno  judicio  com- 
pellitur ad  luendum  supplicium ;  recipiens  a  Deo  vim  et 
necessitatem  justae  damnationis,  quae  nullam  habuit  vim 
aut  necessitatem  perpetrandae  iniquitatis. 

Neque  enim  illi,  qui  a  sinistris  stabunt  in  judicio,  et 
puniendi  sunt  igne  aeterno,  volentes  suscipient  tale  sup- 
plicium :  sed  utique  nolentes  et  inviti,  et  inremediabiliter 
dolentes,  ac  trementes,  divinse  majestatis  nutu  et  angelico 
ministerio  illuc  praecipitabuntur.  Sicut  Dominus  aperte 
in  evangelio  dicit :  "  Sicf  erit  in  consummatione  seculi ; 
exibunt  angeli,  et  separabunt  malos  de  medio  jus  tor  um,  et 
mittent  eos  in  caminum  ignis,  illic  erit  fletus  et  stridor 
dentium."     Istis  namque  messoribus  et  ministris  angclis, 

c  Psal.  11.  ver.  7.  f  Matt.  cap.  13.  vcr.  49,  50. 


136  GOTTESCIIALCI,  ET  Pll.EDESTINATIANiE  CAP.  X. 

quando  venerit  messio,  id  est,  seculi  consummatio,  ab 
ipso  judice  dicetur  :  "  Colligiteg  zizania,  et  alligate  ea  in 
fasciculos  ad  comburendum ;  triticum  autem  congregate 
inhorreum  meum."  Ecce  qualem  vim  et  necessitatem  di- 
vinae  praedestinationis  erga  reprobos  Ecclesia  Dei  juxta 
evangelicam  veritatem  credit,  id  est,  vim  et  necessitatem 
judicii ;  non  vim  et  necessitatem  peccati.  Qui  autem  vim 
et  necessitatem  peccandi  Deum  intulisse  homini  vel  inferre 
dicit,  manifeste  horribiliter  in  Deum  blasphemat,  quern 
ad  peccata  compellendo  utique  auctorem  peccati  esse  con- 
firmat.  Hoc  igitur  modo  nos,  secundum  veritatem  Dei, 
de  reproborum  praedestinatione  sentimus  :  fideliter  eum 
confitentes,  non  peccati  eorum,  sed  justi  supplicii  aucto- 
rem. Et  ideo  quod  iste  delirat,  quasi  bujus  praedestina- 
tionis  praedicatio,  necessitatis  ad  peccandum  sit  irrogatio  ; 
quam  sit  calumniosum  et  vanum,  putamus  quod  exbisquee 
dicta  sunt  omnibus  clareat. 

Postquam  autem  "  dixit  nullamh  naturam  perire  posse," 
statim  qui  base  omnia  dixerit  ostendens  subjunxit,  "  nee  li- 
beram  voluntatem  hominem  perdidisse,  id  est,  naturam 
suam."  Videlicet  quasi  ilia  falsa  et  fallaci  argumentatione 
sua  qua  ait,  nullam  naturam  posse  perire,  boc  nobis  pro- 
baverit,  quod  bomo  peccando  liberam  voluntatem  non 
amiserit ;  eo  quod,  secundum  istum,  libera  voluntas  ejus, 
ipsa  sit  natura  ejus.  Nos  autem  juxta  fidei  Catholicae 
veritatem,  dicimus  quod  natura  illius  primi  hominis  a  bono 
creatore  ex  toto  bona  et  bona  voluntate  praedita  condita 
sit:  (boc  est  enim,  quia  "  creavit'  Deus  bominem  rectum," 
sicut  scriptura  dicit)  ita  tamen  ut  non  tantum  naturali  bono 
esset  in  eo  voluntas  bona  et  libera  ;  sed  vit  vere  in  eo  quod 
conditus  fuerat  stare  posset,  divinae  gratia?  indigeret,  et 
adjuvaretur  auxilio.  Unde  ilia  vox  ex  persona  ejus  intel- 
ligitur  in  Psalmo  dicens  :  "  Egok  autem  dixi  in  abundantia 
mea,  non  movebor  in  Eeternum."  Ubi  statim  de  casu  suo 
subjungit,  et  dolens  dicit  ad  Deum  :  "  Avertisti  faciem 
tuam  a  me,  et   factus  sum  conturbatus."     Quod  enim  in 

f  Matt.  cap.  13.  ver.  30.  b  Cap.  IV.  sec.  3. 

'  Eccles.  cap.  7.  ver.  30.  k  Tsalm.  30.  ver.  6,  7. 


CAP.  X.         CONTROVERSY  AT.  EO  MOT«,  IIISTORIA.  137 

abundantia  erat,  et  bonae  voluntatis  et  beataa  libertatis, 
ante  peccatum  ex  Deo  illi  erat:  cui  et  dicit;  "  Domine, 
in  voluntate  tua  praestitisti  decori  meo  virtutem."  Quod 
autem  avertente  Deo  faciem  suam  ab  illo,  nee  eum  vultu 
suo  illuminante  factus  est  conturbatus  ;  meritum  ac  poena 
peccati  fuit. 

Iste  autem,  qui  absque  isto  divinae  gratias  adjumento  in 
tantum  in  eo  solum  naturae  bonum  praedicat,  ut  liberam 
voluntatem  nee  peccando  ilium  amisisse  contendat,  ita  ut 
etiam  ipsam  liberam  voluntatem  naturam  ejus  esse  dicat : 
manifeste  Pelagiano  errore  involvitur :  asserens  hominem 
sola  natura  et  ante  peccatum  liberam  voluntatem  habuisse, 
et   post  peccatum  eandem  liberam  voluntatem  eum  non 
amisisse :  et  ipsam  liberam  voluntatem  naturam  ejus  esse. 
Cum  profecto  non  fuerit  libera,  nisi  quandiu  Deo  pie  sub- 
dita  permansit  bona  :  ubi  autem  Deum  contemnendo,  et 
mandatum  ejus  superbe   transgrediendo  peccavit,  statim 
facta  sit  sub  jugo  peccati.    Quia,  sicut  ipse  Dominus  dicit ; 
"  Omnis1   qui  facit   peccatum,   servus    est   peccati."     Et 
itaque  ante  erat  libera  ad  bonum  :  post  illam  miserabilem 
ruinam,  per  se  ipsam  non  potuit  esse  libera,  nisi  ad  ma- 
lum.    De  quo  profundissimo  damnationis  malo  nullatenus 
valet  assurgere    ad  libertatem  bonas  voluntatis,  nisi  illo 
liberante  qui  ait:  "  Si111  vos  filius  liberaverit,  tunc  vos  vere 
liberi  eritis." 

Iste  autem,  qui  propterea  eum  putat  non  amisisse  pec- 
cando liberam  voluntatem,  quia  cum  ipsa  bona  et  libera 
voluntate  est  conditus,  et  ideo  naturaliter  ei  inerat  ipse 
bonas  voluntatis  affectus ;  scire  debet,  quod  ideo  condidit 
omnipotens  Deus  omnem  rationalem  creaturam,  et  homi- 
nura  scilicet,  et  angelorum,  bona  et  recta  voluntate  prae- 
ditam,  ut  quamdiu  servaret  suum  ordinem  pie  Deo  sub- 
dita,  et  gratia  ejus  adjuta,  permaneret  in  ea  dignitas  sua, 
id  est,  et  naturse  bonum  et  gratiae  donum.  Si  autem 
contra  creatorem  superbiendo,  et  de  se  potius  prassumen- 
do,  desereret  ordinem  subjectionis  et  obedientiae  suas; 
continuo  ipsius  conditoris  justo  judicio,  et  dono    gratia? 

1  Joh.  cap.  S.  ver.  34.  m  Ibid.  ver.  3tf. 


138  GOTTESCHALCI,  ET  PRjEDESTINATIAN^E  CAP.  X. 

privaretur,  et  natura  in  deterius  converteretur.  Untie  in 
Psalmo  scriptum  est :  "  Homo"  cum  in  honore  esset,  non 
intellexit;  comparatus  est  jumentis  insipientibus,  et  similis 
factus  est  illis."  Erat  namque  ante  peccatum  in  honore 
naturae  bona?  a  Deo  conditae;  erat  in  honore  gratiae  sibi 
a  Deo  collata?  :  seel  hunc  honorem  divina?  bonitatis  et 
gratiae,  unde  haberet  non  intellexit ;  cum  deserto  Creatore 
de  se  praesumpsit,  et  sviggestione  serpentis  Deo  similis 
tanquam  sub  nullo  Domino  esse  concupivit. 

Unde  et  ipse  merito  a  creatore  desertus,  tolus  in  dete- 
rius commutatus  est,  et  anima  videlicet  et  corpore.  Ani- 
ma,  quia  amissa  libertate  bonae  voluntatis  et  peccato 
dominante  depressus,  ea  quae  sursum  quaerere  cessavit ; 
et  infima  velut  bruto  et  pecudeo  sensu  appetivit.  Corpore 
vero,  quia  mortis  conditione  damnatus,  ut  in  terram  et  pul- 
verem,  unde  sumptus  est,  more  jumentorum  dissolveretur, 
justi  judicii  sententiam  excepit.  Ecce  ad  quantum  malum 
devoluta  est  humana  natura,  peccati  merito  tota  in  dete- 
rius commutata,  libertate  ad  bonum  amissa,  et  ad  solum 
malum  appetendum  libera ;  nisi  ejus  gratia  sanetur  et  re- 
dintegretur,  qui  "  venit0  quaerere  et  salvare  quod  perie- 
rat."  Angelica  autem  natura,  quantum  in  Diabolo  et  an- 
gelis  ejus  depravata,  et  horribiliter  in  deterius  commutata 
sit,  amisso  libero  arbitrio  ad  bonum,  ut  non  solum  ad  illud 
ullatenus  assurgere,  sed  nee  velle  jam  possint,  et  ad  solum 
malum  numquam  mutanda  malitia  conversi,  quis  digne 
possit  expavescere,  quanto  minus  verbis  explicare  ? 

Adjungitille  quasi  definiendo  :  "  Libertatemp  homini  post 
peccatum  remansisse  ;  vigorem  et  potestatem  ejus  perdi- 
disse."  In  quibus  verbis  non  est  diutius  morandum :  quia, 
sicut  supra  jam  saepius  diximus,  qui  ante  peccatum  erat 
libera?  voluntatis  et  natura?  bona?  et  dono  gratiae,  ad  sum- 
mum  et  aeternum  bonum  (ad  quod  conditus  fuerat)  aman- 
dum  et  desiderandum,  quaerendum,  inveniendum  et  con- 
templandum ;  peccando  cecidit  a  tanto  bono  et  factus  est 
servus  peccati ;  sicut  Dominus  ipse  testatur  dicens  :  "  Om- 


"  Psalm.  49.  ver.  12.  20.  •  Luc.  cap.  19.  ver.  10. 

p  Sec.  4. 


CAP.  X.        CONTROVER5I.E  AB  E0  MOTS,  HISTORIC. 

nis-  qui  facit  peccatum  servus  est  peccati."     1^:   beams 
Petras  apostolus    dicit :    •'•'  A"  quo  enim  quis    superatur, 
?ejus  et  servus   est."     Ita  amisso  dono  gratia?,   vitiato 
corrupto  et  depravato  bono  naturae,    sic  miserabiliter  a 
tanta  felicitate  laps  us  ut  ad  illud  bonum  amandum  et 

perfruendum,  cui  inhaerere  debuerat.  nullum  possit  habere 
recursum,.  nisi  per  misericordissimi  reconciliatoris  et  me- 
diatoris  auxilium,  et  sanguinis  ejus  pretium  a  quo  redi- 
mhnur  de  tanta  captivitate.  ut  recipere  possimus  pri^::- 
nam  libertatem,  et  de  inimicis  efficiamur  amici.  De  quo 
mediatore  scriptum  est:  ,;  Unus5  enim  Dens,  e:  mediator 
Dei  et  hominum.  homo  Christus  Jesos,  qui  dedit  semet- 
ipsum  redemptionem  pro  omnibv  -  Et  iterum:  u  Cunr 
inimici  essemus,.  reconciliati  sumus  De«  per  mortem  fi  . 
ejus." 

QuL  inque  ergo  dicit  post  iHam  transgressiomE  infel:  ••'-■ 

simam  ruinam..  qua.    amissa  pristina   libertate,  factus  esf 

homo  servus   peccati.  fac:v.;  servos   ejus  a  quo  et  su- 

tos     ;:.  factus  est  inimicus  Dei.  et  indiget  uno  media- 

I   re  et  reconciliatore.  per  quern  accipiat  redemptionem  a 

-rvitute   et  reconciliationem   ad  Deum:  post  hanc,    in- 

quam.  tarn   magnam  et  miserabilem  ruinam.   quicumque 

dicit    eum  habuisse  vel   habere   liberam   voluntatem    ad 

verum  bonum  appetendum.  amandiun  et  promerendum, 

nisi  per  gratiam  veri  mediatoris  redimatur;  justincetur, 

reconcilietur.  et  reformetur,  omnino  contra  fidem  Eccle- 

sia?  sentit,  contra  veritatem  evangelieam  et  apostolieam 

docet.,  et  omnino  quantum  in  se  esf  fvacuator  est  cru_:~ 

Christi,  evacuat  r  est  mortis  Christi     'J'jia  si  ahter  homo 

post  illud  peccatum  veram  mentis  libertatem  habere  aut 

recuperare  potuit  nisi  per  redemptionem  mortis  et  cru 

Christi.  sicut  apostolus  ait  ad  quosdam.  qui  se  aliter  pu- 

tabar.:  |    sse  justificari :  n  Ergo"  Christos  jratii  mortuus 

est"     Et  ha  ■■  sapientia^  verbi..   in  qua  e vacua  tur 

crux  Christi        Yere  enim,  si  p:>st  illud  peoc   :um  veram 


i  J  oh.  cap.  S.  rer.  34.  ~   1  ?-.:.  :  i  - 

•  1  Tim.  cap.  2.  tbt.  5,  6L  ?. . -.-_  :i~.  '. 

*  Gallat.  ea?    .  81.  "  Ibid.  cap.  1.  r? 


140  GOTTESCIIALCI,  ET  PRiEDESTINATIANiE  CAP.  X. 

libertatem  homo  habere  potuit;  non  indiguit  redemptione, 
non  indiguit  redemptore :  et  superfluus  est  adventus  Chris- 
ti,  superflua  est  mors  Christi. 

Quod  autem  dicit  iste,  "  peccantem  hominem  non  ami- 
sisse  libertatem,  sed  ipsius  libertatis  vigorem  et  potesta- 
tem ;"  non  recte  dicit,  quia  nee  recte  sentit.  Non  enim 
bonum  libertatis  ex  parte  tenuit,  et  ex  parte  amisit :  sed 
sicut  vigorem  et  potestatem  libertatis,  ita  ipsam  perdidit 
libertatem ;  ut  jam  ipse  ad  verum  bonum,  unde  cecidit, 
liber  esse  non  possit.  Remansit  autem  liber  ad  malum : 
quia  sicut  libera  voluntate  deseruit  bonum,  ita  libera  vo- 
luntate  adhaesit  malo.  Habet  itaque  homo  post  illam 
damnationem  liberum  arbitrium,  quo  propria  voluntate 
inclinari  potest  et  inclinatur  ad  malum,  habet  liberum  ar- 
bitrium quo  possit  assurgere  ad  bonum  :  ut  autem  assur- 
gat  ad  bonum,  non  est  proprias  virtutis,  sed  gratiae  Dei 
miser  antis. 

Nam  et  qui  graviter  aegrotat,  potest  dici  posse  recipere 
sanitatem;  sed  ut  recipiat  sanitatem,  habet  necessarium 
medicamentum :  et  qui  mortuus  est,  potest  dici  posse 
resurgere,  posse  vivere;  non  tamen  sua  virtute,  sed  Dei. 
Ita  et  liberum  arbitrium  hominis  semel  sauciatum,  semel 
mortuum,  potest  sanari ;  non  tamen  sua  virtute,' sed  gratia 
miserantis  Dei.  Et  ideo  recte  omnes  admonentur,  recte 
omnibus  verbum  Dei  praedicatur ;  quia  habent  posse  cre- 
dere, habent  posse  converti  ad  Deum,  ut  verbo  extrin- 
secus  admonente,  et  intus  Deo  suscitante,  qui  audiunt 
reviviscant:  ut  recte  de  hujusmodi  homine  dicatur,  quia 
"  mortuus"  fuerat  et  revixit;  perierat  et  inventus  est." 

Istey  autem  postquam  inaniter  et  fallaciter  dixit,  post 
peccatum  homini  libertatem  remansisse,  subjicit  aliam 
conclusionem,  et  ait :  "  semper  naturaminchoare  posse,  sed 
perficere  non  nisi  per  gratiam."  Quod  si  ita  dicit,  quasi 
natura  hominis  per  liberum  arbitrium  suum  semper  possit 
bonum  inchoare,  sed  non  nisi  per  gratiam  Dei  perficere ; 
ut  inchoatio  totius  boni  semper  homini  deputetur,  Deo 
autem  tantummodo  ejus  perfectio ;  ut  primam  partem 
• 

*  Luc.  cap.  15.  ver.  24.  y  Sec.  5. 


CAP.  X.         CONTROVERSY  AB  EO  MOT.E,  IIISTORIA. 


141 


boni  agendi  sibi  vendicet  homo,  secundam  Deus :  talis 
sensus  omnino  Pelagianus  est,  et  contrarius  evangelicae  et 
apostolicae  veritati.  Quia  et  ipse  Dominus,  ut  initium 
boni  nostrij  ostendat  non  esse  ex  nobis  sed  ex  illo,  ait : 
"  Nonz  vos  me  elegistis,  sed  ego  elegi  vos."  Et  apostolus 
dicit  fidelibus :  "  Quiaa  qui  coepit  in  vobis  opus  bonum, 
perficiet  usque  in  diem  Christi  Jesu."  Et  iterum  :  "  Vo- 
bis1' donatum  est  pro  Christo,  non  solum  ut  in  eum  cre- 
datis,  verum  etiam  ut  pro  illo  patiamini."  Et  beatus 
Johannes  apostolus  dicit:  "  Nonc  quasi  nos  dilexerimus 
Deum,  sed  quoniam  ipse  prior  dilexit  nos,  et  misit  filium 
suum  propitiationem  pro  peccatis  nostris."  Et  iterum 
beatus  apostolus  ait:  "  Perd  patientiam  curramus  ad  pro- 
positum  nobis  certamen,  aspicientes  in  auctorem  et  con- 
summatorem  fidei  nostras  Jesum." 

Si  ergo  vere  Catholici  esse  cupimus,  totum  fideliter  di- 
vinae  gratia?  deputare  debemus ;  et  initium  videlicet  boni 
operis  nostri  et  finem.  Quia  (sicut  pramiissis  Scripturae 
sanetaetestimoniis  clarissime  demonstratur)  Dominus  elegit 
sanctos  suos,  non  illi  eum ;  Deus  in  suis  fidelibus,  et  in- 
cipit  bonum  et  perficit;  ab  ipso  donatur  fidelibus  qui  pro 
eo  patiuntur,  et  initium  fidei  et  finis  martyrii ;  ipse  prior 
dilexit  sanctos  suos,  ut  et  illi  eum  possent  diligere;  et 
fides  nostra  Dominum  Jesum  habet  auctorem  earn  in  nobis 
inchoando,  et  ipsum  habet  consummatorem  perficiendo. 
Haec  ergo  fideliter  teneamus,  ut  in  vera  fide  fundati,  ab 
errore  hseretico  tuti  simus.  Aut  si  istius  verba  alium  sen- 
sum  habent ;  ostendat  ipse  qui  scripsit. 

Dicit  deinde :  "  sicute  in  prsescientia  et  praadestinatione 
Deum  causam  non  esse  peccati,  ita  nee  pcenae  ejus,  nee 
mortis."  Quibus  verbis  non  respondemus.  Quia  si  prse- 
scientia et  prasdestinatio  Dei  non  est  alicui  causa  peccati 
(sicut  omnino  verum  est)  ergo  eadem  divina  praescientia  et 
praedestinatio  non  est  injusta,  nee  in  aliquo  vituperanda  ; 
qua  (quia  impios  in  sua  impietate  perseverantes  praescivit) 


7  Job.  cap.  13.  ver.  16. 
b  Philipp.  cap.  1.  ver.  2!). 
-1   Hebr.  cap.  12.  ver.  1,  2. 

VOL.  IV. 


Philipp.  cap.  1.  ver.  6. 
1  Job.  cap.  4.  ver.  1 0. 
Ad  cap,  V.  sec.  3. 


142  COTTESCHALCI,  ET  PR^DESTINATIAN/E  CAP.  X. 

et  praedestinavit  aeternis  suppliciis  condemnandos.  Quia 
sua  praescientia  et  praedestinatione  omnipotens  Deus  non 
eis  existit  causa  peccati,  sed  Justus  ultor  peccati :  nee 
eos  impellit  ad  peccandum,  sed  juste  tradit  ad  luendum 
supplicium.  Praescit  ergo  sicut  vere  et  verus  Deus  ho- 
minum  futura  peccata:  (unde  et  Scriptura  dicit :  "  Deusf 
aeterne,  qui  occultorum  es  cognitor,  qui  nosti  omnia  an- 
tequam  fiant")  non  ut  ad  peccandum  sua  praescientia 
aliquem  compellat,  sed  ut  ipsos  peccantes  sua  aeterna  pro- 
videntia  juste  ordinet  vel  condemnet.  Praedestinatione 
etiam  sua,  qua  impios  punirc  decrevit  (sicut  jam  dictum 
est)  non  ut  essent  impii  effecit ;  sed  ut  in  ipsa  impietate 
sua  perseverantes  non  essent  impuniti,  juste  constituit. 

Quod  vero  iste  adjungit  atque  definit,  quia  "  sicut  Deus 
sua  praescientia  et  praedestinatione  non  est  alicui  causa 
peccati;  ita  nee  causa  sit  pcenae  et  mortis  quae  peccato 
debetur  ;"  fideliter  discernendum  est.  Quia  videlicet  homo 
peccando  ipse  sibi  extitit  et  existit  causa  pcenae  suae,  et 
causa  mortis  suae.  Et  tamen  quia  omnipotens  Deus 
judex  est  Justus  ;  licet  non  sit  in  ejus  praescientia  et  prae- 
destinatione, sed  in  hominum  mentis,  causa  pcenarum  et 
mortis  :  tamen  est  in  eadem  praescientia  et  praedestinatione 
aeterna  justitia,  qua  in  sua  impietate  permanentibus  et 
poena  inferatur  et  mors.  Et  ideo  tali  argumentatione, 
sicut  iste  vult,  non  destruitur  praedestinatio  Dei,  qua  impiis 
irrogat  aeterna  supplicia.  Quia  si  non  est  in  ejus  praedes- 
tinatione ulla  causa  pcenarum  :  est  tamen  ibi  justitia  et 
judicium  juste  inferendarum  pcenarum. 

Addit  idem:  "  Sis  qua  causa  praecedat  voluntatem,  id 
est,  naturam  ad  bona  vel  mala  cogitanda  vel  facienda,  non 
esse  naturam."  Ubi  manifeste  contra  veritatem  loquitur. 
Si  enim  nulla  causa  praecedit  voluntatem  hominis  ad  bona 
cogitanda  vel  facienda :  unde  est  in  homine  bona  voluntas, 
id  est,  pia  affectio  ut  possit  aliquid  boni  cogitare  vel  fa- 
cere  ?  Neque  enim  a  semetipso  liabet  homo  voluntatem 
bonam,  de  qua  dicitur,  "  Paxh  in  terra,  hominibus  bonae 

'  Dan.  cap.  13.  ver.  42.  K  Sec.  5. 

h  Luc.  cap.  2.  vev.  14. 


CAP.     X.        CONTROVERSY  AB  EO  MOTVE,  HISTORIA.  143 

voluntatis,"  neque  a  semetipso  habct  efficientiam  boni 
operis,  de  qua  dicitur  :  "  Gloria1  autem  et  honor  et  pax 
omni  operanti  bonum,"  sed  ab  illo  haec  habet,  de  quo 
apostolus  fidelibus  dicit ;  "  Deusk  est  enim  qui  operatur  in 
nobis  et  velle  et  perficere  pro  bona  voluntate."  Ipse  prae- 
venit  voluntatem  hominis  misericordia  sua :  sicut  Psalmista 
dicit;  "  Deus1  meus,  misericordia  ejus  praeveniet  me." 
Ipse  inspirat  homini  gratiam  cogitandi  recte :  sicut  apos- 
tolus dicit ;  "  Nonul  quod  sufficientes  simus  cogitare  ali- 
quid  a  nobis,  quasi  ex  nobis,  sed  sufficientia  nostra  ex 
Deo  est." 

Ipse  ergo  nobis  est  causa  bonae  voluntatis :  ipse  nobis 
est  causa  bene  desiderandi  et  perficiendi :  ipse  nobis 
causa  misericordia?  et  gratiae  ;  qua  non  solum  bene  agere 
et  perficere,  sed  etiam  bene  cogitare  possimus.  Et  non 
solum  in  prsesenti  haec  agit  in  electis  suis  ;  sed  etiam  ante 
mundi  constitutionem  praedestinavit  illos  gratia  sua,  ut 
essent  sancti  et  immaculati  coram  ipso :  sicut  apostolus 
testatur  dicens  ;  "  sicut"  elegit  nos  in  ipso  ante  mundi  con- 
stitutionem, ut  essemus  sancti  et  immaculati  in  conspectu 
ejus,  in  charitate."  Cum  ergo  tanta  et  talis  causa,  quae 
est  utique  causa  omnium  bonorum,  sive  in  condendis, 
sive  in  munerandis  creaturis  suis,  sit  nobis  optima  et  aeter- 
na  causa  bonae  voluntatis,  praecedens  nos  gratia  sua,  ut 
bene  velle  et  bene  agere  possimus:  quomodo  iste  dicit, 
nullam  causam  praecedere  bonam  voluntatem,  et  bona 
opera  nostra ;  aut  si  praecedat  haec  aliqua  causa  per  quam 
fiant,  ipsam  causam  non  esse  naturam  1  cum  omnipotens 
Deus,  qui  bonae  voluntatis  nobis  est  causa,  ipse  sit  prae 
omnibus  summa  et  optima  natura. 

Qui  ergo  non  credit  banc  summam  et  efficacissimam 
causam  eandemque  summam  et  optimam  naturam,  prae- 
cedere voluntatem  nostram  ut  recte  velle  et  recte  operari 
possimus  ;  manifesto  resistit  veritati,  et  Pelagiani  erroris 
esse  convincitur.      Si  enim  haec  felix  causa  non  praece- 


'    Rom.  cap.  2.  ver.  10.  k  Philipp.  cap.  2.  ver.  13. 

1   Psalm.  59.  ver.  10.  "'  2  Cor.  cap.  3.  ver.  5. 

"  Ephes.  cap.  1.  ver.  4. 

L  2 


1  11  GOTTESCHALCI,  ET  PR/EDESTINATIANjE         CAP.  X. 

cleret  hominum  voluntates  :  nulla  esset  praedestinatio  bo- 
norum,  nulla  redemptio  miserorum,  nulla  remuneratio 
operum  piorum.  Ad  mala  autem  cogitanda  vel  facienda, 
absit  ut  haec  summa  et  optima  causa  voluntatem  nostram 
praecedat :  praecedit  tamen  earn  causa,  non  efficiens  sed 
deficiens,  id  est,  summi  boni  desertioetinferioris  appetitio; 
cum  ab  amore  Dei  anima  deficit,  et  ea  quae  sunt  inferius 
concupiscit.  Ad  hoc  ergo  elapsa  humanae  naturae  vo- 
luntas efficitur  mala ;  nullam  aliam  habens  causam  quia 
mala  sit,  nisi,  ut  dictum  est,  defectum  a  summo  bono. 
Talis  namque  delectus  voluntatis  et  angelos  fecit  malos  de- 
serentes  Deum,  et  hominem  similiter  malum  inobedien- 
tem  Deo.  Talis  autem  defectus  manifeste  non  est  aliqua 
natura  :  est  tamen  ipsius  vel  humanae  vel  angelicae  naturae 
deserens  creatorem,  et  defluens  ad  seipsum,  vel  etiam  ad 
infimam  creaturam.  Et  haec  est  origo  totius  malae  volun- 
tatis, totius  pravae  cupiditatis  et  operis.  Sed  quamvis  non 
sit  Deus  causa  malis  voluntatibus  nostris  ;  nee  ulla  natura 
subsistens,  sed  creaturae  rationalis  adfectus  ab  amore  con- 
ditoris  deficiens :  non  tamen  idcirco  non  est  judex  et  vin- 
dex  ipsarum  cogitationum  nostrarum,  et  justae  vindictae  ac 
judicii  sui  praedestinator  aeternus.  Quod  iste  tantis  amba- 
gibus  et  argumentationibus  evacuare  contendit. 

Quod  ait,  "  nullum0  peccatum,  nullamque  ejus  poenam 
aliunde  nasci,  nisi  propria  hominis  voluntate  libero  male 
utentis  arbitrio ;"  verum  est  quidem,  quia  hominis  propria 
voluntate  commissum  est  peccatum,  et  peecati  merito  con- 
secuta  est  poena  peecati,  id  est,  mors,  miseria  et  suppli- 
cium.  In  hoc  tamen  plurimum  distat  inter  peccatum  et 
pcenam  peecati :  quod  peccatum  illud  solus  homo  fecit ; 
peecati  vero  poenam  et  ipse  meruit,  et  Deus  juste  judi- 
cando  inflixit.  Et  ideo  tali  argumentatione  nequaquam 
concludit  vel  ostendit  iste  quod  vult ;  videlicet,  quasi  nulla 
poena  peecati,  nulla  miseria,  nullum  supplicium,  quae  pec- 
catoribus  irrogantur,  a  Deo  sint :  et  ideo  non  potuisse  a 
Deo  praedestinari  iniquorum  aeterna  supplicia;  quia  ab 
ipso  non  sunt,   sicut  peccatum,  ita  nee  supplicium.     Cum 

°  Ad  cap.  VI.  sec.  1. 


CAP.  X.         CONXROVERSLE  AB  EO  MOT.E,  HISTORIA.  145 

sicut  jam  supra  ostendimus,  apertissime  contra  hunc  erro- 
reni  Scriptura  clamet :  "  Bona1'  et  mala,  vita  et  mors, 
paupertas  et  honestas  a  Deo  sunt."  Non  utique  ilia  mala 
quae  homines  peccando  et  inique  agendo  committunt,  quo- 
rum omnino  Deus  author  non  est,  sed  ilia  quae  propter 
peccata  hominihus  justo  Dei  judicio  irrogantur;  sicut, 
fames,  caedes,  hostilitates,  vastationes,  et  caeterae  aerumnae 
et  clades. 

Septimo  capitulo  talem  definitionem  ponit:  "  Liberum'1 
arbitrium  inter  media  dona  Dei  deputandum ;  ideoque  et 
peccari  potuisse."  Ubi  hoc  breviter  dicentlum  et  distin- 
guendum  est,  quod  iste  licet  donum  Deum  dicat  esse  libe- 
rum arbitrium,  tamen  naturale  illud  tantummodo  asscrit 
more  Pelagianorum.  Cum  fides  Ecclesiae  multum  distin- 
guat  inter  dona  naturae  et  dona  gratiae  :  ut  quod  dedit  om- 
nipotens  Deus  homini  naturaliter  mentem  rationalem  et 
intellectualem,  et  in  eadem  mente  memoriam,  intelligentiam, 
voluntatem  ;  quod  etiam  dedit  naturaliter  corpori  humano, 
substantiam,  for  mam,  speciem,  incolumitatem ;  sensum 
videndi,  audiendi,  olfaciendi,  gustandi,  tangendi,  vivifi- 
cante  illud  anima  et  sensificante ;  manifeste  sint  dona  et 
munera  naturae,  quae  prima  creatione  Deus  homini  in- 
seruit,  et  creando  naturaliter  dedit.  Quod  autem  dat 
Deus  homini  fidem,  spem,  charitatem,  pietatem,  bonam 
voluntatem,  boni  operis  facultatem,  et  caetera  hujusmodi : 
dona  [sunt]  suae  gratiae,  dona  Spiritus  sancti ;  de  quibus 
apostolus  dicit :  "  Haec1  autem  omnia  operatur  unus  atque 
idem  Spiritus,  dividens  singulis  prout  vult."  De  quibus 
etiam  in  psalmo  dictum  esse  exponit ;  "  Ascendenss  in 
altum,  captivam  duxit  captivitatem,  dedit  dona  hominibus." 

Unde  et  ipsum  liberum  arbitrium  fides  Catholica,  fides 
vera,  inter  dona  gratiae  deputat.  Quia  licet  naturaliter 
illud  homini  Deus  inseruerit,  quando  cum  creavit  utique 
bonum  etbona  voluntate  praeditum  :  tamen  et  tunc  indige- 
l>at  gratia  conditoris,  ut  in  bono  quo  creatum  fuerat  per- 


i'  Eccl.  cap.  11.  ver.  14.  <i   Ad  cap.  VII. 

'    1  Cor.  cap.  12.  ver.  1 1 . 

6  Psalm.  68.  ver.  18.  Ephes.  cap.  4.  ver.  8. 


146  GOTTESCIIALCI,    ET    PRyEDESTINATIANiE  CAP.  X. 

maneret ;  et  primi  illius  peccati  merito  amissa  libertate 
infirmatum,  vitiatum,  atque  corruptum,  et  velut  quadam 
ruina  depressum,  nullatenus  valet  assurgere  ad  illud  aeter- 
nura  et  summum  bonum,  ad  quod  homo  conditus  est,  nisi 
Dei  gratia  sanetur,  redintegretur,  illuminetur,  et  liberetur ; 
nee  potest  omnino  aliter  fieri  liberum,  nisi  fuerit  Dei  gra- 
tia liberatum,  per  eum  qui  dicit ;  "  Sia  vos  filius  liberave- 
rit,  tunc  vere  liberi  eritis."  Ut  fiat  in  nobis  quod  aposto- 
lus ait :  "  Ubiw  spiritus  Domini,  ibi  libertas."  Et  ideo, 
sicut  diximus ;  insanus  et  Pelagian  us  est  error,  si  quis  li- 
berum arbitrium,  quod  in  Adam  periit  peccando,  amisso, 
et  dono  naturae,  et  dono  gratia?,  aliter  putat  esse  liberum, 
nisi  fuerit  Christi  gratia  liberatum. 

Quod  autem  dicit  iste,  "  illud  liberum  arbitrium  bonum 
et  rectum,  et  bona  voluntate  ad  superna  et  divina  erectum, 
quale  in  primo  Iiomine  conditum  fuit,  ita  ut  esset  sine 
ullo  peccato,  et  posset  non  peccare,  si  vellet :"  quod,  in- 
quam,  tale  et  tarn  magnum  bonum,  non  inter  summa,  sed 
inter  mediocria  Dei  dona  esse  asserit  deputandum ;  mul- 
tum  a  veritate  discordat.  Quia,  sicut  diximus,  tantum  et 
tale  erat  in  illo  primo  homine  liberi  arbitrii  bonum,  quale 
in  nullo  est  sanctorum  in  praesenti  vita  :  in  quibus  licet 
sit  liberum  arbitrium  jam  Christi  gratia  liberatum  atque 
sanctum,  tamen  tanta  est  ilia  sanitas,  ut  quandiu  mortaliter 
vivunt,  sine  peccato  esse  non  possint ;  et  cum  multum  ve- 
lint  atque  desidercnt  non  peccare,  non  possint  tamen  non 
peccare.  Unde  et  quotidie  indigent  supplicare,  et  veraci- 
ter  dicere  Patri  ccelesti ;  "  Dimittex  nobis  debita  nostra, 
sicut  et  nos  dimittimus  debitoribus  nostris."  Non  ei'go 
medium,  sed  summum  clonum  erat,  secundum  eum  modum 
quo  tunc  homo  in  paradiso  vivebat,  liber  a  peccato,  et 
libertatem  non  peccandi  habens  in  propria  voluntate, 
quandiu  pie  Deo  se  subjiceret  regendum  atque  juvandum  ; 
licet  adhuc  esset  perficiendum  in  melius,  si  in  Dei  obe- 
dientia  permansisset,  vit  tantam  virtutem  acciperet,  ut  jam 
peccare  non  posset.     Ut  autem  tale  et  tarn  liberum  arbi- 

"  Joh.  cap.  8.  ver.  3(i.  w  2  Cor.  cap.  3.  ver.  17. 

x  Matt.  cap.  6.  ver.  12. 


CAP.  X.  CONTKOVERSLE  AB  EO  MOT.E,   HISTORIA.  147 

trium  in  illo  pvimo  homine  peccare  posset,  fecit  hoc  deser- 
tio  Dei,  et  praesumptio  sui :  dum  sub  Deo  esse  negligens, 
et  in  sua  potestate  esse  volens,  amisit  donum  divinae  gra- 
tiae,  amisit  bonum  naturae,  et  invenit  se  sub  damnatione 
miseriae. 

Post  haec  dicit  iste,  "  liberamy  voluntatem  esse  naturam 
hominis,  ej usque  liberum  motum  ac  potestatem  movendi ; 
quod  sit  liberum  arbitrium  hoc  donum  Creatoris."  Nos 
autem,  ut  ipsa  rei  Veritas  evidenter  ostendit,  non  dicimus 
hominem  esse  voluntatem.  Quia  videlicet  aliud  est  ei  esse, 
aliud  velle :  et  ideo  non  homo  voluntas,  sed  hominis  est 
voluntas.  Ostendit  tamen  iste  quod,  Pelagiano  errore, 
secundum  naturam  tantum  hominis  liberum  arbitrium  esse 
sentiat ;  et  donum  esse  naturae,  non  donum  gratiae,  id  est, 
voluntatis  hunianae,  ut  ipse  dicit,  liberum  motum  ac  potes- 
tatem movendi.  Per  quod  manifeste  ostendit  ita  se  sen- 
tire,  quod  voluntas  humana  non  solum  liberum  naturaliter 
motum  habeat,  ut  moveatur  ad  appetendum  bonum  vel 
malum;  sed  etiam  liberam  potestatem,  qua  faciat  ipsum 
bonum  vel  malum. 

Sed  e  contrario  fides  Catholica  tenet,  contra  omnes  hu- 
jusmodi  errores,  quod  liberum  arbitrium,  etsi  fuerit  in 
homine  naturaliter  rectum  et  integrum  ante  peccatum  ; 
tamen  peccati  merito  depravatum,  imo  amissum,  nullum 
habeat  motum,  id  est,  appetitum  bona?  voluntatis  implen- 
dae,  nisi  per  occultam  gratiam,  donante  et  inspirante  illo, 
de  quo  apostolus  verissime  dicit;  "  Deusz  est  enim  qui 
operatur  in  nobis  et  velle  et  perficere,  pro  bona  voluntate." 
Habetnamque,  ut  jam  diximus,  naturaliter  a  creatore  insi- 
tum,  ut  possit  velle,  ut  possit  etiam  posse  quod  bonum  est : 
ut  autem  hoc  velit,  ut  hoc  possit  nempe  perficere  ;  non 
habet  ex  se,  sed  ex  illo  tantum  qui  operatur  in  cordibus 
fidelium  et  velle  et  perficere  pro  bona  voluntate. 

Triplex3  enim  status  humanae  voluntatis  fideliter  intel- 
ligi  potest;  videlicet,  quod  primus  ille  homo  ita  bona?  vo- 
luntatis  conditus  est,  ut  si  vellet,    posset    non   peccare. 


y  Ad  cap.  VIII.  sec.  3.  l  Philipp.  cap.  2.  ver.  13. 

a  Sec.  4. 


148  GOTTESCHALCI,  ET  PR,EDESTINATIANiE         CAP.    X. 

Nunc  autem  etiam  sancti  homines,  quia  ex  vitiata  illius 
propagatione  nascuntur,  quamvis  velint,  non  possint  non 
peccare :  uncle  et  quotidie  veraciter  Deo  dicunt ;  "  di- 
mitteb  nobis  debita  nostra."  In  ilia  autem  beatitudine  qua? 
eis  donanda  est,  tanta  virtute  solidandi  sunt ;  ut  jam  non 
possint  peccare ;  sicut  tanta  incorruptionis  gratia  induendi, 
ut  nunquam  possint  mori. 

At  in  tantum  disputator  iste  auditorum  sensibus  et  auri- 
bus  abuti  praesumpsit,  ut  auderet,  velut  quidam  fabricator 
et  figulus  mendaciorum,  novam  liberi  arbitrii  definitionem 
velut  luteam  et  lutulentam  fingere,  et  quasi  magnum  ali- 
quid  intuentium  oculis  proponere.  Subjunxit  enim  post- 
haec,  etait:  "  Sitquec  talis  differentia  inter  liberum  homi- 
nis  arbitrium,  et  ejus  substantiam ;  ut  natura  ejus  sit  in 
voluntate  rationali,  liberum  vero  ejus  arbitrium  in  ejus  li- 
bertate,  sive  in  motu  libera?  naturaliter  voluntatis,  sive  in 
munere  intelligentiae."  Ecce  quale  liberum  arbitrium  do- 
cet ;  utique  Pelagianum,  non  Christianum :  cujus  scilicet 
natura  sit  rationalis  voluntas,  effectus  vero  in  sua  naturali 
voluntatis  libertate  consistit ;  et  ex  sola  et  in  sola  ipsa  na- 
turali voluntate  habeat  libertatem  et  motum  et  intelligentiae 
munus.  Nos  autem,  secundum  veritatem  fidei,  ita  libe- 
rum arbitrium  in  homine  agnoscimus,  ut  licet  menti  ra- 
tionali naturaliter  a  Deo  insitum,  et  bonum  ac  rectum 
prima  conditione  collatum  ;  tamen  peccati  merito  deprava- 
tum,  et  naturali  virtute  spoliatum,  nullam  possit  habere 
ad  verum  bonum  libertatem,  nullum  bona?  voluntatis  mo- 
tum, nullum  intelligentiae  lumen,  nisi  illius  gratia  fuerit 
instauratum,  qui  ait :  "  Sid  vos  filius  liberaverit,  tunc  vere 
liberi  eritis." 

Quod  vero  ait,  "  omneme  praedestinationem  praescien- 
tiam  esse;"  ex  parte  verum  est  quidem.  Quia  omnis 
praedestinatio  futurorum  non  sine  praescientia  sit,  per 
quam  ipsa  futura  praesciuntur.  Sed  si  hoc  ideo  dictum 
est,  quasi  nihil  amplius  agat  prsedestinatio  in  rebus  vel  de 
rebus   futuris,    quam  praescientia ;   manifestissime   falsum 

b  Matt.  cap.  6.  ver.  12.  c  Sec.  6. 

d  Joh.  cap.  8.  ver.  36.  e  Ad  cap.  IX.  sec.  2. 


CAP.  X.  CONTROVERSLE  AB  EO  MOTVE,  HISTORIA.  149 

est.  Quia  praescientia  ipsas  res  futurae  tantummodo  prae- 
sciuntur:  praedestinatione  vero  etiam  statuuntur,  praefi- 
niuntur  et  decernuntur.  Et  ideo  prasdestinatio  impiorum 
ad  supplicium  aeternum  non  tantummodo  praescivit,  sed 
etiam  justo  et  aeterno  judicio  statuit  ac  praefinivit  quid 
essent  passuri. 

Quod  dicit  "  non'  esse  Dei  praedestinationem  nisi  de 
his  qui  praeparati  sunt  ad  aeternam  felicitatem ;"  sive  ex 
suo  sensu  hoc  dixerit,  sive  ab  aliis  audierit :  Nos  tamen 
veraciter  scimus,  quia  iste  est  error  moderni  temporis  apud 
plurimos,  dum  non  putant  pragdestinationem  Dei  nisi  in 
parte  electorum  in  scripturis  inveniri ;  nee  ipsum  beatum 
Paulum  apostolum  in  epistolis  suis  nisi  de  solis  similiter 
electis  praedestinationem  posuisse.  Sed  acquiescendum 
et  obediendum  est  humiliter  veritati ;  et  non  quod  semel 
nobis  persuasum  est,  contentiose  defendendum;  sed  po- 
tius  Scriptura  sancta  diligentius  perscrutanda,  non  solum 
apostolica,  sed  etiam  prophetica,  ex  qua  omnis  apostolica 
auctoritas  descendit. 

In  quibus  tamen  propheticis  testimoniis,  (qua?  nobis 
B.  Apostolus  tanta  auctoi'itate  proposuit;  ut  nihil  omnino 
de  hujus  rei,  id  est,  divinae  in  utramque  partem  praedesti- 
nationis,  profunditate  et  obscuritate,  nisi  ex  eorum  firmi- 
tate  et  evidenti  attestatione  docere  voluerit)  illud  praeci- 
pue  omni  pietatis  consideratione  attendendum  est,  quod 
nusquamin  eisexpresse  etproprie  verbum  pragdestinationis 
sonet :  tamen  quia  ipsae  res  ad  utramque  prasdestinationem 
pertinentes  manifestissime  apparent,  et  evidentissime  de- 
clarantur,  confidentissime  apostolus  ad  tantae  rei  confir- 
mationem  atque  doctrinam  ea  assumpsit ;  et  ita  tenenda 
atque  intelligenda  Ecclesiae  tradidit.  Sua  scilicet  aucto- 
ritate  et  exemplo  nos  informans  et  instruens,  ut  non  con- 
tentiose et  supervacue  de  ipso  verbo  pragdestinationis  in 
sanctorum  prophetarum  eloquiis  inter  nos  disceptemus, 
vel,  quod  absit,  etiam  rixemur  :  sed  pacifica  et  pia  intelli- 
gentia,  ubicunque  res  ipsa  manifestissime  declaratur,   in* 

f  Ad  cap.  XI.  sec.  1. 


150  GOTTESCIIALCI,  ET  PRvEDESTINATIANiE         CAP.  X. 

dubitanter  omnino  divinam  praedestinationem  et  agnoscere 
et  asserere  debeamus. 

Proponit  etiam  quaestionem  ;  "  quomodog  juste  judica- 
bitur  mundus,  quem  necessitas  praedestinationis  cogit 
perire  ?"  quod  absit  ut  aliquis  nostrum  dicat.  Quia  aper- 
tissimas  blasphemiae  est,  ut  Deus  praedestinationis  suae 
praejudicio  aliquem  cogat  peccare  et  peccando  perire. 
Sed  praedestinationis  suae  justo  judicio,  quos  perseveran- 
tes  in  peccatis  punire  decrevit,  revocat  potius  a  peccatis  : 
et  salubrem  terrorem  incutit  audientibus,  ut  timentes  cor- 
rigantur,  et  correcti  minime  damnentur. 

Similiter  falsissimum  est,  quod  affirmare  conatur,  vide- 
licet, "  nonh  esse  ullam  praedestinationem  pcenae."  Si 
enim  poena  Diabolo  et  angelis  ejus,  et  omnibus  reprobis 
qui  cum  eis  puniendi  sunt,  non  esset  praedestinata :  nulla- 
tenus  Veritas  diceret :  "  Ite1  in  ignem  aeternum,  qui  para- 
tus  est  Diabolo  et  angelis  ejus."  Et  quod  in  fine  hujus 
tertise  propositionis  ponit,  "  praedestinationem  in  donis 
divinae  largitatis  semper  intelligendam  esse ;"  similiter  fal- 
sum  est.  Invenitur  enim  et  veraciter  intelligitur,  non  so- 
lum in  donis  divinae  largitatis,  sed  etiam  in  judiciis  justae 
damnationis. 

Dek  quibus,  et  suo  merito,  et  justo  divino  judicio,  dam- 
natis  cum  iste  dicat,  quod  in  massa  damnata  ex  originalis 
peccati  merito  sint  derelicti,  et  male  vivei*e  permissi,  et  ad 
extremum  aeterno  igne  plectendi ;  etiam  nolens  et  contra- 
dicens,  nihil  aliud  dicit,  quam  divino  eos  judicio  aeterno 
igni  praedestinatos.  Nam  si  massa  ilia  tota  damnata  est, 
utique  justo  Dei  judicio  est  condemnata;  et  condemnata 
sine  dubio  ad  aeternam  perditionem  atque  supplicium. 
Quod  quid  est  aliud,  quam  hanc  eandem  massam  divino 
judicio  damnatam  esse  ad  interitum  sempiternum?  Ita 
dum  veritati  resistere  conatur,  ipsam  veritatem  etiam  no- 
lens ac  nesciens  invicta  ratione  confiteri  compellitur. 

Mirum1  est  autem  quo  sensu  vel  qua  ratione  possit  in- 


s  Sec.  2.  h  Ad  cap.  XII.  sec.  3. 

'  Matt.  cap.  25.  ver.  41.  k  Ad  cap.  XIII.  sec.  4. 

1  Ad  cap.  XIV.  sec.  2. 


CAP.  X.  CONTROVERSY  AB  EO  MOT\E,  IIISTORIA.  151 

telligi ;  ut  Deus  peccatoribus  prsedestinaverit  pcenas,  et 
peccatores  non  praedestinaverit  poenis.  Neque  enim  quan- 
do  eis  pcenas  praedestinavit  et  praeparavit,  ignorabat  qui 
eis  puniendi  et  cruciandi  essent.  Quod  etiam  iste  confite- 
tur,  dicens  esse  praescitos.  Si  ergo  certissime  praesciebat, 
qui  illis  pcenis  justissime  puniendi  et  excruciandi  essent : 
quid  aliud  fecit  cum  certissimis  quibusque  certissimas 
pcenas  praeparavit ;  nisi  quod  eos  certissime  pcenis  prae- 
destinavit? Omnino  enim  illi  soli  eas  patientur,  quos  ille 
passuros  praescivit.  Quid  ergo  est  immutabili  praescientia 
praescisse  illos  ad  pcenas,  quam  immutabiliter  eos  pcenis 
praedestinasse  1  Neque  enim  timendum  erat,  ut  quod  cer- 
tissime praesciebat  juste  futurum,  non  praedestinaret  se 
juste  facturum. 

Aliam  est  autem  legum  humanarum  conditio,  quae  sic 
statuunt  peccantibus  certa  supplicia,  ut  tamen  qui  ita  pec- 
caturi  sint,  qui  in  illis  vel  illis  suppliciis  juste  excrucientur, 
penitus  ignorent.  Et  ideo  pcenas  peccatoribus  praeparare 
et  praedestinare  possunt,  quas  justas  esse  noverunt:  ipsos 
tamen  peccatores  quos  prorsus  ignorant,  pcenis  praedesti- 
nare non  possunt.  Quod  si  scirent  certissime  personas, 
quae  illis  suppliciis  dignae  essent ;  possent  omnino  justis- 
sime, sicut  peccatoribus  pcenas  statuere,  ita  et  ipsos  pecca- 
tores certa  etjusta  definitione  pcenis  praedestinare  :  sicut 
in  ipsa  jam  judicii  examinatione,  quos  certissime  compro- 
baverint  capitalis  criminis  reos,  et  mortem  eis  statutam 
atque  decretam  ex  legibus  recitant,  et  manifesta  sententia 
ipsos  morti  adjudicant.  Quod  eis  utique  prsestat  judicii 
certa  cognitio  :  ut  sicut  peccatoribus  pcenas,  ita  et  ipsos 
peccatores  pcenis  praedestinare  audeant. 

Si  ergo  utrumque  boc  recte  et  juste  in  humano  judicio, 
certis  cognitionibus  informato  atque  formato,  potest  fieri, 
ut  et  pcenae  peccatoribus,  et  peccatores  pcenis  justo  et 
irreprehensibili  judicio  decernantur;  nee  tamen  aliquis 
talium  reorum  vel  per  ipsas  leges  vel  per  ipsos  judices  ad 
peccandum  cogitur,  sed  tan  turn  quia  peccavit  juste  puni- 
tur:  quanto  incomparabiliter  et  ineftabiliter  in  divino  ju- 

ni  Sec.  3. 


152  GOTTESCHALCI,  ET  PR^DESTINATIANiE         CAP.  X, 

dicio  fieri  omnino  credendum  est,  ut  (quoniam  et  ipsas 
poenas  quae  peccatoribus  juste  debentur,  et  ipsos  pecca- 
tores  quibus  debentur  aeterna  scientia  novit)  cum  nulli  sit 
ipse  auctor  vel  causa  peccati,  justissime  tamen  et  poenas 
peccatoribus  quas  justissimas  novit,  et  peccatores,  num- 
quam  sibi  ignotos,  sed  aeterna  veritate  notissimos,  aeternis 
praedestinet  poenis  ?  Neque  enim  aliquis  nostrum  dicit, 
quod  iste  tarn  frequenter  objicit,  quod  Deus  praedestina- 
tione  sua  aliquem  cogat  ad  peccandum,  sed  tantummodo 
pro  his  quas  peccavit  ad  luendum  supplicium :  sicut  nee 
leges  ipsae  decernendo  supplicium,  compellunt  ad  pecca- 
tum  ;  sed  tantummodo  quod  spontanee  et  voluntarie  pec- 
catum  est,  justa  damnationis  ultione  non  relinquunt  impu- 
nitum. 

Ergo"  quod  dicit,  Deum  non  praedestinasse  poenas  vel 
peccata :  de  peccatis  utique  verum  est,  quia  non  prsedesti- 
navit  nisi  quas  fuerat  ipse  facturus  ;  quae  utique  omnia  et 
bona  et  justa  sunt :  de  poenis  autem  manifeste  falsissimum 
est ;  quas  non  solum  praedestinavit,  sed  etiam  prasparavit. 
Sicut  ipse  Dominus  in  evangelio  dicit.  "  Discedite0  a  me 
maledicti  in  ignem  aeternum  qui  paratus  est  Diabolo  et  an- 
gelis  ejus."  Adjungit  exemplum  Judae  satis  absurde  et 
incongrue ;  et  statim  subjungit,  dicens  ;  "  Poenas  mala 
esse,  ideoque  non  a  Deo,  a  quo  malum  non  sit."  Contra 
illud  quod  ipse  Deus  per  prophetam  testatur,  dicens : 
"  Ego15  Dominus  faciens  pacem  et  creans  malum."  Unde 
et  alibi  scriptum  est :  "  Siq  erit  malum  in  civitate  quod  Do- 
minus non  fecit."  Et  iterum :  "  Bonar  et  mala,  vita  et 
mors,  paupertas  et  honestas,  a  Deo  sunt." 

Et  ideo  fideliter  discernendum,  aliud  esse  malum,  id  est, 
vitium  contrarium  bono,  quo  utique  non  est  a  Deo,  sed  vel 
a  Diabolo  inventum,  vel  ab  homine  commissum:  aliud 
vero  esse  malum,  quod  significat  aliquam  afflictionem,  vel 
temporalem  vel  aeternam  ;  ut  sunt  fames,  pestilentia,  hos- 
tilitates,  vastationes,  mors,  et  ipsa  qua?  appellantur  aeterna 


»  Ad  cap.  XV.  sec.  2.  «  Matt.  cap.  25.  ver.  41. 

p  Esai.  cap.  45.  ver.  7.  1  Amos  cap.  3.  ver.  G. 

r  Eccl.  cap.  11.  ver.  14. 


CAP.  X.        CONTROVERSY  AB  EO  M0T7E,  HISTORIA.  153 

supplicia.  Quae  utique  omnia  a  Deo  sunt ;  quia  non  nisi 
ejus  justa  dispositione,  et  justo  ejus  judicio,  praeparantur 
vel  inferuntur.  Iste  autem  qui  pcenas  illas  aeternas  a  Deo 
non  esse  confirmat,  compellandus  est  ut  dicat,  a  quo  eas 
esse  putet :  utrum  a  Diabolo  cui  sunt  praeparatae :  an  ab 
hominibus  quibus  pariter  cruciandi  sunt ;  an  a  nullo,  ut 
sine  aliquo  auctore  coaeternae  Deo  existant  ? 

Quaes  cum  ita  sint ;  cur  ipse  omnipotens  Deus,  qui  est 
auctor  et  factor  omnium  rerum,  non  recte  et  veraciter  intel- 
ligatur  sive  credatur  etiam  praedestinator  tarn  justorum  et 
tarn  ordinatorum  suppliciorum  ?  Licet  enim  patientibus  et 
sustinentibus  ilia  supplicia  videantur  esse  mala  ;  apud  ilium 
tamen  aeternum  judicem  non  sunt  mala,  quia  justa,  et  nihil 
jus  turn  potest  dici  malum.  Ipse  ergo  et  praedestinavit  et 
praeparavit  ilium  aeternum  ignem,  de  quo  ipsa  Veritas  ait : 
"  Qui'  paratusest  Diabolo  et  angelis  ejus."  Certe  omnes 
consonanter  fatemur,  Deum  praedestinasse  omnia  quae 
ipse  esset  facturus  :  et  utique  tarn  magna,  tarn  justa  et 
aeterna  judicia  nemo  praeter  ipsum  facturus  est.  Si  ergo 
ad  ejus  opera  pertinent,  nee  ab  alio  fieri  possunt :  cer- 
tum  est  omnino,  nee  dubitari  debet,  quod  ipsum  habent 
praedestinatorem,  quern  auctorem  atque  factorem. 

Hincu  B.  Judas  apostolus,  cum  de  impiisimis  haereticis, 
qui  Ecclesiam  Domini  ab  ipsis  apostolicis  temporibus 
usque  ad  finem  saeculi  et  impugnaverunt  et  impugnaturi 
sunt,  loqueretur ;  ut  ostenderet  eos  aeterno  et  justo  Dei 
judicio  in  reprobum  sensum  traditos,  ut  tanta  ac  talia 
contra  Deum  loqui  auderent,  et  ad  ultimum  eodem  divino 
judicio  aeterna  perditione  damnandos,  ita  dicit.  "  Subin- 
troieruntw  enim  quidam  homines  qui  olim  praescripti  sunt 
in  hoc  judicium  impii :  Domini  nostri  Jesu  Christi  gratiam 
transferentes  in  luxuriam,et  solum  dominatorem  Dominum 
nostrum  Jesum  Christum  negantes."  Ubi  etiam  quam 
olim  et  quam  multis  antea  seculis  hoc  de  eis  fuerat  prae- 
nuntiatum  et  prophetatum  ostendens,  post  multa  subjun- 
git.    "  Prophetavit*  autem  et  de  his  Septimus  ab   Adam 

s   Ad  cap.  XVII.  sec.  1.  '   Matt.  cap.  25.  ver.  41. 

"  Ad  cap.  XVIII.  sec.  1.  w  Jud.  ver.  4. 

*  Jud.  ver,  14,  15. 


154  GOTTESCHALCT,  ET  PR^DESTINATIANiE  CAP.  X. 

Enoch  dicens  :  Ecce  venit  Dominus  in  Sanctis  millibus 
suis,  facere  judicium  contra  omnes,  et  arguere  omnes  im- 
pios  de  omnibus  operibus  impietatis  eorum,  et  de  omni- 
bus quae  locuti  sunt  contra  eum  peccatores  impii."  De 
quorum  etiam  aeterna  damnatione  et  poena  horribili 
eis  praeparata  et  reservata  manifestissime  adjungit  di- 
cens: "  Sideray  errantia,  quibus  procella  tenebrarum  in 
aeternum  servata  est."  Quid  enim  evidentius  de  praedes- 
tinatione  impiorum  ad  seterni  jvidicii  damnationem ;  quam 
quod  hi  homines  impii,  tanto  olim  et  tantis  antea  saeculis, 
et  divino  judicio  et  prophetico  vaticinio  praescripti  sint  in 
hoc  judicium? 

Nee  tantae  absurditatis  esse  debemus,  ut  quia  beatissi- 
mus  patriarcha  et  propheta  Enoch  septima  ab  Adam  ge- 
neratione  prophetavit ;  putemus  quod  tunc  Deus  omni- 
potens  aliquid  statuerit  ac  praedestinaverit,  quod  in  ejus 
a*terno  judicio  atque  consilio  non  fuerit.  Cum  omnino  in 
illius  incommutabili  aeternitate  nulla  possit  esse  nova  vo- 
luntas, nulla  recens  dispositio:  sed  quod  apud  ilium  erat 
praefinitum  aeternaliter,  hoc  congruentissimo  ordine  hoc 
et  prophetari  et  impleri  voluit  temporaliter.  Ad  illorum 
quidem  damnationem  et  judicium,  qui  talia  erant  ausuri 
atque  facturi :  ad  probationem  vero  et  exercitium  Eccle- 
siae  suae,  quam  etiam  per  talium  impugnationes  et  contra- 
dictiones  et  diligentius  erudiri,  et  excellentius  disposuit 
clarificari;  sicut  et  apostolus  dicit.  "  Nam2  oportet  et 
haereses  esse,  ut  et  qui  probati  sunt,  manifesti  fiant  in 
vobis."  Si  ergo  quaerimus  justam  et  aeternam  Dei  praedes- 
tinationem  in  malis  ad  judicium  damnationis,  audiamus 
quia  homines  praescripti  sunt  in  hoc  judicium  impii ;  et 
praescripti  non  tarn  temporaliter  sermone  prophetico, 
quam  omnino  aeternaliter  divino  judicio  :  quia  utique  quod 
erat  apud  Deum  aeternaliter  praefixum,  hoc  per  prophe- 
tam  temporaliter  est  praedictum  atque  praescriptum.  Si 
quaerimus,  utrum  eis  aeterno  Dei  judicio  poena  et  suppli- 
cium  sit  praeparatum,  audiamusquoddeipsis  dicitur;  "  qui- 
bus procella  tenebrarum  in  aeternum  servata  est :"  atque 

y  Jiul.  ver.  13.  *  1  Cor.  cap.  11.  ver.  19. 


CAP.  X.  CONTROVERSY  AB  EO  UOTJE,  HISTORIA.  155 

ita  divinae  veritati  fideliter  acquiescentes,  nee  impios  pce- 
nis,  nee  poenas  impiis  divinitus  praeparatas  ullatenus  dubi- 
tare  poterimus. 

Ac  per3  hoc  absit  omnino  a  nobis,  quod  iste  dixit  et  quasi 
definivit,  "  praedestinationem  et  prasfinitionem  Dei,  nihil 
aliud  esse  quam  praevisionem  :"  quia  iste  sensus  manifeste 
impius  est;  ut  quasi  tantummodo  praeviderit  Deus  quid 
quisque  esset  facturus,  vel  quid  pro  factis  suis  passurus, 
et  nihil  de  illo  qui  vel  male  erat  acturus  in  suo  aeterno 
judieio  praedestinaverit  vel  praefinierit. 

Quod  autem  dicit  de  Deo,  quia  "  peccatoresb  in  massa 
originalis  peccati  reliquit :"  si  dixisset  reprobos,  aut  pu- 
niendos  sive  damnandos,  profecto  verum  esset.  Ipsi  enim 
id  est,  reprobi,  puniendi  atque  damnandi,  remanent,  in 
massa  ilia  ex  Adam  generaliter  damnata :  quia  non  eos 
inde  discrevit  figulus  ille  omnipotens,  qui "  exc  una  eadem- 
que  massa  facit  aliud  vas  in  honorem,  aliud  vero  in  con- 
tumeliam."  Nunc  vero  quod  dicit,  quod  Deus  peccatores 
in  massa  originalis  peccati  reliquit,  non  omnino  potest  esse 
verum :  quia  utique  peccatores  inde  discrevit  ac  liberavit 
ille,  qui  dicit:  "  Nond  veni  vocare  justos,  sed  peccatores." 
Et  de  quo  apostolus  ait:  "  Fidelis6  sermo  et  omni  ac- 
ceptione  dignus,  quia  Christus  Jesus  venit  in  hunc  mun- 
dum  peccatores  salvos  facere."  Veruntamen,  quia  non 
dixit  omnes  peccatores  in  massa  ilia  reliquit,  quod  utique 
apertissime  falsum  esset,  sed  dixit  indefinite,  peccatores 
in  massa  ilia  reliquit,  quod  potest  intelligi  et  ex  parte,  stet 
utcunque  quod  dictum  est. 

Sed  quia  totum  hoc,  quod  de  illis  qui  in  massa  origi- 
nalis peccati  relicti  sunt  dicit,  non  ob  aliud  replicat ;  nisi 
ut  eos  tantummodo  peccati  originalis  vinculo  obstrictos, 
nullo  Dei  judieio  asserat  ad  pcenam  praedestinatos :  quae- 
rendum  ab  eo  est,  et  a  caeteris  qui  ita  sentiunt ;  utrum 
aliquo  Dei  judieio  factum  sit,  ut  tanta  multitudo  generis 
humani  illi  peccato  originali  fieret  obnoxia,  ac  per  hoc 
etiam  aeternae  morti  debita,  an  non  ?     Si  enim  nullo  Dei 

a  Sec.  2.  b  Sec.  4. 

c  Rom.  cap.  9.  ver.  21.  A  Matt.  cap.  9.  ver.  13. 

c   1  Tim.  cap.  1.  ver.  15. 


156  GOTTESCHALCI,    ET    PRvEDESTINATIANiE  CAP.  X. 

judicio,  sed  tantummodo  naturali  cursu  vitiatae  originis 
hoc  factum  est,  ergo  sic  peccatum  tantummodo  in  eos 
naturaliter  ex  illo  primo  homine  transfusum  est,  ut  nulla 
peccati  ejus  damnatio  in  eos  transfunderetur ;  et  cucurrit 
in  eos  ex  Adam  sola  origo  peccati,  non  etiam  justa  pcena 
peccati.  Sed  manifeste  apostolus  dicit ;  quod  "  perf  unum 
hominem  peccatum  intravit  in  mundum,  et  per  peccatum 
mors,  et  ita  in  omnes  homines  pertransiit."  Vere  ergo  ex 
uno,  et  per  unum  hominem,  non  solum  peccatum  sed 
etiam  pcena  peccati  mors  intravit  in  mundum.  Cujus  ju- 
dicio, nisi  illius  qui  homini  praedixerat;  "  Quacunques  die 
comederis  ex  eo,  morte  morieris?" 

Quia  comedere  ex  illo  ligno  vetito,  hoc  fuit  utique  pec- 
catum ;  pcena  vero  peccati,  hoc  quod  consequenter  ad- 
junctum  est,  "  morte  morieris:"  quod  utique  non  de  sola 
ista  morte  corporis  comminatus  est:  sed  de  ilia  quae  pec- 
cando  facta  est  in  anima,  quia  "  anima'1  quae  peccaverit, 
ipsa  morietur,"  et  de  secunda  etiam  morte  quae  erit  in 
damnatione  aeterna ;  ad  quam  reatus  illius  primi  peccati 
omnino  omnem  hominem  trahit,  nisi  Christi  gratia  libe- 
retur.  Cum  ergo  haec  Deus  dixit,  non  solummodo  ter- 
rorem  audienti  incutere  voluit,  sed  quod  justum  aeterno 
judicio  suo  statuit,  ilia  comminatione  manifestavit  j  ut  vi- 
delicet, justo  et  aeterno  ejus  judicio,  si  homo  illud  pecca- 
tum admitteret,  primum  animae  mortem  incurreret,  secundo 
etiam  corporis  morte  dissolveretur,  tertio  etiam  secunda 
morte  damnaretur :  et  haec  tota  damnatio,  et  in  anima  scilicet, 
et  in  corpore,  et  post  corpus,  cum  ipso  peccato  in  omnes  pos- 
teros  transfunderetur.  Et  ideo  judicium  aeterni  consilii  et 
justitiae  suae,  quod  in  illo  primo  et  vino  homine  inchoandum 
judicavit,  in  omnem  ejus  progeniem  transmisit ;  ut  illo 
justo  ejus  judicio,  quicunque  ex  ilia  massa  damnata  Christi 
gratia  non  fuisset  discretus,  prima  ilia  divini  judicii  sen- 
tentia  aeternae  damnationi  teneretur  praedestinatus.  Et 
ideo  reprobos  non  reliquit  tantummodo  in  massa  originalis 
peccati,  quasi  nihil  de  eis  statuens  atque  definiens :  sed 
etiam  judicavit,  ut  aeternum  et  justum  ejus  judicium,  quod 

f  Rom.  cap.  5.  ver.  12.  s  Genes,  cap.  2.  ver.  17. 

''  Ezech.  cap.  18.  ver.  4. 


CAP.,  X.      CONTROVERSY    AB    EO    MOT/E,  IIISTORIA.  157 

praecessit  in  radice,  sequeretur  in  germine ;  et  quod  coepit 
in  parente,  necessario  impleretur  in  sobole. 

Nam  nulla  omnino  apud  fideles  dubitatio  est,  quod 
omnipotens  Deus  antequam  peccaret  homo,  prasscivit  eum 
utique  peccaturum,  ita  etiam  praedestinavit,  quid  justo  ejus 
judicio  esset  passurus.  Et  quod  in  illo  juste  judicando  coe- 
pit,  in  tota  illius  progenie  eadem  praescientia,  eadem  prae- 
destinatione  judicii,  eadem  justitia  damnationis  implevit. 
Sed  haec  verba  nulla  ratione  fulta,  quod  Deus  reprobos  in 
massa  ilia  damnationis  reliquerit,  nee  aliquid  de  eorum 
praedestinaverit  damnatione ;  ex  libello  quern  Groaci  Hy- 
pognosticwn1  appellant,  quern  etiam  ex  falso  titulo,  ple- 
rique  sancti  Augustini  esse  putant,  assumpsisse  videtur. 
Quern  libellum  non  esse  sancti  Augustini,  et  stylus  ipse 
demons trat,  et  sensus  non  solum  sancti  Augustini  scriptis, 
sed  etiam  fidei  contrarius,  et  testimonia  ex  nova  ilia  edi- 
tione  qua  nos  utimur  sumpta:  cum  ille  contra  hasreticos 
disputans,  et  de  causis  fidei  agens,  continue  ex  antiqua 
editione  convincat  contradicentes,  et  ex  ipsa  instruat 
fideles. 

Et  quia  iste,  cujus  verbis,  auxiliante  Domino,  utcumque 
respondimus,  in  philosophicis  regulis  et  syllogisticis  argu- 
mentationibus  gloriatur :  audiamus  in  fine  fideliter  et  obe- 
dienter  beatissimum  Christi  antistitem  et  confessorem 
Hilarium,  ita  istiusmodi  homines  redarguentem,  atque 
dicentem.  "  Oportueratk  homines  religiosam  divinarum 
rerum  scientiam  praeferentes,  ubi  evangelicae  atque  apos- 
tolicae  praedicationis  Veritas  praeferebat1,  callidae  philo- 
sophies tortuosas  quaestiones  abjicere,  et  sectari  potius 
fidem  quae  in  Deo  est :  quia  sensum  infirmum  facile  fidei 
suae  praesidio  sophisma  syllogisticae  interrogationis  exu- 
eret;  cum  captiosa  propositio  responsionem  simplicem, 
sibique  secundum  interrogationem  rerum  obsecundantem, 
ad  ultimum  jam  sensus  sui  interrogatione  spoliaret:  ut  quod 
professione  amisisset,  id  jam  conscientia  non  tencret." 

1  al.  Hypomnesticwn. 

k  Hilar,  de  Trinitatu  lib.  12.  op.  pag.  1121. 

1  prcscellebat. 

VOL.    IV.  M 


I    •  oo'l  I  !.'.<  MA  I.'  I       R1      1-1'  /I  Ml.'.  I  I./.'l  I/-.  './I         CAP       v.l 


CAP.    XI 


.'(.>..     |    I'mmI.  i,1i'i    'I  I  l<  :<::    in',    I  (,l  ■  ■",/.'»,     Jt'll,l:/|,,     I .,,;,.)  |J  ,,<  ,,    /     H  I '  1,1'  j.i    I  •   , 

i!.. i. .../in-. ':.,.!..  i<  ii  |]  ..,<,.,..■  i,<.,  < ....  ..  QotU  ■  t,..i.  i  patronl  ,  <?<Utl 

A  i.v/.ic-.ir.  cundctn  8cotum(  ex  v.-mr.  veterum  doctortsfn 
i'  itimoniif,  o  Prudcntio  epiicopo  I  riea*  fine  lifw  i  <  •  con* 
m<  in.  (in  ( ),  indc  titulun  datum  "  Liber  Johanni  Scot! 
< 101  ><  <  tu  i  a  PrudcntiOj  live  a  caHerfs  Patribiw,  videliccl 
;i  Ciregorio,  llieronymo,  L'ulgcntio,  utouc  Aimn  tine  "     If 

VetO  *■?.     NmoI.h     I  .ihn       ii|.j)(  Her  tilr-    |j|>r;iM.i    in   Aii"ii    fmi 

Xhuani  bibliothecam  traductuft,  Lutetks  nunc  a  Puteanin 
fratribug  pontsidetur.  Cui"  ha?c  ."I  Wcnilonem  Scnonctwcin 
nrclih - i > j ■  .#  :opum  priefixa  cernitur  cpiftoUv 

II.  vi  .  •  Btl      mi..,  |...  I.i   i  t    I,.  ;,li  |    in,',    |,',,,I|I,'  i   i  r,l'  ,    (,.,  ■.!'„<■    M,,r  l|  <,,,,,,'  ,,>l.i    ',,'., 

ii', ■  ii  in..  i|tn  oxlmictaU  clflriwiitno  Gutmiloulj   I'ruAentiiu  mUtrti&m  In  D<wnl 

»|i,  :;..lilli  l,i 

"  Arnnii':,    prout  decet   atone  opoi  t<  1 1   /.'!'<  Catho 
liens  fidei,  <i,    v<i;r,  c  inn ji.iii ,  afi'cctu,  Pater  bcatL   imc, 
nn  iii  mini  quandam  ichcdulam  decern  et  novcm  capituUi 
<oiii.Mniii.cni>  »  ■/.   libro  cujundam  Scoti  iclcctej  ;i  noting 
tit  .ii  ,    <  'jii'/d.im  mode  intellectu  divertentifl«  rogani  el 

mourn '.,    lit   f|iiariin<jiir     in   n  .  ;i    v<  to  r  /oi  hit  ;uil  i.'i    <orri|,< 
ij.vcm,     iiiik  iiKjur    <lr    lihii-.    r  v.-inndici  I    Ct    rat  holi'orinn 

doctomm  auctoritatibui  dovianti  capitulo  congruu  depro 
mrrrm  abunde  refpon*a<  Quibui  decui  i  olliciteque 
pernpectU,  ropeH  in  «i:    Pclagianae   vesu inn  perfidie,  <  I 

;iliouolir:,  ()ii"(iii;  .inirnl  i.nii,  (Jollyi  i.Mionuii'iur  h:»Trlico 
rum   l'iH'io'.it;il(  m  :    rjuoi'iini    [rrron  :,|    minfo    ;i    ( ,';<iholn   < 

lidri  cultoribui  ■"'  propugnatoribui  v.ilidi    imi   confutatij 
1  Bx  NicoL  CfttnuzAtii  promptuAi^v)  ontiquitatum  Tri  ■>■■.]%. 


- 

■  ■  ■ 

(  J 

mam  pararem  appellor*; ; 

•       .   ■ 

.- .   tiinidifitr    istti] 

'.  •   ■  •  •         .    .  . 

libru::      • 

...  . 

- 

....  ...  .... 

-  •  J  Jiani,   \h 

Jnltanttm  J 

jrn 
Ji;.;  -     •  .-if;rrjjar- 

Nam  et  |  \)>  >   , 

ahmuu,  f. gratia 

per  m;  un  bapl  imiJi  gs 

vlJUt'J';.'   ■._••••  . 

[,.  ..'.•      J'-  -       tantm  <  ripturaruaa 

tectum,  patrurnqus;  Cath<; 
I  MM  .-:•.:.•  •        i        I  |  '       ' 

ftfnilH    ei  ao>    fuerit   aotitaturr..      O  .  -. 

a  |  prase  p  •  •    e    beatifiiMO   Auj 

;ime  abundantuwimeque    i  la- 

unptionw  a  pHi  lectori!)      credidi  jndican- 
ng  monttUj  dictaafc 
offeram   pro  ■•...  portione  in  Aonara  taberi    i  iH  Domini 
ei  quae  potion;  reliiw  potiorib 

: 


160  GOTTESCHALCI,  ET  PR^EDESTINATIANTE        CAP.   XI. 

que  melius  valuerint  et  voluerint,  offerenda.  Nee  posse, 
ut  ait  S.  Hieronymus,  alterius  opes  alterius  paupertate 
f cedar i.  Fidens  igitur  in  ejus  gratia,  qua  praevenimur  ut 
bene  velimus,  subsequimur  ne  frustra  velimus ;  revolutis 
patrum  consonis  per  omnia  paginis,  quid  quisque  eorum 
antidoti  contra  eadem  venena  confecerit,  decerpere  fide- 
liter  curavi,  prsefixo  cujusque  doctoris  nomine,  libroque 
pariter  intimato.  Verba  quoque  ejusdem  Joliannis,  ut  ab 
eo  digesta  sunt,  pluribus  locis  inserui,  preeposito  etiam 
nomine  ipsius,  cum  praecedente  illud  nota  quae  Graece 
dicitur  O^ra,  quam  sententiis  capitalibus  damnandorum 
aliquib  prasscribere  solebant.  In  multis  enim  non  verba 
ejus  interposui,  quae  loquacitate  nimia  legentibus  fasti- 
dium  ingerunt ;  sed  sensibus  eorum  pro  captu  meae  pusil- 
litatis  veraciter  obviavi.  Ubicunque  autem  mei  sermonis 
interpositio  necessarium  locum  expetit,  ne  quid  rnihi  tri- 
buerem,  si  quid  boni  suprema  gratia  per  meae  linguae 
organum  loqueretur,  notam  superponere  studui,  quae  ab 
artigraphisc  Chrisimond  nuncupatur :  quoniam  velut  mo- 
nogramma  nominis  Christi  effigiare  quodammodo  cernitur : 
ut  ejus  totum  ostenderem,  quidquid  benignitatis  ipsius 
largifluis  indebitisque  muneribus  imbibissem.  Illud  etiam 
necessario  credidi  praemonendum,  ut  tuae  beatitudinis  per- 
spicacia  subtiliter  solliciteque  attendat,  quantis  se  idem 
Johannes  contrarietatibus  impugnet,  qui  ea  quae  nunc 
adfirmat  post  denegat,  et  quae  modo  loquaci  vanitate  dif- 
fitetur,  postmodum  vana  loquacitate  confitetur :  adeo  ut 
aut  non  viderit  quid  dixerit,  aut  a  nullo  unquam  videri 
putaverit." 

"  Quaeso  igitur,  ut  omnia  vigilanter  studioseque  perme- 
tiens,  quidquid  fideliter  dictum  judicaveris,  auctori  Do- 
mino gratias  agendo  deputes :  si  quid  vero  (quod  absit) 
secus  reperies,  imbecillitati  meae  compatiens,  emendare 
ne  difFeras.  Sicque  fructum  piae  devotionis  duplicato  fce- 
nore  consequeris ;  si  et  votis  pie  jubentis  pie  prolata  re- 


b  alioqui,  legit  Barthius,  adversar.  lib.  29.  cap.  15. 
c  Vid.  eundem  Barthium,  lib.  18.  cap.  14. 

d  Xl°>)cr</<0"-     Vid,   Casaubon.  pag.    59.  notarum  in  Platonem  Diogenis  La- 
ertii. 


CAP.  XL     CONTROVERSY    AB    EO    MOT/E,    IIISTORIA,  101 

spondeant,  et  alio  nitentia  ad  suura  tramitem  dirigantur. 
Orantem  pro  meis  multipliciter  prasvalentibus  mentis  et 
corporis  infirmitatibus  sanctissimam  paternitatem  tuanij 
virtus  omnipotentis  gratis  Dei  vigentem  ac  sospitem  ju- 
giter  conservare  dignetur." 

De  censura  vero  ilia  iniquiore,  quam  opusculo  lmic  in 
manuscripto    exemplari    ab    antiquario    praefixam   fuisse 
commemoravimus6,  Caspar  Barthiif  conjectura  est ;  "  po- 
tuisse  censorem  ilium  Pelagianas  Scoti  diatribas,  quarum 
vestigia  in  Prudentianis  forte  relieta,  oculo  non  satis  attento 
pellegisse,etinde  notaminnocentiepiscopoimpegisse."  Non 
enim  breves  tantum  illas    novemdecim  capitulorum  sum- 
mas,  ut  fecit  Floras,  sed  ipsa  quoque  Scoti  pluribus  in  lo- 
cis  verba,  ex  integro  illius  operedescripta,responsioni  suce 
inseruit  Prudentius.  Nisi  putandum  potius,  ex  Semipelagia- 
norum  numero  fuisse  censorem  ilium,  vel,  quod  Flodoard  o 
et  aliis  annalium  scriptoribus  accidisse  videmus,  Rabani 
et   Hincmari   partibus    adversus    Gotteschalcum   nimium 
favisse:  turn   enim   de    Prudentii   dogmatibus   sinisterius 
eum  judicasse,  nihil  est  mirandum.     Cum  enim  iEneas, 
qui  synodo  Carisiacae  interfuerat,  in  Parisiensi  Ecclesia 
episcopus  esset  ordinandus :  pro  Gotteschalci  parte  capi- 
tula  nonnulla  edidit  Prudentius,    illis    quae  in    Carisiaco 
conventu  constituta  fuerant,  opposita,  quibus  si  episcopus 
postulatus  subscribere  recusaret,  ordinationi  ejus  se  ne- 
quaquam  assensurum,  missa  per  vicarium  tractoria  sua, 
protestatus  est.     Eamg  vero  integram,  quandoquidem  ad 
earn  de  qua  agitur  causam  in  primis  facit,   transcribendam 
hie  curavimus. 

Patri  venerabili  [Guenitoni  metropolitano  Senonicas  sedis  Antistiti]  et  cacteris 
patribus  fratribusque  sinccrissime  diligendis,  atque  coepiscopis  reverendis, 
Prudentius  aeternam  in  Domino  salutem. 

"  Quantum  ad  meritum  peccatorum  meorum  spectaf, 
justissimo  Deijudicio,  quantum  vero  ad  indebitas  atque 
indeficientes  ejus  misericordias  pertinere  dinoscitur,  nrisc- 

e  Supra,  rap.  8.  pag.  86.  f   Barth.  adversar.  lib.  18.  cap.  11. 

s  Ex  Appendkc  tomi  2.  conciliornm  Gallia;. 


162  COTTESCHALCI,    ET    PRyEDESTINATIAN^        CAP.  XI. 

ricordissimo  ipsius  munere,  infirmitatibus  pene  omnibus 
notis  depressus,  sancto  desiderabilique  vestro  conventui 
adesse  prohibeor.  Quod  autem  possum,  praesentibus  li- 
teris,  atque  legato  nostra?  Ecclesise  presbytero  Arnoldo, 
mei  consensus  praesentiam  eatenus  exhibeo,  ut  is  qui  ordi- 
nandus  est,  si  apostolicae  sedis  omnibus  institutis,  et  bea- 
torum  patrum  Innocentii,  Zosimi,  Bonifacii,  Xysti,  Leo- 
nis,  Gelasii,  Ccelestini,  Gregorii,  Hilarii,  Ambrosii,  Au- 
gustini,  Isidori,  Primasii,  Fulgentii,  Hieronymi,  Cassio- 
dori,  Bedae,  aliorumque  adaeque  catholicorum  atque  or- 
thodoxorum  virorum  scriptis  dictis,  ac  specialiter  super 
quatuor  capitulis,  quibus  omnis  Ecclesia  Catholica  ad- 
versus  Pelagium,  ejusque  haereseos  sequaces,  pugnavit  ac 
vicit,  atque  ad  posterorum  memoriam  litteris  auctoritate  et 
veritate  plenissimis  mandavit,  confitendo  subscribere,  et 
subscribendo  confiteri  voluerit;  ejus  me  ordinationi  con- 
sentaneum  esse  profiteor.  Sin  alias,  prorsus  neque  assen- 
tior,  neque  fidelibus  Christi  assentiendum  suadeo.  Capi- 
tulorum  vero  quatuor  praemissorum  seriem,  quamvis  res- 
train prudentiam  multo  vivacius,  quam  meara  extremita- 
tem  compertam  esse  non  dubitem,  necessario  tamen  bre- 
viter  adnectendam  judicavi,  ut  facilius  quid  sentiam,  cui 
veritati  consentiam,  vestra  bonitas  recognoscat.  Vide- 
licet : 

I.  Ut  liberum  arbitrium  in  Adam  merito  inobedientiae 
amissum,  ita  nobis  per  Dominum  nostrum  JESUM  Chris- 
tum redditum  atque  liberatum  confiteatur,  interim  in  spe, 
postmodum  autem  in  re,  sicut  dicit  apostolus :  ^e'1  enim 
salvi  facti  sumns ;  ut  tamen  semper  ad  omne  opus  bonum 
Dei  omnipotentis  gratia  indigeamus,  sive  cogitandum, 
sive  inchoandum,  operandum,  ac  perseveranter  consum- 
mandum ;  et  sine  ipsa  nihil  nos  posse  ullatenus,  aut  cogi- 
tare,  aut  velle,  aut  operare  sciamus. 

II.  Ut  Dei  omnipotentis  altissimo  secretoque  consilio 
credat,  atque  fateatur,  quosdam  Dei  gratuita  misericordia 
ante  omnia  saecula  praedestinatos  ad  vitam ;  quosdam  im- 
perserutabili  justitia  prsedestinatos  ad  pcenam  :  ut  id  vide- 

11  Rom.  cap.  8.  ver.  24, 


CAP.  XI.       CONTROVERSY  AB  EO  MOT/E,  IIISTORIA.  1G3 

licet,  sive  in  salvandis,  sive  in  damnandis,  praedestinave- 
rit,  quod  se  praescierat  esse  judicando  facturum  ;  dicente 
propheta :   Qui1  fecit  qucefutura  sunt. 

III.  Ut  credat  et  confiteatur  cum  omnibus  Catholicis, 
sanguinem  Domini  nostri  JESU  Christi  pro  omnibus 
hominibus  ex  toto  mundo  in  eum  credentibus  fusum ;  non 
autem  pro  illis  qui  nunquam  in  eum  crediderunt,  nee  ho- 
dieque  credunt,  nunquamque  credituri  sunt,  dicente  ipso 
Domino:  Venitk  enim  flius  hominis  non  ministrari  sed 
ministrare,  et  dare  animam  suam  in  redemptionem  pro 
multis. 

IV.  Ut  credat  atque  confiteatur,  Deum  omnipotentem 
omnes  quoscunque  vult  salvare,  et  neminem  posse  salvari 
ullatenus,  nisi  quern  ipse  salvaverit :  omnes  autem  sal- 
vari, quoscumque  ipse  salvare  voluerit.  Ac  per  hoc  qui* 
cumque  non  salvantur,  penitus  non  esse  voluntatis  illius 
ut  salventur ;  dicente  propheta :  Omnia1  qacccunque  vo- 
luit  Dominus  fecit  in  coclo,  et  in  terra,  in  mart  et  in 
omnibus  abyssis." 

"  Et  licet  quaedam  sint  alia,  quibus  in  Pelagio  damnatis 
universaliter  Ecclesia  consenserit,  sategerit,  atque  sub- 
scripserit ;  haec  tamen  specialiter  ad  versus  eum,  ej  usque 
complices,  per  apostolicam  sedem,  instantia  beatissimi 
Aurelii  Carthaginensis  episcopi,  atque  Augustini,  cum 
aliis  ducentis  quatuordecim  episcopis,  ab  ejus  pravissimis 
sensibus  eruta,  vindicata,  et  multis  tarn  epistolis  quam 
libris  toto  orbe  vulgata,  omnis  hodieque  gaudet,  confite- 
tur,  praedicat,  et  tenet,  atque  tenebit  Ecclesia.  His  per 
omnia  consentaneam  praedicabilem  paternitatem  fraterni- 
tatemque  vestram  gratia  superna  invictam  atque  praevali- 
dam,  et  suo  munere  gaudentem,  perpetuo  conservare  dig- 
netur." 

Hisce  capitnlis,  accepta  hac  epistola,  subscripserit 
/Eneas  necne,  pro  certo  non  habemus  ;  subscripsisse  ta- 
men, ex  eo  nobis  maximc  fit  verisimile,  quod  inter  Lupi 


'   Esa.  cap.  45.  vcr.  11.  juxta  LXX. 

k  Matt.  cap.  20.  ver.  28.  '  Tsal.  135.  vcr.  C. 


164  G0TTESCHALCI,    ET    PR^DESTINATIAN^E         CAP,  XI. 

Ferrariensis  epistolas  una  reperiatur  (ordine  nonagesima 
nona)  in  qua  et  ejus  veracem  doctrinam  commendat,  et  ordi- 
nationem  ejus  Prudentius cum  reliquis  episcopis  pariter  con- 
firmat.  Inde  vero  satis  elucescit,  quantopere  doctores  Galli- 
canos  ista  Gotteschalci  causa  exercuerit:  de  qua  etiam, 
scripta  ad  Lugdunensem  Ecclesiam  epistola,episcopus  qui- 
dam  significavit ;  "  quantum"1  apud  eos  esset  de  hiscequaes- 
tionibus  inquirendi  studium,  et  quanta  dissonantia  senten- 
tiarum,  quantaque  aviditate  desideraretur,  ut  de  his  rebus 
aliquid  certum  et  absque  ambiguitate  sequendum  inveniri 
et  ostendi  posset."  Turn  "  quosdam",  qui  adversus  Got- 
teschalcum  scripserint,  fere  sex  numero  memoravit :  nee 
tamen  aliquem  eorum  ad  rem  de  qua  quaeritur  sufficienti 
ratione  satis  fecisse  conquestus  est;"  deinde  haec  subjunxit 
verba.  "  Quae0  autem  inter  nostros  inde  sit  maxima  con- 
tentio,  vobis  significo.  Quidam  dicunt  Augustinum  edi- 
disse  libellum  quern  HypognosticwnP  praeintitulavit.  Et 
quidam  nostrorum  dicunt,  non  a  praefato  viro  evmdem  li- 
bellum esse  editum :  quod  mendacium  esse  cito  probare 
poterit,  qui  secundum  libellum  Augustini  quern  in  Gene- 
sim  contra  Manichaeos  edidit,  ad  finem  usque  perlegerit ; 
ubi  demonstrat  se  ipsam  quaestionem  cum  aliis  quinque 
contra  rabiem  Manichaeorum  edidisse.  Et  propterea  in 
Retractatione  nihil  inde  commemorat  ;  quia  quaecunque 
aliorsum  de  prsedestinatione  dixerat,  in  eodem  libello  cor- 
rigere  videtur." 

Quibus  hoc  responsum  retulit  Remigius  Lugdunensis 
archiepiscopus.  "  Hisq  verbis  quid  aliud  in  primis  re- 
spondere  possumus,  nisi  quia  de  his  rebus  (auxiliante  et 
protegente  divina  misericordia)  nullus  labor,  nulla  necessi- 
tas  nova  inquirendi,  et  inveniendi  et  scribendi  apud  eos 
extitisset,  nee  tanta  dissensio  et  contentio  exoriri  potuis- 
set :  si  remoto  omni  praesiunptionis  atque  animositatis 
studio,  sola  apud  illos  Veritas  in  sanctorum  patrum  dogma- 
tibus,  etecclesiasticis  definitionibus,  quorum  rectissimam  fi- 
dem  et  fidelissimam  doctrinam   semper  honorabiliter  et 


m  Tom.  9.  Biblioth.  Patr.  part.  1.  pag.  1072.  C.  edit.  Colon. 

»  Ibid.  pag.  1053.  E.  °  Ibid.  pag.  1072.  C.  D. 

p  al.  HypomnesticGm.  i  Ibid.  pag.  1072.  E.  F. 


cap,  xr.     controversy:  ab  eo  mot.e,  iiistoria.  165 

fideliter  et  secuta  est,  et  sequitur,  et   sequetur  Ecclesia, 
unanimiter,  et  humiliter    atque   obedienter  inquireretur, 
et  quod  inventum  esset,  pacifica  et  tranquilla  pietate  omni- 
bus  sequendum  proponeretur,  et.  commendaretur  :    nee 
propter  unum  libellum  usque  hodie  incerti  auctoris,  et  in- 
usitati  atque  nullatenus  recipiendi   sensus,  de  quaestione 
praescientias  et  praedestinationis  Dei,  tarn   claris  et  tanta 
firmitate    solidatis    ecclesiasticae    veritatis    institutionibus 
praeferre  maluissent.      Quid  enim  causae  extitit,  ut  ilia 
omnia  postponerentur,  et  Scripturae  sanctas  Veritas  minus 
discussa  et  considerata  negligeretur,  et  his  omnibus,  quod 
nullo  certo  auctore,  nulla  vera  ratione,  fultum  est,  sequen- 
dum potius  judicaretur  ?  nisi  a  parte  ipsum  contentionis 
malum,  quo  semel  praesumpta  sententia,  et  sensus  inconsi- 
derate prolatus  obstinate  potius  defendendus,  quam  salu- 
briter  putatus  est  corrigendus.     Unde  etiam   satis  mirari 
non  possumus,   quomodo  illae  quinque  vel  sex  quaestiones 
a  beato  Augustino  contra  Manichaeorum  rabiem   prolatae 
esse  credi  potuerint:    cum  sicut   et  multipliers  libri  ejus- 
dem  sancti  Doctoris  testantur,    et    ipse    Hypomnesticwn 
libellus  manifeste  ostendit,  a  Pelagianis  primum  ha?reticis 
contra  fidem  Ecclesiee  sint  objects,  et  ad  eorum  confuta- 
tionem  diligentius  sint  tractatae ;  certissime  autem,  quando 
illos  libros  beatus  Augustinus  de  expositione  Genesis  con- 
tra ManichaDOS  scripsit,  nee  dum  Pelagiani  auditi  aut  ex- 
orti  fuerint,  sed  longo  post  tempore  ecclesiam  Dei  ccepe- 
rint  impugnare." 

Eodem  quoque  tempore  a  Remigio  ad  Hincmari  simul 
et  Rabani,  adhuc  superstitis,  epistolas  edita  est  responsio. 
Remigii  enim  Lugdunensis  nomine  a  Johanner  Maldonato 
citatur.  Liber  de  tribus  episcoporum  epistolis  :  cui  pos- 
tea  ex  Nicolai  Fabri  apographo,  a  quo  authoris  nomen 
aberat,  in  lucem  emisso,  Lugdunensis  Ecclesiae  titulum 
praefixit  editor  ;  primorum  libri  verborum  authoritate  fre- 
tus,  quae  ita  sese  habent.  "  Quorundam  venerabilium 
virorum  trium  videlicet  episcoporum,  ad  Ecclesiam  nos- 

''  Maldonat.  in  Mutt.  cap.  20.  ver.  28.  ct  Joh.  cap.  17.  ver.  9. 


lt>6  GOTTESCIIALCI,    ET    PRiEDESTINATMNJE      CAP.  XI. 

tram,  id  est,  Lugcluncnsem  epistola?  perlatae  sunt.  Ex 
quibus  duae  priores  siinpliciter  et  sinceriter  de  quadam 
profunda  et  perplexa  queestione,  qua?  jam  per  aliquot  an- 
nos  inter  plures,  multa  et  varia  disceptatione  vel  etiam 
contentione,  versatur,  de  veritate  scilicet  divinae  prsescien- 
tise  et  praedestinationis,  et  quid  ipsis  videretur  aperuisse 
et  exposuisse,  et  quid  prazfata  Ecclesia  nostra,  Deo  inspi- 
rante  atque  auxiliante,  de  eadem  re  sentiat,  ut  eis  vere  et 
fideliter  respondeatur,  attentius  flagitare  et  exigere  nos- 
cuntur." 

Ecclesiae  vero  suae  hac  de  re  sententiam,  septem  regulis 
comprehensam,  explicat  Remigius.  Quas  divinarum  scrip- 
turarum  primum,  deinde  antiquae  Ecclesia?  et  orthodox- 
orum  Patrum  auctoritate  confirmat. 


Remigiis   Lugdunensis,    De  veritate   praescientiae    et   praedestinationis,   septem 

regulse. 

I. 

"  Ut  omnino  firmissime  ac  fidelissime  teneamus,  quia 
omnipotens  Deus  nihil  ex  tempore  praescierit  vel  praedes- 
tinaverit :  sed  sicut  ipse  absque  ullo  initio  aeternus  et  in- 
commutabilis  est,  ita  ejus  praescientia  ac  praedestinatio 
sempiterna  atque  incommutabilis  sit.  Nulla  enim  Deo 
nova  voluntas,  nullum  novum  consilium,  nulla  nova  dispo- 
sitio,  nullum  novum  judicium,  quasi  ex  seterno  apud  ipsum 
et  in  ipso  non  fuei"it,  sed  postmodum  esse  cceperit.  Nihil 
namque  ejus  divinitati  est  accidens  ;  nihil  in  ejus  deitate 
potest  augeri,  vel  minui,  vel  mutari.  Et  ideo  quicquid 
pracscivit,  aeternaliter  praescivit,  quicquid  prsedestinavit 
proculdubio  aeternaliter  praedestinavit." 

II. 

"Nihil  omnino  esse  aut  fuisse  aut  futurum  esse  potest 
in  operibus  Dei,  quas  sive  in  condendis,  sive  in  regendis, 
sive  in  consummandis  vel  finiendis  creaturis  agit,  quod  non 
ipse  in  suo  aeterno  consilio  atque  judicio,  et  veraciter  prae- 

s  Tom.  9.  Biblioth.  Patr.  part.  1,  pag.  1054. 


CAP.  XI.       CONTROVERSY  AB  EO  MOT.E,  IIISTORIA.  167 

scierit,  et  immobilitcr  praedestinaverit.  Atquc  ita  omne 
quod  temporale  est  intemporaliter  sua  praescientia  et  pras- 
destinatione  praecedit;  et  omne  quod  in  ejusaeterna  prse- 
scientia et  praedestinatione  dispositum  est,  etiam  in  rebus 
esse  potest :  quicquid  vero  ibi  dispositum  non  est,  nun- 
quam  et  nusquam  esse  potest.  Nihil  enim  temere  vel  for- 
tuito,  sed  omnia  esterase  suae  sapientias  consilio  et  ratione 
facit.  Unde  constat  omnino  in  utramque  partem,  electo- 
rum  videlicet  et  reproborum,  nisi  eorum  velglorificationem 
vel  damnationem  justissimam  praescientia  et  praedestinatio 
divina  praecederet,  nunquam  in  eis  fieri  et  adimpleri  pos- 
set: sicut  nihil  omnino  in  operibus  divinis  esse  potest. 
Quod  non  ibi  praecesserit." 

III. 

"  In  operibus  omnipotentis  Dei,  non  sunt  alia  praescita 
et  alia  praedestinata :  sed  quicquid  ibi  est  praescitum,  quia 
totum  est  bonum  et  justum,  sine  dubio  est  etiam  praedcsti- 
natum,  et  quicquid  est  praedestinatum,  utique  est  praesci- 
tum ;  quia  praedestinatio  sine  praescientia  esse  non  potest. 
Sic  ergo  in  praeordinatione  electorum  ad  vitam,  et  in  prae- 
ordinatione  reproborum  ad  mortem  ;  quia  utrumque  jus- 
tum opus  Dei  est,  sicut  Psalmista  testatur  dicens ;  Justus1 
Dominus  in  omnibus  viis  suis,  et  sanctus  in  omnibus  operi- 
bus suis ;  nee  praescientia  ejus  sine  praedestinatione,  nee 
praedestinatio  sine  praescientia  intelligi  potest  :  quia  istud 
justum  et  rectum  opus  suumet  vere  prsescivit,  et  praescien- 
do  juste  praedestinavit." 

IV. 

"  Haec  duo  in  operibus  rationalis  creaturae  et  distincte 
et  conjuncte  intelligi  possunt :  quia  scilicet  ejusdem  crea- 
turae opera  alia  sunt  bona,  alia  sunt  mala.  Et  quia  bona 
opera  ita  sunt  ipsius  creaturae,  ut  sint  omnino  principaliter 
et  veraciter  opera  Creatoris,  qui  operatutM  in  ea  et  velle  et 
perficcre  pro  bona  voluntate,  rectissime  tanquam  vere  di- 

'  Psalm.  145.  vcr.  17.  "  Thilipp.  cap.  2.  vcr.  13. 


168  G0TTESCHALCI,    ET    PRvEDESTINATIAN^E         CAP.  XI. 

vina,  id  est,  divinitus  inspirata  et  gesta,  et  praescita  et 
praedestinata  debent  intelligi.  Mala  vero  opera  ejusdem 
creaturae,  quia  ipsius  tantummodo  sunt,  et  ex  ejus  vitio 
non  ex  Dei  voluntate  vel  operatione  procedunt ;  praescita 
a  Deo  dici  possunt,  praedestinata  non  possunt.  Quia  ita 
est  ille  certissime  proescius  omnium  futurorum,  et  bono- 
rum  scilicet  et  malorum ;  ut  nunquam  esse  possit  prsedes- 
tinator,  sicut  nee  auctor,  malorum." 

V. 

"  Quod  omnipotens  Deus  eadem  praescientia  et  pras- 
destinatione  sua  ita  quosdam  malos  in  sua  iniquitate,  et 
impietate  et  praescierit  perseveraturos,  et  ob  hoc  juste 
praedestinaverit  perituros;  ut  ex  ipsa  certa  praescientia, 
et  justa  preedestinatione  sua,  nulli  necessitatem  imposue- 
rit  ut  malus  esset,  et  aliud  esse  non  posset.  Hoc  enim  si 
fecisset,  quod  absit  de  ejus  bonitate  sentire,  ipse  utique 
esset  auctor  malorum,  quae  suae  potestatis  violentia  fieri 
compulisset.  Non  ergo  ille,  tantae  bonitatis  et  pietatis 
pater,  quemquam  impellit  aut  compellit  ad  malum  opus 
agendum  vel  in  malo  opere  permanendum :  tamen  vere 
constringit  et  compellit  judicio  in  malis  perseverantes  ad 
justum  supplicium  luendum.  Et  ibi  ergo  bonus,  quia  ne- 
minem  vult  malum  esse  ;  et  hie  Justus,  quia  nullum  ini- 
quum  et  impium  permittit  impunitum  esse  :  nusquam  au- 
tem  malus,  qui  malorum  tantummodo  ultor,  nunquam  auc- 
tor existit." 

VI. 

"  Ut  in  divinis  scripturis  nequaquam  hoc  pueriliter 
queeratur  vel  exigatur,  ut  ibi  solummodo  intelligatur  divi- 
na  praescientia  et  praedestinatio,  ubi  haec  ipsa  nomina 
praescientia)  et  praedestinationis  expresse  et  proprie  posita 
inveniuntur  :  sicut  eo  loco  ubi  apostolus  elicit ;  Nam""  quos 
prccscimt  et  pnvdestinavit  conformes  fieri  imaginis  Filii 
sui,  sed  ubicumque  res  ipsa  ejusdem  divinse  preescientiae 

w  Rom.  cap.  8.  ver.  29. 


CAP.  XI.       CONTROVERSY    AB    EO    MOTiE,    IIISTORIA.  1G0 

et  praedestinationis  certissime  posita  legitur,  praescientiam 
et  prasdestinationem  ipsam  intelligendam  esse  minime  du- 
bitemus." 

VII. 

"  Ut  neque  de  electis  Dei  ullum  perire  posse  credamus, 
neque  de  reprobis  aliquem  salvari  ullatenus  existimemus. 
Non  quia  lion  possunt  bomines  de  malo  ad  bonum  commu- 
tari,  et  de  malis  et  pravis  boni  ac  recti  fieri  :  sed  quia  in 
melius  mutari  noluerunt,  et  in  pessimis  operibus  usque  in 
finem  perseverare  voluerunt ;  nee  possunt  ullo  modo  per- 
tinere  ad  sortem  electorum,  qui  magis  elegerunt  permanere 
in  malitia  iniquitatum  et  impietatum  suarum.  Hoc  enim 
pessimum  et  nefarium  malum,  quod  est  nolle  ad  Deum 
converti,  neque  de  malo  ad  bonum  commutari ;  sed  se- 
cundum* diiritiam  et  imptenitentiam  cordis  sui  thesaurizare 
sibi  iram  in  die  irce  et  revelationis  jusli  judicii,  ille  in  eis 
aeterna  sua  praescientia  verissime  praevidit  futurum,  qui 
omnino  falli  non  potest ;  et  quia  boc  verissime  praescivit, 
juste  omnino  tales  perditioni  aeternae  praedestinavit.  Quod 
ergo  non  possunt  salvari,  eorum  est  vitium  quia  nolunt, 
non  Dei,  quod  absit,  aliqua  iniquitas,  qui  erga  illos  et 
verax  semper  extitit  in  praescientia  sua,  et  Justus  injudicio 
suo.  Licet  sit  et  aliud  genus  reproborum,  in  innumera- 
bilibus  videlicet  millibus  parvulorum,  qui  nee  aetatem  nee 
sensum  ad  aliquid  boni  agendum  unquam  acceperunt ;  sed 
in  sola  originalis  peccati,  quae  per  unum  hominem  in  mun- 
dum  intravit,  damnatione  perierunt.  De  quibus  quid 
aliud  dicendum,  nisi  quod  et  in  eorum  reprobatione  atque 
interitu  omnipotens  Deus  Justus  est;  in  quibus  non  natu- 
ram  bene  a  se  conditam,  sed  culpam  male  admissam,  et  in 
eos  originaliter  transfusam,  justa  ultione  damnavit  ?" 

Ejusdem  Remigii  Lugdunensis  in  tredecim  Pauli  episto- 
las  habemus  commentarios :  non  illos  quidem  (uti  arbi- 
tratus  est  Maldonatusy)  qui  Ambrosio  Mediolanensi,  sed 


*  Roiru  cap.  2.  ver.  5. 

v  Maldonat.  in  Mutt.  cap.  19.  vcr.  9.  et  cap.  12.  vev.  32. 


170  GOTTESCIIALd,    ET    PR^DESTINATIAN.E        CAP.    XI. 

qui  Haymoni  Halberstatensi  episcopo  vulgo  tribuuntur; 
eta Johanne Baptista  Villalpando,  falso  Remigii  Remensis 
titulo  sunt  editi,  ej  usque  nomine  a  Cuthberto  Tonstalloin- 
deque  a  Bellarmino  et  aliis,  in  quaestione  sacraraentaria 
prius  producti.  In  tredecim  epistolas  dixi :  quoniam  qui  in 
epistolam  ad  Hebraeos  reliquis  adjunguntur,  neque  Hay- 
monis  neque  Remigii,  sed  Primasii  esse ;  sicut  et  eos 
qui  Ambrosianis  annectuntur,  et  Ambrosii  nomine  ab 
Algero,  Petro  Longobardo,  et  aliis  citantur,  ex  Johannis 
Cbrysostomi  in  eandem  epistolam  homiliis,  Cassiodori  ro- 
gatu  a  Mutiano  Scholastico  latine  conversis,  ad  verbum 
excerptos  esse,  deprehendi. 

Porro  Remigio  in  tutanda  Gottescbalci  causa  adjunxit 
se  etiam  Ratramnus2  monacbus  Corbeiensis  ;  libro  ad  Ka- 
rolum  Calvum    regem   de  praedestinatione   scripto.      De 
quo  Sigebertus.    "  Ratramus*  scripsit  librum  de  corpore 
et  sanguine  Domini,  et  ad  Karolum  librum  de   praedesti- 
natione."    Et  Trithemius,  in  scriptorum  ecclesiasticorum 
catalogo.     "  Bertramus  presbyter  et  monachus,  in  divinis 
scripturis  valde  peritus,   et  in  Uteris  secularium  disciplina- 
rum  egregie    doctus,  ingenio   subtilis   et  clarus  eloquio, 
nee  minus  vita    quam  doctrina  insignis  ;     scripsit  multa 
praeclara  oposcula,  de  quibus  ad  meam  notitiam  pauca  per 
venerunt.     Ad    Karolum  regem,  fratrem   Lotharii  impe- 
ratoris,    scripsit  commendabile  opus  De  praedestinatione ; 
et  De  corpore  et  sanguine  Domini,  lib.   1."    Pervulga- 
tum  nimirum  ilium,  cui  Bertrami  nomen  ex  Trithemio  af- 
fixit  primus  editor :  hacb  tamen  adjecta  admonitiuncula, 
quae  in  posterioribus  editionibus  est  omissa.     "  De  nomine 
autboris  hujus  norit  lector,  quod  quamvis  alicubi   aliter 
quam  bic  habetur,  nomen  ejus  exprimatur :  tamen  appel- 
lationem  istam  esse  magis  communem  ac  familiarem,  ideo- 
que  banc  illi  praeferendam." 

Inter  opuscula  vero  ejus,  quae  ad  Trithemii  notitiam 
non  pervenerunt,  unum  est,  De  nativitate  Cliristi,  (in 
quo  eandem,  quam  in  libro  de  corpore  et  sanguine  Do- 


'•  Flodoard.  lib.  3.  cap.  15.  a  lib.  de  viris  illustrib.  cap.  96. 

b  Bertram.de  corp.  et  sangu.  Domini,  edit.  Colon,  an.  1532.  et  1S54^ 


CAP.  XI.      CONTROVERSIES  AB  EO  UOTJE,   HISTORIA.  171 

mini  tradidit,  doctrinam  propugnat.)  De  Anima  alterum  : 
quorum  utrumque  turn  in  Sarisburiensi  turn  in  Bencdictini 
Collegii  apud  Cantabrigienses  bibliotheca  asservatur. 
Item  liber  contra  Graecos  :  qui  in  Thuana  bibliotheca  pe- 
nes fratres  Puteanos  est  :  et  cum  aliis  ejusdem  argumenti 
libellis  a  Jacobo  Sirmondo  V.  C.  propediem  edendus  ex- 
pectatur.  Ad  eundenv",  ut  videtur,  Ratramnum ;  sive 
Ratrannum,  epistolam  suam  septuagesimam  nonam  scripsit 
Lupus  Ferrariensis  Abbas ;  et  Gotteschalcus  carmen :  cu- 
jus  hoc  procemiolum,  ut  et  ejusdem  Gotteschalci  quicquid 
habemus  reliquum  ab  interitu  vindicavit  a  me  modo  nomina- 
tus  vird  doctus  cui  tot  alia  veterum  monumenta  lucem  de- 
bent. 

Age,  quseso,  perge  Clio, 
Propera  celer  virago ; 
Repeda  sagax  propago, 
Cui  frater  est  Apollo. 

Fer  amico  ovans  Ratramno, 
Domino,  patri,  magistro, 
Calamo  metrum  impolito, 
Quod  ei  libens  remitto. 


c  Fuit  enim  et  Ratrannus  proepositus  monasterii  Orbacensis  :  apud  Flodoard. 
lib.  3.  cap.  28.  Eo  vero  tempore  quo  in  Carisiaca  synodo  condemnatus  est 
Gotteschalcus,  monasterii  illius  abbas  fuit  Bavo  :  supra  pag.  60.  (cum  Flodo  • 
ardo,  lib.  3.  cap.  11.) 

d  Sirmond.  not.  in  Ennodii  Ticinens.  lib.  5.  epist.  7. 


172  G0TTESCHALCT,    ET    PR^EDESTINATIAN^        CAP.  XII. 


CAP.  XII. 


Concilii  Valentini  canones,  capitulis  Carisiaci  conventus  et  Johannis  Scoti 

oppositi. 

Rabanum,  Lupum  Servatum,  Amalarium,  Johannem 
Scotum  et  Hincmarum  contra  Gotteschalcum  ;  atque  ex  alia 
parte  Florum,  Prudentium,  Remigium  et  Ratramnum, 
pro  eodem  dimicantes  conspeximus.  Ejusdem  causam  in 
Moguntina  et  Carisiaca  synodo  condemnatam  audivimus : 
eandem  in  Valentina  et  Lingonensi  vindicatam  jam  vide- 
bimus,     Eta  Valentinae  quidem  acta  ita  sese  habent. 

PRiEFATIO  CONCILII  VALENTINI. 

"  Regnante  Domino  nostro  Jesu  Christo,  anno 
DCCCLV.  ab  Incarnatione  ejus,  gloriosissimo  Lothario 
imperante  XV.  Indictione  III.  mense  Januario,  VI.  Idus 
ejusdem  mensis,  apud  urbem  Valentinam,  in  domo  Basilicas 
S.  Johannis  adjacente.  Cum  propter  causam  episcopi 
civitatis  ipsius  criminibus  diffamati,  ex  jussione  praefati  pii 
principis,  reverentissimi  trium  provinciarum  episcopi  in 
unum  collecti  resedissent;  id  est,  Lugdunensium,  Vien- 
nensium,  et  Arelatensium,  numero  XIV.  quibus  praefue- 
runt,  auctore  Domino,  episcopi  metropolitan^  videlicet 
Remigius  Lugdunensis,  Agilmarus  Viennensis,  Rodlandus 
Arelatensis,  conlaborante  eis  quam  maxime  venerabili  Eb- 
bone  Gratianopolitano  episcopo  ;  adjuncto  etiam  venera- 
bili ccetu  presbyterorum,  devotissimis  quoque  diaconis 
adstantibus,  evangeliis  in  medio  positis,  post  objectiones 
episcopo  factas,  discussas,  et  finitas,  placuit  omnibus  in 

a  Ann.  dccclv. 


CAP.  XH.     CONTROVERSI^E  AB  EO  MOTJE,  HISTORIA.  173 

sancta  synodo  constitutes,  ne  fratrum  conventus  absque 
aedificatione  disced  ere  t,  haec  pauca  in  Cliristi  nomine,  quae 
subter  adnexa  sunt,  ad  commonitionem  sui  caeteror uni- 
que fideliiun,  devota  et  sollicita  pietate  adnotare." 


CANONES. 

I.  Quod  novitates  vocum  omni  studio  vitandse  sint. 

"  Quia  doctorem  gentium  in  fide  et  veritate  fideliter 
commonentem  obedienterque  audimus  :  O  Timotheeh,  depo- 
sit urn  custodi,  devitans  prof  anas  vocum  novitates,  et  oppo- 
sitioncs  falsi  nominis  scientia?,  quam  quidam  promittentes 
circa  fidem  exciderunt.  Et  iterum  ;  Profana0  auiem  et  in- 
aniloquia  devita :  multum  enim  proficiunt  ad  impietatem,  et 
sermo  eorum  ut  cancer  serpit.  Et  iterum  :  Stultas  autem 
et  sine  disciplina  quccstiones  devita ;  sciens  quia  generant 
lites :  servum  autem  Domini  non  oportet  litigare.  Et  ite- 
rum ;  Nihil*  per  contentionem  neque  per  inanem  gloria  m. 
Paci,  quantum  Deus  dederit,  et  caritati  studere  cupientes, 
attendentes  pium  ejusdem  apostoli  consilium,  Solliciti1 ser- 
vare  unitatem  spiritus  in  vinculo  pads :  novitates  vocum, 
et  praesumptivas  garrulitates,  unde  potius  inter  fratres 
contentionum  et  scandalorum  fomes  excitari  potest,  quam 
aedificatio  ulla  timoris  Dei  succrescere,  cum  studio  omni 
devitamus ;  indubitanter  autem  doctoribus  pie  et  recte 
tractantibus  verbum  veritatis,  ipsisque  sacra?  Scriptural 
lucidissimis  expositoribus,  id  est,  Cypriano,  Hilario,  Am- 
brosio,  Hieronymo,  Augustino,  cceterisque  in  Catliolica 
pietate  quiescentibus,  reverenter  auditum,  et  obtemperan- 
ter  intcllectum  submittimus,  et  pro  viribus  quae  ad  salutem 
nostram  scripserunt  amplectimur.  Nam  de  praescientia 
Dei,  et  de  praedestinatione,  et  de  quaestionibus  aliis,  in  qui- 
bus  fratrum  animi  non  parum  scandalizati  probantur,  illud 


b  1  Tim.  cap.  G.  ver.  20.  c  2  Tim.  cap.  2.  ver.  16. 

<*  2  Tim.  cap.  2.  ver.  23.  '    Phil.  cap.  2.  vcv.  3. 

L  plies,  cap.  4.  ver.  3. 

VOL.  IV.  N 


174'  GOTTESCHALCI,    ET   PR/EDESTINATIAN^         CAP.  XII. 

tantum  firmissime  tenendum  esse  credimus,  quod  ex  ma- 
ternis  Ecclesise  visceribus  nos  hausisse  gaudemus." 

II.  De  setema  Dei  praescientia  bonorum  et  malorum. 

"  Deum  praescire  et  prasscisse  aeternaliter,  et  bona  qua; 
boni  erant  facturi,  et  mala  quae  mali  sunt  gesturi,  quia  vo- 
cem  Scripturae  dicentis  habemus :  Deus8  ceterne,  qui  ab- 
sconditorum  es  cognitor,  qui  nosti  omnia  antequam  Jiant ; 
fideliter  tenemus,  et  placet  tenere,  bonos  praescisse  omni- 
no  per  gratiam  snam  bonos  futuros,  et  per  eandem  gratiam 
aeterna  prsemia  accepturos  :  malos  praescisse  per  propriam 
malitiam  malos  futuros  et  per  suam  justitiam  aeterna  ul- 
tione  damnandos  :  ut  secundum  Psalmistam,  quiah  potestas 
Dei  est,  et  Domini  misericordia,  reddat  unicuique  secun- 
dum opera  sua.  Et  sicut  apostolica  doctrina  se  habet; 
His1  quidem  qui  secundum  patientiam  boni  operis,  gloriam 
et  honorem  et  incorruptionem  qucerunt,  vitam  ceternmn :  his 
autem  qui  ex  contentione,  et  qui  non  acquiescunt  veritati, 
credunt  autem  iniquitati,  ira  et  indignatio,  tribulatio  et  an- 
gustia  in  omnem  animam  hominis  operantis  malum.  In 
eodem  sensu  idem  alibi  :  Ink  revelatione,  inquit,  Domini 
JES  U  Christi  de  coelo  cum  angelis  virtutis  ejus,  in  igne 
flafnmce  dantis  vindictam  his  qui  non  noverunt  Deum,  et  qui 
non  obediunt  evangelio  Domini  nostri  Jesu  Christi;  qui 
poenas  dabunt  in  interitu  ceternas,  cum  venerit  glorificari  in 
Sanctis  suis,  et  admirabUis  fieri  in  omnibus  qui  crediderunt. 
Nee  prorsus  ulli  malo  praescientiam  Dei  imposuisse  neces- 
sitatem,  ut  aliud  esse  non  posset ;  sed  quod  ille  futurus 
erat  ex  propria  voluntate,  ille  sicuti  Deus,  qui  novit  om- 
nia antequam  fiant,  prassciit  ex  sua  omnipotenti  et  incom- 
mutabili  majestate.  Nee  ex  pracjudicio  ejus  aliquem,  sed 
ex  merito  propria?  iniquitatis  credimus  condemnari.  Nee 
ipsos  malos  ideo  perire,  quia  boni  esse  non  potuerunt, 
sed  quia    boni    esse    noluerunt,    suoque  vitio   in    massa 


Dan.  cap.  13.  ver.  12.  h  Psalm.  G2.  ver.  11,  12. 

Rom.  cap.  2.  ver.  7.  k  2  Thess.  cap.  1.  ver.  7,  8,  9, 


10. 


CAP.  XII.       CONTROVERSItf:  AB  EO  MOT/E,  HISTORTA.  175 

damnationis,  vel  merito  originali,  vel  ctiam  actuali  per- 
manserunt." 

III.  De  proedestinatione  Dei,  electorum  ad  vitam,  et  impiorum  ad  mortem. 

"  Setl  et  de  proedestinatione  Dei  placuit,  et  fideliter 
placet;  juxta  auctoritatem  apostolicam,  quae  dicit ;  An1 
non  habct  potestatem  fgulus  luti,  ex  cadem  massa  facere 
aliud  vas  in  honor  em,  aliud  vero  in  contumeliam  ?  ubi  et 
statim  subjungit;  Quod  si  volens  Dens  ostendere  iram,  et 
notam  facere  potentiam  suam,  sustinuit  in  multa  patientia 
vasa  irce  aptata  sive  prccparata  in  interitum,  ut  ostcnderet 
divitias  gratia;  sua:  in  vasa  misericordia;  qucv  praparavit  in 
gloriam.  Fidenter  fatemur,  praedestinationem  electorum 
ad  vitam,  et  praedestinationem  impiorum  ad  mortem :  in 
electione  tamen  salvandorum,  misericordiam  Dei  praece- 
dere  meritum  bonum ;  in  damnatione  autem  periturorum 
meritum  malum  prascedere  justum  Dei  judicium.  Pro3- 
destinatione  autem  Deum  ea  tantum  statuisse,  qua)  ipse 
vel  gratuita  misericordia,  vel  justo  judicio  facturus  erat ; 
secundum  Scripturam  dicentem :  Quim  fecit  qua?  futura 
sunt.  In  malis  vero  ipsorum  malitiam  praescisse,  quia  ex 
ipsis  est ;  non  praadestinasse,  quia  ex  illo  non  est.  Pcenam 
sane  malum  meritum  eorum  sequentem,  uti  Deum,  qui 
omnia  prospicit,  praescivisse  ;  et  praedestinasse,  quia  Justus 
est ;  apud  quern  est,  ut  sanctus  Augustinus  ait,  de  omni- 
bus omnino  rebus  tarn  fixa  sententia,  quam  certa  prasci- 
entia.  Ad  hoc  siquidem  facit  sapientis  dictum :  Paratan 
sunt  derisoribus  judicia,  et  mallei  percutientes  stultorum 
corporibus.  De  hac  immobilitate  praescientiae  et  praedes- 
tinationis  Dei,  per  quam  apud  eum  futura  jam  facta  sunt, 
etiam  apud  Ecclesiastem  bene  intelligitur  dictum:  Cog- 
novi0  quod  omnia  opera  qua:  fecit  Deus,  persevcrcnl  in 
perpeiuum.  Non  possumus  his  addere,  nee  auferre,  qua: 
fecit  Deus  ut  thneatur.     Verum  aliquos   ad  malum  prae- 

1  Rom.  cap.  9.  ver.  21,  22,  23. 

1,1  Esai.  cap.  45.  ver.  11.  (secundum  LXX.) 

"  Prov.  cap.  19.  ver.  29,  °  Eccles.  cap.  3,  ver.  14. 

N    2 


176  GOTTESCHALCI,  ET  PR^DESTINATIAN^        CAP.  XII. 

destinatos  esse  divina  potestate,  videlicet  ut  quasi  aliud 
esse  non  possint ;  non  solum  non  credimus,  sed  etiam  si 
sunt,  qui  tantum  mali  credere  velint,  cum  omni  detesta- 
tione,  sicut  Arausica'1  Synodus,  illis  anathema  dicimus." 

IV.  De  redcmptione  sanguinis  Christ!,  et  de  quatuor,  et  novemdecim 

Capitulis. 

"  Item  de  redemptione  sanguinis  Christi,  propter  ni- 
mium  errorem  qui  de  hac  causa  exortus  est,  ita  ut  qui- 
dam,  (sicut  eorum  scripta  indicant)  etiam  pro  illis  impiis, 
qui  a  mundi  exordio  usque  ad  passionem  Domini  in  sua 
impietate  mortui  aeterna  damnatione  puniti  sunt,  effusum 
eum  definiant,  contra  illud  propheticum ;  Eroq  mors  tua 
o  mors,  ero  morsus  tuus  inferne :  Illud  nobis  simpliciter  et 
fideliter  tenendum  ac  docendum  placet,  juxta  evangelicam 
et  apostolicam  veritatem,  quod  pro  illis  hoc  datum  pre- 
tium  teneamus,  de  quibus  ipse  Dominus  noster  ait :  Sicuf 
Moyses  exaltavit  serpentem  in  deserto,  ita  exaltari  oportet 
/ilium  hominis,  ut  omnis  qui  credit  in  ipso  non  pereat,  sed 
habeat  vitam  ceternam.  Sic  en'im  Deus  dilexit  mundum,  ut 
filium  suum  unigenitum  daret,  ut  omnis  qui  credit  in  eum 
non pereat, sed habeat vitam  ceternam.  Et  apostolus:  C/iris- 
tus*,  inquit,  semel  oblatus  est  ad  multorum  exhaurienda 
peccata.  Porro  capitula  quatuor,  quae  a  concilio  fratrum 
nostrorum  minus  prospecte  suscepta  sunt,  propter  inutilita- 
tem,  vel  etiam  noxietatem,  et  errorem  contrarium  veritati : 
sed  et  alia  novemdecim  syllogismis  ineptissime  conclusa,  et 
licet  jactetur,  nulla  seculari  literatura  nitentia,  in  quibus 
commentvim  Diaboli  potius,  quam  argumentum  aliquod 
fidei  deprehenditur,  a  pio  auditu  fidelium  penitus  explo- 
dimus ;  et  ut  talia  et  similia  caveantur,  per  omnia,  aucto- 
ritate  Spiritus  sancti  interdicimus.  Novarum  etiam  rerum 
introductores,  ne  districtius  feriantur,  castigandos  esse 
censemus." 


P  Concil.  Arausican.  can.  II.  cap.  25.       'i  Hose.  cap.  13.  ver.  14. 
r  Joh.  cap.  3.  ver.  14,  15,  1G.  s  Heb.  cap.  9.  ver.  28, 


CAP.  XH.       CONTROVERSY  AB  EO  MOT/E,  IIISTORIA.  177 


V.  Quod  omnes    regenerati  a   peccatis  abluti   sint :     non  tamen  omnes  salvi 

fiant. 

"  Item  firmissime  tenendum  credimus,  quod  omnis  mul- 
titude fidelium  ex  aqua  et  Spiritu  sancto  regenerate,  ac 
per  hoc  veraciter  Ecclesiag  incorporata  et  juxta  doctrinam 
apostolicam,  in*  rnorte  Christi  bapiizata ;  in  ejus  sanguine 
sit  a  peccatis  suis  abluta.     Quia  nee  in  eis  potuit  esse  vera 
regeneratio,  nisi   fieret   et  vera  redemptio:  cum  in  Ec- 
clesiae  sacramentis  nihil  sit  cassiim,  nihil  ludificatorium ; 
sed  prorsus  totum  verum,  et  ipsa  sui  veritate  ac  sinceri- 
tate    subnixum.     Ex  ipsa  tamen  multitudine  fidelium  et 
redemptorum,  alios   salvari  aeterna  salute,   quia  per  gra- 
tiam  Dei  in   redemptione    sua  fideliter  permanent,  ipsi- 
us  Domini  sui   vocem  in  corde  ferentes  ;   Quiu  persevera- 
verit  usque  in  finem,  hie  salmis  erit :  alios  quia  noluerunt 
permanere    in    salute  fidei,   quam  initio    acceperunt,   re- 
demptionisque  gratiam  potius  irritam  facere  prava  doc- 
trina  vel  vita,  quam  servare,  elegerunt ;  ad  plenitudinem 
salutis,   et   ad   perceptionem    aeterna?    beatitudinis   nullo 
modo  pervenire.     In  utroque  siquidem  doctrinam  pii  doc- 
toris   habemus  :   Quicumque™  baptizati  sumus  in  Christo 
JES  U,  in  morte  ipsius  baptizati  sumus.     Et,   Omnes*  qui 
in  Christo  baptizati  estis,   Christum  induistis ;  etiterum: 
Accedamus*  cum  vero  corde,  in  plenitudine  fidei  asjwrsi 
corda  a  conscientia  mala,  et  abluti  corpus  aqua  munda, 
teneamus  spei  nostra  confessionem  indeclinabilem ;  et  ite- 
rum :    Voluntarie2  peccantibus  nobis  post  acceptam  noti- 
tiam  veritatis,  jam  non  relinquitur  pro  peccatis  hostia ; 
et  iterum :  Irritam71  quis  faciens  legem  Moijsis,  sine  ulla 
miseratione  duobus  aid  tribus  testibus  moritur.     Quanta 
magis  putatis  deteriora  mereri  supplicia,  qui  filium  Dei 
conculcaverit ,  et  sanguincm   tcslamcnti  pollution   dixcrit, 

I  Rom.  cap.  6.  vcr.  3. 

II  Matt.  cap.  10.  ver.  22.  et  cap.  24.  vcr.    13. 

w  Rom.  cap.  6.  vcr.  3.  x  Gal.  cap.  3.  vcr.  27. 

1   Heb.  cap.  10.  ver.  22,  23.  *  Ibid.  vcr.   26. 

a  Hcb.  cap.  10.  vcr.  28,  29. 


178  G0TTESCHALCI,  ET  PRyEDESTINATIANiE         CAP.  XII. 

in  quo  sancttficatus  est,  et  spiritui  gratice  contumeliam  fc- 
ccrit  ? 


VI.  De  gratia  et  libero  arbitrio. 

"  Item  de  gratia,  per  quam  salvantur  credentes,  et  sine 
qua  rationalis  creatura  nunquam  beate  vixit ;  et  de  libero 
arbitrio  per  peccatum  in  primo  homine  infirmato,   sed  per 
gratiam  Domini  Jesu  in  fidelibus  ej  us  redintegrato  et  sana- 
to ;  id  ipsum  constantissime  et  fide  plena  fatemur,  quod  sanc- 
tissimi  Patres  auctoritate  sacrarum  Scripturarum  nobis  te- 
nendum reliquerunt ;  quod  Africana,  quod  Arausica  syno- 
dus  professa  est ;  quod  beatissimi  pontifices  apostolicse  se- 
dis  Catholica  fide  tenuerunt :  sed  et  de  natura  et  gratia,  in 
aliam  partem  nullo  modo  declinare  pragsumentes.    Ineptas 
autem  quasstiunculas,  et  aniles  pene  fabulas,  Scotorumque 
pultes,  puritati  fidei  nauseam  inferentes,  qua?  periculosis- 
simis   et   gravissimis    temporibus,    ad    cumulum   laborum 
nostrorum,  usque  ad  scissionem  charitatis,  miserabiliter  et 
lachrymabiliter  succreverunt ;  ne  mentes  Christianas  inde 
corrumpantur,  et  excidant  a  simplicitate  et  castitate  fidei, 
qua)  est  in  Christo  JESU,  penitus  respuimus,  et  ut  fra- 
terna  cliaritas  cavendo  a  talibus  auditum  castiget,  Domini 
Christi   amore   monemus.     Recordetur   fraternitas   malis 
mundi  gravissimis  se  urgeri,   messe   nimia  iniquorum,  et 
paleis  levium  hominum  se  durissime  sufFocari.     Haec  vin- 
cere  ferveat,  haec  corrigere  laboret,   et  superfluis  ccetum 
pie  dolentium  et  gementium  non  oneret :  sed  potius  certa 
et  vera  fide,  quod  a  Sanctis  patribus  de  his  et  similibus  suf- 
ficienter  prosecutum  est,  amplectatur." 

Ut  Carisiacorum  canonum  Hincmarus,  ita  Valentino- 
rum  horum  author  habitus  est  Ebbo  Gratianopolitanus 
episcopus,  S.  Remigii  apud  Remenses  quondam  mona- 
chus,  et  alterius  Ebbonis  (cui  deposito  successit  in  Re- 
mensi  archiepiscopatu  Hincmarus)  nepos :  qui  idcirco  in 
synodi  procemio  ex  omnibus  episcopis  solus  una  cum 
archiepiscopis  nominatur,  et  collaborasse  eis  quam  maxi- 
me  praedicatur.     De  quo  Hincmarus,  quern  canones  isti 


CAP.  XII.        CONTROVERSY  AB  EO  MOT/E,  HISTOR1A.  179 

maxime  pupugerunt,  inb  prioris  operis  ad  rcgem  Karolum 
dedicatoria,  aegri  sui  animi  sensum  ita  aperuit. 

"  Miramur  de  tantis  et  talibus  viris,  archiepiscopis  et 
episcoporum  primoribus,  maxime  autem  de  Ebone,  qui 
religiosus  est,  ut  audivimus:  quippe  sicut  ab  ipsis  pene 
cunabulis  sub  religione  et  habitu  regulari  nutritus  in  Re- 
mensis  Ecclesiae  monasterio,  ubi  requiescit  sanctus  Re- 
migius.  In  quo  loco  religioso  suam  exegit  aetatem,  quous- 
que  a  domino  Ebone  avunculo  suo,  tunc  Remorum  archi- 
episcopo,  ibidem  diaconus  consecratus,  et  abbas  mona- 
cliorum  ad  regularem  ordinem  tenendum  et  gubernandum 
constitutione  episcopali  est  ordinatus.  Quemque  ita  hu- 
militatis  tenore  nutritum  et  humilitatis  locum  appetere, 
et  tenere  velle  dicimus,  ut  illi  et  omnibus  scriptum  est: 
iSic  spirit  us  potestatem  habentis  ascenderit  super  te,  locum 
tuum  ne  dimiseris.  Spiritus  enim  potestatem  habentis, 
spiritus  est  superbiae,  locus  autem  noster  est  humi- 
litas,  quain  a  se  vere  locus  munitus  et  turns  forti- 
tudinis  nos  discere  jubet:  Discited  a  me,  inquiens,  quia 
miiis  sum  et  humilis  corde.  Quamque  pro  loco  tuto 
contra  elationis  ac  jactantiae  spiritum,  praefatum  reli- 
giosum  virum  obnixe  tenere  velle  audivimus,  et  pro 
certo  credimus.  Et  idcirco  discredimus  ista  capitula 
ab  eo  confecta :  quia  prastermissis  aliorum  consacerdotum 
nominibus,  solius  Ebonis  nomen  cum  archiepiscopis  est 
ibidem  jactanter,  ut  quibusdam  videtur,  expressum ;  et 
quod  quam  maxime  in  hoc  ipse  collaboraverit,  [quasi  e 
regione  sit  sensum,  ut  etiam  cum  archiepiscopis  major 
caeteris  et  doctior  in  sententia  fuerit.  Hoc  enim  de  sancto 
Augustino  qui  in  conciliis  Africanis  scicntia  et  labore  ac 
vigilantia  major  extitit,  nequaquam  invenimus.  Nam  et 
ipse  sanctus  Augustinus  non  solum  se  cacteris  coepiscopis, 
privatam  gloriam  quaerens,  non  prastulit,  nee  praeferri 
permisit,  verum  se  aliis  supposuit,  cum  ipse  plus  aliis  la- 
boraverit :  sicut  in  epistolis  ad  sanctum  Innocentium 
papam  scriptis,  et  ad  alios  apostolicae  sedis  praesules,  qui 


b  Flodoard.  lib.  3.  cap.  15.  c  Ecclcs.  cap,  10.  ver.  1. 

,l  Matth.  cap.  11.  ver.  29. 


180  CJOTTESCIIALCI,  ET  PRJEDESTINATIANiE  CAP.    XII. 

legerc  volucrit  invenire  valebit.  Neque  cle  ullo  episco- 
porum  in  ullis  conciliis  taliter  legimus :  nisi  forte  aposto- 
licae  literae  propter  evidentem  causam  aliquem  coepiscopo- 
rum  ad  hoc  negotium  cum  archiepiscopo  suo  ex  nomine 
designari  decreverint;  sicut  de  Augustodunensi  episcopo 
in  epistolis  beati  Gregorii  legimus.  Quanto  magis  iste 
religiosus  et  vir  cautus  in  hujusmodi  se  efferre  noluisset, 
aut  praeferri  despectis  ac  praetermissis  caeteris  coepiscopis, 
permisisset  ?" 

like  vero  Scotorum  pultes,  quas  Hieronymum' imitati  per- 
stringunt  in  sexto  canone  Valentini  patres,  ad  novemdecim 
capitulasunt  referenda?,  quae  in  quarto  canone  "  syllogismis 
ineptissime  conclusa"  fuisse  dixerant :  vel  ut  idem  canon  in 
Lingonensi  synodo  postea  repetitus,  planius  appellat  : 
"  Capitula  numero  novemdecim  syllogismis  ineptissime  ac 
mendacissime  a  quodam  Scoto  conclusa."  Nimirum,  ut  in 
capite  nono  vidimus,  a  Johanne  Erigena  Scoto;  de  quo 
Remigius  Lugdunensis  archiepiscopus,  qui  Valentino  huic 
concilio  non  modo  intcrfuit,  sed  etiam  praefuit,  acerbam 
banc  protulit  sententiam.  "  Sicut'  ex  ejus  scriptis  veris- 
sime  comperimus,  nee  ipsa  verba  Scripturarum  adhuc 
habet  cognita:  et  ita  quibusdam  phantasticis  adinventi- 
onibus  et  crroribus  plenus  est,  ut  non  solum  de  fidei  veritate 
nullatenus  consulendus,  sed  etiam  cum  ipsis  omni  irrisione 
et  despectione  dignis  scriptis  suis  (nisi  corrigere  et  emen- 
dare  festinet)  vel  sicut  demens  sit  miserandus,  vel  sicut 
haereticus  anathematizandus." 

Qua?  cum  minus  percepisset  Caesar8  Baronius.  concilium 
Valentinum  contra  "  Scotos  quosdam  vagos  homines, 
quorum  princeps  Gotteschalcus,"  coactum  fuisse  censuit ; 
qui  "  de  praedestinatione  et  praescientia  Dei,  de  gratia  et 
Ubero  arbitrio  pravas  opiniones  in  vulgus  spargere  la- 
borarent  ex  quibus  catholica  doctrina  corrumperetur." 
In  quern  crrorem    non   suos    solum    induxit,  Biniumh   et 

e  Ilieronym.  Procem.  in  lib.  1.  Commentar.  Hiereiuise  dc  Ccelcstio,  ut  videtiu. 
Pelagii  Britonis  discipulo,  verba  faciens. 

f  Eccles.  Lugdun.  de  trib.  epistolis,  pag.  1073.  B. 
S  Baron.  Annal.  torn.  10.  ad  aim.  855.  sec.  1. 
11  Bin.  not.  in  Condi.  Valentin. 


CAP.  XII.        CONTROVERSLE  AB  EO  MOT7E,  IIISTORIA.  181 

Eossevinum1,  sed  nostrum  quoque  Calvisium,  homincm 
antiquorum  temporum  magis  quam  rcrum  pcritum,  cum 
synodum  scribitk  "  celebratam  Valentinam  a  Carolo  Calvo 
rege  Gallia?:  in  qua  iterum  Godeschalci  Scoti  errores 
de  praedestinatione  damnati  sint."  In  qua  brevi  nota- 
tione,  tria  non  levia  errata  liceat  animadvertere.  I.  Quod 
synodum  a  Carolo  Calvo  rege  Gallia?  celebratam  fuisse 
dicat ;  cum  ipsius  synodi  praefatio  episcopos  illos  conve- 
nisse  asserat,  ex  jussione  Lotharii  imperatoris,  in  cujus  di- 
tione  sita  erat  Valentia,  cum  tribus  illis  provinciis  quarum 
episcopi  illuc  convenerant.  II.  Quod  Gotteschalcum  ex 
Gallia  Belgica  (ut  ostendimus1)  oriundum,  Scotum  faciat : 
quam  patriam  ex  ilia  Seotorum  in  sexto  canone  mentione 
facta,  primus  affinxit  illi  Baronius.  III.  Quod  in  sy- 
nodo  Valentina  Gotteschalci  de  praedestinatione  doctrinam 
damnatam  fuisse  scribat :  quum  adversariorum  ipsius,  Scoti 
et  Hincmari  adeoque  ipsius  Carisiacae  synodi,  hac  de  re  sen- 
tentiam  in  hoc  concilio  explosam  fuisse  constet.  Nam  et 
novemdecim  capitula  a  Johanne  Scoto  composita,  et  quatuor 
eapitula  ab  Hincmaro  in  synodo  Carisiaca  contra  Gottes- 
chalcum edita,  his  verbis  in  quarto  concilii  hujus  canone 
sunt  rejecta,  "  Capitula  quatuor,  qua?  a  concilio  fratrum 
nostrorum  minus  prospecte  suscepta  sunt ;  propter  inutili- 
tatem,  vel  etiam  noxietatem,  et  errorem  contrarium  veri- 
tati:  sed  et  alia  novemdecim,  syllogismis  ineptissime 
conclusa,  &c.  a  pio  audita  fidelium  penitus  explodimus : 
et,  ut  talia  et  similia  caveantur,  per  omnia,  auctoritate 
Spiritus  sancti,  interdicimus." 

Ad  quosnam  vero  spectet,  qui  sequitur  quintus  canon ; 
non  est  adeo  exploratum.  Hincmarus  in  citata  ad  Karo- 
lum  epistola,  hujusmodi  quid  a  se  dictum  fuisse  inficiatur  : 
sed  postquam  quatuor  ilia  Carisiaca  capitula  ab  ipso  edita 
fuerant,  in  Gotteschalci  scriptis  illud  se  invenisse  asserit. 
Ad  verba  ilia  respiciens,  ut  videtur,  quae  in  superioribusm 


1  Posscviii.  apparat.  in  Valentino  Concil. 

k  Calvis.  Chronolog.  an.  Christ.  855. 

1   Supra,  cap.  2.  pag.  11.  lu  Supra,  cap.  1.  pag.  11. 


182  GOTTESCIIALCI,  ET  PRJEDESTINATIANJE      CAP.  XII, 

a  nobis  sunt  producta:  "  Baptismi  sacramento  eos  emit; 
non  tamen  pro  eis  crucem  subiit,  neque  mortem  pertulit, 
neque  sanguinem  fudit."  Verum  ipsi  quoque  Hincmaro, 
saltern  tacite  et  e  latere  notam  impegisse  videri  possent 
hie  Valentini  patres.  Sic  enim  in  quarto  capitulo  Cari- 
siaco,  nullum  fuisse  hominem  defendit,  pro  quo  passus 
non  fuerit  Dominvis:  ut  neget  interim  passionis  ejus  mys- 
terio  redemptos,  non  infideles  modo,  sed  etiam  non  cre- 
dentes,  eafide,  qua?  per  dilectionem  operatur.  In  qua 
definitione  illud  a  Lugdunensi  Ecclesia  maxime  reprehen- 
sum  fuisse  ostendimus  ;  "  quod"  Dominus  Jesus  Christus 
etiam  pro  impiis  in  sua  impietate  pereuntibus  dicatur 
passus ;  et  tamen  fidelis  quisque  fideliter  baptismo  ejus 
regenerates,  mysterio  passionis  ejus  affirmetur  non  esse 
redemptus." 

Scribit  et  alibi0  idem  Hincmarus,  "  petentibus,  licet 
non  impetrantibns  communionem,  ipsam  ex  desiderio 
fidelem  postulationem  prodesse  posse  :  si  non  prsescientia 
Dei  ex  retributione  justitias  fuerunt  in  massa  perditionis 
totius  humani  generis  relicti  ad  pcenam ;  sed  gratia  Dei  ex 
eadem  massa  prsedestinati  ad  gloriam."  Cujusmodi  dicto- 
rump  occasione,  temporibus  illis  nata  est  qusestio :  "  quo- 
modo  recte  et  fideliter  possit  intelligi,  tota  humani  generis 
massa  merito  prima?  transgressionis  ad  seternum  interitum 
damnata  ?  cum  proculdubio  omnium  electorum  numerus  ex 
ipsa  esset  assumendus,  divina  pra3destinatione  ac  praesci- 
entia  aeternaliter  praecognitus  et  praeordinatus  ad  vitam 
aeternam."  De  cujus  quasstionis  absolutione*1,  inter  Lug- 
dunensis  Ecclesiae  scripta,  habetur  libellus:  in  cujus  fine, 
ab  authore  (qui  alius  ab  eo  qui  ad  Carisiaca  capitula  res- 
pondit,  vel  ob  hanc  ipsam  judicii  diversitatem,  fuisse 
putatur,)  primarium  hoc  inter  reprobos  et  electos  discri- 
men  statuitur ;  quod  "  maneatr  in  illis  etiam  primae  prae- 


"  Supr.  in  fine  cap.  7.pag.  81. 

°  Hincmar.  Remens.  opusc.  contra  Hincmar.  Lauduncns.  Capitulo  4S. 

p  Vid.  supra  Eclogas  ex  Floro  cap.  10.  pag.  155. 

i  Tom.  9.  biblioth.  Patr.  part.  1.  pag.  1077.  A.  (edit.  Colon.) 

r   Ibid.  pag.  1082.  D. 


CAP.  XII.       CONTROVERSY  AB  EO  MOTiE,  IIISTORIA.  183 

varicationis   reatus,    qui   in   istis   Christus    sanguine  est 
deletus." 

Quo  spectat  et  ilia  sententia,  quam  inter  ipsos  scholas- 
ticos  Gabriel  Biel  est  amplexus:  reprobos,  sive  (ut  illc 
appellat)  "  pracscitos3,  non  esse  filios  adoptivos:"  et  ve- 
terum  celebratissimum  illud  dogma ;  "  Corpus*  Christi, 
quod  est  Ecclesia,  ex  solis  constare  electis;"  et  qua?  cum 
istis  sunt  connexa.  "  Eosu  esse  ecclesiam,  qui  in  domo 
Dei  permanent."  "  Bonosw  de  Ecclesia  non  posse  disce- 
dere :"  et  "  quix  perierit,  ex  ilia  non  fuisse."  "  Secun- 
dum* praescientiae  suae  gratiam,  Christum  sanctam  eccle- 
siam de  in  aeternum  permansuris  Sanctis  construxisse :" 
neque  cum  "  justificare2  nisi  corpus  suum,  quod  est  Ec- 
clesia." "  Nona  revera  Domini  corpus  esse,  quod  cum  illo 
non  erit  in  aeternum."  "  Deumb  non  omnium,  sed  eorum 
quos  ante  praescivit  et  praedestinavit,  delicta  dimittere." 
"  Quic  perseveraturi  non  sunt,  non  esse  a  massa  ilia  per- 
ditionis  praescientia  Dei  et  praedestinatione  discretos." 
"  Eosd  qui  cum  tentati  fuerint,  superantur  et  pereunt ; 
videri  quidem  filios  Dei  factos,  propter  aquam  baptismatis, 
revera  autem  non  esse  filios  Dei,  quia  non  sunt  in  spiritu 
baptizati."  "  Visibileme  baptismum  posse  habere  et  alie- 
nos,  id  est,  qui  regnum  Dei  non  possidebunt :"  scd  esse 
"  donum  Spiritus  sancti,  quod  proprium  est  eorum  tan- 
tum,  qui  regnabunt  cum  Christo  in  aeternum."  Denique, 
"  Sacramentaf  in  solis  electis  efficere,  quod  figurant." 
Cum  quibus  quomodo  concilianda  sint,  quae  apud  eosdem 


s  Biel.  in  3.  sentent.  distinct.  10.  arlic.  1. 

'  Coloss.  cap.  1.  ver.  24.  collat.  cum  2  Tim.  cap.  10. 

"  Cyprian,  epist.  55.  op.  pag.  83. 

w  Id.  de  imitate  Ecclesia;  op.  pag.  197. 

*  Augustin.  de  cathechizandis  rudib.  cap.  11.  op.  torn.  6.  pag.  275. 

y  Gregor.  in  Cantica  3.  z  Augustin.  epist.  185.  op.  torn.  2.   pag.  639. 

a  Id.  de  Doctrin.  Christian,  lib.  3.  cap.  32.  op.  torn.  3.  pag.  58. 

b  Id.  contra  adversar.  leg  et  prophet,  lib.  2.  cap.  11.  op.  torn.  8.  pag.  601. 

''  Id.  decorrept.  etgrat.  cap.  7.  op.  torn.  10.  pag.  758. 

d  Author,  operis  imperfecti  in  Matth.  homil.  5. 

e  Augustin.  de  unitale  Ecclesia;,  cap.  22.  op.  torn.  9.  pag.  381. 

1   Idem  apud  Petrum  Lombardum,  lib.  1.  sentent.  dist.  4.  A. 


184  GOTTESCIIALCI,  ET  PRjEDESTINATIAN^        CAP.  XII. 

aliud  sonantia  occurrunt  aliquoties,  consulencli  illi  sunt, 
qui  de  perseverantia  sanctorum  et  sacramentorum  effi- 
cacia  tractant  controversias.  Nos  in  instituta  historia 
pergamus. 


CAP.  XIII.       CONTROVERSY  AB  EO  MOT7E,  IIISTORIA.  185 


CAP.  XIII. 


De  variis  synodis,  post  Valentinam,  in  Gallia  habitis  :  et  Hincmari  Remensis  in 
acta  turn  Valentini  turn  Lingonensis  concilii  censura. 

Proximo11  post  celebratum  concilium  Valentinum  anno, 
in  Karoli  Calvi  ditione  apud  Bonoilum,  agri  Parisiensis 
vicuna,  mense1'  Augusto  liabita  est  sy nodus  :  cujus  Hinc- 
maruSj  in  praefatione  posterioris  refutationis  Gotteschalci, 
his  verbis  meminit.  "  Sermonem  Flori,  quern,  mutuante 
Heriboldo  Antisiodorensium  episcopo,  in  synodali  con- 
ventu  apud  Bonoilum  exscripsimus."  Ilium  proculdubio 
Florum  innuens :  cujus,  sub  titulo  Flori  Magistri,  expo- 
sitionem  Missae ;  poemata,  Drepanii  cognomento  addito ; 
et  responsum  ad  novemdecim  Johannis  Scoti  capitula, 
Lugdunensis  Ecclesiae  nomine  edita,  in  bibliotlieca  Patrum 
legimus. 

Ad  sequentisc  Septembris  Kalendas,  in  villa  Nielplia 
(Neaufla  hodie  dicta)  a  Karolo  alius  indictus  est  conven- 
tus  :  in  quo,  et  Valentinoe  synodi  capitula,  et  quae  pro 
Gotteschalci  causa  ab  aliis  scripta  acceperat  Hincmaro,  ut 
ad  ea  responderet,  tradidit;  qua  de  re  in  epistola  ad 
regem  anno  octingentesimo  quinquagesimo  nono  eidem  re- 
futationi  posteriori  praefixa,  ita  scribit  Hincmarus  ipse. 
"  Haecd  eadem  capitula,  sicut  facile  reminisci  potestis,  ante 
triennium  nobis  in  villa  Rothomagensis  episcopii,  quae 
Nelpha  dicitur,  quando  in  excubiis  contra  Normannorum 
infestationem  degebamus,  sub  titulo,  quasi  in  Valentiana 
synodo  conscripta  fuerint,  anno  Incarnationis   Dominicae 


■  Ann.  dccclvi. 

b  Caroli  Calvi  capitul.  tit.  15.  pag.  123.  cum  notis,  pag.  35,  30. 

r  Ibid.  tit.  17.  cap.  3.  pag.  137.  cum  notis  pag.  39. 

d  Flodoard.  lib.  3.  cap.  16. 


186  G0TTESCIIALCI,  ET  PR^EDESTINATIAN^E       CAP.  XIII. 

DCCCLV.  sub  Lothario  imperatore  dedistis;  ut  ad  ilia, 
quae  nobis  viderentur,  Catholice  ex  orthodoxorum  magis- 
terio  responderemus,  cum  aliis  quorumcunque  scriptis, 
qua)  hinc  ad  vestram  notitiam  pervenere.  Quorum  quae- 
dam  scripta  recepimus  :  sed  ea  publicare  noluimus,  solli- 
citic  servare  unitatem  spiritus  in  vinculo  jjacis,  donee  cum 
eis,  qui  vobis  ilia  transmiserant,  familiari  colloqueremur 
sermone ;  et  eos,  si  aliquo  modo  valeremus,  ab  hac  prava 
intentione  ad  Catholicae  fldei  unitatem,  cooperante  Do- 
mino, revocaremus." 

"  Sed  quia  partim  occupationibus  praepediti,  partim  au- 
tem  in  fraternis  suasionibus,  minus  quam  necesse  fuerat, 
obauditi ;  eos  quos  monere  disposuimus,  a  sua  intentione 
revocarenequivimus.  Unde(quia,sicutdicit  apostolus;  Quo- 
rundam? hominum  peccata  manifesta  sunt,  et  quae  aliler  se 
habent  abscondi  non  p>ossunt :)  adeo  quorundam  excrevit 
dissensio;  ut  hsec  dissonantia  ad  vestram  perveniret  noti- 
tiam, et  synodali  decreto  pro  zelo  fidei,  et  unanimitatis 
amore,  antequam  hsec  nobis  perscrutanda  committeretis, 
quatuor  capitula  episcopali  definitione  vobis  de  catholico- 
rum  patrum  dictis  colligi,  et  singulorum  exigeretis  mani- 
bus  roborari.  Postea  vero  et  quorundam  ex  his,  qui 
eisdem  capitulis  subscripserant,  et  aliorum  etiam,  in  tantum 
est  accumulata  vecordia;  ut  necesse  foret,  et  jussionis 
vestrae  instantia,  et  executionis  nostras  obedientia,  hinc 
eorum  quos  praemisimus  scriptis,  et  propositionibus,  lite- 
rali  officio  respondere." 

Collegit  igitur  Hincmarus,  "  atque  composuit  volumen 
ingens,  plures  continens  libros,  de  prasdestinatione  Dei  et 
libero  arbitrio,  contra  quosdam  reprehensores  suos  epis- 
copos,  maximeque  contra  Gotteschalcum,  atque  Ratram- 
num  monachum  Corbeiensem :"  ut  refert  Flodoardus8,  cui 
et  integram  dedicatoriam,  ad  Karolum  regem,  epistolam 
inseruit.  Unde  quae  in  Valentinam  Synodum  ab  eo  sunt 
objecta,  quaeque  totius  operis  oiKovo/itav  explicant  (aliis, 
brevitatis  causa,  praetermissis)  placuit  hie  describere. 

"  Capitula  synodalia  venerabilium  consacerdotum  nos- 

e  Ephes.  cap.  4.  ver.  3.  '  1  Tim.  cap.  5.  ver.  24,  2!>. 

B  lib.  3.  cap.  15. 


CAP.  XIII,      CONTROVERSY  AB  EO  MOT7E,  IIISTORIA.  187 

trorum,  trium  scilicet  provinciarum,  (sicut  ibidem  conti- 
netur,  et  inferius   scriptum  invenietur)  vobis  delata,  qua? 
nostras   humilitati,    juxta  Scripturam    praecipientem,    In- 
terrogah  sacerdotes  legem  meant  (quia  et  Jidei  legem  esse 
legimus)  praecedentium  regum  more,  ob   studium  cogno- 
scenda?  veritatis,  legenda  et  ventilanda  dedistis,  revolvi- 
raus.     In  quibus   nos,  licet  nomina  nostra  sint  tacita,  de- 
signatione    tamen   effectus    velut   non    Catholicos   repre- 
hensos,  et  sine  fraternitatis  respectu  despectos  reperimus. 
Capitula  quoque,  quae,  ob  notam  vobis,  et  infra  innotes- 
cendam  necessitatem,  ex  Catliolicorum  patrum  sensibus  et 
verbis  excerpsimus,  velut  inutilia,  imo  noxia,  repulsa  et 
abominata   invenimus.     Quae  capitula,  sicut  a  nobis  ex- 
cerpta  sunt,   suis    scriptis  inserere  noluerunt,  ne  ab  illis 
legerentur,  in  quorum  manus  illorum  capitula  devenirent : 
sed  quaedam  de  his,  qua?   in   capitulis  a  nobis  excerptis 
habentur,  alio  sensu,  et  aliis  verbis  tetigerunt,  ut  abomi- 
nanda  ilia  monstrarent :  quaedam  autem  suppresserunt,  et 
taliter  inde  memoriam  habuerunt,   quasi  nos  contra  sanc- 
torum patrum  sensa,  in  Africana  et  Arausica  synodo,  sen- 
serimus," 

"  De  quodam  autem  capitulo,  id  est,  quod  omnes 
homines  vult  Deus  salvos  fieri,  licet  non  omnes  salventur, 
funditus  tacuerunt :  cum  Dominus  dicat ;  Ecce1  constitui 
te  super  gentes  et  regna,  ut  evellas,  et  destruas  et  disper- 
das,  et  dissipes,  et  (edifices,  et  plantes.  Prius  enim,  (si  de 
conscientia  recta?  intelligentiae  fuere  confisi)  ponentes  ea 
qua?  destruere  nitebantur  (sicut  ilia  cum  integritate  sua 
acceperant)  in  quibus  evellenda  et  dissipanda  erant,  le- 
gentibus  demonstrare ;  et  tunc  illis  per  auctoritatem  de- 
struens atque  dispersis,  sua  rationabiliter  et  ordinabiliter 
plantare  debuerant,  ac  in  sublime  aedificantes  extollere. 
De  quodam  etiam  capitulo,  quasi  ludincatio  aliqua  in  sa- 
cris  mysteriis  esse  possit,  ita  scripserunt,  ut  legentes  hoc 
a  nobis  dictum  fuisse  intelligere  possunt,  de  quo  nihil  a 
nobis  est  memoratum :  et  quare  nihil  a  nobis  inde  sit  dic- 

h  Haggaei  cap.  2.  ver.  11.     Rom.  cap.  3.  ver.  27. 
'   Jerem.  cap.  1.  ver.  10. 


188  GOTTESCHALCI,  ET  PRjEDESTINATIANjE        CAP.  XIII, 

turn,  et  in  cujus  scriptis  a  nobis  postea  quam  ilia  capitula 
scripsimus,  sit  inventum,  suo  loco  dicemus.  Inseruerunt 
etiam  in  eisdem  suis  scriptis  de  quibusdam  XVIk.  capi- 
tulis,  quasi  nobis  debeant  imputari :  de  quibus  nihil  au- 
divimus,  vel  vidimus,  antequam  venerabilis  Ebo  Gratia- 
nopolitanus  episcopus  vobis  ea,  quasi  a  bona?  memoriae 
fratre  vestro  Lothario  transmissa,  apud  Vermeriam  pala- 
tium  detulit.  Quorum  capitulorum  authorem  nee  ibi 
annotatum  invenimus,  nee,  cum  multum  quaesierimus,  in- 
venire  valuimus.  Unde  putavimus  quia  ali cujus  invidia 
ad  cujusquam  opinionem  infamandam  fuerint  compilata, 
sicut  saepe  legimus." 

"  Unde  et  fieri  potest,  ut  ista  capitula,  quae  vobis  ex 
nomine  confratrum  nostrorum  ab  aliis  quam  ab  ulis  delata 
vel  transmissa  sunt,  taliter  in  sugillatione  nostra  conscripta 
non  fuerint:  sed  instigante  Diabolo  (inter  caetera  mala, 
quse  nunc  in  hoc  mundo  crebrescunt)  ad  immittendam  inter 
Domini  sacerdotes  discordiam  sint  confecta,  qui  caritatem 
vehementer  in  nobis  et  timet  et  invidet,  cum  yidet  illam  a 
nobis  servari  hominibus  terrenis  in  terra,  quam  ille  servare 
nolens  angelicus  spiritus  amisit  in  coelo.  Quomodo  enim 
fieri  posset,  ut  sic  fratres  nostri  nos  succensorie  cum  ad- 
nihilationis  despectu  judicarent;  qui  regulam  Dominicam, 
qualiter  confi'atrem  quisque  admonere  debeat,  continue 
prae  oculis  et  in  usu  quotidie  habeant?  Scriptum  enim 
esse  cognoscunt :  Priusquam1  interrogas,  ne  v'duperes 
quenquam ;  et  cum  interroges,  corripe  juste.  Sanctus  enim 
Augustinus  ha?reticorum  et  reprehensorum  suorum  scripta, 
si  in  eis  quiddam  bene  dictum  invenit,  benignissime  accep- 
tavit, et  plura  ad  rectos  sensus  interpretari  elaboravit ; 
nulla  autem  de  recto  sensu  ad  pravum  inclinare  tentavit." 

"  Et  quomodo  fratres  nostri  talia  agerent,  antequam 
nos  secundum  evangelicam  regulam,  vel  viva  voce,  vel 
scriptis  suis  inde  interrogarent :  ut  vel  volentes  discere 
docerent,  vel  pravum  sentientes,  et  ad  tramitem  veritatis 
et  fidei  redire  contemnentes,  fraterne  et  saepius  commo- 

k  XVIIII.  Vide  not  ad  finem  hujus  epistolae. 
1    Ecclus.  cap.  11.  ver.  7. 


CAP.  XIII.       CONTROVERSY  AB  EO  UOTJE,  HISTORTA.  189 

nerent,  et  auctoritates  clivinas  et  sanctorum  patrum  scripta 
nobis  proponerent,  ct  ut  in  unum  conveniremus  nos  cum 
mansuetudine  et  lenitate  invitarent  ?  scientes  quia  epis- 
copus  ideo  ad  synodum  consacerdotum  debet  venire,  ut 
aut  discat  aut  doceat.  Literas  namque  quorundam  eorum 
quidam  nostrum  benignas  et  fraternas  suscepimus,  nos- 
trasque  illis  remisimus ;  et  nihil  tale  de  eorum  parte  per- 
speximus,  audivimus,  intelleximus,  sensimus,  vel  perci- 
pere  praevaluimus." 

"  Non  enim  nos  adversus   fratres  nostros  habemus,   si 
talia  contra  nos   ante  collationem  scripserunt.     Sed  cre- 
dendum  est,  si  ilia  scripsissent ;  ad  nos,  contra  quos  ilia 
scripserant,  transmisissent.   Nunc  autem  illis  quomodo  re- 
scribere   possumus;  cum    utrum    ilia  scripserint,  ignore- 
mus?     Veruntamen,  ne   sine  responso  nostro  vestra  do- 
minatio  maneat;    vobis,    de   cujus   manu  ilia    accepimus, 
corde,  ore,  et  stylo,  non  formidantes  carpentium  nos  de- 
rogationem,  respondere  curamus.    Primo  scilicet  mittentes 
ea,  quae  ab  eisdem  fratribus  nostris  in  synodo  conscripta 
fuisse  leguntur;  licet   hinc  ante  alia  fuisse  conscripta  re- 
periantur.     Sed  quia  haec  in    sugillationem    nostram,   et 
contra  excerpta  a  nobis  capitula  confecta  noscuntur,  ea 
primum  judicavimus  ponere,  qua?  majoris   nominis,  licet 
non  autoritatis,  quia  partim  non  veritatis,  propter  tamen 
synodalem  prastitulationem  dignum  duximus  magnipende- 
re.     Deinde  ilia,  quae  a  pluribus,  et  per  aliorum   manus 
de  pluribus,   ex  his  causis  accepimus :  propter  quam  ne- 
cessitatem  ex  Catholicorum  patrum,  ut  diximus,  sensibus 
et  verbis  capitula  ilia  quatuor  excerpere  procuravimus ; 
ea  conditione,  ut  de  singulorum  scriptis  ex  singulis   sen- 
tentiis,  quas    in   a   nobis    excerptis  capitulis   continentur, 
quaedam,  prout  necesse  viderimus,  ponamus.     Post  haec, 
capitula  a  nobis  excerpta  de  patrum  sensibus  et  verbis,  ut 
ilia  excerpsimus,  ponere  procurabimus." 

"  Et  quialibellum  de  scrinio  bonae  memoriae  fratris  vestri 
Lotharii,  sine  nomine  authoris  suscepimus,  in  quo  sigil- 
latim  per  loca  singula  capitula  a  nobis  excerpta  sunt  po- 
sita;  et  assensu  illius,  quiscumque  ille  fuerit,  reprehensa 
sunt  et  damnata :    cum    dc   Catholicorum   patrum  dictis 

VOL.  IV.  O 


190  GOTTESCHALCI,  ET  PR^IDESTINATIAN^      CAP.  XIII. 

nostra  capitula,  si  poterimus,  confirmare  curabimus,  ipsius 
etiam  reprehensiones  ponemus,  et  eas,  quantum  Dominus 
dederit,  confutare  studebimus.  Tunc  demum  ponemus 
de  capitulo  confratrum  nostrorum  quinto,  unde  notam 
nobis  quasi  tacite  et  e  latere  impegerunt,  quod  in  Gottes- 
chalci  scriptis  invenimus,  postquam  capitula  quatuor  saepe 
memorata  excerpsimus,  et  quid  inde  sentiamus,  Domino 
inspirante,  dicemus.  Et  sic  tandem  subjiciemus  ilia  XIX'". 
capitula,  pro  quibus  de  Scotorum  pultibus  confratres  nos- 
tri,  sine  culpa  nostra,  in  bac  duntaxat  causa  nos  pascere 
decreverunt:  et  quid  de  iisdem  capitulis  sentiamus,  ex 
Catbolicorum  patrum  sensibus  ostendemus." 

Verum  ingenti  hoc  volumine  adversas  parti  nequaquam 
satisfactum  est ;  neque  Valentina3  synodi  authoritati  de- 
tractum  quicquam.  Anno"  enim  octingentesimo  quinquage- 
simo  nono  circa  Kalendas  Junias,  in  Andemantunno  Lin- 
gonum,  Remigius  Lugdunensis,  Agilinarus  Viennensis, 
Ebbo  Gratianopolitanus,  et  cagteri  comprovinciales  epis- 
copi,  cum  rege  ipsorum  Karolo,  concilium  celebrantes, 
sex  illos  Valentinas  synodi  canones  suffragio  suo  compro- 
batos,  ad  instructionem  Dominici  populi,  denuo  promul- 
garunt.  In  quinto  tantum  canone,  quod  tarn  expressa 
Carisiacorum  canonum  condemnatione  Hincmarum  tanto- 
pere  offensum  animadvertissent,  quatuor  illorum  capitu- 
lorum  mentione  penitus  omissa,  de  novemdecim  solum- 
modo  Johannis  Scoti  capitulis  sententiam  banc  ferendam 
esse  censuerunt.  "  Porro  capitula  numero  novemdecim, 
syllogismis  ineptissime  ac  mendacissime  a  quodam  Scoto 
conclusa  (ubi  non  argumentum  fidei,  sed  potius  commen- 
tum  perfidiae  paret;  nulla  omnino  philosophise  arte,  ut 
arroganter  a  quibusdam  jactatur,  constructum,  sed  inani 
fallacia  et  deceptione  imperitissime  confusum)  a  pio  auditu 
fidelium  penitus  explodimus  :  et  ut  talia  et  similia  cavean- 
tur,  per  omnia,  authoritate  Spiritus   sancti  interdicimus." 

m  XVI.  habebat  editio  Sirmondi :  sed  XIX.  exMSS.  suis  recte  restituit  Colve- 
nerius  qui  tamen  in  prima  nota  ad  cap.  16.  Flodoardi,  ista  capitula  ab  Hincmaro 
collecta  fuisse  male  asserit:  quum  Johanni  Scoti  tribuenda  esse  nullo  modo  du 
bitare  liceat. 

"   Concil.  Gall.  torn.  1.  pag.  136.  et  152. 


CAP.  XIII.       CONTROVERSY  AB  EO  UOTM,  IIISTORIA.  191 

Quod  ipsorum  concilium  pluribus  exagitat  Hincmarus,  in 
tricesimo  capitulo  posterioris  operis  adversus  Gotteschal- 
cum  ad  regem  Karolum  conscripti. 

Hasc°  decreta  sua  synodica  post  quindecim  dies  Remi- 
gius,  Agilmarus,  Ebbo,  et  ceeteri  coepiscopi  eorum,  ma- 
jori  concilio,  ex  duodecim  provinciis  in  Tullensis  urbis 
suburbano,  quod  dicitur  Saponarias,  congregato,  et  tribus 
regibus,  Karolo  Calvo,  ej  usque  nepotibus  Lothario  et  Ka- 
rolo  Lotharii  imperatoris  filiis,  adsidentibus  obtulerunt. 
Eap  in  concilio  uno  die,  et  quatuor  Carisiacae  synodi  capitula 
altero  die  relecta  sunt.  Unde,  cum  ibi  Hincmarus  cum 
suis  ex  una  parte,  Remigius  et  Ebbo  cum  suis  adessent 
ex  altera :  gravis  inter  episcopos  orta  est  disceptatio,  ex 
diversis  Gotteschalci  fautorum  vel  adversariorum  studiis 
nata.  Qua  de  re  in  posterioris  illius  operis  ad  Karolum 
Calvum  nuncupatoria,  ita  scribit  Hincmarus  ipse.  "  Utq 
vere  et  nos  fateamur,  nostras  conscientiee  super  pridem 
capitulis,  qua?  Remigius  archiepiscopus  synodo  prassenta- 
verat,  recitatis,  Catholicorum  ad  memoriam  reducentes 
doctorum  traditiones,  non  modice  se  concusserunt.  Unde 
nostrorum  quidam,  fidei  Christiana?  zelo  succensi,  aliqua 
synodo  voluere  suggerere :  sed  motus  nostri  ab  eodem 
venerabili  archiepiscopo  Remigio  Lugdunensium  sunt  mo- 
deste  compositi ;  eo  venerabiliter  perorante,  ut  si  quorun- 
dam  nostrorum  sensus  ab  eisdem  prolatis  capitulis,  in  aliquo 
dissentiendo  se  commoveret,  ad  proxime  futuram  syno- 
dum  Catholicorum  libros  doctorum  quique  deferre  cura- 
remus,  et  sicut  melius  secundum  Catholicam  et  apostolicam 
doctrinam  in  commune  invenerimus,  de  csetero  omnes 
unanimiter  teneamus.  In  cujus  devotione,  coepiscopo- 
rumque  ipsius  diceceseos,  (quorum  etiam,  et  ante  ordina- 
tionem,  mentem  catholicam  atque  doctrinam,  sicut  et  vos 
non  latet,  cognovimus)  quantum  sensui  pusillitatis  nostra? 
fidem  accommodare   audemus,  percepimus,  quia  non  ex 


0  Coiicil.  Gall.  torn.  1.  pag.  153.  ex  codice  Bibliothccoc  Vaticanae. 
p  Sirmond.   not.  in  torn.  3.  Concilior.    Gallia:,   pag.  G82.  et  capitula   Karoli 
Calvi  pag.  55. 

n   Flodoard.  lib.  3.  cap.  1(>. 

o  2 


192  COTTESCIIALCI,  ET  PR/EDESTINATIAN^E     CAP.  XIII. 

ipsis,  ut  non  dicamus  per  ipsos,  synodo  capitula  ipsa  fuere 
prolata." 

Male  autem  quod  de  Gotteschalco,  a  Galliae  Belgicae 
et  aliarum  provinciarum  episcopis  in  Carisiaca  synodo 
damnato,  alibi  scripsit  idem  Hincmarus,  ad  Valentinam 
et  Tullensem  synodum  traxit  Colveneriusr :  erroris  cau- 
sam  non  minimam  praebente  Baronio,  quis  "  in  tribus 
conciliis  adversus  eum  tractatum  esse"  scripsit,  nempe 
Moguntino,  Valentino,  atque  Tullensi ;  et  de  Tullensi 
hoc  alia  quoque  in  annales  suos  retulit,  quae  castigatione 
maximopere  indigent.  Auditis  enim  Lingonensis  conven- 
tus  capitulis,  "  mirum1  in  modum  commotos  fuisse  epis- 
copos  orthodoxos  ait,  videntes  innovatam  in  eis  haeresim 
Praedestinatianorum ;  paratique  cum  essent  publice  recla- 
mare,  cohibitos  esse  a  Remigio,  asserente,  ut  quae  essent 
Catholicae  fidei  proferrent  ipsi."  Testem  deinde  producit 
Hincmarum,  "in  epistola  nuncupatoria  ad  tres  libros  ab 
eo  editos  contra  errores  Gothescalci ;"  affirmantem  "  in 
hac  synodo  oblata  a  Remigio  arcliiepiscopo  Lugdunensi 
capita  quaedam  de  erroribus  Gothescalci  Karolo ;  ipsum 
vero  dedisse  ilia  Hincmaro,  ut  responderet:  quod  egregie 
(inquit)  praestitit,  tribus  libris  eo  argumento  conscriptis." 
Addit  postremo  in  eademu  Tullensi  synodo  fuisse  statutos 
canones  sexdecim:  ex  quibus  septem  priores  mutuati  nos- 
cantur  ex  concilio  Valentino,  reliqui  superadditi. 

Atqui  in  Valentino  concilio,  Praedestinatianam  illam 
quam  vocat  haeresim,  hoc  est,  Gotteschalci  pariter  ac 
Augustini  sententiam  de  pr3?destinatione  orthodoxam, 
comprobatam  fuisse  jam  ostendimus.  Si  illi  igitur  canones 
sexdecim,  ex  quibus  (non  septem,  ut  Baronio  per  incuriam 
excidit,  sed)  sex  priores  mutuati  noscuntur  ex  concilio 
Valentino,  in  Tullensi  synodo  (ut  ille  asserit)  statuti  es- 
sent ;  sequeretur,  in  hoc  etiam  concilio  eandem  doctrinam 


r  Colvener.  not.  in  Flodoard.  histor.  Remens.  lib.  3.  cap.  14. 
s   Baron,  ann.  859.  sec.  17. 

4  Id.  ibid,  et  eum  secutus  Binius  in  notis  ad  Tullense  Concil. 
u  Baron,  ibid.  sec.  51.  eumque  pari  (ut  solet)   confidentia  secutus  Posscvinus 
in  apparatu  voc.  Tullense  cortcil. 


CAP.  XIII.        CONTROVERSLE  AB  EO  MOT.E,  HISTORIA.  19o 

stabilitam  fuisse.  Re  autem  vera,  in  Lingonensi  synodo 
sanciti  sunt  isti  canones,  in  Tuilensi  relecti  tantum :  sunt- 
que  ilia  ipsa  capitula,  quae  ibidem  recitata  tantos  motus 
excitarunt  inter  episcopos,  qui  innovatam  in  eis  haeresim 
Praedestinatianorum  fuisse  existimabant,  quemadmodum 
Baronium  jam  referentem  audivimus.  Unde  etiam  est 
consequens,  et  Lingonensis  et  (ex  quibus  ilia  traducta 
sunt)  Valentina  capitula,  pro  Gotteschalci  et  Praedestina- 
tianorum  sententia  lata  fuisse. 

In  Tuilensi  vero  concilio,  pro  neutra  parte  quicquam 
fuisse  conclusum,  sed  ad  proxime  futuram  synodum  aut 
aliud  colloquium  dissentientium  opinionum  disceptationem 
dilatam,  turn  ex  superiore  Hincmari  relatione  manifestum 
est,  turn  ex  ipsis  concilii  actis  ;  in  quibus  ita  legimus. 
"  Relectaw  sunt  denique  in  eadem  synodo  quaedam  capi- 
tula, (Lingonensia  nimirum  ilia)  super  quibus  quorumdam 
fratrum  sensus  dissentire  probantur.  Unde  convenit  inter 
episcopos;  ut,  Deo  favente,  pace  ac  tranquillitate  recu- 
perata,  simul  conveniant ;  et  prolatis  sanctarum  Scriptu- 
rarum  atque  Catholicorum  doctorum  scntentiis,  quae  sani- 
ora  sunt,  concordi  unanimitate  sequantur." 

Illud  quoque  est  recte  accipiendum,  quod  ex  Hincmari 
epistola  retulit  Baronius,  "  in  hac  synodo  oblata  a  Remi- 
gio  archiepiscopo  Lugdunensi  capita  quaedam  de  erroribus 
Gothescalci  Karolo ;  ipsum  vero  dedisse  ilia  Hincmaro  ut 
responderet."  Narrat  vero  in  loco  citato  Hincmarus,  Lin- 
gonensis synodi  capitula  (quae  eadem  fuerint  cum  Valen- 
tinis)  biduo  posteaquam  in  Tuilensi  concilio  recitata  fue- 
rant,  regi  Karolo  a  Remigio  porrccta  fuisse,  sibiqiie  a 
rege  tradita,  cum  mandato,  ut,  quid  de  iis  sentiret,  expo- 
neret.  In  quibus  quidem  (eo,  quod  de  baptismi  efficacia 
agebat,  excepto)  Gotteschalci  errores  confirmatos  fuisse 
sensit  Hincmarus  sed  ab  ipso  Remigio  (quod  verba  Baro- 
nii  innuunt)   dogmata  ilia  Gotteschalci  habita  fuisse  erro- 


w  Baron,  aim.  859.  sec.  23.  Concil.  Bin.  torn.  3.  part.  1.  sec.  2.  pag.  551.  (edit. 
Colon,  ann.  1618.)  Capitula  Karoli  Calvi,  tit.  25.  sec.  11.  pag.  226.  et  Concil. 
Gallia;,  torn.  3.  pag.  140,  141. 


194  GOTTESCIIALCI,    ET    PRyEDESTINATIAN^E       CAP.  XIII. 

nea,  res  est  a  veritate  alienissima.  An  autem  tarn  egregie 
Hincmarus  munus  sibi  impositum  praestiterit,  in  hisce 
tribus  libris  de  hoc  argumento  conscriptis ;  hand  scio  an 
Baronio  affirmants  temere  credendnm,  qui  libros  illos  nun- 
quani  conspexit. 


CAI\  XIV.        CONTROVERSY  AB  EO  M0I7E,   IHSTORIA.  195 


CAP.  XIV. 


De  postremis  Hincmari  Remensis  scriptis,  hac  in  causa  editis  ;  diuturna  Gottes- 
chalci  custodia,  et  perpetua  usque  ad  mortem  servata  constantia. 

In  posteriore  hoc  adversus  Gotteschalcum  scripto, 
Hincmarus  capitula  quatuor  in  Carisiaca  synodo  a  se  edita, 
Scripturarum  et  patrum  testimoniis  confirmare  ;  capitula 
vero  turn  Lingonensis  synodi,  turn  Prudentii"  Tricassini 
episcopi,  infirmare,  magno  studio  multaque  opera  conatus 
est :  interim  vero  dum  integrum  edatur  opus  (quod,  cum 
alibi,  turn  in  bibliotheca  S.  llemigii  apud  Remenses  MS. 
asservatur)  ex  epistola  ad  Karolum  Calvum  dedicatoria  a 
Flodoardob  historia?  sua?  inferta,  quae  ad  jam  tradita?  his- 
toria? confirmationem,  et  argumenti  ipsius  libri  explica- 
tionem  faciunt,  visum  est  hue  apponere. 

"  Nuper  elapso  mense  Junio,  per  indictionem  VII. 
anno  Incarnationis  Dominica?  DCCCLIX.  dedistis  nobis 
quaedam  capitula,  sicut  nostra?  dixistis  humilitati,  a  Re- 
migio  reverentissimo  Lugdunensium  archiepiscopo  vestra? 
porrecta  sublimitati:  jubentes  ut  tempore  congruo  de  his 
vobis  redderemus  responsum  ;  si  unanimes,  uno  ore,  eo- 
rundem  capitulorum  sensu  concordaremus ;  an  (quia  vobis 
a  cana  patrum  fide  in  quibusdam  dissentire  videbantur) 
noster  sensus,  quern  a  Catholico  tramite  non  deviare  cre- 
debatis,  ab  eis  in  aliquo  dissideret." 

"  Qua?  capitula  in  conventu  episcoporum  habito  in  ter- 
ritorio  Tullensi,  in  villa  qua?  dicitur  Saponarias,  ante  bi- 
duum  quam  vobis  porrecta  fuerint,  sunt  recitata ;  profe- 
rente  et  deponente  ea  synodo  domino  Remigio  Lugdunen- 
sium archiepiscopo :  qua?  (sicut  dixit,  et  in  epigrammate 

s  Supra  cap.  11.  b  Flodoard.  lib.  3.  cap.  16. 


IDG  GOTTESCIIALCI,  ET  PR.EDESTINATIANJE     CAP.  XIV. 

eorundem  capitulorum  continetur)  in  hoc  ipso  anno,  in 
Kalendis  nihilominns  ibidem  descriptis,  et  in  suburbio 
Lingonicae  urbis,  ad  instructionem  Dominici  populi,  ipse 
et  sibi  comprovinciales  episcopi  ediderunt.  Et  in  crastina 
alia  qusedam  capitula,  de  quibus  post  locuturi  sumus,  re- 
lecta  fuere.  Super  quibus,  sicut  quibusdam  ex  fratribus 
visum  est,  quorundam  sensus  est  motus." 

His  igitur  capitulis,  "  pro  nostri  ingenioli  capacitate, 
sub  dubietate  tamen,  respondimus :  quia  non  credimus,  ut 
fratres  et  coepiscopi  nostri  contra  regulas  ecclesiasticas 
adversus  nos  talia  debuissent  conscribere  :  praesertim  cum 
nonignorarentjDominicis  institutionibus,  etlegibus  promul- 
gatis,  praefixum  esse,  qualiter  si  in  saspefatis  capitulis  fidei 
obloqueremur,  nos  compellare,  et  tunc  synodali  judicio 
nos,  nostrasque  sententias  a  sua  debuissent  conjunctione 
explodere.  Nunc  vero,  quia  certi  sumus,  cujus  compo- 
sitions debemus  de  saspe  nominatis  quaestionibus  respon- 
dere,  servatis  relationum  absolutionibus  contra  eos,  quibus 
a  vestra  dominatione,  pro  imposito  nobis  ministerio,  jussi 
sumus  reddere  rationem  :  contra  haee  tantum  capitula, 
quantum  ex  nobis  est  cum  omnibus  pacem  habentes,  ex 
sanctarum  Scripturarum  auctoritate,  et  Catliolicorum  pa- 
trum  sententiis,  simpliciter  respondere  curabimus ;  ut  cui 
forte  omnia  ilia  legere  non  licuerit,  vel  non  libuerit,  hie 
compendiosas  pro  tempore  capitulorum  responsiones  inve- 
niat.  Quas  furatis  horulis  a  diversis  distensionibus,  qui 
cogitationum  ferias  non  habemus,  sicut  de  sententiis  sanc- 
torum patrum  accepimus,  (ne  torpore  vel  inobedientia  a 
vestra  denotarernur  Christiana  devotione,)  committeresche- 
dulis  tumultuario  sermone  studuimus :  quoniam  in  praefa- 
tis  relationibus,  provocati  multiplicibus  multiplicium  illa- 
tionibus,  multipliciter  multiplicibusque  collationibus,  non 
^ine  (sicut  scimus,  et  confitemur)  lectoris  taedio,  sensu  sed 
tamen  Catholico,  in  tribus  libris  lacinioso  sermone  respon- 
dere sategimus." 

"  Sed  in  hoc  maxime  benigno  lectori  nos  satisfacere  autu- 
mamus ;  quia  singularum  singulas  semper  ponentes  sen- 
tentias, singulariter  ad  objecta  et  resistentia  fidei  respon- 
dere studuimus  :  et  vel  in  hoc  solo  devotura  quemque  lee- 


CAP.  XIV.       CONTROVERSY  AB  EO  MOT.E,  IIISTORIA-  197 

torem  nobis  conciliari  confidimus  ;  quia  cum  ex  sua  mente 
nostrum  laborem  perpenderit,  nos  apud  se  excusatos  ha- 
bebit.  Quis  vero  sit  istorum  capitulorum  compositor,  cui 
quasi  a  novo  cogimur  respondere,  ipse  se  prodet  cum  ne- 
cessarium  videbitur  ad  lucem  veritatis  venire.  Quia  ope- 
rator tenebrosorum  operum,  inter  quae  ab  apostolo  et 
haereses  describuntur,  oditc  lucem  ;  et  non  venit  ad  lucem, 
ut  non  arguantur  opera  ejus :  omnis  vero  qui  bona  agit, 
inter  quae  bona  ab  apostolo  et  fides  connumeratur,  venitd 
ad  lucem  ;  ut  manifestentur  opera  ejus,  quia  in  Deo  sunt 
facta.  Sed  et  ille  quicunque  est,  si  ad  lucem  venerit,  et 
veritati  ex  corde  consenserit ;  esse  filius  lucis  poterit.  Si 
autem  et  pertinaciter  contradixerit  veritati,  ipse  in  infide- 
litate  sua  et  contentionis  sua;  vecordia,  haeretici  sibi  nomen 
imponet.  Quia  non  statim  hsereticum,  quod  ignoranter  a 
fide  sentitur  diversum ;  si  non  fiat  pertinaci  contentione 
haereticum." 

Nee  tantum  regi  Karolo  hac  de  re  scripsit  Hincmarus, 
sed  etiam  "  Papas  Nicolao6 ;  fidei  suae  depromendo  teno- 
rem,  et  suam  contra  Gottescbalci  errorem,  (Flodoardi  ver- 
ba haec  sunt)  quam  fidei  Catholicae  dependere  satagebat, 
defensionem."  De  quo  in  alia  epistola  ad  eundem  Nico- 
laum  ab  eo  scripta,  ita  etiam  legimus.  "  Luidof  mihi  dixit 
quod  cum  eo  rationem  de  damnatione  et  reclusione  Got- 
tescbalci babuissetis.  Unde  quoniam  per  alios  jam  audie- 
ram  ad  sanctitatem  vestram  verba  venisse ;  misi  auctoritati 
vestrae  quaedam  ex  verbis  et  Catholicorum  sensibus  in  ro- 
tula,  qualiter  contra  ipsius  pestiferi  hominis  sensum  sen- 
tiam,  per  Odonem  Episcopum :  et  nihil  inde  responsionis 
accipere  merui."  At  neque  ad  regem,  neque  ad  pontifi- 
cem  scriptae  ab  illo  commentationes,  hisce  altercationibus 
finem  imponere  valuerunt.  Adg  Metense  enim  concilium, 
quod  post  Tullense  integro  quadriennio,  Indictione  vide- 
licet XI.  mense  Junio,  ab  episcopis  regni  Lotharii  (Impe- 


c  Gal.  cap.  5.  ver.  20.     Joh.  cap.  3.  ver.  20,  21. 
d  Gal.  cap.  5.  ver.  22. 

8  Flodoard.  lib.  3.  cap.  1j.  '   Ibid.  cap.  1. 

e  Anno  Dcccxxiii. 


198  GOTTESCHALCI,  ET  PR^EDESTINATIAN^      CAP.  XIV, 

ratoris  Lotharii  filii  et  Lotharingise  regis  primi)  celebra- 
tum  est,  ut  de  causa  Gotteschalci  rationem  redderet, 
Hincmarus  vocatus  est.  In  quo,  injuriam  sibi  factam,  in 
jam  citatis  ad  Nicolaum  papam  literis,  ita  ille  conqueritur. 
"  De  quo  (Gotteschalco)  ut  redderem  rationem,  quidam 
episcopi  quorum  nihil  de  illo  intererat,  (quoniam  nee  eos, 
ut  ipsi  manifestis  indiciis  prodiderunt,  ad  hoc  caritas  com- 
movebat,  nee  auctoritas  deducebat)  me  ad  conciliabulum 
nuper  Metis  habitum  (quod  vocari  synodum  vetuistis,  si- 
cut  intelligo)  irregulariter  quarto  die  antequam  congrega- 
retur,  cum  ego  longius  quam  octoginta,  et  idem  Gottes- 
chalcus  plusquam  centum  millibus  ab  ipsa  civitate  (Me- 
tensi)  disparati  essemus,  nihil  me  inde  ante  praemonitum, 
per  quemdam  laicum  hominem  literis  vocaverunt." 

Quum  Rothadus  Suessionensis  episcopus,  in  pristinum 
honorem  (a  quo,  ad  Romanum  pontificem  appellans,  ab 
Hincmaro  fuerat  depositus)  a  Romano  concilio  fuisset  res- 
titutus  ;  ab  Hincmaro  scriptas  sunt  istae  ad  Nicolaum  pa- 
pam literse  :  in  quarum  fine,  post  expositam  pluribus  Got- 
teschalci doctrinam,  tanta  episcoporum  illius  causae  faven- 
tium  oppositione  exacerbatus,  ita  demum  perorat.  "  Sunt  et 
alia,  quae  ipse  et  alii  plures  in  istis  partibus  dicunt,  quae 
nobis  sanae  fidei  adversari  videntur  :  quae  dum  per  alium 
quam  per  vilitatem  meae  personae  auctoritas  vestra  cogno- 
verit,  forte  attendet  solertius,  et  quae  inde  tenenda  sunt 
docere  studebit  quantocius.  Erit  enim  in  proximo  inde 
necessitas  :  quia  etsi  eorum  corda  in  insania  perversi  sen- 
sus  ebulliunt,  orthodoxi  tamen  regis  nostri  tempore  prava, 
quae  sentiunt,  eloqui  non  praesumunt.  Ita  ut  aperte  videa- 
mus  impleri,  quod  scriptum  est :  Congregans^  sicut  in  utre 
aquas  marts.  Aqua  enim  maris  sicut  in  utre  congregata 
est :  quia  amara  haereticorum  scientia  quicquid  hodie  in 
isto  regno  filii  vestri  Domini  Karoli  pravum  sentit,  in  pec- 
tore  comprimit,  et  aperte  dicere  non  praesumit.  Meam 
quoque  exiguitatem  et  occulte  canino  dente  corrodunt. 
Facile  autem  adjuvante  Domino,  portare  valebo :  quia  et 
mihi  paucum  superest  temporis  spatium  ;  et  si  inter  filios 

h  Psal.  33.  ver.  7, 


CAP.  XIV.        CONTROVERSY  AB  EO  MOT\E,  HISTORIA.  199 

Ecclesia?,  permittente  Deo,  in  me  acceperint  potestatem 
corporaliter  affligendi,  divina  gratia  adjuvante  exercebunt 
patientiam.  Sed  et  si  tantummodo  male  sentiendo  adver- 
sabuntur ;  exercebunt  quantulamcumque  scientiam  :  et  ut 
etiam  inimici,  secundum  praeceptum  Domini,  diligantur, 
exercebunt  benevolentiam." 

"  Praefatum  autem  Gothescalcum,  si  vestra  auctoritas 
mihi  scripserit,  ut  eum  a  custodia  solvam,  et  aut  ad  vos 
eundi  (ut  per  vos  ejus  doctrinam  experiamini)  aut  ad 
quemcunque  ex  nomine  design atum  pergendi  licentiam 
donem :  (quia,  ut  melius  ipsi  scitis,  sicut  absolute  quisque 
regulariter  ordinari  non  valet ;  ita  nisi  ex  ipsius  consensu, 
cujus  esse  dinoscitur,  certae  personae  commendandus,  et  ad 
certum  locum  monachus,  vel  quisque  sub  regula  constitu- 
tus,  a  loco  suo  absolvi  juxta  regulas  sacras  non  valet :)  ves- 
tris  jussionibus  nullo  modo  resultabo.  Tantum  ut  aucto- 
ritatem  vestram  habeam ;  ne  tantorum  episcoporum  judi- 
cium mea  praesumptione  parvi  pendere  videar.  Non  enim 
illius  delector,  quam  juste  sustinet  pertinaciter  contumax, 
quantulamcunque  reclusionis  molestiam :  sed  doleo  a  qua 
revocari  non  potest  perfidiam." 

"  Quern  si  cuicunque  commendandum  vestra  auctoritas 
viderit,  hoc  in  commendatione  etiam  providebit ;  ut  cui 
commendabitur  Catholicus  sit,et  gravitatem  ecclesiasticam, 
et  vigorem  ac  Scripturarum  scientiam  habeat :  quia  non 
solum  Scripturas  ad  suum  sensum  violenter  inflexas,  sed  et 
Catholicorum  dicta  detruncata  per  totum  diem  sine  res- 
piratione  aliqua  praevalet  memoriter  decantare.  Unde 
non  solum  idiotas  in  admirationem  sui  abducere,  verum  et 
sciolos  et  incautos  atque  zelum  Dei,  sed  non  secundum 
scientiam,  habentes  in  sententiam  suam  solitus  erat  tradu- 
cere.  Et  non  solum  doctorum  suorum  doctor  videri  ap- 
petit ;  sed  et  hoc  solerter  satis  intendit,  ut  sccum  loqucn- 
tes  vel  in  sermone  capere  valeat :  et  si  de  veritate  non  po- 
tent, invincibiliter  sacramcntis  affirmare  curabit,  ea  sccum 
loquentes  dixissc  quae  forte  non  dixerant ;  ut  ipse  verax, 
et  illi  qui  ei  contradicunt  probentur  esse  mendaces,  et  ad- 
versus  suam  doctrinam  docentes." 

Verum  nee  ad  istas  literals  respondissc  Nicolaum,  ncque 


200  GOTTESCIIALCI,  ET  PR^EDESTINATIANiE      CAP.  XIV. 

tie  Gottesclialci  causa  quicquam  in  alterutram  partem  de- 
finivisse  invenimus.  De  antagonistarum  tamen  ipsius  uno, 
Johanne  Scoto,  sinistrum  ad  se  pervenisse  rumorem,  non 
dissimulat ;  quod  in  quibusdam  bene  non  senserit.  Trans- 
tulerat  nimirum  Johannes  ex  Grseco  in  Latinum  libros 
Dionysio  Areopagitae  attributos :  eosque  Karolo  Calvo, 
in  cujus  aula  vivebat,  dicavit ;  carmine  quoque  praefixo, 
cujus  hoc  initium. 

Hanc  libam,  sacro  Gnecorum  nectare  fartam, 

Advena  Johannes  spondo  meo  Karolo. 
Maxime  Francigenum,  cui  regia  stemmata  fulgent, 

Munera  votiferi  sint  tibi  grata  tui. 

Nicolaus1  a?gre  ferens,  tarn  rarum  opus  ipsius  arbitrio 
non  fuisse  subjectum,  ad  Karolum  hac  de  re  ita  scripsit. 
"  Relatumk  est  apostolatui  nostro,  quod  opus  B.  Dionysii 
Areopagitae,  quod  de  divinis  nominibus,  vel  coelestibus 
ordinibus,  Grasco  descripsit  eloquio,  quidam  vir  Johannes, 
genere  Scotus,  nuper  in  Latinum  transtulerit.  Quod 
juxta  morem  nobis  mitti,  et  nostro  debuit  judicio  appro- 
bari :  praesertim  cum  idem  Johannes,  licet  multae  scientiae 
esse  praedicetur,  olim  non  sane  sapere  in  quibusdam  fre- 
quenti  rumore  dicatur.  Itaque  quod  hactenus  omissum 
est,  vestra  industria  suppleat,  et  nobis  praefatum  opus  sine 
ulla  cunctatione  mittat :  quatenus  dum  a  nostri  apostola- 
tus  judicio  fuerit  approbatum,  ab  omnibus  incunctanter 
nostra  auctoritate  acceptius  habeatur." 

Nempe  ejusmodi  subjectionem  ab  advena  Johanne  ex- 
pectabat  novus  hie  apostolus,  quam  a  servis  suis  domesticis 
accipere  assueverat,  e  quibus  unus,  Romanae  Ecclesiaa  eo 
tempore  bibliothecarius,  Anastasius,  libellum  alium  e  Gra> 
co  in  Latinum  similiter  translaturus,  a  Capitolino  suo  Vice- 
Deo  ducto  principio,  judiciariae  hujus  potestatis  plenitudi- 
iiem  inflatis  buccis  ita  decantat.     "  Hunc1  codicem  confi- 


'  Non  Marinus:  ut  suspicatus  est  Andr.  Duvalius,  sub  initium  notarum  in 
Lugdunensis  Ecclesia;  libellum  contra  Jo.  Scotum. 

k  Ivo  Carnot.  Decret.  part.  4.  cap.  104.  Roger.  Hoveden.  annal.  part.  I. 

1  Anastas.  Bibliothecar.  praefat.  in  translationem  Latinam  Leontii,  de  Vita 
Johannis  Eleemosynarii  ad  Nicolaum  papam. 


CAP.  XIV.        CONTROVERSY  AB  EO  MOTJE,  HISTORIA.  201 

cere  ausus  non  sum,  antequam  a  Dominatione  vestra,  o  mil- 
lies  beate,  licentiam  adipisci  promerui.  Neque  enim  fas 
est,  ut  absque  vicario  Dei,  absque  clavigero  coeli,  absque 
curru  et  auriga  spirituals  Israel,  absque  universitatis  pou- 
tifice,  absque  unico  papa,  absque  singulari  pastore,  absque 
speciali  patre,  absque  te  omnium  arbitro,  aliquid  consum- 
metur  aut  divulgetur.  Tu  enim  tenes  claves  David,  tu 
accepisti  claves  scientiae.  In  area  quippe  pectoris  tui  ta- 
bulae testamenti  et  manna  ccelestis  saporis  requiescunt. 
Tum  enim  quod  ligas,  nemo  solvit ;  quod  solvis,  nemo  ligat : 
qui  aperis,  et  nemo  claudit ;  claudis,  et  nemo  aperit.  Vi- 
cem  namque  in  terris  possides  Dei." 

Interim  dum  Romae  ista  agerentur,  in  Gallia  carcerali 
custodia  adhuc  conclusus  tenebatur  miser  Gotteschalcus ; 
tum  Nicolai,  tum  successoris  etiam  ipsius  temporibus. 
Sub  Hadriano  enim  II.  opusculum  quinquaginta  quinque 
capitulorum  ad  nepotem  suum  Hincmarum  Laudunensem 
episcopum  edidit  Hincmarus"  Remensis  archiepiscopus  : 
in  quo,  cum  consuevisse  Gotteschalcum  dixisset,  non  so- 
lum Scripturas  "detruncare,  et  ad  suum  sensum  violenter 
inflectere  ;"  sed  etiam  "  ea,  quae  in  canonicis  libris  non 
habentur,  auditoribus  suis  proferre":  subjicit.  "  Et  quo- 
niam  baec  egisse  Gotteschalcus  in  conventu  episcopali  (Ca- 
risiaco  nimirum)  revictus  fuit :  idem  concilium  (sicut  scrip- 
turn  est :  Qui0  imponit  stit/lo  silent ium,  has  mitigat)  silen- 
tium  ei  imposuit,  mihique  ilium  ad  custodiendum  commisit. 
Sicque  complicium  ejus  (qui  jam  sicut  vermes,  in  putredine 
scatentes,  ebulliebant)  irae  partim  sunt  mitigatae,  et  con- 
gregataep  sunt  a  Domino  quasi  in  utrem  aquae  maris,  cum 
amaritudo  perversarum  mentium,  nondum  apud  nos  de  his, 
quae  Gotteschalcus  eos  docuerat,  erumpit  exterius  in  vo- 
cem  pravae  libertatis." 

Haec  ille,  in  hujus  opusculi  capite  quadragesimo  tertio 
cui  et  literas  ad  nepotem  Idibus  Februariis  Indictionis  III. 
a  se  datas  inseruit :  ad  quas  responsum  nuperrime  ab  illo 


m  Apoc.  cap.  3.  vcr.  7.  cum  cap.  13.  ver.  11. 

"  Anno  dccclxx. 

°  Prov.  cap.  26.  ver.  10.  -P  Psalm.  33.  ver.  7. 


202  GOTTESCHALCI,    ET    PRjEDESTINATIAN/E         CAP.  XIV. 

conscriptnm  accepisse  se,  ibidem  significat.  Uncle  intelli- 
gimus  scripta  haee  fuisse  anno  octingentesimo  septuagesimo 
(quo  apudq  Attiniacum  mense  Maio  ilia  habita  est  synodus 
in  qua  hunc  quinquaginta  quinque  capitulorum  libellum 
nepoti  suo  coram  episcopis  se  tradidisse  alibir  confirmat 
idem  Hincmarus :)  indidemque  per  unum  et  viginti  saltern 
annos  in  carcere  detentum  fuisse  Gotteschalcum.  De  qua 
immoderata  severitate  ita  jamdudum  conquestus  fuerat 
Remigius,  cum  Lugdunensibus  suis.  "  Illas  miserandi  ho- 
minis  tarn  longa  et  inhumana  in  ergastulum  per  tot  annos 
damnatio,  aliqua  (ut  credimus)  compassionis  benignitate 
et  consolatione  fuerat  temperanda,  vel  etiam  removenda : 
ut  frater,  pro  quo  Christus  mortuus  est,  per  charitatem  et 
spiritum  mansuetudinis  potius  lucraretur,  quam  abundan- 
tiori  tristitia  absorberetur.  Quod  ilia  (ut  Dominus  novit, 
in  quantum  ipse  inspicere  dignatur)  suggerimus  charitate, 
quam  nobis  beatus  Johannes  apostolus  commendat,  di- 
cens :  In*  hoc  cognovimus  charitatem  Dei,  quod  ille  pro 
nobis  animam  posnit ;  et  nos  debemus  j)ro  fratribus  animus 
ponere." 

In  custodias  autem  inclusus  ille  est  apud  Altivillarensis" 
ccenobii  monachos :  ad  quos  Hincmarum  epistolam  demum 
scripsisse  refert  Flodoardus,  "  prow  eodem  Gotteschalco, 
ut  si  se  recognosceret,  antequam  anima  illius  egrederetur 
de  corpore,  et  spiritalem  et  corporalem  humanitatem  ex- 
hiberent  illi:  ostensa  auctoritate  ecclesiastica  ex  verbis 
orthodoxorum  super  hujusmodi  excommunicatis."  Sed 
post  tantos  per  tot  annos  tarn  fortiter  exantlatos  labores, 
in  extremo  actu  defecisse  Gotteschalcum  non  est  credibile. 
Praesertim  cum  illi  (ut  et  Gunthario  Coloniensi  archiepis- 
copo,  cujus  extatx  liberrima  ilia  ad  versus  Nicolai  pontificis 


i  Eginaldus,  vel  quicunque  author  fuit  appendicis  ad  Aimoinum  adjcctoe,  lib. 
5.  cap.  24. 

r  Apud  Flodoard.  lib.  3.  cap.  22. 

s  Eccles.  Lugdun.  de  trib.  epistolis,  pag.  1065.  F. 

1  1  J  oh.  cap.  3.  ver.  10. 

"  HaultviUicr,  in  Remensi  episcopatu. 

w  Flodoard.  lib.  3.  cap.  28. 

x  Annal.  Francor.  a  Pitha30  edit,  ad  aim.  S03, 


CAP.  XIV.       CONTROVERSY  AB  EO  MOT.E,  HISTOIUA.  203 

tumid  urn,  ut  ille  loquitur,  potentatum  exarata  epistola) 
irrevocabilem  pertinaciam,  in  postremo  illo  quinquaginta 
quinque  capitulorum  opusculo  objiciat  Hincmarus  idem ; 
et  ipse  in  sententia  sua  ita  obfirmatus  fuerit,  ut  aqua?  et 
olei  ferventis  examini,  quod  pro  illorum  temporum  con- 
suetudiney  judicium  Dei,  et  habebatur  et  nominabatur, 
promptissime  hie  se  obtulerit ;  quemadmodum  in  poste- 
riore  ipsius  confessione  postea  videbimus. 

De  quo  mirabili  probationis  genere  nihil  aliud  hie  pro- 
nuntiamus,  quam  quod  in  similis  historiae  commemoratione 
Johannes  Mariana  protulit.  "  Visum2  est  controversiam 
ignis  judicio  permittere:  sic  ejus  seculi  mores  erant  ru- 
des  et  agrestes,  neque  satis  expensi  ad  Christianas  pie- 
tatis  regulam."  Ab  ethnicorum  enim  instituto  haustum 
hoc  fuisse,  cum  ex  aliis  indiciis  observarunt  eruditi,  turn 
ex  Sophoclis  illis  versibus.a 

""Hftev  S'  I'roijuoi  Kai  fiudpovg  aipetv  x^poTV, 
Kai  7rvp  Sikpirtiv,  Kai  diovg  opKWfiortTi', 
To  fir'jTS  Spacrai,  fiyTt  rtp  %vviidkvai 
'To  npayjia  (iovXtixravTi,  p.r)T   tipyafffih'^. 

Eramus  sutem  parati  ignitum  ferrum  manu  capcre, 
Et  ire  per  ignem,  et  Deos  jurare  ; 
Quod  non  fecissemus,  nee  sciremus  quenquam 
Fecisse  nostro  consilio. 

Et  licet  legibus  demum  tarn  civilibus  quam  ecclesiasticis 
mos  iste  abrogatus  fuerit :  mediis  tamen  illis  temporibus 
ita  apud  Christianos  invaluit,  ut  pro  indubitato  veritatis 
testimonio  passim  acciperetur.  Unde  in  capitulis  Karoli 
Calvi  apud  Carisiacum  anno  octingentesimo  septuagesimo 
tertio,  (id  est,  illis  ipsis  temporibus,  de  quibus  nunc  agi- 
mus)  promulgatis,  ejusmodi  dicta  aliquoties  occurrunt. 
"Deib  judicio  examinentur:  et  per  illud  Dei  judicium  aut 

y  Vide  amicisshni  nostri  D.  Henrici  Spelmanni,  equitis  aurati,  eximium  Glos- 
sarium;  titul.  de  Judicio  Dei,  et  Martini  Delrii  disquisit.  magic,  lib.  cap.  4. 
quoest.  4.  sec.  3. 

z  Marian,  de  reb.  Hispanioe,  lib.  9.  cap.  18. 

a  Antigone  :  ver.  263. 

b  Capitul.  Karoli  Calvi,  tit.  39.  cap.  3.  et  7.  pag.  393,  395. 


204  GOTTESCHALCI,  ET  PR^EDESTINATIANiE     CAP.  XIV. 

liberentur  aut  condemnentur."  Et  in  capitulis  Karoli 
Magni,  avi  ejus,  anno  regni  nono  datis  in  Aquensi  palatio, 
capite  vicesimo  adhuc  expressius.  "  Utc  omnes  judicio  Dei 
credant  absque  ulla  dubitatione." 

Ita  igitur  ad  Gotteschalci  usque  mortem  perducta  hac 
tragcedia,  id  solum  jam  restat ;  ut  duplicem  ipsius  con- 
fessionem  e  tenebris,  in  quibus  tarn  diu  delituit,  erutam, 
velut  Xoyov  quendam  eiriTciQiov,  hie  tandem  adscribamus. 

c  Tom.  2.  Concil.  Gallise,  pag.  247. 


OOTTESCHALCI    CONFESSIONES 


DILE 


NUNC  PRIMUM  IN  LUCEM  EDIT/E. 


1631. 


VOL.    IV. 


GOTTESCHALCI    CONFESSIO 


BREVIOR. 


C/redo  et  confiteor,  Deum  omnipotentem  et  incom- 
mutabilem  praescisse  et  praeclestinasse  angelos  sanctos  et 
homines  electos  ad  vitam  gratis  aeternam ;  et  ipsum  Dia- 
bolum  caput  omnium  daemoniorum,  cum  omnibus  angelis 
suis  apostaticis,  et  cum  ipsis  quoque  universis  hominibus 
reprobis,  membris  videlicet  suis,  propter  praescita  cer- 
tissime  ipsorum  propria  futura  mala  merita  praedestinasse 
pariter  per  justissimum  judicium  suum  in  mortem  merito 
sempiternam :  quia  sic  ait  ipse  Dominus  in  evangelio : 
"  Princepsa  hujus  mundi  jam  judicatus  est."  Quod  B. 
Augustinus  exponens,  ad  populum  sic  palam  locutus  est : 
"  Idb  est,  judicio  ignis  aeterni  irrevocabiliter  destinatus 
est."  Item  de  reprobis  ipsa  Veritas :  "  Quic  autem  non 
credit,  jam  judicatus  est."  "  Nondum,"  inquitd,  "  apparuit 
judicium ;  sed  jam  factum  est  judicium. 

Item  exponens  illud  Johannis  Baptistae,  "  Testimoniume 
ejus  nemo  accepit:"  ita  dicit.  "  Nemof,  est  quidam  po- 
pulus   praeparatus   ad  irarn  Dei,    damnandus    cum    Dia- 

a  Joh.  cap.  16.  ver.  11. 

b  In  Joh.  tract.  95.  op.  torn.  3.  p.  2.  pag.  732. 

r  Joh.  cap.  3.  ver.  18. 

d  Augustinus.  in  Joh.  tract.  12.  op.  torn.  3.  p.  2.  pag.  389. 

p  Joh.  cap.  3.  ver.  32. 

1  In  Joh.  tract.  14.  op.  torn.  3.  pag.  404. 

p  2 


208  CONFESSIO    GOTTESCHALCI. 

bolo."  Item  de  Judseis :  "  Istis  indignantes  mortui,  et 
morti  sempiternae  praedestinati."  Item:  "  Quareh  dicit 
Dominus  Judaeis  ;  Vos  non  creditis,  quia  non  estis  ex  ovi- 
bus  meis  ?  nisi  quia  videbat  eos  ad  sempiternum  interitum 
praedestinatos,  non  ad  vitam  aeternam  sui  sanguinis  pretio 
comparatos."  Item  exponens  ilia  verba  Domini :  "  Oves1 
meae  vocem  meam  audiunt,  et  cognosco  eas,  et  sequun- 
tur  me:  et  ego  vitam  aeternam  do  eis;  et  non  peri- 
bunt  in  asternum,  et  non  rapiet  eas  quisquam  de  manu 
mea.  Pater  meus  quod  dedit  mihi  majus  omnibus  est; 
et  nemo  potest  rapere  de  manu  patris  mei."  ita  dixit. 
"  Quidk  potest  lupus  ?  Quid  potest  fur  et  latro  ?  Non 
perdit  nisi  ad  interitum  praedestinatos." 

Item,  de  duobus  loquens  mundis.  "  Totus1  mundus 
Ecclesia  est,  et  totus  mundus  odit  Ecclesiam.  Mundus 
igitur  odit  mundum,  inimicus  reconciliatum,  damnatus 
salvatum,  inquinatus  mundatum."  Item  :  "  Estm  mundus 
de  quo  dicit  apostolus ;  nen  cum  hoc  mundo  damnemur. 
Pro  isto  mundo  Dominus  non  rogat.  Neque  enim  quos 
scit  praedestinatos,  ignorat."  Item  :  "Filius°perditionis  dic- 
tus  est  Judas,  traditor  Christi,  perditioni  praedestinatus." 
Item,  in  Enchiridion:  "  Ad1'  eorum  damnationem,  quos 
juste  praedestinavit  ad  pcenam."  Item,  in  libro  de  per- 
fectione  justitiae  :  "  Hocp,"  inquit,  "  bonum  quod  est  re- 
quirere  Deum,  nonq  erat  qui  facerei,  non  erat  usque  ad 
unum  ;  sedin  eo  genere  hominum,  quod  praedestinatum  est 
ad  interitum.  Super  hoc  enim  respexit  Dei  praescientia, 
protulitque  sententiam."  Item,  in  libris  de  civitate  Dei: 
"  Quiddabit  eis  quos  praedestinavit  ad  vitam  ;  qui  haec  dedit 
eis  quos  praedestinavit  ad  mortem  ?" 

Item  beatus  Gregorius  papa.     "  Leviathan1'   iste,  cum 


6  In  Joh.  tract.  43.  op.  torn.  3.  p.  2.  pag.  587.  h  Ibid,  tract.  48.  pag.  615. 

•"  Joh.  cap.  10.  ver.  27,  28,  29. 

k  In  Joh.  tract.  48.  op.  torn.  3.  p.  2.  pag.  615. 

1  Ibid,  tract.  87.  pag.  715.  ™  Ibid,  tract.  110.  pag.  775. 

n   1  Cor.  cap.  11.  ver.  32. 

°  In  Joh.  tract.  107.  op.  torn.  3.  p.  2.  pag.  770. 

p  Aug.  op.  torn.  6.  pag.  210.  p  Cap.  13.  op.  torn.  10.  pag.  181. 

n  Rom.  cap.  3.  ver.  1 1 ,  12. 

r  Greg.  Mor.  1.  34.  c.  2.  op.  torn.  1.  pag.  1117 


CONFESSIO    GOTTESCHALCL  209 

universis  membris  suis,  aeternis  cruciatibus  est  deputatus." 
Item  S.  Fulgentius,  in  libro  tertio  cle  veritate  praedesti- 
nationis  et  gratia?.  "  Praeparavit,"  inquit,  "  Deus  pec- 
catoribus  poenas;  illis  utique  quos  juste  praedestinavit  ad 
luenda  supplicia."  Qui  beatus  Fulgentius  composuit  de 
hac  tantummodo  quaestione  unum  librum,  id  est,  de  prae- 
destinatione  reproborum  ad  interitum,  ad  amicum  suum 
nomine  Monimum.  Unde  dicit  et  S.  Isidorus:  "  Gemina5 
est  pra?destinatio,  sive  electorum  ad  requiem,  sive  repro- 
borum ad  mortem." 

Sic  et  ego  per  omnia,  cum  istis  electis  Dei  et  Catho- 
licis,  credo  etconfiteor;  prout  divinitus  afflatus,  animatus-, 
armatus,   adjuvor,    Amen. 

Falsus  enim  testis  est,  qui  in  dictis  quorumcunque  aut  sensum 
aut  superficiem  conunipit. 

s   Isidor.  Hisp.  senten.  lib.  2.  c.  6.  op.  pag.  437. 


GOTTESCHALCI    CONFESSIO 


PROLIXIOR, 


Dominator  Domine,  Deus  meus,  inisericordia  mea, 
Rex  omnipotens  et  incomparabiliter  clemens,  inaestimabilii 
quoque  circa  humanum  genus  benignitate  patiens,  et  in- 
vestigabili  penitus  profunditate  sapiens.  Cujus  profecto 
sic  semper  indigent  omnes  electi  tui,  quo  videlicet  tibi  de 
te  solo  semper  valeant  placere  ;  quemadmodum  palmites 
indigent  vite,  quo  fructum  queant  ferre,  vel  aer  aut  oculi 
luce,  quo  vel  ille  lucidus  esse,  vel  illi  possint  videre  :  alio- 
quin  et  palmites  absque  vite  arescunt,  et  in  igne  missi 
consequenter  ardent;  et  aer  absque  luce  tenebrosus  est, 
et  oculi  frustra  patent.  Te  igitur  supplex  invoco,  cuncti- 
potentissime,  clementissime  et  gloriosissime,  trine  et  une 
Domine  Deus ;  ut  gratis  esse  digneris  piissimus  adjutor 
et  exauditor  meus :  dignanterque  largiaris  indigentissimo 
mihi,  per  gratuitae  gratiae  tuae  invictissimam  virtutem,  ut 
quod  ex  te,  per  te,  et  in  te  de  praescientia  et  praedestina- 
tione  tua  jamdudum  corde  credo  (tibi  gratias)  ad  justi- 
tiam ;  sicuti  jam  crebro  per  gratiam  tuam  confessus  sum, 
nunc  quoque  veraciter  atque  simpliciter  ore  confitear  ad 
salutem.  Quatenus  tandem  aliquando  mea  de  parte  pate- 
fiat  electis  tuis  Veritas  invicta  et  sine  fine  benedicta;  et 
facessat  jam  jamque,  sicut  oportet,  falsitas  devicta  et  pror- 
sus  jure  maledicta,  Amen. 


212  CONFESSIO    GOTTESCHALCf, 

CREDO  siquidcm  atque  confiteor,  praescisse  te  ante 
saecida  quaecunque  erant  futura,  sive  bona  sive  mala ; 
praedestinasse  vero  tantummodo  bona.  Bona  autem  a  te 
praedestinata,  bifariam  sunt  tuis  a  fidelibus  indagata  (immo, 
te  revelante,  illis  evidenter  constat  esse  intimata)  id  est,  in 
gratiae  beneficia,  et  justitiae  simul  judicia.  Quoniam  qui- 
denij  sicvit  certissimum  Psalmista  praebet  judicium,  utrum- 
que  tu  Domine  "  diligisa  et  misericordiam"  videlicet  "  et 
judicium."  Praedestinasse  itaque  in  omnibus  electis  tuis 
vitam  gratis  aeternam,  et  eos  nihilominus  ad  gloriam  sem- 
piternam:  quia  certe  frustra  illis  praedestinasses  vitam, 
nisi  et  illos  praedestinasses  ad  ipsam.  Sic  etiam  pro- 
pemodum  Diabolo  et  angelis  ejus,  et  omnibus  quoque 
reprobis  hominibus,  perennem  merito  praedestinasti  pce- 
nam,  et  eosdem  similiter  praedestinasti  ad  earn :  quia 
nimirum  sine  causa  et  ipsius  praedestinasses  mortis 
perpetuae  pcenam,  nisi  et  ipsos  prsedestinasses  ad  earn. 
Non  enim  irent  nisi  destinati ;  neque  profecto  destinaren- 
tur,  nisi  essent  praedestinati.  Quippe  cum  ipse  et  ante 
omnia  saecula  semper  esses,  quod  ne  ad  momentum  quidem 
modo  quolibet  esse  potes  mutabilis  ;  et  per  omnia  post- 
modum  saecula  pro  barer  is  esse  mutatus,  si  vel  ullus  (quod 
absit)  reproborum  illuc  esset  destinatus,  qui  non  fuisset 
praedestinatus. 

Proinde  quia  tu,  Domine,  solus  "  esb  qui  es,"  velut  ipse 
testaris;  et,  ut  David  tibi  quoque  dicit,  "  Tuc  semper 
idem  ipse  es;"  et, ut  alias  etiam  ipse  dicis,  "  Tud  es  Do- 
mine, et  non  mutaris ;"  et,  sicut  egregius  quoque  praedi- 
cator  tuus  perbibet  Paulus,  "  Tue  solus  babes  immorta- 
litatem,"  id  est,  incommutabilitatem ;  "  apud  quern,"  ut 
ab  alio  nihilominus  asseritur  apostolo,  "  nonf  est  trans- 
mutatio,  nee  vicissitudinis  obumbratio:"  liquet  prorsus 
evidenter,  et  cuivis  sanum  sapienti  claret  omnino  satis 
patenter ;  praescisse  ac  praedestinasse  te  mox,  absque  ullo 
scilicet  intervallo,  utpote  simul  et  semel,  ante  saecula  tarn 

a  Psal.  33.  ver.  5.  b  Exod.  cap.  3.  ver.  14. 

r  Psal.  102.  ver.  27.  d  Malach.  cap.  3.  ver.  6. 

e  1  Tim.  cap.  6.  ver.  16.  '  Jacob,  cap.  1.  ver.  17. 


C0NFESSIO    GOTTESCHALCI.  213 

cuncta  quam  singula  opera  tua.  Quippe  qui  juxta  quod 
dictum  est  ab  Esaia,  "  fecistig  quae  sunt  futura." 

Unde  etiam  verissime,  David  prophetam  sequendo  et 
exponendo,  fidelissimus  famulus  tuus  Augustinus  ita  dicit. 
"  Deus,"  inquit,  "  secundum  illam  voluntatem  suam,  quae 
cum  ejus  prasscientia  sempiterna  est,  prqfecto^  in  ccelo  et 
in  terra  omnia  qiuccunqiie  voluit,  non  solum  praeterita  vel 
praesentia,  sed  etiam  futura  jam  fecit."  Igitur  cum  sem- 
piterna sit,  Domine,  cum  praescientia  voluntas  tua,  sicut 
hie  ait  Augustinus ;  et  apud  omnipotentiam  tuam,  de  ope- 
ribus  duntaxat  tuis,  hoc  sit  praescire  quod  velle,  secun- 
dum quod  ad  eundem  Augustinum  scribit  Orosius ;  et 
ipsum  quoque  velle  tuum  fecisse  sit,  juxta  quod  dicit 
Ambrosius :  manifestum  est  proculdubio,  quicquid  foras 
futurum  est  in  opere,  jam  factum  esse  a  te  in  praedestina- 
tione,  juxta  quod  audet  et  dicit,  docet  et  scribit,  papa 
Gregorius.  Absit  ergo  ut  inter  praescientiam  et  praedes- 
tinationem  operum  tuorum  ullum  vel  momenti  quilibet 
Catholicorum  tuorum  suspicetur  intervallum  fuisse ;  dum 
omnia  quae  voluisti  te  legit  vel  audit  creditque  simul  fe- 
cisse :  praesertim  cum  prius  omnino  nihil  in  effectu  feceris, 
quam  incomparabiliter  futura  praescieiis,  et  ea  sempiterno 
consilio  prasdestinando  disposueris. 

Sed  jam  tempus  est,  Domine,  veridica  divinorum  sub- 
jici  testimonia  librorum,  quibus  docetur  absque  scrupulo, 
et  declaratur  absque  ambiguo,  praedestinatos  esse  rcpro- 
bos  ad  aeternorum  incendia  tormentorum.  Ac  primum 
tua,  Domine  JESU  CHRISTE,  Veritas  invicta,  profe- 
renda  censeo  merito  dicta.  "  Qui1  non  credit,"  inquis, 
"  jam  judicatus  est:"  id  est,  ut  Augustinus  exposuit,  jam 
damnatus est.  " Nondumkenim, "inquit, " apparuit  judicium, 
sed  jam  factum  est  judicium."  Item,  "  Princeps1"  ais 
"  mundi  hujus  jam  judicatus  est :"  id  est,  ut  idem  ex- 
posuit "judicio™ ignis  aeterni  irrevocabiliterdestinatus  est." 
David  etiam  dicit:  "  Ideo"  non  resurgent  impii  in  judicio." 

*  Esai.  cap.  45.  ver.  11.  (juxta  LXx.) 

11  Tsal.  135.  ver.  6.  i  Joh.  cap.  3.  ver.  18. 

k  Aug.  in  Joh.  tract.  13.  op.  torn.  3.  p.  2.  pag.  389.  '  Joh.  cap.  16.  ver.  11. 

m  Aug.  in  Joh.  tract.  95.  op.  torn.  3.  p.  2.  pag.  732. 

11  Psalm.  1.  ver.  5. 


214  CONFESSIO    GOTTESCHALCI. 

Augustinus  exponit :  "  quia0  jam  poenis  certissimis  destinati 
sunt."  Item.  "  Tup  percussisti  omnes  adversantes  mihi  sine 
causa."  "  Recteq,"inquit, "  in  praedestinatione  diciturde  Dia- 
bolo  etangelis  ejus."  Atque  ne  dicatur  Diabolum  tantum- 
modo  cum  angelis  ejus  ad  mortem  esse  destinatum  (quod 
omnino  satis  esse  probatur  absurdum  ;  ut  videlicet  caput  a 
corpore  praedestinando  sit  segregatum  :)  dicit  iterum  Da- 
vid ;  "  Inr  pulverem  mortis  deduxisti  me,"  id  est,  impios 
mortis  destinatos.  Quod  omnino  super  hominibus,  de  pul- 
vere  scilicet  factis,  et  in  pulverem  quoque  relictis  nemo 
prudentium  ambigit  dici.  Salomon  quoque  ait:  "  Uni- 
versas  propter  semetipsum  operatus  est  Dominus,  impium 
quoque  ad  diem  malum."  In  libro  quoque  Ecclesiastico 
ita  dicitur  :  "  Qui1  transgreditur  a  justitia  ad  peccatum, 
Deus  paravit  ilium  ad  rhomphseam."  Quod  profecto  de 
reproborum  populo  intelligendum  est  esse  dictum  tantum- 
modo. 

Hinc  etiam  Job  ait:  "  Interrogate"  quemlibet  de  via- 
toribus,  et  haec  eadem  ilium  intelligere  cognoscatis :  quia 
in  diem  perditionis  servatur  malus,  et  ad  diem  furoris  du- 
citur."  Quod  explanator  ipsius  ita  exponit  Gregorius. 
"  Saspe,"  inquit,  "  diu  divina  patientia  tolerat,  quos  jam 
ad  supplicia  praescita  condemnat."  Unde  cum  exponeret 
illud;  "  Ipsex  babet  consilium  et  fortitudinem :"  ait  inter 
caetera.  "  Potest  quoque  in  consilii  nomine  ipsa  occulta 
judicii  mora  signari :  ut  quod  aliquando  tardiu  delinquentes 
percutit.  Non  quia  iniquorum  culpa  non  conspicitur,  sed 
ut  damnationis  eorum  sententia,  quag  pro  agenda  pceni- 
tentia  difFertur,  quasi  tarde  et  consilio  prodire  jubeatur. 
Quod  ergo  quandoque  foris  aperta  sententia  indicat,  hoc 
apud  omnipotentem  Deum  ante  secula  in  consilio  latebat." 
Item  exponens;  "  Constituistiy  terminos  ejus  qui  praeteriri 
non  poterunt:"  dicit.  "  Nulla,  quae  in  hoc  mundo,  ho- 
minibus absque  omnipotentis  Dei  occulto  consilio  veniunt. 
Nam  cuncta  Deus  secutura  praesciens  ante  secula  decrevit 

0  Aug.  in  Psal.  1.  op.  torn.  4.  pag.  3.      P  Psalm.  3.  ver.  7. 

i  Aug.  in  Psal.  5.  op.  torn.  4.  pag.  12.  r   Psalm.  22.  ver.  15. 

s  Prov.  cap.  16.  ver.  4.  '  Eccles.  cap.  26.  ver.  27. 

"  Job,  cap.  21.  ver.29,  30.  *  Ibid.  cap.  12.  ver.  13. 
y  Job,  cap.  14.  ver.  5. 


CONFESS10   GOTTESCHALCI.  215 

qualiter  per  secula  disponantur."  Idem  exponens  illud  dc 
impiis;  "  Erunt2  sicut  paleae  ante  faciem  venti,  et  sicut 
favilla  quam  turbo  dispergit :"  ait.  "  Ante  omnipotentis 
Dei  ocvdos  iniqui  vita  favilla  est:  quia  etsi  apparet  ad 
momentum  viridis,  ab  ejus  tamen  judicio  jam  consumpta 
cernitur ;  quia  consumptioni  est  aeternae  deputata." 

De  talibus  quoque  et  eorum  rlagitiis,  tu  ipse,  Domine, 
per  Moysem  dicis :  "  Nonnea  base  condita  sunt  apud  me, 
et  signata  in  thesauris  meis  ?  Mea  est  ultio  ;  et  ego  retri- 
buam  eis  in  tempore."  Item:  "  Juxta  est  dies  perditi- 
onis,  et  adesse  festinant  tempora."  Item:  "  Levabob  ad 
ccelum  manum  meam,  et  dicam,  Vivo  ego  in  aeternum. 
Si  acuero  ut  fulgur  gladium  meum,  et  arripuerint  judi- 
cium manus  meae  ;  reddam  ultionem  hostibus  meis,  et  his 
qui  oderunt  me  retribuam.  Inebriabo  sagittas  meas  san- 
guine, et  gladius  meus  devorabit  carnes  de  cruore  occi- 
sorum,  et  de  captivitate  nudati  inimicorum  capitis.  Lau- 
date  gentes  populum  ejus :  quia  sanguinem  servorum  suo- 
rum  ulciscetur,  et  vindictam  retribuet  in  hostes  eorum." 

Si  quis  haec  omnia,  et  alia  interminabiliter  plura  per 
canonicarum  latitudinem  Scripturarum  multipliciter  sparsa, 
sic  a  te  prassumit  dicere  praedicta,  ut  sint  quidem  praescita, 
sed  nullo  modo  praefinita :  fac  ilium,  quaeso,  diligenter 
attendere,  quam  sit  contrarius  veritati,  quamque  noxiae 
faveat  falsitari ;  dum  te  tarn  temerarie  subjicit  mutabilitati, 
tamque  variae  et  inconstanti  subdere  non  timet  instabilitati. 
Ut  turn  videlicet,  juxta  quod  sanctus  ait  Augustinus,  nulla 
remaneret  natura  mutabilis,  nisi  tu,  Domine  Deus  noster, 
permaneres  immutabilis ;  parvi  pendat,  si  ab  aeterno  usque 
in  diem  judicii  mutabilis  esse  (quod  absit)  ab  Ecclesia  tua 
puteris,  imo  credaris  et  praediceris  :  et  in  ipso  quoque  die 
judicii,  quasi  non  praedestinata  faciendo,  id  est,  reprobos 
ad  tormenta  mittendo  muteris ;  et  ita  deinceps  in  sempi- 
ternum  mutatus,  id  est,  mortuus  esse  (quod  absit)  pro- 
beris.  Quodammodo  enim  moritur  qui  mutatur :  ut  Au- 
gustini  et   Gregorii,  caeterorumquc  doctorum   auctoritas 


'  Job,  cap.  11.  ver.  18.  a  Dcut.  cap.  32.  vcr.  34,  35. 

b  Deut.  cap.  32.  ver.  40,  41,  42,  13. 


216  CONFESSIO   GOTTESCHALCl. 

attestatur.  Sed  absit,  ut  tu  Domine,  qui  nullatenus  mtt- 
tari  potuisti,  potes,  vel  poteris  aliquando,  ut  vel  ad  mo- 
mentum sis  absque  ullo  initio  mutabilis,  usque  in  diem 
judicii;  et  inde  quoque  mutatus  appareas  in  aeternum, 
propter  solummodo  damnationem  reproborum,  debitumque 
sibi  tormentum. 

Vere,  Domine,  satius  incomparabiliter  fuisset,  si  nvillus 
nisi  te  mutabili,  nedum  mutato,  creatus  esset,    (ne  dico 
salvatus)    electorum:    quanto   magis    absit,   ut   immuteris 
propter  vasa  irae  et  furoris,  super  quae    vultus  tuus  est 
ob  mala  quae  faciunt,    "  utc  perdas  de  terra  memoriam 
eorum"?     De  quibus  etiam  longe  lateque  die  noctuque 
tibi   veraciter  psallitur  a  fidelibus.     "  Tud   vero,    Deus, 
deduces  eos  in  puteum  interitus."     De  quibus  ait  et  apos- 
tolus Petrus  :  "  Quibuse  judicium  jam  in  olim  non  cessat, 
et  perditio  eorum  non  dormitat."     Et  Paulus  :  "  Volensf 
Deus  ostendere  iram,  et  demonstrare  potentiam  suam,  at- 
tulit  in  multa  patientia  vasa  irae  apta  vel  aptata  in  interi- 
tum"  secundum   Hieronymum ;  vel   "  praeparata  in  inte- 
ritum,"  secundum  Ambrosium;    vel  "  perfecta  in  perdi- 
tionem,"  secundum  Augustinum,   id  est,    sine  dubio  prae- 
destinata;  sicut  ab  ipso  Augustino  esse  constat  exposi- 
tum.     Item  praedicator  idem.     "  Utg  compleant  peccata 
sua  semper,    pervenit  enim  ira  Dei  super  eos  usque  in 
finem." 

Item  Judas  Jacobi  :"Subintroierunth,"ait,  "  quidam  qui 
olim  praescripti  sunt  in  hoc  judicium  impii."  Ubi  dum  eos 
non  in  hoc  judicio,  sed  in  hoc  judicium,  id  est,  in  hanc 
damnationem  praescriptos  asseruit;  non  modo  praescitos, 
verum  etiam  praedestinatos  pariter  intelligi  voluit.  Quippe 
cum  tu,  Deus  aeternus,  eos  prius  habeas  praedestinatos, 
quam  ullus  temporaliter  natus  eos  cognoverit  esse  prae- 
scitos. Quia  quos  praescisti  per  ipsorum  propriam  mise- 
riam  in  damnabilibus  perseveraturos  esse  peccatis,  illos 
profecto  tanquam  justissimus  judex  praedestinasti  ad  in- 
teritum  juste  ac  merito  satis  :  et  non  modo  praedestinasti, 

'    Psalm.  34.  ver.  16.  a  Psalm.  55.  ver.  23. 

p  2  Pet.  cap.  2.  ver.  3.'  f  Rom.  cap.  9.  ver.  22. 

«  1  Thcss.  cap.  2.  ver.  16.  h  Jud.  ver.  4. 


CONF-ESSIO    GOTTESCHALCI.  217 

verum  etiam  prsedestinando  jam  utique  destinasti.  Unde 
dicit  et  David,  quasi  de  jam  in  infernum  praedestinando 
positis,  licet  adhuc  essent  illuc  te  jubente  ponendi :  cum 
enim  praedixisset ;  "  Et1  postea  in  ore  suo  complacebunt ," 
subjecit :   "  Sicut  oves  in  inferno  positi  sunt." 

Cui  per  omnia  manifestissime  consonat  et  Joannes  apos- 
tolus, in  Apocalypsi  dicens.  "  Etk  libri  aperti  sunt,  et 
alius  liber  apertus  est  qui  est  vita? :  et  judicati  sunt  mortui 
ex  his  quae  scripta  erant  in  libris,  secundum  opera  ip- 
sorum."  Item  :  "  Et1  judicatum  est  de  singulis  secundum 
opera  ipsorum ;  et  mors  et  infernus  missi  sunt  in  stagnum 
ignis."  Quod  autem  mortem  et  infernum  in  stagnum  ignis 
asserit  esse  missos,  Diabolum  dicit  et  suos.  "  Etm  qui 
non  est  inventus  in  libro  vitae  scriptus,  missus  est  in  stag- 
num ignis."  Item  paulo  ante  :  "  Etn  Diabolus  qui  sedu- 
cebat  eos  missus  est  in  stagnum  ignis  et  sulpliuris."  Item 
paulo  post :  "  Et°  dixit  mihi,  Scribe,  quia  haec  verba 
fidelissima  sunt  et  vera ;  et  dixit  mihi,  Factum  est."  Ac 
ne  quis  forte  dubitaret  haec  audiens  a  Joanne ;  sequeris 
ipse  continuo,  et  dicis,  Domine  JESU  Christe:  "  Ego1' 
sum  A  et  12,  initium  et  finis.  Ego  sitienti  dabo  de  fonte 
aquae  vitae  gratis.  Qui  vicerit  possidebit  haec :  et  ero  illi 
Deus,  et  ipse  erit  mihi  films.  Timidis  autem,  et  incre- 
dulis,  et  e-xecratis,  et  homicidis,  et  fornicatoribus,  et  ve- 
neficis,  et  idololatris,  et  omnibus  mendacibus,  pars  illo- 
rum  erit  in  stagno  ardente  igni  et  sulphure,  quod  est 
mors  secunda."  Timeant  igitur  et  caveant  increduli  simul 
atque  mendaces,  ne  pars  eorum  sit  cum  supradictis  com- 
plicibus ;  si  tarn  perspicuse  resistendo  veritati  fore  de- 
legerint  pertinaces. 

Item :  "  Ecce^  venio  cito,  et  merces  mea  mecum  est, 
reddere  unicuique  secundum  opera  sua."  **r  Nisiinprae- 
destinatione,  quam  disposuisti  incommutabiliter,  inretrac- 
tabili  praeordinatione.     Sequeris   igitur  et    dicis  :  "  Ego 


1  Psal.  49.  ver.  13,  14.  k  Apocal.  cap.  20.  ver.  12. 

1  Apocal.  cap.  20.  ver.  13,  14.  "'  Ibid.  ver.  15. 

■   Ibid.   ver.  10.  °  Ibid.  cap.  21.  ver.  5,  G. 

P  Ibid.  cap.  21.  ver.  0,  7,  8.  <i  Ibid.  cap.  22.  ver.  12. 

r   Aliijuid  deest,  s  Apocal.  cap.  22.  ver.  13,  14,  15. 


s 


218  CONFESSIO    GOTYESCHALCI. 

sum  A  et  Q,,  primus  et  novissimus,  principium  et  finis, 
Beati  qui  levant  stolas  suas ;  ut  sit  potestas  eorum  in 
ligno  vitae,  et  per  portas  intrent  in  civitatem.  Foris  canes, 
et  venefici,  et  impudici,  et  homicidae,  et  idolis  servientes, 
et  omnis  qui  amat,  et  facit  mendacium."  Audiant  haec 
generaliter  universi  quidem  mendaces,  sed  illi  tamen  po- 
tissimum,  qui  in  doctrina  religionis  non  modo  non  veren- 
tur  aut  verecundantur ;  verum  etiam  nullatenus  cunctan- 
tur  esse  fallaces.  Quia  profecto,  isto  genere  mendacii 
nullum  gravius  unquam  valet  inveniri ;  imo  nullum  repe- 
ritur  tarn  grave  :  licet  nonnullis  esse  videatur  leve,  sive 
putetur  etiam  suave.  Sed  audiant  sequentia ;  si  flocci 
pendunt  praecedentia. 

"  Ego4  JESUS  misi  angelum  meum,  testificari  base 
vobis  in  Ecclesiis."  Et  paulo  post :  "  Contestor"  ego  omni 
audienti  verba  prophetise  hujus.  Si  quis  apposuerit  ad 
heec ;  apponet  Deus  super  ilium  plagas  smptas  in  libro 
isto:  et  si  quis  diminuerit  de  verbis  libri  prophetiae  hujus, 
auferet  Deus  partem  ejus  de  libro  vitas,  et  de  civitate 
sancta,  et  de  his  quae  scripta  sunt  in  libro  isto.  Dicit  qui 
testimonium  perhibet  istorum  :  etiam  venio  cito."  Ecce, 
Domine  JESU,  in  hoc  sancto  libro  tuo  Diabolum  et  an- 
gelos  ejus,  et  omnes  etiam  homines  reprobos,  in  stagnum 
ignis  et  sulphuris  (ut  supradictum  est)  te  destinante  jam 
esse  missos  invenio.  Negare  te,  id  est,  veritatem  non 
audeo  ;  quia  negari  a  te  timeo :  quemadmodum  videlicet 
ipse  testaris.  "  Quix  me  negaverit  coram  hominibus,  ne- 
gabo  et  ego  eum  coram  Patre  meo  qui  est  in  coelis."  Unde 
etPaulus:  "  Siy  nos,"  inqnit,  "eum  negaverimus ;  et  ille 
negabit  nos."  Negare  igitur,  sicut  prasdixi,  te  non  audeo ; 
quia  negari  a  te  timeo.  Apponere  vero  vel  diminuere  nihil 
praesumo  :  quoniam  vel  plagas  in  hoc  ipso  libro  scriptas 
mihi  apponi,  vel  auferri  partem  meam  de  libro  vitas  metuo. 

Igitur  in  nomine  Patris  et  Filii  et  Spiritus  sancti  sup- 
plico,  Domine,  prout  amplius  possum  tibi,  quo,  quem- 
admodum indigeo,  suffragari  digneris  mihi :  neque  per- 
mittas  ab  ullo  diutius  electorum  tuorum  (quod  absit)  hinc 
ambigi ;  sed  saluberrimam  potius  veritatem  hinc  innotes- 


'  Apocal.  cap.  22.  ver.  16.  "  Ibid.  cap.  22.  ver.  18,  19, 

x  Matt.  cap.  10.  ver.  33.  >'  2  Tim.  cap.  2.  ver.  12. 


20. 


C0NFESSI0    GOTTESCHALCI.  £19 

cere  non  moreris,  ut  esse  vides  pernecessarium  sibi.  Quia 
revera,  secundum  beati  quoque  Augustini  veracissimam 
testificationem,  quam  palam  protulit  ad  populum,  evan- 
gelicam  luculenter  ac  fideliter  explanando  perplexitatem : 
"  Qui2  mendacium,"  inquit,  "  aedificant  in  hominibus, 
quid  ab  eis  expellunt  nisi  veritatem?  Immittunt  Diabo- 
lum,  excludunt  Christum ;  immittunt  adulterum,  exclu- 
dunt  sponsum  ;  paranymphi  scilicet,  vel  potius  lenones 
serpentis.  Ad  hoc  enim  loquuntur,  ut  serpens  possideat 
Christus  excludatur.  Quando  possidet  falsitas,  serpens 
possidet:  quando  possidet  Veritas,  Christus  possidet." 
Ipse  enim  dixit:  "  Egoa  sum  Veritas."  De  illo  autem: 
"  Etb  in  veritate  non  stetit,  quia  Veritas  in  eo  non  est." 

Quapropter  et  illud  quod  idem  beatus  minister  tuus 
veraciter  perhibere  studuit  Augustinus,  praescientia  sci- 
licet reprobos  esse  damnatos,  cum  alibi  atque  alibi  ad 
mortem  fateatur  esse  praedestinatione  condemnatos :  u- 
trumque  prorsus  verum  est,  quia  hie  hoc  utrumque  verum 
est.  Nam,  sicut  idem  sagaciter  atque  veraciter  fatetur, 
interdum  praescientia  pro  praedestinatione  ponitur.  Neque 
revera  repugnat  (quod  absit)  sed  veritati  potius  congruere 
videtur,  quale  illud  videlicet  est,  quod  apostolus  dicit : 
"  Nonc  repulit  Deus  plebem  suam  quam  praescivit."  Cum 
tamen  hoc  alias,  utrumque  quidem  jungens,  sed  ab  in- 
vicem  rationabili  differentia  distinguens,  mirabiliter  defi- 
nierit ;  dicens  :  "  Praedestinatione*1  Deus  ea  praescivit  quae 
fuerat  ipse  facturus.  Unde  dictum  est :  "  Fecite  qucc 
fiitura  sunt"  Item  quid  sit  praedestinatio  planius  ac  ple- 
nius  cum  praescientia  connectens,  ita  de  Trinitate  dicens. 
"  Inf  sua  quae  falli  mutarique  potest  non  praescientia,  opera 
sua  futura  disponere,  id  omnino  nee  aliud  quicquam  est 
praedestinare."  Item  brevius,sedin  superioremsensummulto 
apertius.  Cui  enim  praedixisset  apostolum  dixisse,  "  Nong 
repulit  Deus  plebem  suam,  quam  praescivit ;"  et  exposu- 
isset  eum  nomine  praescientiae  praedestinationem  hoc  in 

'•  Aug.  in  Job.  tract.  8.  op.  torn.  3.  p.  2.  pag.  355. 

a  Job.  cap.  14.  ver.  16.  b  Ibid.  cap.  8.  ver.  44. 

0  Rom.  cap.  11.  ver.  2.  d  Aug.  de  praed.  sanct.  op.  torn.  10.  pag.  803. 

l'  Esai.  cap.  45.  ver.  11.  f  Aug.  de  dono  persev,  op.  torn.  10.  pag.  844. 

b  Rom.  cap.  11.  ver.  2. 


220  CONFESSIO    GOTTESCHALC'I. 

loco  significare  voluisse,  paulo  post  ait :  "  Sedh  praedesti- 
nasse,  est  hoc  praescisse  quod  fuerat  ipse  facturus." 

Ergo  utrumque,  ut  jam  dixi,  verum  est ;  id  est,  tain 
praescientia  quam  praedestinatione  reprobos  esse  dam- 
natos,  quos  omnino  constat  ad  interitum  jure  prsedesti- 
natos.  Quod  satis  superque  testimonia  probant  praedicta : 
quae  certe  Catholici  nullatenus  esse  dubitant  invicta.  Licet 
si  hujus  rei  testimonium  penitus  debuisset  esse,  metalep- 
ticos  id  intelligi  regulariter  potuisset  et  omnino  debuisset ; 
ut  videlicet  id  quod  sequitur  per  id  quod  praecedit  intelli- 
geretur.  Attamen  si  adhuc  hinc  audire  plura  desiderant, 
ob  amorem  videlicet  veritatis,  quam  nimis  oppugnari  con- 
siderant,  aures  audiendi  precor  accommodent,  et  tuendse 
jam  jamque  veritati  totis  viribus  operam  dent.  Audiant 
(inquam)  hinc  adhuc  loquentem  mirabiliter  Augustinum, 
per  sibi  gratis  infusum  satis  ubertim  charisma  divinum. 
"  Hoc',"  inquit,  "  bonum,  quod  est  requirere  Deum,  non 
erat  qui  faceret,  non  erat  usque  ad  unum  :  sed  in  eo  genere 
hominum,  quod  praedestinatum  est  ad  interitum."  Item 
de  duabus  loquens  civitatibus :  "  Quarumk  est,"  inquit, 
"  una  qua?  praedestinata  est  in  asternum  regnare  cum  Do- 
mino: altera  aeternum  supplicium  subire  cum  Diabolo." 
Item:  "  Si1  de  aliquibus  ita  certa  esset  Ecclesia,  ut  qui 
sint  illi  etiam  nosset,  qui  licet  adhuc  in  hac  vita  sint  con- 
stitute tamen  praedestinati  sunt  in  aeternum  ignem  ire  cum 
Diabolo,  tarn  pro  eis  non  oraret,  quam  nee  pro  ipso." 
Item:  "  Quidmdabit  his  quos  praedestinavit  ad  vitam,  qui 
haec  dedit  etiam  eis  quos  praedestinavit  ad  mortem  ?" 

Item  in  Enchiridion,  quod  senex  de  fide,  spe  et  cha- 
ritate,  sensu  subtilissimo,  ingenio  exercitatissimo,  eloquio 
quoque  purissimo,  styloque  luculentissimo,  mirabiliter  sibi 
ac  singulariter,  Deo  favente,  conscripsit  et  edidit.  "Ad11 
eorum,"  inquit,  "  damnationem  quos  juste  praedestinavit 
ad  pcenam."  Item  in  eodem :  "  Dicuntur0  etiam  filii  ge- 
hennae,  non  ex  ilia  nati,  sed  in  illam  praeparati ;  sicut  filii 

h  Aug.  de  dono  persev.  op.  tcm.  10.  pag.  848. 
'  Aug.  de  perfect,  just.  op.  torn.  10.  pag.  181. 
k  Aug.  de  civ.  Dei.  lib.  15.  cap.  1.  op.  torn.  7.  pag.  379. 

I  Ibid.  lib.  21.  cap.  24.  pag.  642.  '"  Ibid.  lib.  22.  cap.  26.  pag.  692. 

II  Aug.  op.  torn.  6.  pag.  234.  -  •  Ibid.  pag.  212. 


CONFESSIO    GOTTESCHALCI.  221 

regni  praeparantur  in  regnum."  Quid  quaeritur  eviden- 
tius  ?  quid  sufficientius  ?  Sicut,  inquit,  iilii  regni  praepa- 
rantur in  regnum :  sic  etiam  iilii  gehennae  in  illam  sunt 
praeparati :  quod  omnino  nihil  est  aliud  quam  praedesti- 
nati.  Nempe  haec  omnia  et  alia  insuper  plura  si  tantus 
auctor  iste  verissima  et  Catliolicoe  fidei  per  omnia  congru- 
entissima  non  esse  perspexisset,  nullatenus  incorrecta  re- 
linqueret ;  sed  ea  potius,  quando  libros  suos  diligentissime 
retractando  recensuit,  corrigere  studuisset.  Ne  inde  pror- 
sus  tarn  frequenter  ad  populum  impavide  simul  et  intre- 
pide,  licenter,  libenter,  ac  libere,  fidenter  ac  fiducialiter 
ac  gaudenter,  servili  postposito  timore,  luminosoque  tui 
perfusus  amore,  tua  auctoritate  locutus  fuisset,  si  quid 
itidem  periculi  inesse  cognovisset.  Unde  quidem  nonnulla 
jamsuperius  posui,  et  pauca  hie  etiam  subjicienda  censui. 

"  Estp  quidam  populus  praeparatus  ad  iram  Dei,  dam- 
nandus  cum  Diabolo."  Item:  "  Estq  quidam  populus 
natus  ad  iram  Dei."  Item  :  ".  Quarer  dixit  Dominus  Ju- 
daeis,  Vos  non  creditis  quia  non  estis  ex  ovibus  meis,  nisi 
quia  videbat  eos  ad  sempiternum  interitum  praedestinatos, 
non  ad  vitam  aeternam  sui  sanguinis  pretio  comparatos  ?" 
Item :  "  Quids  potest  lupus  ?  quid  potest  fur  et  latro  ? 
non  perdunt  nisi  ad  interitum  praedestinatos."  Item: 
"  Isti1  indignantes  mortui,  et  morti  sempiternae  prsedesti- 
nati."  Item  :  "  Mundusu,"  inquit,  "  odit  mundum,  inimi- 
cus  reconciliatum,  damnatus  salvatum,  inquinatus  munda- 
tum."  Item:  "  Filiusw  perditionis  dictus  est  Judas  traditor 
Christi,  damnationi praedestinatus."  Item:  "Proxisto  mun- 
do  non  rogat :  neque  enim  quos  scit  praedestinatos  ignorat." 

Beatus  quoque  Fulgentius  inde  taliter  dicit:  "  Prae- 
paravit  etiam  Deus  peccatoribus  poenas :  illis  utique 
quos  juste  praedestinavit  ad  luenda  supplicia."  Ubi  pror- 
sus  utrumque  satis  aperte  fatetur;  et  reprobis  videlicet 
praedestinatas  esse  poenas,  et  illos  vicissim  praedesti- 
natos ad    eas.      Unde    nimirum   Catholicissime,  necnon 

p  Augustin.  in  Joh.  tract.  14.  op.  torn.  3.  p.  2.  pag.  404. 

i  Ibid,  tract.  14.  pag.  404.  '    Ibid,  tract.  48.  pag.  615. 

■  Ibid,  tract.  48.  pag.  615.  '   Ibid,  tract.  43.  pag.  587. 

u  Ibid,  tract.  87.  pag.  715.  w  Ibid,  tract.  107.  pag.  770. 

x  Ibid,  tract.  110.  pag.  775. 

VOL.  IV.  « 


222  CONFESSIO    GOTTESCHALCf, 

et  copiosissime  disputavit  in  septem  libris  contra  duos 
libros  Fausti  haeretici,  Lirinensis  quondam  monachi,  Re- 
gensis  vero  postmodum  episcopi.  Quern  convicit  idem 
doctor  mirabiliter,  contrivitque  commenta  Diaboli ;  et  cum 
aliis  quatuordecim  Sanctis  coepiscopis  suis,  ab  Ecclesia 
Christi  repulit  et  eliminavit  lethiferum  virus  Antichristi. 
Nee  non  et  tribus  aliis  de  veritate  praedestinationis  et  gra- 
tia?. Sed  et  in  uno  illo,  quern  totum  super  hac  tantummodo 
quaestione  ad  Monimum  hinc  consulentem  cognoscitur  edi- 
disse. 

Gloriosus  quoque  Gregorius  cujus  inde  aliquanta  jam 
inserui  superius,  taliter  inter  caetera  inde  est  locutus. 
"  Tenebrosay  ostia  tunc  Dominus  vidit,  cum  claustra  in- 
ferni  penetrans  crudeles  spiritus  perculit,  et  mortis  prae- 
positos  moriendo  damnavit.  Quod  idcirco,"  inquit,  "  non 
adhuc  de  futuro,  sed  jam  de  praeterito  dicitur:  quia  quic- 
quid  futurum  erat  in  opere,  nimirum  jam  factum  est  in 
praedestinatione."  Item:  "  Leviathanz iste,  cum  universis 
membris  suis,  agternis  cruciatibus  est  deputatus."  Item 
ipsum  quoque  diem  judicii  dicit  esse  praedestinatum,  ex- 
ponens  illud  ex  libro  Job  ;  "  Lampasa  contempta  apud  cogi- 
tationes  divitum,  parata  ad  tempus  statutum."  "  Statutumb, 
inquit,  contemptae  lampadis  tempus,  est  extremi  judicii 
praedestinatus  dies."  Sanctus  etiam  Isidorus  inde  sic  dicit : 
"  Geminac  est  praedestinatio ;  sive  electorum  ad  requiem, 
sive  reproborum  ad  mortem."  Non  enim  ait,  duse  sunt, 
quia  non  sunt :  sed  gemina,  id  est,  bipartita.  Quia  semel 
tu,  Domine,  locutus  es,  qualiter  una  quidem,  sed  tamen 
gemina  praedestinatione,  et  electos  gratis  justifices  ac  per- 
petim  salves ;  et  reprobos  quoque  merito  refutes,  justeque 
condemnes :  et  sicut  supradictus  ait  Gregorius, "  alios  res- 
piciens  redimas,  alios  deserens  perdas." 

Tale  est  autem  quod  dicitur  praedestinatio  gemina,  in 
electos  videlicet  et  reprobos  bipartita,  cum  sit  una,  licet  sit 
dupla :  quale  est  quod  frequenter  a  beato  Augustino,  et  a 
caeteris  patribus  dicitur  caritas  vel  dilectio  gemina :  cum 

v  Greg.  mor.  lib.  29.  op.  torn.  1.  pag.  928. 

2  Ibid.  lib.  34.  pag.  1117.  a  Job.  cap.  12.  ver.  5. 

b  Greg.  mor.  lib.  1 1.  op.  torn.  1.  pag.  363. 

c  Isidor.  Hispal.  senten.  lib.  2.  cap.  6.  op.  pag.  437. 


CONFESSIO    GOTTESCHALCI.  223 

utique  non  sint  duae  sed  una,  licet  propter  Deum  et  proxi- 
mum  sit  etiam  dupla.  Quale  est  et  illud  patris  Augustini, 
quod  dicit  bipartitum  esse  opus  Dei;  geminum  videlicet 
volens  intelligi :  et  quod  quadripartitus  ab  ipso  quoque 
dicitur  mundus;  non  quatuor  tamen,  sed  unus:  et  quod 
quinquepartitam  fatetur  esse  continentiam;  non  quinque 
tamen  esse  docet,  sed  unam.  Hinc  et  a  Sancto  Gregorio 
gemina  Judaeorum  scientia  dicitur  :  et  tamen  licet  dupla 
sit,  una  esse  cognoscitur.  Quod  et  ipsum  genus  locutio- 
nis  usitatissimum  est  et  apud  auctores  quoque  saecularis 
literaturse.  Quod  quia  rectissimum  est  ac  verissimum ; 
non  ab  re  est,  si  et  inde  hie  ponantur  aliqua,  qua?  valeant 
ad  cumulum  tuendae  sententiae  supradictae.  Nam  et  eorum 
quidam  geminam  dixit  arborem;  non  duas  volens  intel- 
ligi, sed  unam :  et  alius  qualitatem  nominis  bipartitam,  et 
universorum  pedum  trinam  conditionem.  Et  tertius  aeque 
peritus,  Priscianus,  quam  ille  dixerat  trinam,  exposuit 
tripartitam. 

Nee  sane  cuiquam  pie  sapientium  videri  debet  absur- 
dum,  si  gemina  praedestinatio  creditur  et  cognoscitur,  et 
incunctanter  esse  dicitur  apud  te  Dominum  nostrum,  natu- 
raliter  quidem  unum,  sed  simul  etiam  personaliter  trinum. 
Quicerte  secundum  hanc  geminam  praedestinationem  tuam, 
quemadmodum  Augustinus  tuus  fideliter  credit  et  fidenter 
asserit,  "  bonus  es  in  beneficio  certorum,  Justus  in  sup- 
plicio  certorum :"  et  insuper,  ut  profltetur  consequenter, 
"  bonus  es  in  omnibus,  quoniam  bonum  est  cum  debituin 
redditur ;  et  Justus  in  omnibus,  quoniam  justum  est  cum 
debitum  sine  cujusquam  fraude  donatur."  Haec  omnia 
sicut  hie,  tibi  gratias,  et  credo,  et  confiteor,  gratias  tibi, 
prout  gratis  largitus  es  mini.  Et  quia  in  tuis,  in  libris 
tuorum  scilicet  ministrorum,  labore,  immo  gratia  tua  vera- 
citer  expositis,  haec  a  te  dicta  reperio :  tarn  perspicuas 
prorsus  veritati  contradicere  (quod  absit)  non  audeo.  Quo- 
niam prorsus  a  te  veritate  negari,  sicut  minata  es,  metu- 
ens ;  et  illam  quoque  repetitam  Pauli  sententiam  vehe- 
mentissime  timeo  :  "  Si'1  quis  vobis  adnuntiaverit  praeter- 
quam  quod  accepistis,  anathema  sit." 


J  Gal.  cap.  1.  vev.  8,  9. 


a  2 


~24  CONFESSIO    GOTTESCHALCf. 

Tantura  siquidem  amoris  tibi,  Domine  JESU,  Veritas 
invicta,  perpetualiter  tlebeo;  ut,  quemadmodum  ab  Au- 
gustine) perhibetur  veraciter  tuo,  neque  hominibus  pla- 
cendi  studio,  neque  respectu  devitandorum  quorumlibet 
incommodorum,  detorquear  (quod  absit)  a  vero.  Et  ut 
beatus  etiam  docet  Gregorius  :  "  Ine  quantum  sine  peccato 
possumus,  vitare  proximorum  scandala  debemus ;  si  autem 
de  veritate  scandalum  sumitur,  utilius  permittitur  nasci 
scandalum,  quam  Veritas  relinquatur."  Nee  sane  cujus- 
eunque  persona  contra  recipienda  modo  quolibet  excipi- 
tur  ;  qnando  vel  angelus,  vel  apostolus  adnuntians,  ipsius 
ore  apostoli,  anathemate  digno  percellitur.  Ut  enim  prae- 
dictus  Gregorius  veraciter  fatetur :  "  dum  salva  fide  res 
agitur,  virtutis  est  meritum,  si  quicquid  prioris  est  tole- 
ratur."  Alioquin,  si  fieri  posset,  millies  potius  pro  veri- 
tate deberem  prorsus  et  optarem  occumbere ;  quam  semel 
(quod  absit)  culibet  secus  loquenti  cedendo  succumbere. 
Illius  videlicet  tuae  memor  sententiae:  "  Quifme  confessus 
fuerit  coram  hominibus,  confitebor  et  ego  eum  coram  Patre 
meo  qui  est  in  ccelis." 

Simulque  illius  quoque  memini :  "  Neg  transgrediaris 
terminos  antiquos,  quos  posuerunt  patres  tui."  Quod  ni- 
mirum,  ut  Gregorius  exponit,  haeretici  faciunt,  qui  a  sanc- 
tm  Ecclesias  gremio  extranei  existunt.  "  Ipsih,"inquit, 
"  terminos  transferunt,  quia  constitutiones  patrum  praeva- 
ricando  transcendunt."  Qui  etiam  greges  diripiunt  et  pas- 
cunt:  quia  imperitos  quosque  perversis  ad  se  suasionibus 
trahunt,  et  donis  pestiferis  ad  interficiendum  nutriunt. 
Quos  beatus  quoque  Job  increpat  dicens  :  "  Numquidj 
Deus  indiget  vestro  mendacio,  ut  pro  illo  loquamini  do- 
los?"  "Deusk  mendacio  non  eget ;  quia  Veritas  fulciri  non 
quaerit  auxilio  falsitatis.  Haeretici  autem,  quia  ea  quae 
prave  de  Deo  intelligunt  ex  veritate  tueri  non  possunt, 
quasi  ad  approbandum  radium  luminis  umbras  falsitatis 
requirunt :  et  pro  eo  dolos  loquuntur,  dum  infirmas  mentes 

e  Greg,  in  Ezech.  lib.  l.hom.  7.  op.  tom.  1.  pag.  1225. 

'  Matt.  cap.  10.  ver.  32.  B  Piov.  cap.  22.  ver.  28. 

h  Greg.  mor.  lib.  16.  op.  tom.  1.  pag.  522.  *  Job,  cap.  13.  ver.  7. 

k  Greg.  mor.  lib.  11.  op.  tom.  1.  pag.  37  9. 


CONFESSIO    GOTTESCHALCI.  225 

ub  intellectu  illius  stulta  seductione  decipiunt."  Item : 
i  Aut1  placebit  ei,  quern  celare  nihil  potest  ?  aut  de- 
eipietur,  ut  homo,  vestris  fraudulentiis  ?"  "  Fraudem"1 
Deo  haeretici  exhibent,  quia  ea  adstruunt,  quae  nequa- 
quam  ipsi  pro  quo  loquuntur  placent :  eumque  dum  qua- 
si defendere  nituntur,  ofFendunt  ;  dum  in  adversitatem 
ejus  corruunt,  cui  videntur  ex  praedicatione  famulari. 
Unde  et  per  Psalmistam  dicitur  :  Uie  destruds  inimi- 
cum  et  defensorem.  Omnis  quippe  haereticus  omnipo- 
tent! Deo  inimicus  et  defensor  est ;  quia  unde  hunc  quasi 
defendere  nititur,  inde  veritati  illius  adversatur.  Quia 
autem  latere  Deuni  nihil  potest ;  hoc  in  eis  judicat  quod 
intus  sentiunt,  non  quod  famulari  foris  videntur.  Quia 
igitur  eorum  fraudidentiis  Deus  ut  homo  non  fallitur,  recte 
subjungitur  :  Ipse"  ros  arguet,  quoniam  in  abscondiio 
Jaciem  ejus  accijritis.  Statim  ut  se  commovevit,  turbabit 
vos  ;  et  terror  ejus  irruet  super  vos.  Hoc  quod  in  ab- 
scondito  accipi  asserit  faciem  Dei ;  duobus  modis  valet 
intelligi.  Sunt  namque  nonnulli,  qui  et  veritatem  in  corde 
sentiunt,  et  tamen  quae  falsa  sunt  de  Deo  foras  loquuntur, 
Ne  enim  vinci  videantur,  et  cognoscunt  veritatem  interius, 
et  tamen  hanc  exterius  impugnant.  Unde  bene  nunc 
dicitur  :  Ipse  vos  arguet,  quoniam  in  abscondiio  jaciem 
ejus  accipitis.  Ac  si  aperte  diceretur :  Tanto  magis  de 
falsitate  apud  eum  estis  reprehensi,  quanto  et  apucl  vos- 
metipsos  quod  verum  est  videtis." 

Quid  autem  sit  hcereticus,  ne  cuilibet  aliud  pro  alio 
fingere  licitum  sit,  quidam  patrum,  ut  Cassiodorus  dicit, 
pulcherrime  definivit.  "  Ha?reticus,"  inquit,  "  is  est,  qui 
divinae  legis  vel  ignorantia  vel  contemptu  raptatus  aut 
novi  pertinax  invenitur  erroris,  aut  alicui  sectator,  Catho- 
licae  veritati  magis  vult  adversari  quam  subjici."  Hoc 
autem  ideo  subinferendum  censui,  quia  plurimos  hinc  et 
falli  et  fallere  comperi;  volentes  videlicet  vel  (mitius  dix- 
erim)  suspicantes  illos  esse  haereticos,  qui  hanc  Catholica? 
fidei  de  praedestinatione  reproborum  necessario  contra 
resistentes  et  obloquentes  credunt  et  confitcntur,  dante  te, 

1   Job,  cap.  13.  ver.  9.  m  Grog,  mor,  lib.  11.  op.  torn.  1.  pag. 

"  Psal.  8.  ver.  2.  °  Job,  cap.  13.  ver.  10,  11. 


22G  CONFESSIO    GOTTESCHALCI. 

veritatem :  et  illos  e  cohtrario  asseverantes  Catholicos,  qui 
tarn  perspicuae  veritati  inimicam  non  verentur  susurrare, 
immo  palam  praedicare,  falsitatem.  Floccipenclentes  illucl 
beati  Basilii :  "Qui  divinis  saginantur  eloquiis,  corrum- 
pere  de  divinis  dogmatibus  neque  imam  syllabam  patiun- 
tur ;  sed  pro  his,  si  contigerit,  etiam  omnes  mortis  species 
amplectuntur."  Et  illud  quoque  contemnentes  Gregorii 
Nazianzeni :  "  Fortitudinis  est  perseverare  in  veritate ; 
licet  quispiam  debelletur  ad  ea  quae  nihil  sunt."  Nihil 
autem  sunt  falsitas  et  mendacium  :  quae  profecto  super 
omnia  corporalium  genera  mortium  vitant,  et  cavent,  et 
horrent,  ut  debent,  corda  semper  veracium;  maxime  ta- 
men  in  doctrina  religionis  evitant  omnimodo  praecipitium 
falsidicae  locutionis. 

Haec  est,  gratias  tibi  Domine,  alma  Trinitas,  inviolabilis 
fides  et  confessio  mea,  de  praescientia  scilicet  ac  praedes- 
tinatione  tua :  quam  praedicavit  ipsa  Veritas,  et  supradicti 
quoque  ipsius  discipuli,  contra  falsiloquos  fautores,  et,  nisi 
corrigantur,  filios  falsitatis  et  perditionis,  et  contra  pesti- 
fera  venena  et  haeretica  dogmata  sua.  Qui  si  gratia  tua 
respersi  diligenter  attendant,  appendant  atque  perpen- 
dant;  qualiter  ab  exordio  prolapsionis  angelicas,  quemad- 
modum  videlicet  Petrus  dicit  apostolus,  eisdem  "  An- 
gelisp  peccantibus  non  peperceris ;"  sed  eos  rudentibus  vel 
carceribus  inferni,  poenisque  aeris  hujus  traditos,  ad  ma- 
jores  in  diem  judicii  cruciatus  reservaveris  :  et  qualiter 
etiam  originalem  mundum  propter  nequam  hominum  sce- 
lera  perdideris.  Nee  non  quomodo  et  nefanda  facinora 
simul  et  flagitia  Sodomorum  punieris,  eosdem  igne  cce- 
lesti  conflagrantes  deleveris,  atque  perennes  in  poenas  de- 
merseris  :  quodque  Pharaonem  et  exercitum  ejus  in  mare 
projeceris,  ut  eos  ibidem  tanquam  paleas  excussos  fun- 
ditUs  aboleveris. 

Si  haec,  inquam,  animositate  deposita  solerter  inspici- 
ant,  et  te  opitulante  sapientcr  advertant,  perfacile  prorsus 
intelligent,  quod  supradictos  angelos,  qui,  ut  scribit  Judas 
Jacobi,  "  nonq  servaverunt   suum  principatum,   sed  reli- 

i1  2  Tct.  cap.  2.  ver.  1.  'i  Jud.  ver.  6. 


CONFESSIO    GOTTESCTIALCI.  221 

querunt  suum  domicilium,  in  judicium  magni  diei  vinculis 
aetemis  sub  caligine  reservasti,"  nullatenus  omnino  sine 
sempiterno  praedestinationis  tuae  consilio ;  et  in  hunc  ca- 
liginosi  aeris  carcerem  praecipitaveris,  et  ad  majores  etiam 
poenas  merito  per  saecula  cruciandos,  ut  praedicti  ambo  tes- 
tantur  apostoli,  reservaveris :  et  quod  ilia  quoque  quce 
consequenter  de  reprobis  narrata  sunt  bominibus,  non  sine 
praedestinatione  (quod  absit)  patraveris.  Alioquin  et  ante 
omnia  saecula  mutabilis,  et  in  exordio  quoque  saeculorum, 
juxta  fallacissimum  horum  dogma,  mox  mutatus  (quod  ne 
ad  momentum  quidem  esse  potest)  invenireris ;  qui  solus 
incommutabilis  ab  universis  prorsus  Catbolicis  esse  crede- 
ris,  et  luce  clarius,  te  revelante,  sciris. 

Fac  etiam  quaeso,  Domine  Deus,  ut  etiam  atque  etiam 
non  jam  procaces,  pertinaces  atque  pervicaces,  neque  pug- 
naces,  fallaces  atque  mandaces,  quia  certe  bujusmodi  bo- 
mines  ad  intuendam,  cui  repugnant,  veritatem  non  pos- 
sunt  esse  perspicaces  ;  quantumlibet  etiam  naturaliter  esse 
valuerint  sagaces,  sed  potius  effecti  simplices  veritatis 
amatores,  tota  spiritali  (non  luminum)  acie  considerent ; 
quod  si  animas  reproborum,  quae  (ab  eorum  primo  vide- 
licet Cain  ad  usque  novissimum,  ante  diem  duntaxat  judi- 
cii  moriturum)  de  propriis  corporibus  extractae  sunt,  sine 
coaeterna  tibi  praedestinatione  tua  destinasti  postmodum, 
et  quotidie  destinas  ac  destinabis  (quoties  videlicet  cumque 
mortui  sunt,  moriuntur  sive  morientur)  in  tormenta  sibi 
debita  meritoque  prorsus  disposita :  non  solum  mutabilis 
es  ante  saecula,  sed  etiam,  quod  esse  nullo  modo  potes, 
jam  inde  ab  initio  mortis  eorumdem  reproborum,  immo  ab 
exordio  malignorum  damnationis  angelorum,  mutatus  es 
creberrimis  vicibus,  immo  innumeris  vicissitudinibus ;  et 
per  singulos  dies  noctesquc  mutaris  atque  mutaberis,  et 
mutatus  absque  dubio  permanebis  in  saecula,  propter 
solos  videlicet  filios  gehennae ;  quos  inimici  veritatis  prae- 
.destinatos  esse  pertinaciter  atque  fallaciter  negant  ad  sup- 
plicium  perenne. 

llecc,  inquam,  Domine,  fac  precor,  ut,  sicut  oportet,  at- 
tendant, appendant,  atque  perpendant,  et  tandem  ali- 
quando  videant,  quod  sc  hactenus  non  vidisse  dissimulant ; 


228  CONFESSIO    GOTTESCHALCI, 

quale  ac  quantum  malum  de  te  semper  incommutabili 
Domino  Deo  nostro  in  Ecclesia  tua  longe  atque  mendaci- 
ter  et  exitialiter,  ad  proprium  suum  suorumque  simul 
interitum,  palam  prsedicaverint,  praedicent,  asseveraverint, 
asseverent :  et  precor  ut  revoces  eos  miseranter  ad  viam 
veritatis ;  ne  in  tarn  lethalis  haereseos  errore  pertinaces 
persevei'ent.  Videant,  inquam,  quale  sit  et  quantum  ma- 
lum ;  quod  cum  omnes  electi  tui  omnia  bona  semper  fece- 
rint,  faciant  et  facturi  sint  cum  consilio,  prout  videlicet  ad- 
juvantur  a  te  gratuito  tua?  benignitatis  auxilio,  prsesumant 
non  solum  mentiendo  sed  etiam  pejerando  palam  omnibus 
affirmare,  quod  tu,  qui  totius  es  auctor  fonsque  sapientia?, 
immo  trina  et  una  sempiternaque  sapientia,  volueris  vel 
valueris  vel  etiam  debueris  quicquam  (quod  absit)  absque 
consilio  patrare :  ne  dico  ab  ipso  human!  generis  exordio 
morientium  reproborum  animas,  vel  ad  extremum  easdem 
ipsas  cum  receptis  in  die  judicii  propriis  corporibus,  cum 
Diabolo  et  angelis  ejus  absque  praedestinationis  consilio 
destinare.  His  autem,  sicut  oportet,  sagaciter  inspectis, 
et  vivaciter  intellects,  confundantur  salubriter  et  erubes- 
cant ;  sicque  tandem  aliquando  veritati  suppliciter  adqui- 
escant,  et  a  me  demum  quiescant.  Caeterum  si  attrita 
fronte,  ac  sine  ullo  permanentes  pudore,  in  falsitate  malunt 
persistere,  quam  recedere  a  tanto,  ut  oportuerat,  errore ; 
viderint  ipsi  quo  se  perditi  vertant. 

Te  precor,  Domine  Deus,  gratis  Ecclesiam  tuam  custo- 
dias ;  ne  sua  diutius  earn  falsitate  pervertant,  haereseosque 
sua3  pestifera  de  reliquo  pravitate  subvertant :  licet  se, 
suosque  secum,  lugubriter  evertant.  Ego  vero  gratis 
edoctus  ab  ipsa  veritate,  quam  sequentes  pra?dicti  Eccle- 
sioe  tua?  praedicaverunt  magistri,  et  ejusdem  veritatis  fide- 
lissimi,  devotissimi  ac  celeberrimi  prorsus  ministri,  hie  evi- 
denter  expressam  de  praedestinatione  tua  fidem  Catholi- 
cam,  (gratis  a  te  pieque  satis  afflatus,  animatus,  armatus; 
misericorditerque  simul  ac  mirabiliter  adjutus  et  tutus, 
fretus  et  fultus)  fidelitcr,  tibi  gratias,  credo,  fortiter  teneo, 
veraciter  patienterque  defendo :  et  quemcumque  contra- 
ria  dogmatizare  cognosco,  tanquam  pestem  fugio,  et  tan- 
quam  hacreticum  abjicio.     Et,  ut  explicem,  cum  mcerore 


CONFESSIO    GOTTESCIIALd.  220 

maximo,  quod  consequenter  cle  talibus  a  beatissimo  prre- 
ceptum  constat  Augustino :  quemcunque  prorsus  invictis- 
simae  veritati  contumaciter  repugnare  audio,  et  ei  contraria 
docere  conspicio;  haereticum  et  fidei  Christiana!  inimi- 
cum,  atque  ex  hoc  omnibus  Catholicis  anathematizandum 
esse,  denuntio. 

Porro  conflictum  cujuslibet  eorum,  si  semel  his  lectis  et 
intellectis  cedere  noluerit,  et  instar  Pharaonis  induratus, 
hasretico  videlicet  more,  tarn  manifestse  veritati  adquiescere 
contempserit,  secundum  consilium,  vel  potius  prasceptum 
Pauli  apostoli,  jam  mihi  vitandum  censeo  ;  quia  qui  hujus- 
modi  est,  "  subversumr  et  proprio  judicio  condemnatum" 
esse  video.  Attamen  propter  minus  peritos  et  ob  id  ab 
eis  inlectos,  et  nisi  corrigantur  perditos,  optarem  publi- 
cum, si  tibi,  Domine,  placeret,  fieri  conventum  :  quatenus 
adstructa  palam  veritate  et  destructa  funditus  falsitate, 
gratias  ageremus  communiter  tibi,  qui  nobis  tarn  diu  opta- 
tum  (etiam  supra  quam  petimus  aut  intelligimus)  dare  dig- 
natus  fueris  prosperrimum  proventum.  Quia  profecto 
nimis  ingentem  patior  dolorem,  et  maximum  die  noctuque 
perfero  mcerorem,  quod  propter  mei  nominis  vilitatem, 
vilein  hominibus  esse  video  veritatem :  et  quod  erga  te 
sinceram,  ut  debuerant,  non  servant  caritatem,  qui  ut  tan- 
tummodo  victores  mei  esse  videantur,  nihil  vel  omnino 
perparum  dilexerunt  et  diligunt  te  ;  quern  negare  non  re- 
fugerunt,  neque  refugiunt  propter  me. 

Atque  utinam  placeret  tibi,  cunctipotentissime  pariter 
ac  clementissime  Domine,  ut  sicut  in  te  credo  et  spero 
(dato  mihi  gratis  posse,  prout  jamdudum  dare  dignatus  es, 
et  dare  quotidie  dignaris  etiam  velle)  coram  undique  electa 
populorum  te  timentium  multitudine,  praesente  etiam  istius 
regni  principe,  cum  pontificum  et  sacerdotum  monacho- 
rumque  seu  canonicorum  venerabili  simul  agmine ;  conce- 
deretur  mihi,  si  secus  hanc  Catholica?  fidei  de  praxlestina- 
tione  tua  veritatem  nollent  recipere,  ut  isto  quo  dicturus 
sum,  favente  tua  gratia,  id  adprobarcm  cerncntibus  cunc- 
tis  examine.     Uts  videlicet  quatuor  doliis  uno  post  unuin 

'    Tit.  cap.  3.  ver.  10,  11.  s  Vid.  fincm  cap.  14.  supra  pag.  203. 


230  CONFESSIO    GOTTESCHALCI. 

positis,  atque  ferventi  sigillatim  repletis  aqua,  oleo  pin- 
gui  et  pice,  et  ad  ultimum  accenso  copiosissimo  igne ;  li- 
ceret  milii,  invocato  gloriosissimo  nomine  tuo,  ad  appro- 
bandam  hanc  fidem  raeam,  immo  fidem  Catholicam,  in  sin- 
gula introire,  et  ita  per  singula  transire :  donee,  te  pras- 
veniente,  comitante,  ac  subsequente,  dexteramque  prae- 
bente,  ac  clementer  educente,  valerem  sospes  exire,  qua- 
tenus  in  Ecclesia  tua  tandem  aliquando  Catholicae  huic 
fidei  claritas  claresceret,  et  falsitas  evanesceret ;  fidesque 
firmaretur,  et  perfidia  vitaretur. 

Utinam  haec,  Domine,  legentibus  et  intelligentibus  hu- 
jusmodi  (sicut  est  opus)  inspirare  digneris  affectum,  ut 
exorem  te  suppliciter,  quo  celeriter  hoc  animi  mei  deside- 
rium  meum,  sicut  indiget  Ecclesia  tua,  perducas  ad  effec- 
tum.  Et  si  quidem  te  sufFragante  de  cunctis  inlaesus  pro- 
diero  ;  amplexentur  veritatem  et  execrentur  falsitatem. 
Sin  autem  quod  ex  te,  per  te,  et  in  te  credendo,  confiten- 
do,  sperando  et  amando,  tuique  tantummodo  securus,  tuae- 
que  solummodo  gratia?  certus  polliceor,  vel  inchoare  tre- 
pidavero,  vel  consummare  formidavero;  in  ignem  me  pro- 
tinus  mittant,  et  ibidem  merito  perire  permittant.  Sup- 
pliciter tamen  te,  Domine,  rogo,  in  dulcissimo  nomine  tuo, 
ut  nemo  me  Catholicorum  temere  (quod  absit)  reprehen- 
dat  in  animo  suo  :  quia  pi-orsus  ausum  talia  petendi,  sicut 
ipse  melius  nosti,  a  me  propria  temeritate  non  prsesumo, 
sed  abs  te  potius  tua  benignitate  sumo. 

Immo  quisquis  te  timens  vere,  diligensque  sincere,  dig- 
natur  haec  legere,  vel  auditu  percipere,  imploret  gratuitam 
misericordiam  tuam  fraterna  compassione  ac  germana  si- 
mul  dilectione  ;  uttu,  qui  solus  es  "  adjutor1  in  opportunita- 
tibus,"  in  tribulatione  digneris  instanter  adjuvare  me,  cre- 
dentem  scilicet  ac  sperantem  in  te  tua  gratuita  misera- 
tione :  ditesque  me  simul  ad  id  et  incipiendum  et  perfi- 
ciendum  integra  fide,  corrobores  quoque  solida  spe  ac 
dones  etiam  sincerissima  caritate,  atque  gratis  etiam  de- 
cores  verissima  coram  te  semper  humilitate  ;  depulsaque 
procul  ab  orthodoxa  Ecclesia  tua  tarn   lethiferi  dogmatis 

1  Tsalm.  9.  ver.  9. 


CONFESSIO    GOTTESCIIALCI.  231 

falsitate,  facias  me  deinceps  cum  electis  tuis  gaudere  pro 
patefacta  fidelibus  tuis  Catholicae  fidei  veritate.  Sitquc 
nobis  de  ceetero  in  te  solo  gaudium  verum  atque  sincerum, 
tripudiumque  summum  ac  solidum,  et  gloriatio  communis  ; 
quod  ab  haereticorum  tarn  gravi  perfidia  tandem  plebs  et 
populus  tuus,  te  miserante,  factus  est  immunis.  Quia  pro- 
fecto  nullus  unquam,  nullus  unquam  electorum  tuorum 
tibi  vel  ad  momentum  placere  potuit,  potest,  vel  poterit, 
de  suo  :  sed  omnes  potius  tui  tibi,  per  gratuitam  gratiam 
tuam,  placuerunt  bactenus,  atque  placent,  ac  placebunt 
semper,  de  tuo. 

Hac  ergo  gratis  animatus  fide,  solidatus  etiam  spe,  et 
inflammatus  pariter  caritate,  per  te  ipsum,  Deus  optime, 
suppliciter  obsecro  te;  ut  vera  mihi  humilitate  data,  so- 
lido  vita?  gaudio  semper  facias  gaudere  me.  Denique  tibi 
tuoque  nomini  debitam  per  saecula  gloriam :  et  propter 
justitiam  quidem,  quia  merito  superbos  humilias,  incurvas, 
et  inclinas;  propter  gratiam  autem,  quia  gratis  humiles 
exaltas,  elevas,  atque  sublimas.  Per  quam  scilicet  utram-  ' 
que  supplico  tibi,  cunctipotens  et  clemens  Trinitas  pariter 
et  Unitas,  ut  omnibus  inimicis  meis  (quicunque  sine  invi- 
dia  nominis  tui,  sive  nescienter  sive  etiam  scienter  nocue- 
runt,  immo  nocere  voluerunt  tibi ;  nocuerunt  autem  potius 
absque  dubio  sibi)  universa  debita  sua  indulgeas  funditus' 
et  ignoscas ;  et  omnia  flagitia  simul  ac  facinora  remittas 
penitus  et  parcas,  Amen.  Gratias  ago  tibi  quantascum- 
que,  Trine  et  Une  Dominator  Domine  Deus,  quod  ad  fi- 
dem  Catbolicam  de  praedestinatione  credendam  et  con- 
fitendam  esse  gratis  dignatus  es  et  dignaris,  et,  ut  credo 
ac  spero,  magis  ac  magis  esse  die  noctuque  deinceps  dig- 
naberis,  inlustrator,  inflammator,  ac  suffragator  meus, 
Amen. 

Precor,  quantumcumque  milii  datur  divinitus  humilitate, 
coram  trinae  Unitatis  et  unius  Trinitatis  praescntissima 
majestate;  ut  quisquis  haec  non  livore  corvino,  sed  amore 
potius  columbino  legeris,  GOTTESCIIALCI  peccatoris 
ante  Deum  mcmineris :  et  paterno  sive  fraterno  aflectu  sim- 
pliciter  implores  benignissimam  ipsius  clementiam,  ut  dig- 


?o£  CONFESSIO    GOTTESCHaICI. 

netur  mihi  gratuita  pietate  largiri  -  sempex  et  ubique 

coram  se  humilitatis  excellentiam,  et  sineera?  earitatis  per- 
petualiter  eminentiam.  Sicque  me  pr  »  indesinenter 
'•  inu  tabernaculo  a  contradictione  linguarum."  id  est,  in 
fide  recta?  Catholica?  Eeelesia?  a  e alumnus  haereticorum1) 
ut  potius  incomparabiliter  optera,  proptor  nomen  Domini 
Dei  nostri  et  amorem  veritatis.  universa  pnesentialiter  ad- 
versa  perpeti  perseeutionibus  illorum  ;  quam  vel  ad  mo- 
mentum titubando  deviare  (quod  absit  a  dilectione  vel 
confessione  veritatis,  vel  a  proescripta  tide  Catholicorum, 
quae  et  ipsius  potissiinum  veritatis  est  ore  declarata  et  in- 
vietissimis  quoque  suorum  auetoritatibus  ministrorum. 
Quia  profecto  proximo  quidem  meo  tantam  quantam  mihi 
caritatem  debeo,  Deo  autem  ex  toto  :  quoniam  quicquid 
nobis  est  boni,  vel  ipse  est,  vel  ab  eo. 

Tu  vero  quisquis  hujus  fidei  et  eonfessionis  meae  dignaris 

— e  pius  lector,  et  peritus  intellect  sapienter  admit- 

tis  ;  tanquam  patrem  venerabiliter  precor  simul.  vel  sicut  fin- 
bream  tideliter  exhortor :  ut,  si  vis  in  a?terimm  veritatem 
videre,  et  cum  Sanctis  angelis  et  hominibus  electi- 
libusque  testibus  ejusdem  veritatis  de  ipsa  perenniter  ve- 
ritate  gaudere :  festiaes  omnino  pernieiosissimum  et  exi- 
tiosissimum  genus  mendaeii.  quod  detestabiliter  eommitti- 
tur  in  doctrina  religionis.  pra?  morte  corporis  exhorrere. 
Et  ita.  secundum  quod  per  beatum  divinitus  dictnun  est 
Augustinum.  "  suscipiat  gratanter  diffusa  nostris  in  cor- 
dibus  pulcherrima  et  modestissuna  caritas  osculum  colum- 
barum  :  ut  vel  evitet  cautissima  humilitas.  vel  retundat 
solidissima   Veritas  dentem  caninum."     I  bi  nimirum   per 

-  ulum  columbinum,  rectorum  corde  veraciumque  circa 
~e  suaque  dicta  signhieat  inspectionem  :  per  dentem  au- 
tem caninum,  malignam  perversorum  irrisoriamque  falla- 
cium  repreliensionem.  Obsecra  ergo  et  exora,  quaeso, 
Dominum  Deum  nostrum  :  ejusque  majestatem,  ut  contra 
latratus  haereticorum  verissimam  simplicissimam  ac  ber  _• 
nisimam  habeamus  caritatem :  et  ad  extremum  quoque 
retxmdamus  dentes  eorum  atque  mordacissimam  falsitatem. 

,J  Psalm.  31.  ver.  :  •  Aliquid  deesc. 


vFESSIO    GOTTESCHALCI. 

per  invictissimam  'velint  nolint,  ac  solidissimam  veritatein. 
ro  mihi  haec  loquenti  iratus  fuerit,  de   se  dictum 
fatebitur:  ut  alius  auctor  assent. 

Talia  igitur  et  ejusmodi  quisquis  adhuc  damnabiliter 
prsesumit,  vel  nihil  scilicet  vel  parum  metuens  veritatem  et 
ipsius  judicium,  neget  audacter  (contra  earn)  pra&destina- 
tos  esse  reprobos  ad  perenne  supplicium :  ille  scilicet  qui 
non  timet  eandem  sibi  veritatem  in  extremo  die  curie  I 
audientibus  dicere ;  En  ego  nunc  jure  nego  te,  quia  tu  in- 
juste  quondam  negasti  me.  Talis,  inquam,  si  vult  et  au- 
det,  veritatem  neget,  qui  earn  non  metuit  offendere,  cujus 
[die]  noctuque  nobiscum  pariter  eget.  Nos  vero  ab  ea- 
dem  audientes  veritate,  u  Dies"  ultionis  in  corde  meo :':  et 
' '  Ecce-  Deus  noster  ultionem  adducet  retributionis ;" 
hanc  ita  noxiam  conculcemus  falsitatem,  et  praedicemus 
veritatem,  quo  nostri  misereatur  eadem  Veritas,  Deus 
meus,  Deique  filius,  et  nunc  et  tunc  in  die  veniens  ultionis. 
Si  enim  vere  timuerimus  furorem  fallacium  *  *z  dummodo 
placere  possimus  illi  qui  nos  regat  ac  protegat,  ac  contra 
rabiem  grassantium  muniat  in  aevum,  Amen. 

Domine  Deus,  benedicta  simul  et  invicta  Trinita-  -.- 
Unitas,  infunde  quaeso  legentibus  hsec  credendi  fidem,  et 
credentibus  confitendi  largire  virtutem  :  M  Cordea  autem 
credentibus  ad  justitiam,  et  ore  confitentibus  ad  salutem," 
retribue  copiosa?  mercedis  amplitudinem,  et  seternae  tecum 
lucis  beatitudinem,  Amen. 


v   Esai.  cap.  63.  ver.  4.  J  Ibid.  cap.  35.  ver.  4. 

1  Aliquid  deesu  2  Rom.  cap.  10.  ver.  10. 


A   DISCOURSE 


OF 


THE  RELIGION  ANCIENTLY  PROFESSED 


BY 


THE  IRISH  AND  BRITISH. 


FIRST  PRINTED  IN  1631. 


TO  MY  VERY  MUCH  HONOURED  FRIEND, 


SIR  CHRISTOPHER  SIBTHORP,  Knt. 


ONE    OF    HIS    MAJESTY'S    JUSTICES    OF    HIS    COURT    OF    CHIEF    PLACE 

IN  IRELAND. 


Worthy  Sir, 

I  confess,  I  somewhat  in- 
cline to  be  of  your  mind,  that  if  unto  the  autho- 
rities drawn  out  of  Scriptures  and  fathers  (which 
are  common  to  us  with  others)  a  true  discovery 
were  added  of  that  religion  which  anciently  was 
professed  in  this  kingdom  ;  it  might  prove  a  spe- 
cial motive  to  induce  my  poor  countrymen  to 
consider  a  little  better  of  the  old  and  true  way 
from  whence  they  have  hitherto  been  misled. 
Yet  on  the  one  side,  that  saying  in  the  Gospel 
runneth  much  in  my  mind ;  "  If8  they  hear  not 

a  Luke,  chap.  1G.  ver.  31. 
VOL.  TV.  R 


238  THE    EPISTLE. 

Moses  and  the  prophets,  neither  will  they  be 
persuaded,  though  one  rose  from  the  dead  :"  and 
on  the  other,  that  heavy  judgment  mentioned 
by  the  apostle;  "  because**  they  received  not  the 
love  of  the  truth,  that  they  might  be  saved,  God 
shall  send  them  strong  delusion,  that  they  should 
believe  lies."  The  woful  experience  whereof, 
we  may  see  daily  before  our  eyes  in  this  poor 
nation :  where,  such  as  are  slow  of  heart  to  be- 
lieve the  saving  truth  of  God  delivered  by  the 
prophets  and  apostles,  do  with  all  greediness  em- 
brace, and  with  a  most  strange  kind  of  credulity 
entertain  those  lying  legends,  wherewith  their 
monks  and  friars  in  these  latter  days  have  polluted 
the  religion  and  lives  of  our  ancient  saints. 

I  do  not  deny  but  that  in  this  country,  as  well 
as  in  others,  corruptions  did  creep  in  by  little  and 
little,  before  the  devil  was  let  loose  to  procure 
that  seduction  which  prevailed  so  generally  in  these 
last  times :  but  as  far  as  I  can  collect  by  such 
records  of  the  former  ages  as  have  come  unto  my 
hands  (either  manuscript  or  printed)  the  religion 
professed  by  the  ancient  bishops,  priests,  monks, 
and  other  Christians  in  this  land,  was  for  sub- 
stance the  very  same  with  that  which  now  by 
public   authority  is  maintained  therein,    against 

h  2  Thess.  chap.  2.  ver.  10, 11. 


THE    EPISTLE.  2.39 

the  foreign  doctrine  brought  in  thither  in  latter 
times  by  the  bishop  of  Rome's  followers.  I  speak 
of  the  more  substantial  points  of  doctrine,  that 
are  in  controversy  betwixt  the  Church  of  Rome 
and  us  at  this  day,  by  which  only  we  must  judge 
whether  of  both  sides  hath  departed  from  the 
religion  of  our  ancestors :  not  of  matters  of  infe- 
rior note,  much  less  of  ceremonies  and  such  other 
things  as  appertain  to  the  discipline  rather  than 
to  the  doctrine  of  the  Church. 

And  whereas  it  is  known  unto  the  learned, 
that  the  name  of  Scoti  in  those  elder  times  (where- 
of we  treat)  was  common  to  the  inhabitants  of 
the  greater  and  the  lesser  Scotland  (for  so  here- 
tofore they  have  been  distinguished),  that  is  to 
say,  of  Ireland,  and  the  famous  colony  deduced 
from  thence  into  Albania :  I  will  not  follow  the 
example  of  those  that  have  of  late  laboured  to 
make  dissension  betwixt  the  daughter  and  the 
mother,  but  account  of  them  both,  as  of  the  same 
people. 

Tros  Itutulusve  fuat,  nullo  discrimine  habebo. 

The  religion  doubtless  received  by  both,  was 
the  self  same ;  and  differed  little  or  nothing 
from  that  which  was  maintained  by  their  neigh- 
bours the  Britons  :  as  by  comparing  the  evidences 

b  2 


240  THE    EPISTLE. 

that  remain,  both  of  the  one  nation  and  of  the 
other,  in  the  ensuing  discourse  more  fully  shall 
appear. 


OP 


THE    RELIGION 


&c.  &c. 


CHAP.  I. 


Of  the  Holy  Scriptures. 

Two  excellent  rules  doth  St.  Paul  prescribe  unto  Chris- 
tians for  their  direction  in  the  ways  of  God:  the  one, 
that  they  "  bea  not  unwise,  but  understanding  what  the 
will  of  God  is;"  the  other,  that  they  "  beb  not  more  wise 
than  behoveth  to  be  wise,  but  be  wise  unto  sobriety :"  and 
that  we  might  know  the  limits,  within  which  this  wisdom 
and  sobriety  should  be  bounded ;  he  elsewhere  declareth, 
that  not  to  be  more  wise  than  is  fitting,  is  "  notc  to  be 
wise  above  that  which  is  written."  Hereupon  Sedulius, 
one  of  the  most  ancient  writers  that  remaineth  of  this 
country  birth,  delivereth  this  for  the  meaning  of  the 
former  rule;    "  Searchd  the  law,  in  which  the  will  of  God 

a  Ephes.  cap.  5.  ver.  17. 

b  Rom.  cap.  12.  ver.  3.  jxi)  virtpippoviiv  Trap'  o  o"ti  (ppovtlv  aXka  tj>po- 
viiv  f/c.  to  aw<f>poviiv. 

c   1  Cor.  cap.  4.  ver.  6.     fit]  vrrip  o  yiypairTctiippovtiv. 

<l  Scrutamini  legem,  in  qua  voluntas  ejus  continctur.  S'edul.  in  Ephes* 
cap.  5. 


242  OF    THE    RELIGION    PROFESSED  CHAP.  I. 

is  contained;"  and  this  for  the  latter:  "  Hee  would  be 
more  wise  than  is  meet,  who  searcheth  those  things  that 
the  law  doth  not  speak  of."  Unto  whom  we  will  adjoin 
Claudius,  another  famous  divine,  counted  one  of  the 
founders  of  the  university  of  Paris,  who  for  the  illustra- 
tion of  the  former,  affirmeth  that  men  "  thereforef  err, 
because  they  know  not  the  Scriptures  ;  and  because  they 
are  ignorant  of  the  Scriptures,  they  consequently  know 
not  Christ,  who  is  the  power  of  God  and  the  wisdom  of 
God  :"  and  for  the  clearing  of  the  latter,  bringeth  in  that 
known  canon  of  St.  Hierome,  "  Thisg,  because  it  hath  not 
authority  from  the  Scriptures,  is  with  the  same  facility 
contemned,  wherewith  it  is  avowed." 

Neither  was  the  practice  of  our  ancestors  herein  dif- 
ferent from  their  judgment.  For  as  Bede  touching  the 
latter,  recordeth  of  the  successors  of  Colum-kille  the 
great  saint  of  our  country,  that  they  "  observed11  only 
those  works  of  piety  and  chastity,  which  they  could  learn 
in  the  prophetical,  evangelical,  and  apostolical  writings :" 
so  for  the  former,  he  specially  noteth  of  one  of  the  prin- 
cipal of  them,  to  wit,  bishop  Aidan ;  that  "  all1  such  as 
went  in  his  company,  whether  they  were  of  the  clergy,  or 
of  the  laity,  were  tied  to  exercise  themselves,  either  in  the 
reading  of  Scriptures,  or  in  the  learning  of  psalms."  And 
long  before  their  time,  it  was  the  observation  which  St. 


e  Plus  vult  sapere,  qui  ilia  scrutatur  quae  lex  non  dicit.  Id.  in  Rom. 
cap.  12. 

1  Propterea  errant,  quia  scripturas  nesciunt  :  et  quia  scripturas  ignorant,  con- 
sequenter  nesciunt  virtutem  Dei,  hoc  est,  Christum,  qui  est  Dei  virtus  et  Dei 
sapientia.  Claud,  in  Matth.  lib.  3.  Habetur  MS.  Romae  in  bibliotheca  Valli- 
cellana  ;  et  Cantabrigiae,  in  bibliothec.  Colleg.  Benedict,  et  Aulas  Pembrochi- 
anae. 

S  Hoc,  quia  de  scripturis  non  habet  authoritatem,  eadem  facilitate  contemni- 
tur  qua  probatur.   Id.  ib. 

h  Tantum  ea  qua?  in  propheticis,  evangelicis  et  apostolicis  Uteris  discere  pote- 
rant,  pietatis  et  castitatis  opera  diligenter  observantes.  Bed.  lib.  3.  histor.  Ec- 
desiast.  cap.  4. 

'  In  tantum  autem  vita  illius  a  nostri  temporis  segnicia  distabat;  ut  omnes 
qui  cum  eo  incedebant,  sive  adtonsi,  sive  laici,  meditari  deberent,  id  est,  aut  le- 
gcndis  scripturis,  aut  psalmis  discendis  operam  dare.     Id.  ibid.  cap.  5. 


CHAP.  I.  BY    THE    ANCIENT    IRISH.  243 

Chrysostom  made  of  both  these  islands :  that  "  although11 
thou  didst  go  unto  the  ocean,  and  those  British  isles, 
although  thou  didst  sail  to  the  Euxine  sea,  although  thou 
didst  go  unto  the  southern  quarters,  thou  shouldst  hear 
ALL  men  every  where  discoursing  matters  out  of  the 
SCRIPTURE,  with  another  voice  indeed,  but  not  with 
another  faith,  and  with  a  different  tongue,  but  with  an 
according  judgment."  Which  is  in  effect  the  same  with 
that  which  venerable  Bede  pronounceth  of  the  island  of 
Britain  in  his  own  days,  that  "  in1  the  language  of  five 
nations  it  did  search  and  confess  one  and  the  same  know- 
ledge of  the  highest  truth,  and  of  the  true  sublimity  ;  to 
wit,  of  the  English,  the  Britons,  the  Scots,  the  Picts, 
and  the  Latins ;"  which  last,  although  he  affirmeth  "  by 
the  meditation  of  the  Scriptures  to  have  become  common 
to  all  the  rest ;"  yet  the  community  of  that  one  among  the 
learned,  did  not  take  away  the  property  of  the  other  four 
among  the  vulgar,  but  that  such  as  understood  not  the 
Latin,  might  yet  in  their  own  mother  tongue  have  those 
Scriptures,  wherein  they  might  search  the  knowledge  of 
the  highest  truth,  and  of  the  true  sublimity,  even  as  at 
this  day  in  the  reformed  churches,  the  same  Latin  tongue 
is  common  to  all  the  learned  in  the  meditation  and  expo- 
sition of  the  Scriptures ;  and  yet  the  common  people  for 
all  that,  do  in  their  own  vulgar  tongues  "  search'11  the 
Scriptures,  because  in  them  they  think  to  have  eternal 
life."  For  as  by  us  now,  so  by  our  forefathers  then,  the 
continual11  meditation  of  the   Scriptures  was  held  to  give 


k  Kgr  £«£  tov  wKeavbv  anfXOyt;  k$i>  irpdg  rag  Bpirai'i'iKiig  vfycroug 
iKiivaQ'  K<pv  tig  rbv  Ev£iii'ov  7rXn'><Ty<;  ttovtov  k$v  7rpbg  tci  voticl  c'nri\- 
Qyq  /ifpt)'  Tcavrwv  ciKOvatj  TzavTa\ov  rd  dwb  tijq  yo«0»jJ£'  QikoaatpovvTiov , 
<jmvy  fliv  iripq.,  Triorti  Si  oi>%  Iripq,  Kai  yXwirirj/  piv  ?ia(p6p<i>,  Biavoiy  <%' 
avfifyiivtp.  Chrysost.  in  serin,  de  utilitate  lectionis  scripture,  op.  torn.  .'!. 
pag.  71. 

1  Quinque  gentium  Unguis  unam  eandemque  summae  vcritatis  et  verse  subli- 
mitatis  scientiam  scrutatur  et  confitetur ;  Anglorum  videlicet,  Britonum,  Scoto- 
rum,  Pietorum,  et  Latinorum,  quse  meditatione  scripturarum  cseteris  omnibus 
est  facta  communis.   Bed.  lib.  1.  histor.  ccclesiast.  cap.  1. 

n>  Job.  tap.  5.  vcr.  39. 

"  Bonis  semper  moribus  delectatur  et  conscnlit ;  ct  asMduis  scripturarum  me- 


214  OF    THE    RELIGION    PROFESSED  CHAP.  I, 

special  vigour  and  vegetation  to  the  soul,  as  we  read  in 
the  book  attributed  unto  St.  Patrick,  of  the  abuses  of  the 
world:  and  the  holy  documents  delivered  therein,  were 
esteemed  by  Christians,  as  their  chief  riches ;  according 
to  that  of  Columbanus, 

Sint0  tibi  divitiae,  divinse  dogmata  legis. 

In  which  heavenly  riches  our  ancient  Scotish  and  Irish 
did  thrive  so  well,  that  many  worthy  personages  in  fo- 
reign parts  were  content  to  undergo  a  voluntary  exile 
from  their  own  country,  that  they  might  more  freely  traf- 
flck  here  for  so  excellent  a  commodity.  And  by  this  means 
Altfrid  King  of  Northumberland  purchased  the  reputa- 
tion of  "  ap  man  most  learned  in  the  Scriptures." 

Scottorum  qui  turn  versatus  incola  terris, 
Ccelestem  intento  spirabat  corde  sophiam. 
Nam  patriae  fines  et  dulcia  liquerat  arva, 
Sedulus  ut  Domini  mysteria  disceret  exul. 

as  Bede  writeth  of  him,  in  his  poem  of  the  life  of  our 
countryman  St.  Cuthbert. 

So  when  we  read  in  the  same  Bede  of  Furseusq,  and  in 
another  ancient  author  of  Kilianusr,  that  "  from  the  time 
of  their  very  childhood,"  they  had  a  care  to  learn  the 
holy  Scriptures :  it  may  easily  be  collected,  that  in  those 
days  it  was  not  thought  a  thing  unfit,  that  even  children 
should  give  themselves  unto  the  study  of  the  Bible. 
Wherein  how  greatly  some  of  them  did  profit  in  those 


ditationibus  et  eloquiis  animam  vegetat.  Patric.  de  abusionibus  saculi,  cap.  5. 
de  Pudicitia. 

°  Columban.  in  monastichis,  etin  epistola  ad  Hunaldum. 

p  Successit  Ecgfrido  in  regnum  Altfrit,  vir  in  scripturis  doctissimus.  Bed.  lib, 
4.  hist.  cap.  26. 

1  Ab  ipso  tempoie  pueritiae  suae  curam  non  modicam  lectionibus  sacris,  simul 
ct  monasticis  exhibebat  discipinis.  Bed.  lib.  3.  hist.  cap.  19.  Ab  infantia  sacris 
Uteris  et  monasticis  disciplinis  eruditus.  Johannes  de  Tinmouth  (et  ex  eo  Jo. 
Capgrar.)  in  vita  Fursei. 

r  A  puerili  aetate  magnum  habet  studium  sacras  discere  literas.  Tom.  4.  An- 
tiqu.  lect.  Henr.  Canis.  pag.  642. 


CHAP.  I.  BY    THE    ANCIENT    IRISH.  245 

tender  years,  may  appear  by  that  which  Boniface,  the 
first  archbishop  of  Mentz,  relateth  of  Livinns,  who  was 
trained  up  in  his  youth  by  Benignus  in  thes  singing  of 
David's  psalms,  and  the  reading  of  the  holy  Gospels,  and 
other  divine  exercises ;  and  Jonas  of  Columbanus,  in  whose 
"  breast1  the  treasures  of  the  holy  Scriptures  were  so  laid 
up,  that  within  the  compass  of  his  youthful  years  he 
set  forth  an  elegant  exposition  of  the  book  of  the 
Psalms  ;"  by  whose  industry  likewise  afterward,  the 
study  of  God's  Word  was  so  propagated,  that  in  the 
monasteries  which  were  founded  "  according"  to  his  rule" 
beyond  the  seas,  not  the  men  only,  but  the  religious 
women  also  did  carefully  attend  the  same,  that  through 
patience  and  comfort  of  the  Scriptures  they  might  have 
hope.  See  for  this,  the  practice  of  the  virgin  Bitihildisw 
lying  upon  her  death-bed,  reported  by  the  same  Jonas, 
or  whosoever  else  was  the  author  of  the  life  of  Burffun- 
dofora. 

As  for  the  edition  of  the  Scriptures  used  in  these  parts 
at  those  times ;  the  Latin  translation  was  so  received  into 
common  use  among  the  learned,  that  the  principal  autho- 
rity was  still  reserved  to  the  original  fountains.  There- 
fore doth  Sedulius  in  the  Old  Testament  commend  unto 
us  "  thex  Hebrew  verity,"  for  so  with  St.  Hierome  doth 
he  style  it ;  and  in  the  New  correct  oftentimes  the  vulgar 
Latin  according  to  the  truth  of  the  Greek  copies.  For 
example  :  he  readeth  as  we  do, "  Therey  is  a  difference  be- 
tween a  wife  and  a  virgin ;"  and  not  as  the  Rhemists  have 
translated  it  out  of  the  Latin.  He  readeth,  "  Non  vosmet- 
ipsos  vindicantes,  not2  avenging  yourselves  ":    where   the 

s  Davidicis  psalmorum  melodiis,  et  sanctorum  evangeliorum  mellifluis  lec- 
tionibus  atque  cseteris  divinis  exercitationibus.     Bonifac.  in  vita  Livini. 

1  Tantum  in  ejus  pectore  divinarum  thesauri  scripturarum  conditi  teneban- 
tur  ;  ut  intra  adolescentiae  actatem  detentus,  psalmorum  librum  elimato  scrmone 
exponeret.     Jonas  in  vita  Columbani,  cap.  2. 

"  B.  Burgundofora  monasterium  quod  Euoriacas  appcllatur,  &c.  secundum 
regulam  S.  Columbani  instituit.     Id.  in  vita  Burgundof. 

"'  Cum  jam  in  extremis  posita  posceret  per  successiones  noctium  lumen  coram 
sc  accendi,  et  sacrae  lectionis  pracconia  ante  sc  legi,  &r.  Id.  ibid. 

x   Hebraicam  veritatcm.   Scdul.  in  Galat.  cap.  3.  et  Hebr.  cap.  7. 

y   1  Cor.  cap.  7.  ver.  34.  *  Bom.  cap.  12.  vcr.  19. 


246  OF    THE    RELIGION    PROFESSED  CHAP.  I. 

vulgar  Latin  hath  corruptly,  "  Non  vosmetipsos  defen- 
clentes,  not  defending  yourselves."  Where  the  Rhemists 
translate  according  to  the  Latin,  "  God  is  true:"  he 
sheweth  that  in  the  Greek  copies  it  is  found,  "  Leta  God 
he  true,"  or  "  let  God  be  made  true."  He  noteth  that 
the  Latin  books  have  put  gloryb  for  gloriation.  Where 
the  Rhemists  have  according  to  the  Latin,  "  Ic  conde- 
scended not  to  flesh  and  blood :"  he  saith,  that  "  in 
Graeco  melius  habet,  (for  so  must  his  words  be  here  cor- 
rected out  of  St.  Hierome,  whom  he  followeth)  the  Greek 
hath  it  better,  I  conferred  not."  Where  the  Rhemists 
say  of  God,  according  to  the  Latin  translation,  "  thatd  of 
sin  he  damned  sin  in  the  flesh :"  Sedulius  affirmeth,  that 
"  verius  habetur  apud  Graecos,  it  is  more  truly  expressed  in 
the  Greek  books,  that  for  sin  he  damned  sin  in  the  flesh." 
Lastly,  where  the  Rhemists  translate  after  their  Latin  copy, 
"  Ae little  leaven  corrupteth  the  whole  paste:"  he  saith  it 
should  be  "  leaveneth,"  as  we  have  it,  and  not'  "  cor- 
rupteth," as  it  is  ill  read  in  the  Latin  books.  So  where 
they  translate  by  the  same  authority,  "  Instruct8  such  an 
one  in  the  spirit  of  lenity  :"  Claudius11,  following  St.  Hie- 
rome, affirmeth  that  it  is  better  in  the  Greek,  "  Restore," 
or  "  perfect  him:"  and  where  they  make  St.  Peter  say, 
"  Lord1,  be  it  far  from  thee :"  hek  noteth,  that  it  is  better 
in  the  Greek  ;   "  Lord,  favour  thyself." 

In  the  Old  Testament  I  observe  that  our  writers  do 
more  usually  follow  the  translation  taken  out  of  the  Sep- 
tuagint,  than  the  vulgar  Latin,  which  is  now  received  in 
the  Church  of  Rome.     So,  for  example,  where  the  vulgar 


a  Rom.  cap.  3.  ver.  4.  b  Ibid.  cap.  15.  ver.  17. 

c  Gal.  cap.  1.  ver.  16.  •'  Rom.  cap.  8.  ver.  3. 

e  Gal.  cap.  5.  ver.  9. 

f  Non,  ut  male  in  Latinis  codicibus,  corrumpit.  Sedul.  in  Gal.  cap.  5. 

s  Gal.  cap.  6.  ver.  1. 

11  Instruat;  sive,  ut  melius  habetur  in  Graeco,  perficiat  in  spiritu  lenitatis. 
Claud,  in  Gal.  cap.  C. 

'  Matt.  cap.  16.  ver.  22. 

k  Absit  a  te  Domine :  vel  ut  melius  habetur  in  Graeco;  rropitius  esto  tibi, 
Domine.  Id.  lib.  2.  comment,  in  Matt. 


CHAP.  I.  BY    THE    ANCIENT    IRISH.  247 

Latin  hath,  "  The1  tongue  of  the  stammerers,"  (or  maf- 
flers,  as  the  Doway  translation  would  have  it  englished) 
"  shall  speak  readily  and  plainly."  In  the  Confession  of 
St.  Patrick  we  find  it  laid  down  more  agreeably  to  the 
Greek"1  lection  :  "  The"  stammering  tongues  shall  swiftly 
learn  to  speak  peace."  And  in  his  epistle  to  Coroticus  or 
Cereticus :  "  You0  shall  dance  as  calves  loosed  out  of 
bands  :"  where  our  common  Latin  hath,  "  Youp  shall  leap 
as  calves  of  the  herd."  And,  "  Theq  riches  which  he 
shall  gather  unjustly,  shall  be  vomited  out  of  his  belly, 
the  angel  of  death  draweth  him.  He  shall  be  mulcted 
with  the  wrath  of  dragons:  the  tongue  of  the  serpent 
shall  kill  him."  Where  the  vulgar  Latin  readeth :  "  Ther 
riches,  which  he  hath  devoured,  he  shall  vomit  out,  and 
God  shall  draw  them  forth  out  of  his  belly.  He  shall 
suck  the  head  of  asps,  and  the  viper's  tongue  shall  kill 
him."  The  same  course  is  likewise  observed  by  Sedulius 
in  his  citations.  But  Gildas  the  Briton  in  some  books,  (as 
Deuteronomy,  Isaiah  and  Jeremy,  for  example)  useth  to 
follow  the  vulgar  Latin  translated  out  of  the  Hebrew ;  in 
others  (as  the  books  of  Chronicles,  Job,  Proverbs,  Eze- 
kiel,  and  the  small  prophets)  the  elder  Latin  translated 
out  of  the  Greek,  as  also  long  after  him  his  countryman 
Nenniuss,  in  reckoning  the  years  of  the  age  of  the  world, 
followeth  the  Septuagint,  and  Asser  allegeth   the  text1, 


1   Esai.  cap.  32.  ver.  4.    Lingus  balborum  velociter  loquetur  et  plane. 

nl  ai  yXuJaaai.  al  ilitXXiZovaai  ra^v  pa6i)aovTai   XaXtiv  i!p>)vt]i>. 

"  Lingua?  balbutientes  velociter  discent  loqui  pacem. 

°  Malach.  cap.  4.  ver.  2.  Exultabitis  sicut  vituli  ex  vinculis  resoluti.  Graee. 
(TKiprrjtrtrt  uig  fioffxapia  £K  diff/iwv  dvtifiiva. 

p  Salietis  sicut  vituli  de  armento. 

1  Job,  cap.  20.  ver.  15,  16.  Divitiae  quas  congregabit  injustc,  evomentur  de 
ventre  ejus,  trahit  ilium  angelus  mortis.  Ira  draconum  mulctabitur :  interficiet 
ilium  lingua  colubri.  Groec.  UXovrog  aSiKOQ  <rvvay6pii>oq  i^tpiGijairai, 
1$  oiKiaq  avrov  IZ,iXkv(Tu  avrbv  ayytXog.  Bvfibv  dt  dpaKovroiv  0i)Xuantv, 
av'tXoi  St  avrbv  yXwaoa  Hxptwg. 

r  Divitias  quas  devoravit  evomet,  et  de  ventre  illius  extrahet  eas  Deus.  Ca- 
put aspidum  suget,  et  occidct  eum  lingua  viperse. 

s  Nenn.  Hist.  Briton,  cap.  1. 

1   Genes,  cap.  4.  ver.  7. 


248  OF    THE    RELIGION    PROFESSED  CHAP.  I. 

"  Ifu  thou  offer  aright,  and  dost  not  divide  aright,  thou 
sinnest ;"  according  to  the  Greek™  reading :  whereas  the 
vulgar  Latin  hath  it :  "  If x  thou  do  well,  shalt  thou  not 
receive  again  ?  but  if  thou  doest  ill,  shall  not  thy  sin  forth- 
with be  present  at  the  door  ?" 

Of  the  psalter  there  are  extant  four  or  five  Latin  trans- 
lations out  of  the  Greek,  (namely,  the  old  Italian,  the 
Gallican,  the  Roman,  the  Gothic,  and  that  of  Milan :)  and 
one  out  of  the  Hebrew,  composed  by  St.  Hierome:  which 
though  it  be  now  excluded  out  of  the  body  of  the  Bible,  and 
the  Gallican  admitted  in  the  room  thereof;  yet  in  some 
manuscript  copies  it  still  retaineth  his  ancient  place; 
three  whereof  I  have  seen  myself  in  Cambridge,  one  in 
Trinity,  another  in  Benet,  and  the  third  in  Jesus  College 
library ;  where  this  translation  out  of  the  Hebrew,  and 
not  the  vulgar  out  of  the  Greek,  is  inserted  into  the  con- 
text of  the  Bible.  In  the  citations  of  Gildas,  and  the 
Confession  of  Saint  Patrick,  I  observe  that  the  Roman 
psalter  is  followed,  rather  than  the  Gallican ;  in  the  quo- 
tations of  Sedulius,  on  the  other  side,  the  Gallican  rather 
than  the  Roman.  Claudius  speaking  of  a  text  in  the  one 
hundred  and  eighteenth,  (or  as  he  accounteth  it,  the 
one  hundred  and  seventeenth)  psalm2,  saith,  that  where 
the  LXX.  interpreters  did  translate  it,  "  O  Lord  save 
me,"  it  wras  written  in  the  Hebrew,  "  Anna  Adonai  O- 
sanna :"  which  our  interpreter  Hierome  (saith  he)  more  dili- 
gently explaining,  translateth  thus  :   "  I  beseech  thee,  O 


u  Si  recte  offeras,  recte  autem  non  dividas,  peccas.  Asser  Menevens.  de  gestis 
^lfredi  R. 

"  'Oi;/c  lav  opQwq  Trpoatveyicyg,  6p9wg  Si  /ii)  SuXyg,  ijfxapreg  ; 

x  Nonne  si  bene  egeris,  recipies  1  sin  autem  male,  statim  in  foribus  peccatum 
aderit  ? 

y  Gothicis  nostrorum  libris  antiquissimis  adjuti  sumus  :  in  quibus  magis  sin- 
cera  sacrorum  librorum  versio  ab  Hieronymo  facta  conservatur,  argumento  prae- 
ter  alia,  ejus  etiam  in  Psalmos  interpretationem  iis  libris  contineri,  pro  qua  nostri 
codices  septuaginta  interpretum  versionem  in  illos  mutarunt.  Jo.  Marian.  Prsfat. 
Scholior.  in  Biblia,  ad  Card.  Bellarmin. 

z  In  Psalmo  117,  ubi  LXX.  interpretes  transtulerunt,  O  Domine  salvum  me 
fac ;  in  Hebraeo  scriptum  est,  Anna  Adonai  Osanna  :  quod  interpres  noster 
Hieronymus  diligentius  elucidans  ita  transtulit ;  Obsecro  Domine,  salva  obsecro. 
Claud.  Scot,  in  Matt.  lib.  3. 


CHAP.  I.  BY    THE    ANCIENT    IRISH.  249 

Lord,  save  I  beseech  thee."  Before  this  translation  of 
St.  Hierome,  Ia  have  seen  an  epigram  prefixed  by  Rice- 
march  the  Briton,  who  by  Caradoc  of  Lhancarpan  isb 
commended  for  "  the  godliest,  wisest,  and  greatest  clerk 
that  had  been  in  Wales  many  years  before  his  time,  his 
father  Sulgen  bishop  of  St.  Davids  only  excepted,  who 
had  brought  him  up,  and  a  great  number  of  learned  dis- 
ciples." He  having  in  this  epigram  said  of  those  who 
translated  the  psalter  out  of  Greek,  that  they  did  "  darken 
the  Hebrew  rays  with  their  Latin  cloud :"  addeth  of  St. 
Hierome,  that  being  "  replenished  with  the  Hebrew  foun- 
tain, he  did  more  clearly  and  briefly  discover  the  truth ;" 
as  drawing  it  out  of  the  first  vessel  immediately,  and  not 
taking  it  at  the  second  hand.  To  this  purpose  thus  ex- 
presseth  he  himself: 

Ebrseis  nablam  custodit  littera  signis  : 
Pro  captu  quam  quisque  suo  sermone  Latino 
Edidit,  innumeros  lingua  variante  libellos; 
Ebraeumque  jubar  suffuscat  nube  Latina. 
Nam  tepefacta  ferum  dant  tertia  labra  saporem. 
Sed  sacer  Hieronymus,  Ebrseo  fonte  repletus, 
Lucidius  nudat  verum,  breviusque  ministrat. 
Namque  secunda  creat,  nam  tertia  vascula  vitat. 

Now  for  those  books  annexed  to  the  Old  Testament, 
which  St.  Hierome  called  Apocryphal,  others  Ecclesias- 
tical :  true  it  is  that  in  our  Irish  and  British  writers  some 
of  them  are  alleged  as  parcels  of  Scripture,  and  prophetical 
writings  ;  those  especially  that  commonly  bear  the  name  of 
Salomon.  But  so  also  is  the  fourth  book  of  Esdras  cited 
by  Gildas,  in  the  name  of  blessed0  Esdras  the  prophet ; 
which  yet  our  Romanists  will  not  admit  to  be  canonical : 


a  MS.  in  bibliotheca  eruditissimi  antistiatis  D.  Guilielmi  Bedclli,  Kilmorensis 
et  Ardachadensis  apud  nos  episcopi. 

b  Caradoc.  in  chronico  Cambria,  circa  annum  1099.  ad  quern  in  aliis  etiani 
annalibus  Britannicis  MSS.  annotatum  repperi.  Sub  hujus  anni  ainbitum 
morti  succumbit  Richmarch  cognomine  Sapiens,  filius  Sulgeni  episcopi,  cum  jam 
annum  XLIII.  aetatis  ageret. 

c  Quid  piteterea  beatus  Esdras  propheta  ille,  bibliotheca  legis,  minatus  sit 
attendite.  Gild,  epist. 


250  OF    THE    RELIGION    PROFESSED  CHAP.  I. 

neither  do  our  writers  mention  any  of  the  rest  with  more 
titles  of  respect  than  we  find  given  unto  them  by  others 
of  the  ancient  fathers,  who  yet  in  express  terms  do  ex- 
clude them  out  of  the  number  of  those  books  which  pro- 
perly are  to  be  esteemed  canonical.  So  that  from  hence 
no  sufficient  proof  can  be  taken,  that  our  ancestors  did 
herein  depart  from  the  tradition  of  the  elder  Church'1,  de- 
livered by  St.  Hierome  in  his  prologues,  and  explained  by 
Brito  (a  Briton,  it  seemeth,  by  nation,  as  well  as  by  appel- 
lation) in  his  commentaries  upon  the  same ;  which  being 
heretofore  joined  with  the  ordinary  gloss  upon  the  Bible, 
have  of  late  proved  so  distasteful  unto  our  Popish  divines, 
that  in  their  new  editions  (printed  at  Lyons  anno  1590, 
and  at  Venice  afterwards)  they  have  quite  crossed  them 
out  of  their  books. 

Yet  Marianus  Scotus  (who  was  born  in  Ireland  in  the 
MXXVIII.  year  of  our  Lord)  was  somewhat  more  care- 
ful to  maintain  the  ancient  bounds  of  the  canon  set  by 
his  forefathers.  For  he  in  his  chronicle,  following  Euse- 
bius  and  St.  Hierome,  at  the  reign  of  Artaxerxes  Longi- 
manus  writeth  thus :  "  Hitherto8  the  divine  Scripture  of 
the  Hebrews  containeth  the  order  of  times.  But  those 
things  that  after  this  were  done  among  the  Jews,  are  re- 
presented out  of  the  book  of  the  Maccabees,  and  the 
writings  of  Josephus  and  Africanus."  But  before  him, 
more  plainly  the  author  of  the  book  De  mirabilibus  Scrip- 
turae  (who  is  accounted  to  have  lived  here,  about  the  year 
DCLVII)  :  "  Inf  the  books  of  the  Maccabees,  howso- 
ever some  wonderful  things  be  found,  which  might  con- 
veniently be  inserted  into  this  rank ;  yet  will  we  not  weary 

'•  Vid.  Richard.  Armachanum,  de  quaestionib.  Armeniorum,  lib.  18.  cap.  1. 

e  Hucusque  Hebraeorum  divina  scriptura  temporum  seriem  continet.  Quae 
vero  post  haec  apud  ludaeos  sunt  gesta,  de  libro  Maccabaeorum,  et  Josephi  atque 
Aphricani  scriptis  exhibentur.     Marian.  Chron.  MS. 

f  In  Maccabaeorum  libris  etsi  aliquid  mirabilium  numero  inserendum  conve- 
niens fuisse  huic  ordini  inveniatur;  de  hoc  tamen  nulla  cura  fatigabimur :  quia 
tantum  agere  proposuimus,  unde  divini  canonis  mirabilibus  exiguam  (quamvis 
ingenioli  nostri  modulum  excedentem)  historicam  expositionem  ex  parte  aliqua 
tangeremus.  Lib.  2.  de  mirabilib.  Script,  cap.  34.  (inter  opera  B.  Augustini, 
torn.  3.) 


CHAP.  I.  BY    THE    ANCIENT    IRISH.  251 

ourselves  with  any  care  thereof:  because  we  only  pur- 
posed to  touch  in  some  measure  a  short  historical  exposi- 
tion of  the  wonderful  things  contained  in  the  divine 
canon ;"  as  also  in  the  apocryphal  additions  of  Daniel,  he 
telleth  us,  that  what  is  reported  "  touching8  the  lake  (or 
den)  and  the  carrying  of  Abackuk,  in  the  fable  of  Bel  and 
the  Dragon,  is  not  therefore  placed  in  this  rank,  because 
these  things  have  not  the  authority  of  divine  Scripture." 
And  so  much  concerning  the  holy  Scriptures. 

S  De  lacu  vero  iterum  et  Abacuk  translato  in  Belis  et  Draconis  fabula,  idcirco 
in  hoc  ordine  non  ponitur  ;  quod  in  authoritate  divinse  scrtpturae  non  habentur. 
ibid.  cap.  32. 


252  OF    THE    RELIGION    PROFESSED  CHAP.  II. 


CHAP.   II. 


Of  Predestination,   Grace,  Free-will,  Faith,  Works,  Justification  and  Sanctifi- 

cation. 

The  doctrine  which  our  learned  men  observed  out  of 
the  Scriptures  and  the  writings  of  the  most  approved 
fathers,  was  this,  that  God  "  bya  his  immoveable  counsel 
(as  Gallus  speaketh  in  his  sermon  preached  at  Constance) 
ordained  some  of  his  creatures  to  praise  him,  and  to  live 
blessedly  from  him  and  in  him,  and  by  him:"  namely, 
"  byb  his  eternal  predestination,  his  free  calling,  and  his 
grace  which  was  due  to  none:"  that  "  he0  hath  mercy 
with  great  goodness,  and  hardeneth  without  any  iniquity, 
so  as  neither  he  that  is  delivered  can  glory  of  his  own 
merits,  nor  he  that  is  condemned  complain  but  of  his  own 
merits;  forasmuch  as  grace  only  maketh  the  distinction 
betwixt  the  redeemed  and  the  lost ;  who  by  a  cause 
drawn  from  their  common  original,  were  framed  together 
into  one  mass  of  perdition."  For  "  alld  mankind  stood 
condemned  in  the  apostatical  root  (of  Adam)  with  so  just 

a  Praescitam  et  praedestinatam  immobili  consilio  creaturam  ad  se  laudandum,  et 
ex  se,  et  in  se,  et  per  se  beate  vivendum.    S.  Gallus  in  serm.  habit.  Constant. 

b  Prsedestinatione  scilicet  asterna  non  creatione  temporaria,  sed  vocatione  gra- 
tuita,  vel  indebita  gratia.   Id.  ib. 

c  Miseretur  magna  bonitate,  et  obdurat  nulla  iniquitate  :  ut  neque  liberatus  de 
suis  mentis  glorietur,  neque  damnatus  nisi  de  suis  meritis  conqueratur.  Sola 
enim  gratia  redemptos  discernit  a  perditis  ;  quos  in  unam  perditionis  concrea- 
verat  massam,  ab  origine  ducta  causa  communi.  Sedul.  in  Rom.  cap.  9. 

d  Videt  universum  genus  humanum  tarn  justo  judicio  divinoque  in  apostatica 
radice  damnatum  ;  ut  etiamsi  nullus  inde  liberatur,  nemo  recte  posset  Dei  vitu- 
perare  justitiam :  et  qui  liberantur,  sic  oportuisse  liberari,  ut  ex  pluribus  non 
liberatis,  atque  damnatione  justissima  derelictis,  ostenderetur  quid  meruisset 
universa  conspersio.  quod  etiamjustos  debitum  judicium  Dei  damnaret,  nisi  in 
ejus  debitum  misericordia  subveniret :  ut  volentium  de  suis  meritis  gloriari, 
omne  os  obstruatur  :  et  qui  gloriatur,  in  Domino  glorietur.   Id.  ibid. 


CHAP.  H.  BY    THE    ANCIENT    IRISH.  253 

and  divine  a  judgment;  that  although  none  should  be 
freed  from  thence,  no  man  could  rightly  blame  the  justice 
of  God:  and  such  as  were  freed,  must  so  have  been  freed, 
that  by  those  many  which  were  not  freed,  but  left  in  their 
most  just  condemnation,  it  might  be  shewed  what  the 
whole  lump  had  deserved;  that  the  due  judgment  of  God 
should  have  condemned  even  those  that  are  justified,  un- 
less mercy  had  relieved  them  from  that  which  was  due : 
that  so  all  the  mouths  of  them,  which  would  glory  of  their 
merits,  might  be  stopped;  and  he  that  glorieth,  might 
glory  in  the  Lord." 

They  further  taught,  as  St.  Augustine  did,  that  "  Man' 
using  ill  his  free  will,  lost  both  himself  and  it ;"  that,  as 
one  "  by  living  is  able  to  kill  himself,  but  by  killing  him- 
self is  not  able  to  live,  nor  hath  power  to  raise  up  himself 
when  he  hath  killed  himself;  so  when  sin  had  been  com- 
mitted by  free  will,  sin  being  the  conquerer,  free  will  also 
was  lost ;  forasmuch  as  of  whom  a  man  is  overcome,  of  the 
same  is  he  also  brought  in  bondagef ;  that  unto  a  man  thus 
brought  in  bondage  and  sold,  there  is  no  liberty  left  to  do 
well,  unless  he  redeem  him,  whose  saying  is  this  :  If  the 
Son  make  you  free,  ye  shall  be  free  indeed*."  That  "  theh 
mind  of  men  from  their  very  youth  is  set  upon  evil:  there 
beinsf  not  a  man  which  sinneth  not;"  that  a  man  "  hath1 
nothing  from  himself,  but  sin;"  that  "  Godk  is  the  author 


e  Libero  arbitrio  male  utens  homo,  ct  se  perdidit,  et  ipsum.  Sicut 
enim  qui  se  occidit,  utique  vivendo  se  occidit,  sed  se  occidendo  non  vivit, 
neque  seipsum  poterit  resuscitare  cum  occiderit :  ita  cum  libero  arbitrio  peccare- 
tur,  victore  peccato  amissum  est  et  liberum  arbitrium  ;  a  quo  enim  quis  devictus 
est,  huic  et  servus  addictus  est ;  sed  ad  bene  faciendum  ista  libertas  unde  erit 
homini  addicto  et  vendito,  nisi  redimat,  cujus  ilia  vox  est ;  Si  vos  Filius  liberave- 
rit,  vere  liberi  eritis  ?   Id.  ibid. 

f  2  Pet.  cap.  2.  ver.  19.  e  Joh.  cap.  8.  ver.  36. 

"  Quod  ab  adolescentia  mens  hominum  apposita  sit  ad  malitiam  :  non  est  enim 
homo  qui  non  peccet.   Id.  in  Ephes.  cap.  2. 

1   Quid  habes  ex  teipso  nisi  peccatum  ?  Id.  in  1  Cor.  cap.  4. 

k  Deus  author  est  omnium  bonorum,  hoc  est,  et  naturae  bonae,  et  voluntatis  bo- 
na ;  quam  nisi  Deus  in  illo  operetur,  non  facit  homo,  quia  praeparatur  voluntas  a 
Domino  in  homine  bona  ;  ut  faciat  Deo  donante,  quod  a  seipso  facere  non  poterat 
per  liberi   arbitrii  voluntatem.     Claud,  lib.  1.  in  Matt. 

VOL.    IV.  S 


254  OF    THE    RELIGION    PROFESSED  CHAP.  II. 

of  all  good  things,  that  is  to  say,  both  of  good  nature,  and 
of  good  will;  which  unless  God  do  work  in  him,  man 
cannot  do,  because  this  good  will  is  prepared  by  the  Lord 
in  man ;  that  by  the  gift  of  God  he  may  do  that  which  of 
himself  he  could  not  do  by  his  own  free  will ;"  that  "  the1 
good  will  of  man  goeth  before  many  gifts  of  God,  but  not 
all :  and  of  those  which  it  doth  not  go  before,  itself  is  one. 
For  both  of  these  is  read  in  the  holy  Scriptures :  His 
mercy  shall  go  before  me,  and,  His  mercy  shall  follow 
me  :  it  preventeth  him  that  is  unwilling  that  he  may  will, 
and  it  followeth  him  that  is  willing,  that  he  will  not  in 
vain."  And  that  therefore  "  we  are  admonished  to  ask 
that  we  may  receive  ;  to  the  end,  that  what  we  do  will  may 
be  effected  by  him,  by  whom  it  was  effected  that  we  did  so 
will." 

They  taught  also,  that  "  them  law  was  not  given,  that 
it  might  take  away  sin,  but  that  it  might  shut  up  all  under 
sin  :"  to  the  end  that  men,  being  "  by  this  means  hum- 
bled, might  understand  that  their  salvation  was  not  in 
their  own  hand,  bvit  in  the  hand  of  a  Mediator:"  that  by 
the  law  cometh,  "  neither"  the  remission  nor  the  remo- 
val, but  the  knowledge  of  sins :"  that  it  "  taketh0  not  away 
diseases,  but  discovereth  them;  forgivethp  not  sins,  but 
condemneth  them;"  that   "  theq  Lord  God  did  impose  it, 


1  Proecedit  bona  voluntas  hominis  multa  Dei  dona,  sed  non  omnia:  quae 
autem  non  praecedit  ipsa,  in  eis  est  et  ipsa.  Nam  utrumque  legitur  in  Sanctis 
eloquiis  ;  et  misericovdia  ejus  praeveniet  me,  et  misericordia  ejus  subsequetur 
me  :  nolentem  praevenit  ut  velit,  volentem  subsequitur,  ne  frustra  velit.  Cur 
enina  admonemur  petere  ut  accipiamus  ;  nisi  ut  ab  illo  fiat  quod  volumus,  a  quo 
factum  est  ut  velimus  ?  Sedul.  in  Rom.  cap.  9. 

m  Non  ergo  lex  data  est,  ut  peccatum  auferret,  sed  ut  sub  pc-ceato  omnia  con- 
cluderet.  Lex  enim  ostendebat  esse  peccatum,  quod  illi  per  consuetudinem 
coecati  possent  putare  justitiam  :  ut  hoc  modo  humiliati  cognoscerent  non  in  sua 
manu  esse  salutem  suam,  sed  in  manu  mediatoris.  Id.  in  Gal.  cap.  3. 

n  Non  remissio,  nee  ablatio  peccatorum,  sed  cognitio.  Id.  in  Rom.  cap.  3. 

°  Lex  quae  per  Moysen  data  est,  tantum  peccataostendit,  non  abstulit.  Claud, 
in  Gal.  cap.  2.  Perque  illam  legem  morbos  ostendentem  non  auferentem,  etiam 
praevaricationis  crimine  contrita  superbia  est.  Id.  in  Gai.  cap.  3. 

p  Lex  non  donat  peccata,  sed  damnat.     Sedul.  in  Rom.  cap.  4. 

1  Dominus  Deus  imposuerat  non  justitiae  servientibus  sed  peccato  :  justam 
scilicet  legem  injustis  hominibus  dando,  ad  demonstranda  peccata  eorum,  non 


CHAP.  II.  BY   THE    ANCIENT    IRISH.  2o5 

not  upon  those  that  served  righteousness,  but  sin ;  namely, 
by  giving  a  just  law  to  unjust  men,  to  manifest  their  sins, 
and  not  to  take  them  away :  forasmuch  as  nothing  taketh 
away  sins  but  the  grace  of  faith  which  worketh  by  love." 
That  our  "  sinsr  are  freely  forgiven  us,  withouts  the 
merit  of  our  works  :"  that  "  through1  grace  we  are  saved, 
by  faith,  and  not  by  works ;"  and  that  therefore  we  are  to 
rejoice,  "  notu  in  our  own  righteousness,  or  learning,  but 
in  the  faith  of  the  Cross,  by  which  all  our  sins  are  for- 
given us."  That  "  gracev  is  abject  and  vain,  if  it  alone  do 
not  suffice  us:"  and  that  we  "  esteemw  basely  of  Christ, 
when  we  think  that  he  is  not  sufficient  for  us  to  salva- 
tion." 

That  "  Godx  hath  so  ordered  it,  that  he  will  be  gra- 
cious to  mankind,  if  they  do  believe  that  they  shall  be 
freed  by  the  blood"  of  Christ ;  that,  as  "  they  soul  is  the 
life  of  the  body,  so  faith  is  the  life  of  the  soul :"  and  that 
we  live  "  byz  faith  only,  as  owing  nothing  to  the  law ;" 
that  "  hea  who  belie veth  in  Christ,  hath  the  perfection  of 


auferenda.  Non  enim  aufert  peccata  nisi  gratia  ficlei  quae  per  dilectionem  ope- 
rator. Claud,  in  argument,  epist.  ad  Gal. 

r  Gratis  nobis  donantur  peccata.  Sedul.  in  Gal.  cap.  1.  A  morte  redemptis 
gratis  peccata  dimittuntur.  Id.  in  Ephes.  cap.  1. 

s  Absque  operum  merito,  et'  peccata  nobis  concessa  sunt  pristina,  et  pax  in- 
dulta  post  veniam.  Claud,  in  Gal.  cap.  1. 

1  Gratia  estis  salvati  per  fidem,  id  est,  non  per  opera.  Sedul.  in  Ephes. 
cap.  2. 

"  Non  in  propria  justitia,  vel  doctrina,  sed  in  fide  cruris,  per  quam  mihi  om- 
nia peccata  dimissa  sunt.  Sedul.  et  Claud,  in  Gal.  cap.  6. 

v  Abjecta  et  irrita  gratia  est,  si  mihi  sola  non  sufficit.    Sedul.  in  Gal.  cap.  2. 

"  Christum  vilem  habetis,  dum  putatis  eum  vobis  non  sufficere  ad  salutem. 
Id.  in  Gal.  cap.  3. 

*  Disposuit  Deus  propitium  se  futurum  esse  huniano  generi,  si  credant  in  san- 
guine ejus  se  esse  liberandos.   Id.  in  Rom.  cap.  3. 

y  Vita  corporis  anima,  vita  animae  fides  est.  Id.  in  Heb.  cap.  10. 

'  In  fide  vivo  filii  Dei,  id  est,  in  sola  fide,  qui  nihil  debeo  legi.  Id.  in  Gal. 
cap.  2. 

a  Perfectionem  legis  habet,  qui  credit  in  Christo.  Cum  enim  nullusjustifica- 
retur  ex  lege,  quia  nemo  implebat  legem,  nisi  qui  speraret  in  promissionera 
Christi :  (ides  posita  est,  qua  cederct  pro  pcrfectione  legis  ;  ut  in  omnibus  prae- 
termissis  fides  satisfaceret  pro  tota  lege.  Id.  in  Rom.  cap.  10. 

s  2 


25G  OF    THE    RELIGION    PROFESSED  CHAP.  II. 

the  law.  For  whereas  none  might  be  justified  by  the 
law,  because  none  did  fulfil  the  law,  but  only  he  which 
did  trust  in  the  promise  of  Christ:  faith  was  appointed, 
which  should  be  accepted  for  the  perfection  of  the  law, 
that  in  all  things  which  were  omitted  faith  might  satisfy 
for  the  whole  law."  That  this  righteousness  there- 
fore is  "  notb  ours,  nor  in  us,  but  in  Christ ;"  in  whom 
Ave  are  considered  "  as  members  in  the  head."  That 
"  faith6,  procuring  the  remission  of  sins  by  grace,  maketh 
all  believers  the  children  of  Abraham :"  and  that  "  itd  was 
just,  that  as  Abraham  was  justified  by  faith  only,  so  also 
the  rest  that  followed  his  faith  should  be  saved"  after  the 
same  manner.  That  "  through6  adoption  we  are  made 
the  sons  of  God,  by  believing  in  the  Son  of  God :"  and 
that  this  is  "  af  testimony  of  our  adoption,  that  we  have 
the  spirit,  by  which  we  pray,  and  cry  Abba  Father ;  for- 
asmuch as  none  can  receive  so  great  a  pledge  as  this,  but 
such  as  be  sons  only."  That  "  Mosesg  himself  made  a 
distinction  betwixt  both  the  justices,  to  wit,  of  faith  and  of 
deeds:  that  the  one  did  by  works  justify  him  that  came, 
the  other  by  believing  only  ;"  that  "  the'1  patriarchs  and 
the  prophets  were  not  justified  by  the  works  of  the  law, 
but  by  faith;"  that  "  the'  custom  of  sin  hath  so  prevailed, 
that  none  can  fulfil  the  law :  as  the  apostle  Peter  saith, 

*  Non  nostra,  non  in  nobis,  sed  in  Christo,  quasi  membra  in  capite.  Id.  in 
2  Cor.  cap.  5. 

c  Fides,  dimissis  per  gratiam  peccatis,  omnes  credentes  filios  efficit  Abralue. 
Id.  in  Rom.  cap.  4. 

a  Justnm  fuerat,  ut  quo  moSo  Abraham  credens  ex  gcntibus  per  solam  fidem 
justificatus  est;  ita  eseteri  fidem  ejus  imhantes  salvarentur.   Id.  in  Rom.  cap.  1. 

e  Per  adoptionem  efficimur  filii  Dei,  credendo  in  Filium  Dei.  Claud,  lib.  1. 
in  Matt. 

'  Testimonium  adoptionis,  quod  habemus  spiritum,  per  quem  ita  oramus  : 
tantam  enim  arrham  non  poterant,  nisi  filii  accipere.  Sed.  in  Rom.  cap.  8. 

?  Ipse  Moses  distinxit  inter  utramque  justitiam,  fidei  scilicet  atque  factorum  : 
quia  altera  operibus,  altera  sola  credulitate  justificet  accedentem.  Id.  in  Rom. 
cap.  10. 

h  Patriarchs  et  prophetae  non  ex  operibus  legis,  sed  ex  fide  justificati  sunt. 
Id.  in  Gal.  cap.  2. 

■  Ita  praevaluit  consuetudo  peccandi,  ut  nemo  jam  perficiat  legem:  sicut  Pe- 
trus  apostolus  ait ;  Quod   neque  nos   neque  patres  nostri  portare  potuimus.     Si 


CHAP.  II.  BY    THE    ANCIENT    IRISH.  257 

Which*  neither  our  fathers  nor  we  have  been  able  to  bear. 
but  if  there  were  any  righteous  men  which  did  escape  the 
curse,  it  was  not  by  the  works  of  the  law,  but  for  their 
faith's  sake  that  they  were  saved." 

Thus  did  Sedulius  and  Claudius,  two  of  our  most  fa- 
mous divines,  deliver  the  doctrine  of  free  will  and  grace, 
faith  and  works,  the  Law  and  the  Gospel,  justification  and 
adoption;  no  less  agreeably  to  the  faith  which  is  at  this 
day  professed  in  the  reformed  churches,  than  to  that 
which  they  themselves  received  from  the  more  ancient 
doctors,  whom  they  did  follow  therein.  Neither  do  we  in 
our  judgment  one  whit  differ  from  them,  when  they  teach 
that  "  faith1  alone  is  not  sufficient  to  life."  For  when  it 
is  said,  that  faith  alone  justifieth  ;  this  word  alone  may  be 
conceived  to  have  relation  either  to  the  former  part  of  the 
sentence,  which  in  the  schools  they  term  the  subject;  or 
to  the  latter,  which  they  call  the  predicate.  Being  re- 
ferred to  the  former,  the  meaning  will  be,  that  such  a 
faith  as  is  alone,  that  is  to  say,  not  accompanied  with 
other  virtues,  doth  justify:  and  in  this  sense  we  utterly 
disclaim  the  assertion.  But  being  referred  to  the  latter, 
it  maketh  this  sense,  that  faith  is  it  which  alone  or  only 
justifieth,  and  in  this  meaning  only  do  we  defend  that 
proposition;  understanding  still  by  faith,  not  a  dead  car- 
cass thereof  (for  how  should  the  just  be  able  to  live  by  a 
dead  faith,)  but  a  true  and  lively  faith,  "  which"1  worketh 
by  love."  For,  as  it  is  a  certain  truth,  that  among  all  the 
members  of  the  body,  the  eye  is  the  only  instrument 
whereby  we  see ;  and  yet  it  is  as  true  also,  that  the  eye 
being  alone,  and  separated  from  the  rest  of  the  members, 
is  dead,  and  for  that  cause  doth  neither  see  only,  nor  see 

qui  vero  justi  non  erant  maledicti  ;  non  ex  operibus  legis,  seel  fidei  gratia  salvati 
sunt.  Id.  in  Gal.  cap.  3. 

k  Act.  cap.  15.  ver.  10. 

1  Hoc  contra  illos  agit,  qui  solam  fidem  posse  sufficere  dicunt.  Scdul.  in 
Ephes.  cap.  5.  Non  ergo  sola  ad  vitam  sufficit  fides.  Claud,  in  Gal.  cap.  5.  bis. 
Hcec  sententia  illos  revincit,  qui  solam  fidem  ad  salutem  animarum  suarum  suf- 
ficere arbitrantur.   Id.  ibid,  in  fine. 

111  Gal.  cap.  5.  ver.  C. 


258  OF    THE    RELIGION    PROFESSED  CHAP,  II. 

at  all :  so  these  two  sayings  likewise  may  stand  well  enough 
together,  that  among  all  the  virtues  in  the  soul,  faith  is  the 
only  instrument  whereby  we  lay  hold  upon  Christ  for  our 
justification;  and  yet,  that  faith  being  alone,  and  dis- 
joined from  the  society  of  other  graces,  "  is  dead  in  it- 
self," as  St.  James"  speaketh,  and  in  that  respect  can 
neither  only  justify,  nor  justify  at  all. 

So  though  Claudius  do  teach  as  we  do,  that  "  faith0 
alone  saveth  us ;  because  by  the  works  of  the  law  no  man 
shall  be  justified;"  yet  he  addeth  withal  this  caution, 
"  Notp  as  if  the  works  of  the  law  should  be  contemned, 
and  without  them  a  simple  faith  (so  he  calleth  that  solitary 
faith  whereof  we  spake,  which  is  a  simple  faith  indeed) 
should  be  desired ;  but  that  the  works  themselves  should 
be  adorned  with  the  faith  of  Christ.  For  that  sentence  of 
the  wise  man  is  excellent,  that  the  faithful  man  doth  not 
live  by  righteousness,  but  the  righteous  man  by  faith." 
In  like  manner  Sedulius  acknowledgeth  with  us,  that  God 
"  hathq  purposed  by  faith  only  to  forgive  our  sins  freely," 
and  "  byr  faith  only  to  save  the  believers ;"  and  that, 
when  men  have  fallen,  they  are  to  be  renewed  "  only3  by 
the  faith  of  Christ,  which  worketh  by  love  ;"  intimating  by 
this  last  clause,  that  howsoever  faith  only  be  it  which  jus- 
tifieth  the  man,  yet  the  work  of  love  is  necessarily  re- 
quired (for  all  that)  to  justify  the  faith.  And  "  this  faith 
(saith  he*)  when  it  hath  been  justified,  sticketh  in  the  soil 


11  Jam.  cap.  2.  ver.  17. 

°  Si  gentes  fides  sola  non  salvat,  nee  nos  :  quia  ex  operibus  legis  nemo  justifi- 
cabitur.  Claud,  in  Gal.  cap.  2. 

P  Non  quo  legis  opera  contemnenda  sint,  et  absque  eis  simplex  fides  adpe- 
tenda ;  sed  ipsa  opera  fide  Christi  adornentur.  Scita  est  enim  sapientis  viri  ilia 
sententia ;  non  fidelem  vivere  ex  justitia,  sed  justum  ex  fide.  Id.  in  Gal. 
cap.  3. 

1  Gratis  proposuit  per  solam  fidem  dimittere  peccata.  Sedul.  in  Rom.  cap.  4. 

r   Ut  sola  fide  salvarentur  credentes.  Id.  in  Gal.  cap.  3. 

s   Per  solam  fidem  Christi,  quae  per  dilectionem  operatur.   Id.  in  Heb.  cap.  6. 

1  Haec  fides  cum  justificata  fuerit,  tanquam  radix  imbre  suscepto,  haeret  in 
animae  solo  ;  ut  cum  per  legem  Dei  excoli  cceperit,  rursum  in  earn  surgant  rami, 
qui  fructus  operum  ferant.  Non  ergo  ex  operibus  radix  justitiae,  sed  ex  radice 
justitiae  fructus  operum  crescit  :  ilia  scilicet  radice  justitiae,  cui  Deus  acceptam 
fert  justitiam  sine  operibus.   Id.  in  Rom.  cap.  4. 


CHAP.  II.  BY    THE    ANCIENT    IRISH.  259 

of  the  soul,  like  a  root  which  hath  received  a  shower: 
that  when  it  hath  begun  to  be  manured  by  the  law  of 
God,  it  may  rise  up  again  into  boughs,  which  may  bear 
the  fruit  of  works.  Therefore  the  root  of  righteousness 
doth  not  grow  out  of  works*  but  the  fruit  of  works  out  of 
the  root  of  righteousness  ;  namely  out  of  that  root  of 
righteousness,  which  God  doth  accept  for  righteousness 
without  works."  The  conclusion  is :  that  saving  faith  is 
always  a  fruitful  faith ;  and  though  it  never  go  alone,  yet 
may  there  be  some  gift  of  God,  which  it  alone  is  able  to 
reach  unto,  as  Columbanusu  also  implieth  in  that  verse : 

Sola  fides  fidei  dono  ditabitur  almo. 

The  greatest  depressers  of  God's  grace,  and  the  ad- 
vancers of  man's  abilities,  were  Pelagius  and  Celestius : 
the  one  born  in  Britain  (as  appeareth  by  Prosper  Aqui- 
tanus)  the  other  in  Scotland  or  Ireland;  as  Mr.  Personsw 
doth  gather  out  of  those  words  of  St.  Hierome  in  one  of  the 
prefaces  of  his  commentaries,  not  upon  Ezechiel,  as  he 
quoteth  it,  but  upon  Jeremy  :  "  He  hath  his"  off- 
spring from  the  Scotish  nation,  near  to  the  Britons." 
These  heretics,  as  our  Marianus  noteth  out  of  Prosper,  in 
his  chronicle,  preached,  among  other  of  their  impieties, 
thaty  for  "  attaining  of  righteousness  every  one  was  go- 
verned by  his  own  will,  and  received  so  much  grace  as  he 
did  merit."  Whose  venomous  doctrine  was  in  Britain 
repressed,  first  by  Palladius,  Lupus,  Germanus  and  Se- 
verus  from  abroad  ;  afterward,  by  David  Menevensis,  and 
his  successors  at  home  ;  agreeably  to  whose  institution, 
Asser  Menevensis  doth  profess,  that  God  is  always  to  be 
esteemed  both  the  mover  of  the  will,  and  the  bestower  of 


"  Columban.  in  Monostichis. 

w  Pers.  3.  Convers.  part.  1.  cap.  3.  sec.  10. 

x  Habet  enim  progeniem  Scoticoe  gentis,  de  Britannorum  vicinia.  Hierom. 
procen.  lib.  3.  commentar.  in  Jerem. 

y  Unumquemque  ad  justitiam  voluntate  propria  regi ;  tantumquc  accipere 
gratiae,  quantum  meruerit.  Marian.  Scot,  chron.  ad  ami.  Doni.  413.  vel  414. 
Whereof  see  more  particularly,  the  Answer  to  the  Jesuit,  in  the  question  of 
Free-will. 


260  OF    THE    RELIGION    PROFESSED  CHAP.  If. 

the  good  that  it  willed;  for  he  is,  saith  he,  "  thea  insti- 
gator of  all  good  wills,  and  withal  the  most  bountiful  pro- 
vider that  the  good  things  desired  may  be  had  :  forasmuch 
as  he  would  never  stir  up  any  to  will  well,  unless  he  did 
also  liberally  supply  that  which  every  one  doth  well  and 
justly  desire  to  obtain." 

Among  our  Irish,  the  grounds  of  sound  doctrine  in 
these  points  were  at  the  beginning  well  settled  by  Palla- 
dius  and  Patricius,  sentb  hither  by  Celestinus  bishop  of 
Rome.  And  when  the  poison  of  the  Pelagian  heresy, 
about  two  hundred  years  after  that,  began  to  break  out 
among  them :  the  clergy  of  Rome  in  the  year  of  our  Lord 
DCXXXIX,  during  the  vacancy  of  the  See,  upon  the 
death  of  Severinus,  directed  their  letters  unto  them,  for  the 
prevention  of  this  growing  mischief.  Wherein  among 
other  things  they  put  them  in  mind,  that  "  itc  is  both 
blasphemy  and  folly  to  say,  that  a  man  is  without  sin  : 
which  none  at  all  can  say:  but  that  one  mediator  betwixt 
God  and  man,  the  man  Christ  Jesus,  who  was  conceived 
and  born  without  sin."  Which  is  agreeable,  partly  to 
that  of  Claudius  ;  that  "  itd  is  manifest  unto  all  wise  men, 
although  it  be  contradicted  by  heretics,  that  there  is  none 
who  can  live  upon  earth  without  the  touch  of  some  sin :" 
partly  to  that  of  Sedulius,  that  "  theree  is  none  of  the 
elect  so  great,  whom  the  Devil  doth  not  dare  to  accuse, 
but  him  alone  who  did  no  sin,  and  who  said :  The  Prince 


a  Omnium  bonarum  voluntatum  instigator  ;  nee  non  etiam,  ut  habeantur  bona 
desiderata,  largissimus  administrator  :  neque  enim  unquam  aliquem  bene  velle 
irtstigaret,  nisi  et  hoc,  quod  bene  et  juste  quisque  habere  desiderat,  largiter  ad- 
ministraret.     Asser.  de  rebus  gestis  jElfredi.   R. 

b  Frosp.  Aquitan.  advers.  Collator,  circa  finein. 

c  Blasphemia  et  stultiloquium  est  dicere,  esse  hominem  sine  peccato  :  quod 
omnino  non  potest,  nisi  unus  mediator  Dei  et  hominum  homo  Christus  Jesus, 
qui  sine  peccato  est  conceptus  et  partus.  Epist.  Cler.  Roman,  apud  Bedam, 
lib.  2.  hist.  cap.  19. 

d  Quia,  (quod  omnibus  sapientibus  patet,  licet  hseretici  contradicant)  nemo  est, 
qui  sine  adtactn  alieujus  peccati  vivere  possit  super  terrain.  Claud,  lib.  2.  ami. 
Matth. 

e  Nullus  electus  et  ita  magnus,  quem  diabolus  non  audeat  accusare  :  nisi  il- 
ium solum,  qui  peccatum  non  fecit,  qui  et  dicebat ;  Nunc  venit  Princeps  hujus 
mundi  et  in  nic  nihil  invenit.  Sedul.  in  Rom.  cap.  8. 


CHAP.  II.  BY    THE    ANTIENT    IRISH.  261 

of  this   world  cometh  now,  and  in  ine  he    findeth    no- 
thing." 

For  touching  the  imperfection  of  our  sanctification  in 
this  life,  these  men  held  the  same  that  we  do:  to  wit,  that 
the  law  "  cannotf  be  fulfilled;  that  "  there5  is  none  that 
doth  good,  that  is  to  say,  perfect  and  entire  good ;"  that 
God's1'  elect  shall  be  perfectly  "  holy  and  immaculate  in 
the  life  to  come,  where  the  Church  of  Christ  shall  have 
no  spot  nor  wrinkle :"  whereas  "  in  this  present  life  they 
are  righteous,  holy,  and  immaculate,  not  wholly,  but 
in  part"  only  ;  that  "  the1  righteous  shall  then  be  without 
all  kind  of  sin,  when  there  shall  be  no  law  in  their  mem- 
bers, that  shall  resist  the  law  of  their  mind  ;"  that  al- 
though "  sink  do  not  now  reign  in  their  mortal  body  to 
obey  the  desires  thereof  :"  yet  "  sin  dwelleth  in  that 
mortal  body,  the  force  of  that  natural  custom  being  not 
yet  extinguished,"  which  we  have  gotten  by  our  original, 
and  increased  by  our  actual  transgressions.  And  as  for 
the  matter  of  merit,  Sedulius  doth  resolve  us  out  of  St. 
Paul,  that  we  are  saints  "  by'  the  calling  of  God,  not  by 
the  merit  of  our  deed ;"  that  God  is  able  to  do  exceed- 
ing abundantly  above  that  we  ask  or  think,  "  according'11 
to  the  power  that  worketh  in  us,  not  according  to 
our  merits;  that   "  whatsoever"  men  have   from   God  is 

f  Non  potest  impleri.   Id.  in  Rom.  cap.  7. 

£  Non  est  qui  faciat  bonum,  hoc  est,  perfectum  et  integrum  bonum.  Id.  in 
Rom.  cap.  3. 

h  Ad  hoc  nos  elegit,  ut  essemus  sancti  et  innnaculati,  in  futura  vita  ;  quoniam 
Ecclesia  Christ)  non  habebit  maculam  ncque  rugam.  Licet  etiam  in  prsesenti 
vita  justi,  et  sancti,  et  immaculati,  quamvis  non  ex  toto,  tamen  ex  parte,  non  in- 
convenienter  dici  possunt.  Id.  in  Eplies.  cap.  1. 

'  Tunc  erit  Justus  sine  ullo  omnino  peccato,  quando  nulla  lex  erit  in  mcnibris 
ejus  rcpugnans  legi  mentis  ejus.  Claud,  in  Gal.  5. 

k  Non  enim  jam  rcgnat  peccatum  in  eorum  mortali  corpore  ad  obediendum 
desideriis  ejus  :  quamvis  habitet  in  eodem  mortali  corpore  peccatum,  nondum 
extincto  impetu  consuetudinis  naturalis,  qua  mortaliter  nati  sumus,  et  ex  propriis 
vita;  nostra?,  cum  et  nos  ipsi  peccando  auximus  quod  ab  origine  peccati  human] 
damnationis  trahebamus.   Id.  ibid. 

1   Vocatione  Dei,  non  merito  facti.  Sedul.  in.  Rom.  cap.  1. 

nl  Secundum  virtutem  qua:  opcratur  in  nobis  ;  non  secundum  merits  nostra. 
Id.  in  Ephcs.  cap.  3. 

"  Sciendum  est,  quia  omne  quod  habent  homines  a  Deo,  gratia  est:  nihil 
cnim  ex  debito  habent.  Id.  in  Rom.  cap.  16. 


262  OF    THE    RELIGION    PROFESSED  CHAP.  II. 

grace,  because  they  have  nothing  of  due ;"  and  that 
"  nothing0  can  be  found  worthy  or  to  be  compared  with 
the  glory  to  come." 


0  Nihil  dignum  inveniri  vel  comparari  ad  futuram  gloriam  potest.     Id.  in 
Rom.  cap.  8. 


CHAP.   III.  BY  THE  ANCIENT  IRISH.  263 


CHAP.  III. 


Of  Purgatory,  and  Prayer  for  the  dead. 

The  next  point  that  offereth  itself  unto  our  considera- 
tion, is  that  of  Purgatory.  Whereof  if  any  man  do  doubt  ; 
Csesariusa,  a  German  monk  of  the  Cistercian  order,  ad- 
viseth  him  for  his  resolution  to  make  a  journey  into  Scot- 
land (the  greater  Scotland  he  meaneth)  and  there  to  enter 
into  St.  Patrick's  purgatory,  and  then  he  giveth  him  his 
word,  that  "  he  shall  no  more  doubt  of  the  pains  of  pur- 
gatory." If  Doctor  Terry,  who  commendeth  this  unto  us 
as  the  testimony  of  "  ab  most  famous  author,"  should 
chance  to  have  a  doubtful  thought  hereafter  of  the  pains 
of  purgatory,  I  would  wish  his  ghostly  father  to  enjoin 
him  no  other  penance  but  the  undertaking  of  a  pilgrimage 
unto  St.  Patrick's  purgatory  ;  to  see  whether  he  would 
prove  any  wiser  when  he  came  from  thence,  than  when  he 
went  thither.  In  the  mean  time,  until  he  hath  made  some 
further  experiment  of  the  matter,  he  shall  give  me  leave 
to  believe  him  that  hath  been  there,  and  hath  cause  to 
know  the  place  as  well  as  any  (the  island  wherein  it  is 
seated,  being  held  by  him  as  a  part  of  the  inheritance 
descended  unto  him  from  his  ancestors)  and  yet  profes- 
seth,  that  he  found  nothing  therein,  which  might  af- 
ford him  any  argument  to  think  there  was  a  purgatory. 
I  pass  by,  that  Nennius,   and  Probus,  and  all  the  elder 

a  Qui  de  purgatorio  dubital,  Scotiam  pergat,  purgatorium  sancti  Patricii  in- 
tret,  et  de  purgatorii  pcenis  amplius  non  dubitabit.  Caesar.  Heisterbach.  Dialog, 
lib.  12.  cap.  38. 

b  Cujus  loci  fama  ita  sparsim  per  oinnes  Europx  partes  volarc  visa  est ;  ut 
Csesarius  celeberrimus  auctor,  de  co  nihil  dubitans  sic  scribat.  Guil.  Thyrsus, 
in  Discurs.  panegyric,  de  S.  Patric.  pag.  151. 


26k  OF    THE    RELIGION    PROFESSED  CHAP.  III. 

writers  of  the  life  of  St.  Patrick  that  I  have  met  withal, 
speak  not  one  word  of  any  such  place  ;  and  that  Henryc 
the  monk  of  Saltrey,  in  the  days  of  king  Stephen,  is  the 
first  in  whom  I  could  ever  find  any  mention  thereof ;  this 
only  would  I  know  of  the  doctor,  what  the  reason  might 
be,  that  where  he  bringeth  in  the  words  of  Giraldus  Cam- 
brensis  touching  this  place,  as  "  and  authentical  autho- 
rity ;"  he  passeth  over  that  part  of  his  relation,  wherein 
he  affirmeth,  that  St.  Patrick  intended  by  this  means  to 
bring  the  rude  people  to  a  persuasion  of  the  certainty 
"  of e  the  infernal  pains  of  the  reprobate,  and  of  the  true 
and  everlasting  life  of  the  elect  after  death." 

The  Grecians  allege  this  for  one  of  their  arguments 
against  purgatory :  that  whereas  "  theirf  fathers  had  deli- 
vered unto  them  many  visions  and  dreams,  and  other  won- 
ders concerning  the  everlasting  punishment,"  wherewith 
the  wicked  should  be  tormented  in  hell;  yet  none  of 
them  had  "  declared  any  thing  concerning  a  purgatory 
temporary  fire."  Belike  the  doctor  was  afraid  that  we 
would  conclude,  upon  the  same  ground,  that  St.  Pa- 
trick was  careful  to  plant  in  mens'  minds  the  belief  of 
heaven  and  hell,  but  of  purgatory  taught  them  never  a 
word.     And  sure  I  am,  that  in  the  book  ascribed  unto 


c  Henr.  Saltereyens.  in  lib.  de  Visione  Oeni  militis  MS.  in  publica  Cantabri- 
giensis  academies  bibliotheca  ;  et  privata  viri  doctiss.  M.  Thomas  Alani  Oxonien- 
sis ;  et  in  Nigro  libro  Ecclesiae  S.  Trinitat.  Dublin. 

''  De  posteriori  non  minus  autlientica  videtur  auctoritas  Giraldi  Cambrensis, 
rerum  Ibernicarum  diligentissimi  investigatoris,  qui  taliter  loquitur.  Thyr. 
Discurs.  Panegyric,  pag.  153. 

c  De  infernalibus  namque  reproborum  pcenis,  et  de  vera  post  mortem  perpe- 
tuaque  electorum  vita,  vir  sanctus  cum  gente  incredula  dum  disputasset :  ut  tanta, 
tam  inusitata,  tarn  inopinabilis  rerum  novitas  rudibus  infidelium  animis  oculata 
fide  certius  imprimeretur  :  efficaci  orationum  instantia  magnam  et  admirabilem 
utriusque  rei  notitiam,  durseque  cervicis  populo  perutilem,  meruit  in  terris  obti- 
nere.   Giral.  Cambrens.  Topogaph.  Hibern.  distinct.  2.  cap.  5. 

f  Oi  rbv  iadyytKov  ini  yi)Q  TTo\iTivaantvoi  (3iov  offot  oi  irarkpig  ?)f.tiuv 
TroWaxov  Kai  TroWciKig  di  oTTTaaiwv  Kai  Ivvttv'hov  Kai  erepwv  Gavfidrcov 
rd  Trtpi  tiiq  alojviov  KoXdaaoQ  Kai  rwv  tv  avry  affefiwv  Kai  duaprioXCJu 
auroiyt  /.ivovfiti'Oi  Kai  tovq  dXKovg  jivovvTig,  &c.  iripi  KaOapriKov  irpoa- 
Kaipov  Trvpbi;  ovO<tv  ovdafidg  litoa<pt}Gav.  Marcus  Ephesius,  in  Graecorum 
apolog.  de  igne  Purgatorio  ad  concil.  Basileens. 


CHAPa  III.  BY    THE    ANCIENT    IRISH.  265 

him,  De  tribus  habitaculis,  which  is  to  be  seen  in  his  Ma- 
jesty's library,  there  is  no  mention  of  any  other  place 
after  this  life,  but  of  these  two  only.  I  will  lay  down  here 
the  beginning  of  that  treatise,  and  leave  it  to  the  judg- 
ment of  any  indifferent  man,  whether  it  can  well  stand 
with  that  which  the  Romanists  teach  concerning  purga- 
tory at  this  day.  "  Thereg  be  three  habitations  under 
the  power  of  Almighty  God :  the  first,  the  lowermost, 
and  the  middle.  The  highest  whereof  is  called  the  king- 
dom of  God,  or  the  kingdom  of  heaven,  the  lowermost 
is  termed  hell,  the  middle  is  named  the  present  world,  or 
the  circuit  of  the  earth.  The  extremes  whereof  are  al- 
together contrary  one  to  another:  for  what  fellowship 
can  there  be  betwixt  light  and  darkness,  betwixt  Christ 
and  Belial  ?  but  the  middle  hath  some  similitude  with  the 
extremes.  For  in  this  world  there  is  a  mixture  of  the 
bad  and  of  the  good  together,  whereas  in  the  kingdom  of 
God  there  are  none  bad,  but  all  good  :  but  in  hell  there  are 
none  good,  but  all  bad.  And  both  those  places  are  supplied 
out  of  the  middle.  For  of  the  men  of  this  world,  some 
are  lifted  up  to  heaven,  others  are  drawn  down  to  hell. 
Namely,  like  are  joined  unto  like,  that  is  to  say,  good  to 
good,  and  bad  to  bad  :  just  men  to  just  angels,  wicked 
men  to  wicked  angels ;  the  servants  of  God  to  God,  the 
servants  of  the  Devil  to  the  Devil.  The  blessed  are  called 
to   the  kingdom  prepared  for  them  from  the  beginning  of 

s  Tria  sunt  sub  omnipotentis  Dei  nutu  habitacula :  primum,  imum,  medium. 
Quorum  summum,  regnum  Dei  vel  regnum  Ccelorum  dicitur,  imum  vocatur 
infernus,  medium  mundus  prsesens  vel  orbis  terrarum  appellatur.  Quo- 
rum extrema  omnino  sibi  invicem  sunt  contraria,  et  nulla  sibi  societate 
eonjuncta  :  (quae  enim  soeietas  potest  esse  luci  ad  tenebras,  et  Christo 
ad  Belial  ?)  medium  vero  nonnullam  habet  similitudinem  ad  extrema,  &c. 
Commixio  namque  malorum  simul  et  bonorum  in  hoc  mundo  est.  In  reg- 
no autem  Dei  nulli  mali  sunt,  sed  omnes  boni  :  at  in  inferno  nulli  boni  sunt, 
sed  omnes  mali.  Et  uterque  locus  ex  medio  suppletur.  Hominum  enim  hujus 
mundi  alii  elevantur  ad  ccelum,  alii  tralnmtur  ad  infernum.  Similes  quippc 
similibus  junguntur,  id  est,  boni  bonis,  et  mali  malis  ;justi  homines  justis  angelis, 
transgressores  homines  transgressoribus  angelis  ;  servi  Dei  Deo,  scrvi  Diaboli 
Diabolo.  Benedicti  vocantur  ad  regnum,  sibi  paratum  ab  origine  mundi  :  ma- 
ledicti  expelluntur  inignem  sternum,  qui  praeparatus  est  Diabolo  et  angelis  ejus. 
Patric.  de  trib.  habitac.  MS.  in  bibliotheca  regia  Jacobaca. 


266  OF    THE    RELIGION    PROFESSED  CHAP.  III. 

the  world :  the  cursed  are  driven  into  the  everlasting  fire 
that  is  prepared  for  the  Devil  and  his  angels."  Thus 
far  there. 

Hitherto  also  may  be  referred  that  ancient  canon  of  one 
of  our  Irish  synods,  wherein  it  is  affirmed,  that  the  soul 
being  separated  from  the  body  is  "  presented11  before  the 
judgment  seat  of  Christ,  who  rendereth  its  own  unto  jt, 
according  as  it  hath  done :"  and  that  "  neither  the  arch- 
angel can  lead  it  unto  life,  until  the  Lord  hath  judged  it, 
nor  the  devil  transport  it  unto  pain,  unless  the  Lord  do 
damn  it ;"  as  the  sayings  of  Sedulius  likewise,  that  after 
the  end  of  this  life,  "  either'  death  or  life  succeedeth,"  and 
that  "  deathk  is  the  gate  by  which  we  enter  into  our  king- 
dom :"  together  with  that  of  Claudius  ;  that  "  Christ1  did 
take  upon  him  our  punishment  without  the  guilt,  that 
thereby  he  might  loose  our  guilt,  and  finish  also  our  pun- 
ishment." Cardinal  Bellarmine  indeed  allege  th  here 
against  us  the  vision  of  Furseus,  who  "  rising™  from  the 
dead,  told  many  things  which  he  saw  concerning  the  pains 
of  purgatory,"  as  Bede,  he  saith,  doth  write.  But,  by 
his  good  leave,  we  will  be  better  advised,  before  we  build 
articles  of  faith  upon  such  visions  and  dreams  as  these, 
many  whereof  deserve  to  have  a  place  among  "  the" 
strange  narrations  of  souls  appearing  after  death,"  col- 
lected by  Damascius  the  heathen  idolater,  rather  than 
among  the  histories  and  discourses  of  sober  Christians. 

h  Custodit  animam  usque  dum  steterit  ante  tribunal  Christi  ;  cui  refert  sua 
prout  gesserit  propria.  Nee  archangelus  potest  ducere  ad  vitam,  usque  dum 
judieaverit  eamDominus  ;  nee  Diabolus  ad  poenam  traducere,  nisi  Dominus  dam- 
naverit  earn.  Synod.  Hibern.  in  vet.  cod.  canon um,  titulorum  66.  MS.  in  biblio- 
theca  D.  Roberti  Cottoni.  Cujus  initium  :  Inter  Vetera  concilia,  quatuor  esse 
venerabiles  synodos,  &c. 

'  Fineni  dixit  exitum  vita;  et  actuum  ;  cui  aut  mors,  aut  vita  succedit.  Sedul. 
in  Rom.  cap.  7. 

k  Mors  porta  est,  per  quam  itur  ad  regnum.   Id.  in  1  Cor.  cap.  3. 

1  Suscepit  Christus  sine  reatu  supplicium  nostrum  ;  ut  inde  solveret  reatum 
nostrum,  et  finiret  etiam  supplicium  nostrum.   Claud,  in  Galat.  cap.  3. 

m  Beda  lib.  3.  hist.  Anglor.  cap.  19.  scribit,  B.  Furseum  a  mortuis  resurgen- 
tem  narrasse  multa,  quae  vidit  de  purgatoriis  poenis.  Bellarm.  de  Purgator. 
lib.  1.  cap.  1 1. 

n  AafiatTKiov,  Tttpl  tujv  utra  Qavarov  t7ri(j)aivoi.i'tvo)v  v//i;^u>i',  irapaFo- 
£av  diiiy))/.idTwi>  KtfyaXaia  pe.  Phot.  Bibliothec.  num.  130. 


CHAP.  III.  BY  THE    ANCIENT    IRISH.  267 

As  for  this  vision  of  Furseus :  all  that  Bede  relateth  of 
it  to  this  purpose,  is  concerning  certain  great  fires  above 
the  air,  appointed  to  "  examine0  every  one  according  to 
the  merits  of  his  works,"  which  peradventure  may  make 
something  for  Damascius  his  purgatory  in  Circulo  lacteo 
(for  in  that  circle  made  he  a  way?  for  the  souls  that 
went  to  the  hades  in  heaven ;  and  would0-  not  have  us 
wonder,  that  there  they  should  be  purged  by  the  way :) 
but  nothing  for  the  papists'  purgatory,  which  Bellarmine 
by  the  common  consent  of  the  schoolmen  determineth  to 
be  within  the  bowels  of  the  earth.  Neither  is  there  any 
thing  else  in  the  whole  book  of  the  life  of  Furseus,  whence 
Bede  borrowed  these  things  that  looketh  toward  purga- 
tory, unless  peradventure  that  speech  of  the  Devil  may 
be  thought  to  give  some  advantage  unto  it.  "  Thisr  man 
hath  not  purged  his  sins  upon  earth ;  neither  doth  he  re- 
ceive punishment  for  them  here.  Where  is  therefore  the 
justice  of  God  ?"  as  if  God's  justice  were  not  sufficiently 
satisfied  by  the  sufferings  of  Christ ;  but  man  also  must 
needs  give  further  satisfaction  thereunto  by  penal  works 
or  sufferings,  either  here,  or  in  the  other  world,  which  is 
the  ground,  upon  which  our  Romanists  do  lay  the  rotten 
frame  of  their  devised  purgatory. 

The  latter  visions  of  Malachias,  Tundal,  Owen,  and 
others  that  lived  within  these  last  five  hundred  years, 
come  not  within  the  compass  of  our  present  inquiry :  nor 
yet  the  fables  that  have  been  framed  in  those  times, 
touching  the  lives  and  actions  of  elder  saints,  whereof  no 
wise  man  will  make  any  reckoning.  Such,  for  example, 
is  that  which  we  read  in  the  life  of  St.  Brendan :   that  the 


°  Etsi  terribilis  iste  et  grandis  rogus  videtur,  tamen  juxta  merita  opcrum  sin- 
gulos  examinat :  quia  uniuscnjusque  cupiditas  in  hoc  igne  ardebit.  Bed.  lib.  3. 
cap.  19. 

P  "O  uSoc  tan  to  yd\a  tCjv  ^laTroptvoji'ti'MV  twv  iv  ovpaiup  uSiji'.  Da- 
masc.  apud  Jo.  Philoponuni  in  1.  Meteor,  fol.  104.  b. 

1  Kai  ov  QavfiaffTOv,  ti  Kai\pu)(ai  icaOaipovTai  tv  tout<[>  rip  kvk\(^  tT)Q 
iv  ovpavif  yiviatuji;.     Id.  ibid. 

r  Hie  homo  non  purgavit  delicta  sua  in  terra,  nee  vindictam  hie  recipit.  Ubi 
est  ergo  justitia  Dei  ?  Lib.  vita  Fursei. 


2(38  OF    THE    RELIGION    PROFESSED  CHAP.  III. 

question  being  moved  in  his  hearing,  "  Whether*  the  sins 
of  the  dead  could  be  redeemed  by  the  prayers  or  alms- 
deeds  of  their  friends  remaining  in  this  life,"  for  that  was 
still  a  question  in  the  church,  he  is  said  to  have  told  them, 
that  on  a  certain  night,  as  he  sailed  in  the  great  ocean,  the 
soul  of  one  Colman,  who*  "  had  been  an  angry  monk, 
and  a  sower  of  discord  betwixt  brethren,"  appeared  unto 
him,  who  complaining  of  his  grievous  torments,  entreated 
that  prayers  might  be  made  to  God  for  him,  and  after  six 
days  thankfully  acknowledged  that  by  means  thereof 
he  had  gotten  into  heaven.  Whereupon  it  is  concluded, 
"  thatu  the  prayer  of  the  living  doth  profit  much  the 
dead."  But  of  St.  Brendan's  sea  pilgrimage,  we  have  the 
censure  of  Molanus,  a  learned  Romanist,  that  there  be 
"  many*  apocryphal  fooleries"  in  it:  and  whosoever  read- 
eth  the  same  with  any  judgment,  cannot  choose  but  pro- 
nounce of  it,  as  Photius  doth  of  the  strange  narrations  of 
Damascius,  formerly  mentioned;  that  it  containeth  not 
only  apocryphal,  but  also  "  impossible",  incredible,  ill- 
composed,  and  monstrous"  fooleries.  Whereof  though 
the  old  legend  itself  were  not  free,  as  by  the  heads  there- 
of, touched  by  Glaber  Rodulphus  and  Giraldus  Cam- 
brensis,  may  appear,  yet  for  the  tale  that  I  recited  out  of 
the  newy  legend  of  England,  I  can  say,  that  in  the  manu- 
script books  which  I  have  met  withal  here,  in  St.  Bren- 
dan's own  country,  (one  whereof  was  transcribed  for  the 
use  of  the  friars  minors  of  Kilkenny,  about  the  year  of 
our  Lord  one  thousand  three  hundred  and  fifty,)  there  is 
not  the  least  footstep  thereof  to  be  seen, 

s  Si  peccata  mortuorum  redimi  possunt  ab  amicis  suis  remanentibus  in  hac 
vita  ;  orando,  vel  eleemosynas  faciendo.  Vit.  Brendani,  in  Legenda  Jo.  Cap- 
gravii. 

'  Colmannus,  inquit,  vocor  :  qui  fui  monachus  iracundus,  discordiscque  semi- 
nator  inter  fratres.  Ibid. 

11  In  hoc  ergo,  dilectissimi,  apparet  :  quo  oratio  vivorum  multum  mortuis 
prodest.   lb. 

"'  Multa  apocrypha  deliramenta.  Molan.  Usuard.  martyrolog.  Mai.  26. 

x  aBvvaTare  Kal  aTrWava,  Kai  Kaicon'SaGTa  repaToXoyliixara  Kai  fiiopa. 
Phot.  Bibliothec.  num.  130. 

>'  Nova  Legenda  Anglia;.  impress.  Londin.  ann.  1516. 


CHAP.  in.  BY    THE    ANCIENT    IRISH.  2G9 

And  this  is  a  thing  very  observable  in  the  more  ancient 
lives  of  our  saints,  (such,  I  mean,  as  have  been  written 
before  the  time  of  Satan's  loosing,  beyond  which  we  do 
not  now  look),  that  the  prayers  and  oblations  for  the  dead 
mentioned  therein,  are  expressly  noted  to  have  been 
made  for  them,  whose  souls  were  supposed  at  the  same 
instant  to  have  rested  in  bliss.  So  Adamnanus  reporteth 
that  St.  Colme,  called  by  the  Irish,  both  in  BedeV  and 
our  days,  Columb-kill,  caused*  all  things  to  be  prepared 
for  the  sacred  ministry  of  the  eucharist,  when  he  had 
seen  the  soul  of  St.  Brendan  received  by  the  holy  angels  ; 
and  that  he  did  the  like  when  Columbanus,  bishop  of 
Leinster,  departed  this  life:  for  "  I  must  to  day  (saith  St. 
Colmeb  there)  although  I  be  unworthy,  celebrate  the 
holy  mysteries  of  the  Eucharist,  for  the  reverence  of  that 
soul  which  this  night,  carried  beyond  the  starry  firma- 
ment betwixt  the  holy  choirs  of  angels,  ascended  into 
paradise."  Whereby  it  appeareth,  that  an  honourable 
commemoration  of  the  dead  was  herein  intended,  and  a 
sacrifice  of  thanksgiving  for  their  salvation  rather  than  of 
propitiation  for  their  sins.  In  Bede  also  we  find  mention 
of  the  like  obsequies  celebrated  by  St.  Cuthbert  for  one 
Hadwaklus  ;  after  he  "  hadc  seen  his  soul  carried  by  the 
hands  of  angels  unto  the  joys  of  the  kingdom  of  heaven." 
So  Gallus  and  Magnus  (as  Walafridus  Strabus  relateth  in 
the  life  of  the  one,  and  Theodorus  Campidonensis,  or 
whosoever  else  was  author  of  the  life  of  the  other)  "  said 
mass(1  (which  what  it  was  in  those  days  we  shall  afterwards 


z  Qui  videlicet  Columba  nunc  a  nonnullis,  composito  a  cella  et  Columba  no- 
mine, Colum-celli  vocatur.   Bed.  lib.  5.  hist.  cap.  10. 

a  Adamnan.  vit.  Columb.  lib.  3.  cap.  15. 

b  Meque  (ait)  bodie,  quamlibet  indignus  sim,  ob  venerationem  illius  arums, 
quae  hac  in  node  inter  sanetos  angelorum  choros  vecta  ultra  siderea  ccelonnn 
spatia  ad  paradisum  ascendit,  sacra  oportet  eueharistue  celebrare  mysteria.  lb, 
cap.  1  (i. 

c  Vidi,  inquit,  animam  cujusdam  sancti  manibus  angelicis  ad  gaiulia  regni 
ccelestis  ferri.   Bed.  in  vit.  Cuthbert.  cap.  34. 

d  Coeperunt  missas  agcre,  et  precibus  insistcre  pro  commcnioratione  B.  Co- 
lunibani.  Walafrid.  vit.  Gall.  lib.  1.  cap.  2C.  Iheodor.  vit.  Magni  lib.  Leap, 
ult.  edit.  Goldasti,  cap.  12.  Canisii. 

VOL.  IV.  T 


270  OF    THE    RELIGION    PROFESSED  CHAP.  III. 

hear)  and  were  instant  in  prayers  for  the  commemoration 
of  abbot  Columbanus"  their  countryman,  "  frequenting8 
the  memory  of  that  great  father  with  holy  prayers  and 
healthful  sacrifices."  Where  that  speech  of  Gallus  unto 
his  deacon  Magnus  or  Magnoaldus,  is  worthy  of  special 
consideration :  "  Afterf  this  night's  watch  I  understood 
by  a  vision,  that  my  master  and  father,  Columbanus,  is  to 
day  departed  out  of  the  miseries  of  this  life  unto  the  joys 
of  paradise.  For  his  rest  therefore  I  ought  to  offer  the 
sacrifice  of  salvation."  In  like  manner  also,  when  Gallus 
himself  died,  "  John8  bishop  of  Constance  prayed  to  the 
Lord  for  his  rest,  and  offered  healthful  sacrifices  for  him :" 
although  he  were  certainly  persuaded  that  he  had  at- 
tained the  blessing  of  everlasting  life,  as  may  be  seen  in 
Walafridus.  And  when  Magnus  afterwards  was  in  his 
death-bed,  he  is  said  to  have  used  these  words  unto 
Tozzo  bishop  of  Ausborough,  that  came  to  visit  him: 
"  Doh  not  weep,  reverend  prelate,  because  thou  beholdest 
me  labouring  in  so  many  storms  of  worldly  troubles:  be- 
cause I  believe  in  the  mercy  of  God,  that  my  soul  shall 
rejoice  in  the  freedom  of  immortality;  yet  I  beseech  thee, 
that  thou  wilt  not  cease  to  help  me  a  sinner,  and  my  soul 
with  thy  holy  prayers."  Then  followeth,  that  at  the  time 
of  his  departure,  this  voice  was  heard:  "  Come1,  Magnus, 

e  Deinde  tanti  patris  memoriam  precibus  saeris  et  sacrificiis  salutaribus  fre- 
quentaverunt.   Ibid. 

'  Post  bujus  vigilias  noctis,  cognovi  per  visionem,  dominium  et  patrem  meum 
Columbanum  de  bujus  vitse  angnstiis  hodie  ad  paradisi  gaudia  eommigrasse. 
Pro  ejus  itaque  requie  sacrifieium  salutis  debeo  immolare.  Ibid. 

S  Presbyter  eum  ut  surgeret  monuit,  et  pro  requie  defuncti  ambitiosius  Domi- 
nium precaretur.  Intraverunt  itaque  Ecclesias,  et  episcopus  pro  carissimo  salu- 
tares  hostias  immolavit  amico.  Finito  autem  fraternae  commemorationis  obse- 
quio,  &c.  Walafrid.  Strab.  vit.  Gall.  lib.  1.  cap.  30.  qui  etiam  addit  postea,  Dis- 
cipulos  ejus,  pariter  eum  episcopo  orationem  pro  illo  fecisse.  cap.  33. 

h  Noli  flere,  venerabilis  prsesul,  quia  me  in  tot  mundialium  perturbationum 
procellis  laborantem  conspicis  :  quoniam  credo  in  misericordia  Dei,  quod  anima 
mea  in  immortalitatis  libertate  sit  gavisura  ;  tamen  deprecor,  ut  oratiomibus  tuis 
Sanctis  me  peccatorem  et  animam  meam  mom  desinas  adjuvare.  Tbeodor.  Cam- 
pidon.  vel  quicunque  author  fuit  vitas  Magni,  lib.  2.  cap.  13.  edit.  Goldasti,  cap. 
28.  Canisii. 

*  Veni,  Magne,  veni ;  accipc  coronam  quam  tibi  Dominus  prseparatam  habet. 
Ibid. 


CHAP.  IIT.  BY    THE    ANCIENT    IRISH.  271 

come,  receive  the  crown  which  the  Lord  hath  prepared 
for  thee ;"  and  that  thereupon  Tozzo  said  unto  Theo- 
doras, the  supposed  writer  of  this  history,  "  Letk  us  cease 
weeping,  brother ;  because  we  ought  rather  to  rejoice, 
having  heard  this  sign  of  the  receiving  of  his  soul  unto 
immortality,  than  to  make  lamentation:  but  let  us  go 
to  the  church,  and  be  careful  to  offer  healthful  sacrifices 
to  the  Lord  for  so  dear  a  friend." 

I  dispute  not  of  the  credit  of  these  particular  passages : 
it  is  sufficient,  that  the  authors  from  whom  we  have  re- 
ceived   them,  lived  within    the   compass   of  those  times, 
whereof  we  now  do  treat.    For  thereby  it  is  plain  enough, 
and  if  it  be  not,  it  shall  elsewhere  be  made  yet  more  plain, 
that  in  those  elder  days  it  was  an  usual  thing  to  make  prayers 
and  oblations  for  the  rest  of  those  souls,  which  were  not 
doubted  to  have  been  in  glory;  and  consequently,  that  nei- 
ther the  commemoration  nor  the  praying  for  the  dead,  nor 
the  requiem  masses  of  that  age,  have  any  necessary  relation 
to  the  belief  of  purgatory.      The  lesson  therefore  which 
Claudius  teacheth  us  here  out  of  St.  Hierome,  is  very  good  : 
that  "  while1  we  are  in  this  present  world,  we  may  be  able 
to  help  one  another,  either  by  our  prayers  or  by  our  coun- 
sels; but  when  we  shall  come  before  the  judgment  seat 
of  Christ,  neither  Job,  nor  Daniel,  nor  Noah  can  entreat 
for  any  one,  but  every  one  must  bear  his  own  burden :" 
and  the  advice  which  the  no  less  learned  than  godly  abbot 
Columbanus  giveth  us,  is  very  safe :  not  to  pitch  upon  un- 
certainties hereafter,  but  now  to  "  trust  in  God,  and  fol- 
low the  precepts  of  Christ,  while  our  life  doth  yet  remain, 
and  while  the  times,  wherein  we  may  obtain  salvation,  are 
certain." 


k  Cessemus  flere,  frater  ;  quia  potius  nos  oportet  gaudere  de  animae  ejus  in 
immortalitate  sumpta:  hoc  signo  audito,  quam  luctura  facere  :  sed  eamus  ad  Ec- 
clesiam,  et  pro  tarn  charissimo  amico  salutares  hostias  Domino  immolare  studca- 
IUUS.      Finito  itaque  fraternae  commcmorationis  obsequio,  &c.  Ibid. 

1  Duai  in  praesenti  seculo  sumus,  sive  orationibus,  sive  consiliis  invicem  posse 
nos  adjuvari :  cum  autem  ante  tribunal  Cliristi  vencrimus,  nee  Job,  nee  Daniel, 
nee  Noe,  rogare  posse  pro  quoqiiam  ;  sed  unumquemque  portare  onus  suum. 
Claud,  in  Gal.  cap.  G. 


272  OF    THE    RELIGION    PROFESSED  CHAP.  III. 

Vive  Deo  fidens™,  Christi  prsecepta  sequendo  ; 
Dum  modo  vita  manet,  dum  tempora  certa  salutis. 

Whereunto  John  the  Briton,  another  son  of  Sulgen 
bishop  of  St.  Davids,  seemeth  also  to  have  had  an  eye, 
when,  at  the  end  of  the  poem  which  he  wrote  of  his  own 
and  his  father's  life,  he  prayeth  for  himself  in  the  same 
manner : 

Ut  genitor  clemens  solita  pietate  remittat 

Factis  aut  dictis  quae  gessi  corde  nefando  ; 

Dum  mihi  vita  manet,  dum  flendi  flumina  possunt. 

Nam  cum  tartareis  nullius  cura  subintrat. 

m  Columban.  in  epist.  ad  Hunaldum, 


CHAP.  IV.  BY    THE    ANCIENT    IRISH.  273 


CHAP.  IV. 


Of  the  worship  of  Gud,  the  public  form  of  Liturgy,  the  sacrifice  and  sacrament  of 

the  Lord's  Supper. 


Touching  the  worship  of  God,  Sedulius  delivereth  this 
general  rule  :  that  "  to*  adore  any  other  beside  the  Fa- 
ther, and  the  Son,  and  the  Holy  Ghost,  is  the  crime  of 
impiety;"  and  that  "  allb  that  the  soul  oweth  unto  God, 
if  it  bestow  it  upon  any  beside  God,  it  committeth  adul- 
tery." More  particularly,  in  the  matter  of  images,  hec 
reproveth  the  wise  men  of  the  heathen  for  thinking, 
that  they  had  found  out  a  way,  "  how  the  invisible 
God  might  be  worshipped  by  a  visible  image ;"  with 
whom  also  accordeth  Claudius:  that  "  Godd  is  to  be 
known  neither  in  metal  nor  in  stone ;"  and  for  oaths, 
there  is  a  canon  ascribed  to  St.  Patrick,  wherein  it  is  de- 
termined, that  "  noe  creature  is  to  be  sworn  by  but  only 
the  Creator."  As  for  the  form  of  the  liturgy  or  public 
service  of  God,  which  the  same  St.  Patrick  brought 
into  this  country,  it  is  said  that  he  received  it  from  Ger- 
manus  and  Lupus  ;  and  that  it  originally  descended  from 
St.  Mark   the  evangelist ;  for  so  have  I  seen  it  set  down 


a  Adorarcalium  praeter  Patrem  et  I'ilium,  et  Spiritum  Sanctum,  impietatis  cri- 
men est.   Sedul.  in  Rom.  cap.  1. 

b  Totum  quod  debet  Deo  anima,  si  alicui  praeter  Deum  reddiderit,  mcechatur. 
Id.  in  Rom.  cap.  2. 

c  Recedentes  a  luniine  veritatis  sapientes  ;  quasi  qui  invenissent,  quo  modo  in- 
visibilis  Deus  per  simulacrum  visibile  coleretur.      Id.  in  Rom.  cap.  1. 

ll  Deus  non  in  manufactis  habitat,  nee  in  metallo  aut  saxo  cognoscitur.  Claud, 
lib.  2.  in  Matt. 

c  Non  adjurandam  esse  creaturam  aliam,  nisi  Creatorem.  Synod.  Patricii. 
can.  23.  MS. 


274  OF    THE    RELIGION    PROFESSED  CHAP.  IV# 

in  an  ancient  fragment,  written  well  nigh  nine  hundred 
years  since,  remaining  now  in  the  library  of  Sir  Robert 
Cotton,  my  worthy  friend,  who  can  never  sufficiently  be 
commended  for  his  extraordinary  care  in  preserving  all 
rare  monuments  of  this  kind.  Yea  St.  Hierome's  autho- 
rity is  there  vouched  for  proof  hereof:  "  Beatus  Hiero- 
nymus  adfirmat,  quod  ipsum  cursum,  qui  dicitur  praesente 
tempore  Scotorum,  beatus  Marcus  decantavit;"  which 
being  not  now  to  be  found  in  any  of  St.  Hierome's  works,- 
the  truth  thereof  I  leave  unto  the  credit  of  the  reporter. 

But  whatsoever  liturgy  was  used  here  at  first,  this  is- 
sure,  that  in  the  succeeding  ages  no  one  general  form  of 
divine  service  was  retained,  but  diverse  rites  and  manners 
of  celebrations  were  observed  in  diverse  parts  of  this 
kingdom,  until  the  Roman  use  was  brought  in  at  last  by 
Gillebertus,  and  Malachias,  and  Christianus,  who  were 
the  pope's  legates  here  about  five  hundred  years  ago^ 
This  Gillebertus,  an  old  acquaintance  of  Anselmf  arch- 
bishop of  Canterbury,  in  the  prologue  of  his  book  De  usu 
ecclesiastico,  directed  to  the  whole  clergy  of  Ireland, 
write th  in  this  manner :  "  Atg  the  request,  yea,  and  at 
the  command  of  many  of  you,  dearly  beloved,  I  en- 
deavoured to  set  down  in  writing  the  canonical  custom 
in  saying  of  hours,  and  performing  the  office  of  the  whole 
ecclesiastical  order,  not  presumptuously,  but  in  desire  to 
serve  your  most  godly  command  :  to  the  end  that  those 
diverse  and  schismatical  orders,  wherewith  in  a  manner  all 
Ireland  is  deluded,  may  give  place  to  one  Catholic  and 
Roman  office.    For  what  may  be  said  to  be  more  indecent 

f  Anselm.  lib.  3.  epist.  143. 

8  Episcopis  presby  teris  totius  Hibernise,  infimus  praesuluru  Gillebertus  Lunicen- 
sis  inChristo  salutcm.  Rogatu,  nee  non  etpraeceptomultorumex  vobis,  Charissimi, 
canonicalem  consuettHlinem  in  dicendis  horis,  et  peragendo  totius  ecclesiastic? 
ordinis  officio,  scribere  conatus  sum  ;  non  prziesumptivo,  sed  vestrse-  cupiens  piissi  • 
nise  servire  jussioni  r  ut  diversi  et  schismatici  illi  ordines,  quibus  Hibernia  pene 
tota  delusa  est,  uni  Catholico  et  Romano  cedant  officio.  Quid  enim  magis  inde- 
cens  aut  schismaticiun  dici  poterit ;  ijuam  doctissimum  unius  ordinis  in  alterius 
Ecclesia  idiotam  et  laicum  fieri?  &c.  Prolog.  Gille  sive  Gilleberti  Lunicensis 
episc.  De  usu  ecclesiastic.  MS.  in  Colleg,  S.  Benedict,  et  publica  academiae 
Cantabrigiensis  bibliotheca. 


CHAP.  IV.  BY    THE    ANCIENT    IRISH.  275 

or  schismatical,  than  that  the  most  learned  in  one  order, 
should  be  made  as  a  private  and  layman  in  another  man's 
church  ?" 

These  beginnings  were  presently  seconded  by  Mala- 
chias ;  in  whose  life,  written  by  Bernard,  we  read  as  fol- 
loweth :  "  The'1  apostolical  constitutions,  and  the  decrees 
of  the  holy  fathers,  but  especially  the  customs  of  the  holy 
Church  of  Rome,  did  he  establish  in  all  churches.  And 
hence  it  is,  that  at  this  day  the  canonical  hours  are 
chanted  and  sung  therein,  according  to  the  manner  of 
the  whole  earth  :  whereas  before  that,  this  was  not  done, 
no  not  in  the  city  itself,  (the  poor  city  of  Armagh  he 
meaneth).  But  Malachias  had  learned  song  in  his  youth, 
and  shortly  after  caused  singing  to  be  used  in  his  own 
monastery,  when  as  yet,  as  well  in  the  city  as  in  the  whole 
bishoprick,  they  either  knew  not,  or  would  not  sing." 
Lastly,  the  work  was  brought  to  perfection  when  Chris- 
tianus  bishop  of  Lismore,  as  legate  to  the  pope,  was 
president  in  the  council  of  Cashel ;  wherein  a  special  order 
was  taken  for  "  the'  right  singing  of  the  ecclesiastical 
office,"  and  a  general  act  established,  that  "  allk  divine  of- 
fices of  holy  Church  should  from  thenceforth  be  handled 
in  all  parts  of  Ireland,  according  as  the  Church  of  Eng- 
land did  observe  them."  The  statutes  of  which  council 
were  confirmed1  by  the  regal  authority  of  king  Henry  the 
second,  bym  whose  mandate   the  bishops  that  met  there- 

h  Apostolicas  sanctiones  ac  decreta  sanctorum  patrum,  prsecipueque  consuetu- 
dines  sanctae  Romanse  Ecclesiae  in  cunctis  ecclesiis  statuebat.  Hinc  est  quod 
hodieque  in  illis  ad  horas  canonicas  cantatur  et  psallitur  juxta  morem  universac 
terrae :  nam  minime  id  ante  fiebat,  ne  in  civitate  quidem.  Ipse  vero  in  adoles- 
centia  cantum  didicerat,  et  in  suo  coenobio  mox  cantari  fecit ;  cum  necdum  in 
civitate  seu  in  episcopatu  universo  cantare  scirent,  vel  vellent.  Bernard,  in  vita 
Malachiae. 

'  OfHcium  etiam  ecclesiasticum  rite  modulandum  statuerunt.  Joh.  Brampton, 
in  Joralanensi  historia.  MS. 

k  Omnia  divina  ad  instar  sacrosanctae  Ecclesiae,  juxta  quod  Anglicana  observat 
Ecclesia,  in  omnibus  partibus  Hiberniae  amodo  traccentur.  Girald.  Cambr. 
Hibern.  expugnat.  lib.  1.  cap.  34. 

1  Concilii  statuta  subscripta  sunt,  et  regiae  sublimitatis  authoritate  firmata. 
Id.  ibid. 

m  Ex  ipsius  triiuiiphatorib  raandato,  in  civitate  Cassilicnai  convenerunt.  Id. 
ibid. 


27G  OF    THE    RELIGION    PROFESSED  CHAP.  IV. 

in  were  assembled,  in  the  year  of  our  Lord  MCLXXI. 
as  Giraldus  Cambrensis  witnesseth,  in  his  history  of  the 
conquest  of  Ireland.  And  thus  late  was  it  before  the 
Roman  use  was  fully  settled  in  this  kingdom. 

That  the  Britons  used  another  manner  in  the  adminis- 
tration of  the  sacrament  of  baptism  than  the  Romans  did, 
appeareth  by  the  proposition  made  unto  them  by  Austin 
the  monk,  "  that"  they  should  perform  the  ministry  of 
baptism,  according  to  the  custom  of  the  Church  of  Rome." 
That  their  form  of  liturgy  was  the  same  with  that  which 
was  received  by  their  neighbours  the  Gauls,  is  intimated 
by  the  author  of  that  ancient  fragment  before  alleged : 
who  also  addeth,  that  the  "  Gallican0  order  was  received 
in  the  Church  throughout  the  whole  world."  Yet  else- 
where do  I  meet  with  a  sentence  alleged  out  of  Gildas, 
that  the'1  "  Britons  were  contrary  to  the  whole  world,  and 
enemies  to  the  Roman  customs,  as  well  in  their  mass,  as 
in  their  tonsure." 

Where  to  let  pass  what  I  have  collected  touching  the 
difference  of  these  tonsures,  as  a  matter  of  very  small 
moment  either  way,  and  to  speak  somewhat  of  the  mass,  for 
which  so  great  a  do  is  now-a-days  made  by  our  Romanists, 
we  may  observe  in  the  first  place,  that  the  public  liturgy 
or  service  of  the  Church  was  of  old  named  the  mass  ;  even 
then  also,  when  prayers  only  were  said,  without  the  cele- 
bration of  the  holy  communion.  So  the  last  mass  that  St. 
Colme  was  ever  present  at,  is  noted  by  Adamnanusq  to  have 
been  Vespertinalis  Dominica?  noctis  missa.  He  died  the 
midnight  following,  whence  the  Lord's  day  took  his  begin- 
ning (nono  viz.  Junii,  anno  Domini  DXCVII.)  according 


n  Ut  ministerium  baptizandi,  quo  Deo  renascimur,  juxta  morem  sanctae  Ro- 
mans et  Apostolicse  Ecclesiae  compleatis.  Bed.  lib.  2.  Histor.  cap.  2. 

°  Per  universum  orbem  terrarum,  in  Ecclesia  ordo  cursus  Gallorum  diffusus 
est.  Fragment,  de  ecclesiasticorum  offkiorum  origine.  ISIS,  bibliotheca  Cotto- 
niana. 

P  Gildas  ait.  Britones  toti  mundo  contrarii,  moribus  Romanis  inimici  non  so- 
lum in  missa,  sed  etiam  in  tonsura.  Cod.  canonum.  titulorum  66.  MS.  in  eadem 
bibliotheca. 

i  Adanmar..  Vit.  Colunib.  lib.  3.  tap.  31. 


CHAP.  IV.  BY    THE    ANCIENT    IRISH.  277 

to  the  account  of  the  Romans,  which  the  Scotish  and 
Irish  seem  to  have  begun  from  the  evening  going  before ; 
and  then  was  that  evening  mass  said,  which  in  all  likeli- 
hood, differed  not  from  those  tcnrtpivai  fxiacu  mentioned 
by  Leor  the  emperor  in  his  tacticks,  that  is  to  say,  from 
that  which  we  call  even-song,  or  evening  prayer.  But  the 
name  of  the  mass  was  in  those  days  more  specially  applied 
to  the  administration  of  the  Lord's  Supper  ;  and  therefore 
in  the  same  Adamnanuss  we  see  that  Sacra  eucharistiyy 
ministeria  and  Missarum  solemnia,  the  sacred  ministry  of 
the  eucharist  and  the  solemnities  of  the  mass,  are  taken 
for  the  same  thing.  So  likewise  in  the  relation*  of  the 
passages  that  concern  the  obsequies  of  Columbanus,  per- 
formed by  Gallus  and  Magnoaldus,  we  find  that  Mis- 
sam  celebrare,  and  Missas  agere,  is  made  to  be  the 
same  with  Divina  celebrare  mysteria  and  Salutis  hostiam 
(or  salutare  sacrificium)  immolare :  the  saying  of  mass, 
the  same  with  the  celebration  of  the  divine  mysteries  and 
the  oblation  of  the  healthful  sacrifice,  for  by  that  term 
was  the  administration  of  the  sacrament  of  the  Lord's 
Supper  at  that  time  usually  designed. 

For  as  in  our  beneficence",  and  communicating  unto 
the  necessities  of  the  poor,  which  are  sacrifices  where- 
with God  is  well  pleased,  we  are  taught  to  givew  both  our- 
selves and  our  alms,  first  unto  the  Lord,  and  after  unto 
our  brethren  by  the  will  of  God  :  so  is  it  in  this  ministry 
of  the  blessed  sacrament ;  the  service  is  first  presented 
unto  God,  (from  which,  as  from  a  most  principal  part  of 
the  duty,  the  sacrament  itself  is  called  the  eucharist, 
because  therein  we  offer"  a  special  sacrifice  of  praise  and 
thanksgiving  always  unto  God)  and  then  communicated 
unto  the  use  of  God's  people;  in  the  performance  of 
which  part  of  the  service,  both  the  minister  was  said  to 


r  Leon,  tactic,  cap.  11.  sect.  18. 
s  Adamnan.  vit.  Coluinb.  lib.  3.  cap.  15. 

1   Walafrid.  Strab.   vit.  Gall.  lib.  1.  cap.  20.   Theodor.   Campidonens.  vcl  qui- 
cunque  author  fuit  vit.  Magni,  lib.  1.  cap.  9.  edit.  Goldast.  cap.  12.  Canisii. 
"   Heb.  cap.  13.  ver.  Hi.  w  2  Cor.  cap.  3.  ver.  5. 

*   Heb.  cap.  13.  ver.  15. 


£78  OP    THE    RELIGION    PROFESSED  CHAP.  IV. 

give,  and  the  communicant  to  receive  the  sacrifice ;  as  well 
as  in  respect  of  the  former  part,  they  were  said  to  offer 
the  same  unto  the  Lord.  For  they  did  not  distinguish  the 
sacrifice  from  the  sacrament,  as  the  Romanists  do  now- 
a-days :  but  used  the  name  of  sacrifice  indifferently,  both 
of  that  which  was  offered  unto  God,  and  of  that  which 
was  given  to  and  received  by  the  communicant.  There- 
fore we  read  of  offering  the  sacrifice  to  God :  as  in  that 
speech  of  Gallus  to  his  scholar  Magnoaldus,  "  Myy 
master  Columbanus  is  accustomed  to  offer  unto  the  Lord 
the  sacrifice  of  salvation  in  brazen  vessels."  Of  giving 
the  sacrifice  to  man :  as  when  it  is  said  in  one  of  the  an- 
cient synods  of  Ireland,  that  az  bishop,  by  his  testament, 
may  bequeath  a  certain  proportion  of  his  goods  for  a  le- 
gacy to  the  priest  that  giveth  him  the  sacrifice ;  and  of 
receiving  the  sacrifice  from  the  hands  of  the  minister;  as 
in  that  sentence  of  the  synod  attributed  unto  St.  Patrick, 
"  HeH  who  deserveth  not  to  receive  the  sacrifice  in  his  life, 
how  can  it  help  him  after  his  death  ?"  and  in  that  gloss 
of  Sedulius  uponb  "  Tarry0  one  for  another ;"  that  is,  saith 
he,  "  until  you  do  receive  the  sacrifice."  And  in  the 
British  antiquities,  where  we  read  of  Anion,  a  nobleman 
in  Wales,  father  to  Samson  the  saint  of  Dole  in  little 
Britain,  that  "  beinga  taken  with  a  grievous  sickness,  he 
was  admonished  by  his  neighbours,  that  according  to  the 
usual  manner  he  should  receive  the  sacrifice  of  the  com- 
munion." Whereby  it  doth  appear,  that  the  sacrifice  of 
the  elder  times  was  not  like  unto  the  new  mass  of  the 
Romanists,  wherein  the  priest  alone  doth  all ;  but  unto 

y  Praeceptor  mens  B.  Columbanus  in  vasis  aeneis  Domino  solet  sacrificium  of- 
ferre  salutis.     Walafrid.  Strab.  Vit.  Gall.  lib.  1.  cap.  19. 

z  Testamentum  episcopi  sive  principis  est  ;  10.  scripuli  sacerdoti  danti  sibi 
sacrificium.  Synod.  Hibern.  in  vet.  lib.  canonum  Cottoniano,  titulorum  66. 

a  Qui  in  vita  sua  non  merebitur  sacrificium  accipere  :  quomodo  post  mortem 
illi  potest  adjuvare  ?  Synod.  Patris.  cap.  12.  MS. 

b  1  Cor.  cap.  11.  ver.  33. 

c  Invicem  expectate,  id  est,  usque  quo  sacrificium  accipiatis.  Sedul.  in  1 
Cor.  cap.  11. 

,J  Gravi  infirmitate  depressus,  a  suis  commonitus  est  vicinis,  "ut  juxta  niorem 
susciperet  sacrificium  communionis.  Ex  vita  S.  Samsonis  MS.  in  libro  Landa- 
vensis  Ecclesiae  vocat.   Tilo. 


CHAP.  IV.  BY    THE    AKCIENT    IRISH.  279 

our  communion,  where  others  also  have  free  liberty  given 
unto  them  to  eate  of  the  altar,  as  well  as  they  that  serve 
the  altar. 

Again,  they  that  are  communicants  in  the  Romish  sa- 
crament, receive  the  eucharist  in  one  kind  only  :  the  priest 
in  offering  of  the  sacrifice  receiveth  the  same  distinctly, 
both  by  way  of  meat  and  by  way  of  drink ;  which  they 
tell  us  "  isf  chiefly  done,  for  the  integrity  of  the  sacrifice 
and  not  of  the  sacrament."  For  in  the  sacrifice,  they 
say,  "  theg  several  elements  be  consecrated,  not  into 
Christ's  whole  person  as  it  was  born  of  the  Virgin,  or  now 
is  in  heaven :  but  the  bread  into  his  body  apart,  as  be- 
trayed, broken,  and  given  for  vis ;  the  wine  into  his  blood 
apart,  as  shed  out  of  his  body  for  remission  of  sins  and 
dedication  of  the  new  Testament,  which  be  conditions  of 
his  person,  as  he  was  in  sacrifice  and  oblation."  But  our 
ancestors,  in  the  use  of  their  sacrament,  received  the 
eucharist  in  both  kinds:  not  being  so  acute  as  to  discern 
betwixt  the  things  that  belonged  unto  the  integrity  of  the 
sacrifice  and  of  the  sacrament ;  because,  in  very  truth,  they 
took  the  one  to  be  the  other. 

Thus  Bede  relateth,  that  one  Hildmer,  an  officer  of 
Efffrid  kin£  of  Northumberland,  entreated  our  Cuthbert 
"  toh  send  a  priest  that  might  minister  the  sacrament  of 
the  Lord's  body  and  blood"  unto  his  wife  that  then  lay  a 
dying;  and  Cuthbert  himself,  immediately  before  his  own 
departure  out  of  this  life,  received  the  communion  of  the 
Lord's  body  and  blood  ;  as  Herefride'  abbot  of  the  mo- 
nastery of  Lindisfame,  who  was  the  man  that  at  that 
time  ministered  the  sacrament  unto  him,  made  report  unto 


'    Hebr.  cap.  13.  ver.  10. 

f  Id  fit  potissimum  ob  sacrificii,  non  ob  sacramenti  integritatem.  Bellarmin. 
de  sacrament,  eucharist.  lib.  4.  cap.  22.  in  fine. 

e  Rhem.  annotat.  in  Matth.  cap.  26.  ver.  26. 

h  MiUaspresbyterum  qui  illam,  priusquam  moriatur,  visitet  ;  eique  Dominici 
corporis  et   sanguinis  sacramenta  ministret.    Bed.  de   vit.  Cuthbert.  pros.  cap. 

15. 

'  Acceptisame  sacramentis  salutaribus  cxltuni  suuni,  quem  jam  venisse  cog- 
novit, Dominici  corporis  et  sanguinis  comnumioijc  munivit.  Ibid.  cap.  39. 


280  OF    THE    RELIGION    PROFESSED  CHAP.  IV. 

the  same  Bede,  who  elsewhere  also  particularly  noteth, 
that  he  then  tasted  of  the  cup. 

Poculak  degustat  vitae,  Christique  supinum 
Sanguine  munit  iter. 

Lest  any  man  should  think,  that  under  the  forms  of 
bread  alone  he  might  be  said  to  have  been  partaker  of  the 
body  and  blood  of  the  Lord,  by  way  of  concomitance, 
which  is  a  toy  that  was  once  dreamed  of  in  those  days. 
So  that  we  need  not  to  doubt,  what  is  meant  by  that 
which  we  read  in  the  book  of  the  life  of  Furseus,  which 
was  written  before  the  time  of  Bede,  that  "  he1  received 
the  communion  of  the  holy  body  and  blood ;"  and  that  he 
was  wished  to  admonish  the™  pastors  of  the  Church,  that 
they  should  strengthen  the  souls  of  the  faithful  with  the 
spiritual  food  of  doctrine,  and  the  participation  of  the 
holy  body  and  blood  ;  or  of  that  which  Cogitosus  writeth 
in  the  life  of  St.  Bridget,  touching  the  place  in  the  church  of 
Kildare,  whereunto"  the  abbatess  with  her  maidens  and 
widows  used  to  resort,  "  that  they  might  enjoy  the  ban- 
quet of  the  body  and  blood  of  Jesus  Christ,"  which  was 
agreeable  to  the  practice,  not  only  of  the  nunneries 
founded  beyond  the  seas  according  to  the  rule  of  Colum- 
banus,  where  the  virgins  "  received0  the  body  of  the 
Lord,  and  sipped  his  blood,"  as  appeareth  by  that  which 
Jonas  relateth  of  Domna,  in  the  life  of  Burgundofora ; 
but  also  of  St.  Bridget  herself,  who  was  the  foundress  of 
the  monastery  of  Kildare  ;  one  of  whose  miracles  is  re- 
ported, even  in  the  later  legends,  to  have  happened  when 
she  was  about  to  drink  out  of  the  chalice,   at  the  time  of 

k  Bed.  de  vit.  Cuthbert.  carm.  cap.  36. 

1  Petivitque  et  accepit  sacri  corporis  et  sanguinis  communionem.  Author 
antiqu.  vit.  Fursaei. 

111  Principes  et  doctores  Ecclesiae  Christi,  animas  fidelium  ad  pcenitentiae  la- 
mentum  post  culpas  provocent ;  et  eas  spiritual]  pastu  doctrinae  ac  sacri  corporis 
et  sanguinis  participatione  solidas  reddant.   Ibid. 

n  Per  alteram  ostium  abbatissa  cum  suis  puellis  et  viduis  fidelibus  tantum 
iverat,  (leg.  intrat)  ut  convivio  corporis  et  sanguinis  fruantur  Jesu  Christi.  Co- 
gitos.  vit.  Brigid. 

°  Quaedam  ex  his  nomine  Domna,  cum  jam  corpus  Dumini  accepisset,  ac 
s;mguinem  libasset.  Jon.  vit.  Burgundofor. 


CHAP.  IV.  BY    THE    ANCIENT    IRISH.  281 

her  receiving  of  the  eucharist,  which  they  that  list  to  look 
after  may  find  in  the  collections  of  Capgrave,  Surius,  and 
such  like. 

But,  you  will  say,  these  testimonies  that  have  been 
alleged,  make  not  so  much  for  us,  in  proving  the  use  of 
the  communion  under  both  kinds,  as  they  make  against 
us,  in  confirming  the  opinion  of  transubstantiation :  seeing 
they  all  specify  the  receiving,  not  of  bread  and  wine,  but 
of  the  body  and  blood  of  Christ.  I  answer,  that  foras- 
much as  Christ  himself,  at  the  first  institution  of  his  holy 
Supper,  did  say  expressly,  "  This  is  my  body,"  and, 
"  This  is  my  blood :"  he  deserveth  not  the  name  of  a 
Christian  that  will  question  the  truth  of  that  saying,  or 
refuse  to  speak  in  that  language,  which  he  hath  heard  his 
Lord  and  Master,  use  before  him.  The  question  only  is, 
in  what  sense,  and  after  what  manner  these  things  must  be 
conceived  to  be  his  body  and  blood.  Of  which  there 
needed  to  be  little  question,  if  men  would  be  pleased  to 
take  into  their  consideration  these  two  things,  which  were 
never  doubted  of  by  the  ancient,  and  have  most  evident 
ground  in  the  context  of  the  Gospel.  First,  that  the 
subject  of  those  sacramental  propositions  delivered  by  our 
Saviour  (that  is  to  say,  the  demonstrative  particle  this), 
can  have  reference  to  no  other  substance  but  that  which 
he  then  held  in  his  sacred  hands,  namely,  bread  and  wine, 
which  are  of  so  different  a  nature  from  the  body  and 
blood  of  Christ,  that  the  one  cannot  possibly  in  proper 
sense  be  said  to  be  the  other,  as  the  light  of  common 
reason  doth  force  the  Romanists  themselves  to  confess. 
Secondly,  that  in  the  predicate,  or  latter  part  of  the  same 
propositions  there  is  not  mention  made  only  of  Christ's 
body  and  blood  ;  but  of  his  body  broken,  and  his  blood 
shed :  to  shew  that  his  body  is  to  be  considered  here 
apart,  not  as  it  was  born  of  the  Virgin,  or  now  is  in  hea- 
ven, but  as  it  was  broken  and  crucified  for  us  ;  and  his 
blood  likewise  apart,  not  as  running  in  his  veins,  but  as 
shed  out  of  his  body,  which  the  Rhemists  have  told  us  to 
be  "  conditions  of  his  person,  as  he  was  in  sacrifice  and 
oblation." 


282  OF    THE    RELIGION    PROFESSED  CHAP.  IV. 

And  lest  we  should  imagine  that  his  body  were  other- 
wise to  be  considered  in  the  sacrament  than  in  the  sacri- 
fice ;  in  the  one  alive,  as  it  is  now  in  heaven,  in  the  other 
dead,  as  it  was  offered  upon  the  cross ;  the  apostle  putteth 
the  matter  out  of  doubt,  that  not  only  the  minister  in  of- 
fering, but  also  the  people  in  receiving,  even  "  as1'  often 
as  they  eat  this  bread,  and  drink  this  cup,  do  shew  the 
Lord's  death  until  he  come."  Our  elders  surely,  that  held 
the  sacrifice  to  be  given  and  received  (for  so  we  have 
heard  themselves  speak)  as  well  as  offered,  did  not  con- 
sider otherwise  of  Christ  in  the  sacrament,  than  he  was 
in  sacrifice  and  oblation.  If  here  therefore,  Christ's 
body  be  presented  as  broken  and  lifeless,  and  his  blood 
as  shed  forth  and  severed  from  his  body ;  and  it  be  most 
certain,  that  there  are  no  such  things  now  really  existent 
any  where,  as  is  confessed  on  all  hands;  then  must  it 
follow  necessarily,  that  the  bread  and  wine  are  not  con- 
verted into  these  things  really.  The  Rhemistsq  indeed 
tell  us,  that  when  the  Church  doth  offer  and  sacrifice 
Christ  daily,  "  he  in  mystery  and  sacrament  dieth."  Fur- 
ther than  this  they  durst  not  go :  for  if  they  had  said,  he 
died  really;  they  should  thereby  not  only  make  them- 
selves daily  killers  of  Christ,  but  also  directly  cross  that 
principle  of  the  apostle,  "  Christ'  being  raised  from  the 
dead  dyeth  no  more."  If  then  the  body  of  Christ  in  the 
administration  of  the  eucharist  be  propounded  as  dead 
(as  hath  been  shewed)  and  die  it  cannot  really,  but  only 
in  mystery  and  sacrament,  how  can  it  be  thought  to  be 
contained  under  the  outward  elements,  otherwise  than 
in  sacrament  and  mystery  ?  and  such  as  in  times  past 
were  said  to  have  received  the  sacrifice  from  the  hand  of 
the  priest,  what  other  body  and  blood  could  they  expect 
to  receive  therein,  but  such  as  was  suitable  to  the  nature 
of  that  sacrifice,  to  wit,  mystical  and  sacramental  ? 

Ccelius  Sedulius  (to  whom  Gelasius  bishop  of  Rome, 
with  his  synod  of  seventy  bishops,  giveth  the  title  of  "  ve- 

P  1  Cor.  cap.  ll.ver.  26.  i  Rhem.  in  Matt.  cap.  26.  ver.  26. 

"  Rom.  cap.  G.  ver.  9. 


CHAP.  IV.  BY    THE    ANCIENT    IRISH.  283 

nerabjes  Sedulius ;"  as  Venantius  Fortiuiatus  of  "  con- 
spicuous1 Sedulius ;  and  Hildephonsus  Toletanus  of  the 
"  good"  Sedulius,  the  evangelical  poet,  the  eloquent 
orator,  and  the  Catholic  writer")  is  by  Trithemius  and 
others  supposed  to  be  the  same  with  our  Seduliusw  of 
Scotland  (or  Ireland)  whose  collections  are  extant  upon 
St.  Paul's  epistles :  although  I  have  forborne  hitherto  to 
use  any  of  his  testimonies,  because  I  have  some  reason  to 
doubt,  whether  he  were  the  same  with  our  Sedulius  or 
not.  But  Ccelius  Sedulius,  whatsoever  countryman  he 
was,  intimateth  plainly,  that  the  things  offered  in  the 
Christian  sacrifice,  are  the  fruit  of  the  corn  and  of  the 
vine : 

Denique"  pontificum  princeps  summusque  sacerdos 
Quis  nisi  Christus  adest  ?  gemini  libaminis  author, 
Ordine  Melchisedech,  cui  dantur  munera  semper 
Quae  sua  sunt,  segetis  fructus,  et  gaudia  vitis. 

Or,  as  he  expresseth  it  in  his  prose  ;  "  they  sweet  meat  of 
the  seed  of  wheat,  and  the  lovely  drink  of  the  pleasant 
vine."  Of  Melchisedech,  according  to  whose  order  Christ, 
and  he  only,  was  priest,  our  own  Sedulius  writeth  thus : 
"  Melchisedech2  offered  wine  and  bread  to  Abraham  for 
a  figure  of  Christ,  offering  his  body  and  blood  unto  God 
his  father  upon  the  cross."  Where  note,  that  first  he 
saith,  Melchisedech  offered  bread  and  wine  to  Abraham, 
not  to  God :  and  secondly,  that  he  was  a  figure  of  Christ 
offering  his  body  and  blood  upon  the  cross,  not  in  the 

5  Venerabilis  viri  Sedulii  paschale  opus,  quod  heroicis  descripsit  versions,  in- 
signi  laude  praeferimus.   Synod.  Roman,  sub  Gelasio. 

'  Hinc  quoque  conspicui  radiavit  lingua  Seduli.  Venant.  Fortunat.  de  vita 
S.  Martini,  lib.  1. 

■  Bonus  Sedulius,  poeta  evangelicus,  orator  facundus,  scriptor  catholicus. 
Ilildephons.  Toletan.  serm.  5.  de  assumpt.  Mariae. 

w  Sedulii  Scoti  Hiberniensis,  in  omnes  epistolas  Pauli  collectan.  excus.  Ba- 
sil, aim.  1528. 

x  Sedul.  carm.  paschal,  lib.  4. 

y  Triticeal  sementis  cibus  suavis,  et  amcenae  vitis  potus  amabilis.  Id.  pros, 
lib.  4.  cap.  14. 

1  Melchisedech  vinum  et  partem  obtulit  Abraham,  in  figuram  Christi,  corpus 
et  sanguinem  suum  Deo  patri  in  crucc  oficrentis.  Sedul.  in  Ilcb.  cap.  5. 


284  ».  OF    THE    RELIGION    PROFESSED  CHAP.  IV. 

eucharist.  But  we,  saith  lie,  "  doa  offer  daily,  for  a  com- 
memoration of  the  Lord's  passion  (once  performed)  and 
our  own  salvation ;"  and  elsewhere,  expounding  those 
words  of  our  Saviour,  "  Do  this  in  remembrance  of  me  ;" 
he  bringeth  in  this  similitude,  used  before  and  after  him 
by  others.  "  Heb  left  a  memory  of  himself  unto  us:  even 
as  if  one  that  were  going  a  far  journey,  should  leave  some 
token  with  him  whom  he  loved ;  that  as  oft  as  he  beheld 
it,  he  might  call  to  remembrance  his  benefits  and  friend- 
ship." 

Claudius  noteth,  that  our  Saviour's  pleasure0  was,  first 
"  to  deliver  unto  his  disciples  the  sacrament  of  his  body 
and  blood,  and  afterwards  to  offer  up  the  body  itself 
upon  the  altar  of  the  cross."  Where  at  the  first  sight  I 
did  verily  think,  that  in  the  words,  fractione  corporis,  an 
error  had  been  committed  in  my  transcript  (corporis  being 
miswritten  for  panis)  but  afterwards  comparing  it  with 
the  original,  whence  I  took  my  copy,  I  found  that  the 
author  retained  the  manner  of  speaking  used  both  be- 
fore'1 and  after6  his  time,  in  giving  the  name  of  the  thing 
signified  unto  the  sign,  even  there  where  the  direct  inten- 
tion of  the  speech  was  to  distinguish  the  one  from  the 
other.  For  he  doth  expressly  here  distinguish  the  sa- 
crament of  the  body,  which  was  delivered  unto  the  disci- 
ples, from  the  body  itself,  which  was  afterwards  offered 
upon  the  cross :  and  for  the  sacramental  relation  betwixt 
them  both,  he   rendereth   this   reason,  "  Because'  bread 


a  Nos  vero  in  commemorationem  Dominicae  seniel  passionis  quotidie  nostrae- 
que  salutis  offerimus.    Id.  in  Heb.  cap.  10, 

b  Suam  memoriam  nobis  reliqnit:  quemadmodum  si  quis  peregre  proficiscens 
aliquod  pignns  ei  quem  diligit  derelinquat  ;  nt  quotiescunque  illud  viderit,  possit 
ejus  beneficia  et  amicitias  recordari.  Id.  in  1  Cor.  cap.  11. 

c  Voluit  ante  discipulis  suis  tradere  sacramentum  corporis  et  sanguinis  sui, 
quod  significavit  in  fractione  corporis  et  effusione  calicis  ;  et  postea  ipsum  corpus 
immolari  in  ara  Crucis.  Claud,  lib.  3.  in  Mattb. 

ll  See  Chrysostom,  Theodoret,  and  Ephrsemius  Antiochenus,  in  the  Answer 
to  the  Jesuit.      Works,  vol.  3.  pag.  72. 

e  A  pud  Rathramnum  (sive  Bertramum)  et  jElfrieum,  passim. 

f  Quia  panis  corpus  confirmat,  vinum  vero  sanguinem  operatur  in  came : 
hie  ad  corpus  Christi  mystice,  illud  refertur  ad  sanguinem.  Claud,  lib.  3.  in  Matth. 


CHAP.  IV.  BY    THE    ANCIENT    IRISH.  285 

doth  confirm  the  body,  and  wine  doth  work  blood  in  the 
flesh :  therefore  the  one  is  mystically  referred  to  the 
body  of  Christ,  the  other  to  his  blood,"  Which  doctrine 
of  his,  that  the  sacrament  is  in  its  own  nature  bread  and 
wine,  but  the  body  and  blood  of  Christ  by  mystical  rela- 
tion, was  in  effect  the  same  with  that  which  long  after- 
wards was  here  in  Ireland  delivered  by  Henry  Crumpe, 
the  monk  of  Baltinglass,  that  "  the8  body  of  Christ  in  the 
sacrament  of  the  altar  was  only  a  looking-glass  to  the 
body  of  Christ  in  heaven:''  yea,  and  within  fifty  or  three- 
score years  of  the  time  of  Claudius  Scotus  himfelf,  was 
so  fully  maintained  by  Johannes  Scotus  in  a  book  that 
he  purposely  wrote  of  that  argument;  that  when  it  was 
alleged  and  extolled  by  Berengarius,  pope  Leo  the  ninth, 
with  his  bishops,  assembled  in  synodo  Vercellensi,  anno 
Domini  ML.  (which  was  tAvo  hundred  and  thirty-five 
years  after  the  time  that  Claudius  wrote  his  commentaries 
upon  St.  Matthew)  had  no  other  means  to  avoid  it,  but  by 
flat  condemning11  of  it.  Of  what  great  esteem  this  John 
was  with  king  Alfred,  may  be  seen  in  William  of  Malmes- 
bury,  Roger  Hoveden,  Matthew  of  Westminster,  and 
other  writers  of  the  English  history.  The  king  himself, 
in  the  preface  before  his  Saxon  translation  of  St.  Gre- 
gory's pastoral,  professeth  that  he  washolpen  in  that  work 
by  John'  his  mass-priest.  By  whom  if  he  did  mean  this 
John  of  ours,  you  may  see,  how  in  those  days  a  man  might 
be  held  a  mass-priest,  who  was  far  enough  from  thinking 
that  he  offered  up  the  very  body  and  blood  of  Christ 
really  present  under  the  forms  of  bread  and  wine,  which 
is  the  only  mass  that  our  Romanists  take  knowledge  of. 

Of  which  wonderful  point  how  ignorant  our  elders  were, 
even  this  also  may  be  one  argument :  that  the  author  of 
the  book  of  the  wonderful   things  of  the  holy  Scripture, 

S  Quod  corpus  Christi  in  altaris  sacramento  est  solum  speculum  ad  corpus 
Christi  in  ccelo.  Exactis  Willielmi  Andre*  Midensis  episcopi  contra  Henr. 
Crumpe,  anno  1384.  quae  MS.  habeo. 

h  Johannis  Scoti  liber  de  Eucharistia  lectus  est,  ac  damnatus.  Lanfranc.  de 
Eucharist,  contr.  Berengar. 

'  Johanne  minum  moerre  prieort.  ^Elfred.  pracfat.  in  Gregor.  Pastoral. 
Saxonic. 

VOL.  IV.  U 


286  OF    THE    RELIGION    PROFESSED  CHAP.  IV. 

before  alleged,  passeth  this  quite  over,  which  is  now 
esteemed  to  be  the  wonder  of  all  wonders.  And  yet  doth 
he  profess,  that  he  "  purposed1"  to  pass  over  nothing  of 
the  wonders  of  the  Scripture,  wherein  they  might  seem 
notably  to  swerve  from  the  ordinary  administration  in  other 
things." 


k  Prsesertim  cum  ex  mirabilibus  Scripturse  DominicaeViil  praeterire  disposui,  in 
quibus  a  ministerio  quotidiano  excellere  in  aliis  videntur.  Lib.  2.  de  mirabilib, 
Scriptur.  cap.  21. 


CHAP.   V.  BY    THE    ANCIENT    IRISH.  287 


CHAP.  V. 


Of  Chrism,  Sacramental  Confession,  Penance,   Absolution,    Marriage,  Divorce?, 

and  single  life  in  the  Clergy. 

That  the  Irish8  did  baptize  their  infants  without  any 
consecrated  chrism,  Lanfranc  maketh  complaint  in  his 
letters  to  Terdeluacus  (or  Tirlagh)  the  chief  king  of  that 
country.  And  Bernard  reporteth  that  Malachias  in  his 
time  (which  was  after  the  days  of  Lanfranc  and  pope  Hil- 
debrand)  did  "  ofb  the  new  institute  the  most  wholesome 
use  of  confession,  the  sacrament  of  confirmation,  and  the 
contract  of  marriages ;  all  which  (he  saith)  the  Irish  be- 
fore were  either  ignorant  of,  or  did  neglect :"  which,  for 
the  matter  of  confession,  may  receive  some  further  confir- 
mation from  the  testimony  of  Alcuinus,  who  writing  unto 
the  Scotish  (or,  as  other  copies  read,  the  Gothish)  and  com- 
mending the  religious  conversation  of  their  laity,  who 
"  inc  the  midst  of  their  worldly  employments  were  said  to 
lead  a  most  chaste  life,"  condemneth  notwithstanding 
another  custom,  which  was  said  to  have  continued  in  that 
country.     For  "  itd  is  said  (quoth  he)  that  no  man  of  the 


a  Quod  infantes  baptismo  sine  chrismate  consecrato  baptizantur.  Lanfranc. 
epist.  MS.  in  bibliotheca  Cottoniana  :  et  apud  Baron,  ann.  1089.  num.16,  ubi 
tamen  sive  male  habetur  pro  sine.    Lanfranc.  op.  ed.  Bencd.  pag.  320. 

b  Usum  saluberrimum  confessionis,  sacramentum  confirmationis,  contractum 
conjugiorum  (quae  omnia  aut  ignorabant  aut  negligebant)  Malachias  de  novo  in- 
stituit.      Bernard,  in  vita  Malachise. 

0  Inter  mundanas  occupationes  castissimam  vitam  rationabili  considerationc 
degere  dicuntur.  Alcuin.  epist.  26.  edit.  H.  Canisii,  71.  Andreas  Querce- 
tani. 

d  Dicitur  vero  neminem  ex  laicis  suam  vellc  confessionem  sacerdotibus  dare  : 
quos  a  Deo  Christo  cum  Sanctis  apostolis  ligandi  solvendique  potestatem  acce- 
pissc  credimus.   Ibid. 

u  2 


288  OF    THE    RELIGION    PROFESSED  CHAP.  V. 

laity  will  make  his  confession  to  the  priests,  whom  we 
believe  to  have  received  from  the  Lord  Christ,  the  power 
of  binding  and  loosing,  together  with  the  holy  apostles." 

They  had  no  reason  indeed  to  hold,  as  Alcuinus  did, 
that  they  ought  to  confess  unto  a  priest  all  the  sins  they 
covdd  remember :  but  upon  special  occasions  they  did,  no 
doubt,  both  publickly  and  privately  make  confession  of 
their  faults,  as  well  that  they  might  receive  counsel  and 
direction  for  their  recoveiy,  as  that  they  might  be  made 
partakers  of  the  benefit  of  the  keys,  for  the  quieting  of 
their  troubled  consciences.  Whatsoever  the  Gothish  did 
herein  (by  whom  we  are  to  understand  the  inhabitants  of 
Languedoc  in  France,  where  Alcuinus  lived)  sure  we  are 
that  this  was  the  practice  of  the  ancient  Scotish  and 
Irish.  So  we  read  of  one  Fiachna  or  Fechnaus,  that 
being  touched  with  remorse  for  some  offence  committed 
by  him,  he  fell  at  St.  Colme's  feet,  lamented  bitterly,  and 
"  confessed6  his  sins  before  all  that  were  there  present." 
Whereupon  the  holy  man,  weeping  together  with  him,  is 
said  to  have  returned  this  answer :  "  Rise*  up,  son,  and 
be  comforted,  thy  sins  which  thou  hast  committed  are 
forgiven  ;  because,  as  it  is  written,  a  contrite  and  an  hum- 
bled heart  God  doth  not  despise."  We  read  also  of 
Adamnanus,  that  being  very  much  terrified  with  the  re- 
membrance of  a  grievous  sin  committed  by  him  in  his 
youth,  he  "  resortedg  unto  a  priest,  by  whom  he  hoped 
the  way  of  salvation  might  be  shewed  unto  him,  he  con- 
fessed his  guilt,  and  entreated  that  he  would  give  him 
counsel,  whereby  he  might  flee  from  the  wrath  of  God 
that  was  to  come." 

Now  the  counsel  commonly  given  unto   the  penitent 


'e  Coram  omnibus  qui  ibidem  erant  peccata  sua  confessus  est.  Adamnan.  vit. 
Columb.  lib.  1.  cap.  16.  (vel  20.  in  MS.) 

'  Surge  fili,  et  consolare  :  dimissa  sunt  tua,  quae  commisisti,  peccamina  ;  quia 
sicut  scriptum  est ;  Cor  contritum  et  humiliatum  Deus  non  spernit.    Ibid. 

&  Accedens  ad  sacerdotem,  a  quo  sibi  sperabat  iter  salutis  posse  demonstrari ; 
confessus  est  reatum  suum,  petiitque  ut  consilium  sibi  daret,  quo  posset  fugere 
a  ventura  Dei  ira.    Bed.  lib.  4.  histor.  cap.  25. 


CHAP.  V.  BY    THE    ANCIENT    IRISH.  289 

after  confession,  was,  that  he  should  wipeh  away  his  sins 
by  meet  fruits   of  repentance ;  which    course  Bede   ob- 
serveth  to  have  been  usually  prescribed  by  our  Cuthbert. 
For  penances  were  then  exacted,  as  testimonies  of  the 
sincerity  of  that  inward  repentance  which  was  necessarily 
required  for  obtaining  remission  of  the  sin,  and  so  had  re- 
ference to  the  taking  away  of  the  guilt,  and  not  of  the 
temporal    punishment    remaining    after    the    forgiveness 
of  the  guilt,   which   is    the  new  found  use  of  penances, 
invented  by   our  later  Romanists.     One   old   penitential 
canon  we  find  laid  down  in  a  synod  held  in  this  country 
about  the  year  of  our  Lord   CCCCL.  by   St.   Patrick, 
Auxilius,    and    Isserninus,    which  is   as    followeth:    "  A' 
Christian  who  hath  killed  a  man,  or  committed  fornica- 
tion, or  gone  unto  a  soothsayer,  after  the  manner  of  the 
Gentiles,  for  every  of  those  crimes  shall  do  a  year  of  pe- 
nance ;  when  his   year   of  penance   is    accomplished,  he 
shall  come  with   witnesses,  and  afterward  he  shall  be  ab- 
solved by  the  priest."     These  bishops  did  take  order,  we 
see,  according  to  the  discipline  generally  used   in  those 
times,  that  the  penance  should  first  be  performed ;  and 
when  long  and  good  proof  had  been  given  by  that  means 
of  the  truth  of  the  party's  repentance,  they  wished  the 
priest  to  impart  unto  him  the  benefit  of  absolution  ;  where- 
as by  the  new  device  of  sacramental  penance   the  matter 
is  now  far  more  easily  transacted;  by  virtue   of  the  keys 
the  sinner  is  instantly  of  attrite  made  contrite,  and  there- 
upon as  soon  as  he  hath  made  his  confession  he  presently 
receiveth  his  absolution ;  after  this,  some  sorry  penance  is 
imposed,  which   upon  better  consideration  may  be  con- 
verted into  pence  ;  and  so  a  quick  end  is  made  of  many  a 
foul  business. 

But  for  the  right  use  of  the  keys  we  fully  accord  with 

''  Confessadignis  (utimperabat)  poenitentisefructibusabstergerent.  Ibid.  cap.  27. 

1  Christianas  qui  occiderit,  attt  fornicationem  fecerit,  aut  more  Gentilium  ad 
aruspicem  meaverit ;  per  singula  crimina  annum  pcenitentiae  agat,  impleto  cum 
testibus  veniat  anno  pcenitcntioe,  et  postea  resolvetur  a  sacerdote.  Synod.  Pa- 
ricii,  Auxilii  el  Issernini  MS.  in  bibliotlieca  Collegii  Benedict.  Cantabrig.  Wil- 
li ins  cone.  torn.  1.  pag.  3. 


290  OF    THE    RELIGION    PROFESSED  CHAP.  V. 

Claudius,  that  thek  office  of  remitting  and  retaining  sins 
which  was  given  unto  the  apostles,  "  is  now  in  the  bishops 
and  priests   committed  unto  every  church,  namely,  that 
having  taken  knowledge  of  the  causes  of  such   as   have 
sinned,  as  many   as    they  shall  behold  humble  and  truly 
penitent,  those  they  may  now   with  compassion  absolve 
from  the  fear  of  everlasting  death ;  but  such  as  they  shall 
discern  to  persist  in  the  sins  which  they  have  committed, 
those  they  may  declare  to  be  bound  over  unto  never  end- 
ing punishments."   And  in  thus  absolving  such  as  be  truly 
penitent,    we   willingly   yield,  that  the  pastors  of  God's 
Church  do  remit  sins  after  their  manner,  that  is  to  say, 
ministerially  and  improperly  :  so  that  the  privilege  of  for- 
giving sins  properly  and  absolutely  be  still  reserved  unto 
God  alone.     Which  is  at  large  set  out  by  the  same  Clau- 
dius, where  he  expoundeth  the  history  of  the  man  sick  of 
the  palsy,  that  was  cured  by  our  Saviour  in  the  ninth  of  St. 
Matthew.     For,  following  Bede  upon  that  place,  he  writ- 
eth  thus  :  "  The1  Scribes  say  true,  that  none  can  forgive 
sins  but  God  alone ;  who  also  forgiveth  by  them,  to  whom 
he  hath  given  the  power  of  forgiving.     And  therefore  is 
Christ  proved  to  be  truly  God,   because  he  forgiveth  sins 
as  God.     They  render  a  true  testimony  unto   God  :  but 
in  denying  the  person  of  Christ,  they  are  deceived ;"  and 
again  :  "  If"1  it  be  God  that,  according  to  the  Psalmist, 
removeth  our  sins  as  far  from  us,  as  the  east  is  distant  from 


k  Necnon  etiam  nunc  in  episcopis  ac  presbyteris  omni  ecclesise  officium  idem 
committitur :  ut  videlicet  agnitis  peccantium  causis,  quoscunque  humiles  ac 
vere  pcenitentes  aspexerint,  hos  jam  a  timore  perpetuae  mortis  miserantes  absol- 
vant,  quos  vero  in  peccatis  quae  egerint  persistere  cognoverint,  illos  perennibus 
suppliciis  obligandos  insinuent.   Claud,  in  Mattb.  lib.  2. 

1  Verum  dicunt  scribae,  quia  nemo  dimittere  peccata  nisi  solus  Deus  potest  ; 
qui  per  eos  quoque  dimittit,  quibus  dimittendi  tribuit  potestatem.  Et  ideo 
Christus  vere  Deus  esse  probatur  ;  quia  dimittere  peccata  quasi  Deus  potest.  Ve- 
rum Deo  testimonium  reddunt ;  sed  personam  Cbristi  negando  falluntur.  Id.  in 
Matth.  lib.  1. 

ra  Si  et  Deus  est,  juxta  Psalmistam,  qui  quantum  distat  oriens  ab  occasu  elon  i 
gavit  a  nobis  iniquitates  nostras  :  et  Alius  hominis  potestatem  habet  in  terra  di- 
mittendi peccata  :  ergo  idem  ipse  et  Deus  et  filius  hominis  est ;  ut  et  homo  Chris- 
tus per  divinitatis  sua?  potentiam  peccata  dimittere  possit ;  et  idem  Deus  Christus 
per  humanitatis  suae  fragilitatem  pro  pcccatoribus  mori.   Ibid. 


CHAP.  V.  BY    THE    ANCIENT    IRISH.  291 

the  west ;  and  the  Son  of  man  hath  power  upon  earth  to 
forgive  sins :  therefore  he  himself  is  both  God  and  the 
Son  of  man;  that  both  the  man  Christ  might  by  the 
power  of  his  divinity  forgive  sins;  and  the  same  Christ 
being  God,  might  by  the  frailty  of  his  humanity  die  for 
sinners;"  and  out  of  St.  Hierome  :  "  Christ"  sheweth 
himself  to  be  God,  who  can  know  the  hidden  things  of 
the  heart;  and  after  a  sort  holding  his  peace  he  speaketh. 
By  the  same  majesty  and  power,  whereby  I  behold  your 
thoughts,  I  can  also  forgive  sins  unto  men."  In  like  manner 
doth  the  author  of  the  book  of  the  wonderful  things  of  the 
Scripture  observe  these  "  divine0  works"  in  the  same  his- 
tory :  "  the  forgiving  of  sins,  the  present  cure  of  the  disease, 
and  the  answering  of  the  thoughts  by  the  mouth  of  God 
who  searcheth  all  things."  With  whom,  for  the  property 
of  beholding  the  secret  thoughts,  Sedulius  also  doth  con- 
cur in  those  sentences :  "  Godp  alone  can  know  the  hidden 
things  of  men,  Toq  know  the  hearts  of  men,  and  to  dis- 
cern the  secrets  of  their  mind,  is  the  privilege  of  God 
alone." 

That  the  contract  of  marriages,  was  either  unknown  or 
neglected  by  the  Irish,  before  Malachias  did  institute  the 
same  anew  among  them  (as  Bernard  doth  seem  to  intimate) 
is  a  thing  almost  incredible ;  although  GiraldusrCambrensis 
doth  complain,  that  the  case  was  little  better  with  them 
after  the  time  of  Malachias  also.     The  licentiousness  of 


"  Ostenditse  Deum,  qui  potest  cordis  occulta  cognoscere  ;  et  quodam  modo 
tacens  loquitur.  Eadem  majestate  et  potentia  qua  cogitationes  vestras  intueor, 
possum  et  hominibus  delicta  dimittere.    Ibid. 

°  In  paralytico  a  quatuor  viris  portato,  quatuor  divina  opera  cernuntur.  Diun 
dimittuntur  ei  peccata,  et  praesentis  segritudinis  plaga  verbo  tunc  solvitur,  et  cogi- 
tationibus  in  ore  Dei  omnia  scrutantis  respondetur.  Auth.  lib.  de  mirabilib.  S. 
Seriptur.  lib.  3.  cap.  7. 

p  Deus  solus  potest  occulta  hominum  scire.  Sedul.  in  Rom.  cap.  2. 

i  Corda  hominum  nosse  solius  Dei  est,  et  mentis  secreta  agnoscerc.  Id. 
ibid. 

r  Nondum  decimas  vel  primitias  solvunt  :  nondum  matrimonia  contrahunt  ; 
non  incestus  vitant.  Girald.  Cambr.  Topograph.  Hibern.  distinct.  3.  cap.  19. 
Vide  etiam  Lanfranci  epist.  ad  Gothricum  et  Terdeluacum  reges  Hibern.  apud 
Baronium,  arm.  1089.  num.  13.  et  16.     Lanfranc.  op.  pag.  318,  319. 


£9%  OF    THE    RELIGION    PROFES&ED  CHAP.  V, 

those  ruder  times,  I  know,  was  such,  as  may  easily  induce 
us  to  believe,  that  a  great  both  neglect  and  abuse  of 
God's  ordinance  did  get  footing  among  this  people. 
Which  enormities  Malachias,  no  doubt,  did  labour  to 
reform  :  and  withal  peradventure  brought  in  some  new 
matters,  not  known  here  before,  as  he  was  very  desirous 
his  countrymen  should  generally  conform  themselves  unto 
the  traditions  and  customs  of  the  Church  of  Rome.  But 
our  purpose  is  here  only  to  deal  with  the  doctrine  and 
practice  of  the  elder  times  :  in  which,  first,  that  marriage 
was  not  held  to  be  a  sacrament,  may  be  collected  from 
Sedulius5,  who  reckoneth  it  among  those  things,  which 
are  "  gifts  indeed,  but  not  spiritual." 

Secondly,  for  the  degrees  of  consanguinity  hindering 
marriage,  the  synod  attributed  unto  St.  Patrick  seemeth 
to  refer  us  wholly  unto  the  Leviticallaw ;  prescribing  there- 
in "  neither*  less  nor  more  than  the  law  speaketh  :"  and 
particularly,  against  matching  with  the  wife  of  the  deceased 
brother  (which  was  the  point  so  much  questioned  in  the 
case  of  king  Henry  the  eighth)  this  synodicalu  decree  is 
there  urged.  "  The  brother  may  not  ascend  into  the  bed  of 
his  deceased  brother  :  the  Lord  having  said,.  They  two 
shall  be  one  flesh.  Therefore  the  wife  of  thy  brother  is  thy 
sister."  Whereupon  we  find  also,  that  our  Kilianus  did 
suffer  martyrdom  for  dissolvingw  such  an  incestuous  mar- 
riage in  Gozbertus  Duke  of  Franconia :  and  that  Clemens 
Scotus  for  maintaining  the  contrary  was  both  by  Boniface" 


8  Videtur  imlicare,  esse  aliquid  quod  donum  quidem  sit,  non  tamen  spirituale  : 
atnuptise.  Sedul.  in  Rom.  cap.  1. 

'  De  consangninitate  in  conjugio.  Intelligite  quid  Lex  loquitur,  non-  minus 
nee  plus.  Quod  autem  observatur  apud  nos,  ut  quatuor  genera  dividantur  ;  nee 
vidisse  dicunt  nee  legisse.   Synod.  Patric.  cap.  29.     Wilkins  cone.  torn.  1.  pag.  6. 

u  Audi  decreta  Synodi  super  istis.  Frater  thorum  defuncti  fratris  non  ascen- 
dat  :  Domino  dicente,  Erunt  duo  in  came  una.  Ergo  uxor  fratris  tui  soror  tua 
est.  Ibid.  cap.  25.  et  in  excerptis  e  jure  sacerdotali  Egberti  archiepisc.  per  Hu- 
carium  Levitam.  MS. 

w  Vit.  Kiliani,  torn.  4.  antiqu.  lect.  Henr.  Canisii,  pag.  633,  et  634. 

*  Judaismum  inducens,  judicat  justum  esse  Christiano,  ut  si  voluerit,  viduaxn 
fratris  defuncti  accipiat  uxorem.  Bonifac.  epist.  ad  Zachar.  tomo  3.  Concil.  part. 
1.  pag.  382.  edit.  Colon,  ann.  1618. 


CHAP.  V.  BY    THE    ANCIENT    IRISH.  293 

archbishop  of  Mentz,  and  the  council5  held  at  Rome  by 
pope  Zachary  in  the  year  DCCXLV.  condemned  as  a 
bringer  in  of  Judaism  amongst  Christians.  Yet  how  far 
this  condemned  opinion  of  his  prevailed  afterward  in  this 
country,  and  how  foul  a  crime  it  was  esteemed  to  be  by 
others  abroad  (notwithstanding  the  pope  doth  now  by  his 
bulls  of  dispensation  take  upon  him  to  make  a  fair  matter 
of  it)  may  easily  be  perceived  by  this  censure  of  Giraldus  : 
Moreover2,  saith  he,  "  which  is  very  detestable,  and  most 
contrary  not  only  to  the  faith,  but  also  unto  common  ho- 
nesty ;  brethren  in  many  places  throughout  Ireland  do,  I 
say  not  marry,  but  mar  rather  and  seduce  the  wives  of 
their  deceased  brothers,  while  in  this  sort  they  filthily  and 
incestuously  have  knowledge  of  them :  cleaving  herein 
not  to  the  marrow  but  to  the  bark  of  the  Old  Testament, 
and  desiring  to  imitate  the  ancient  in  vices  more  willingly 
than  in  virtues." 

Thirdly,  touching  divorces,  we  read  in  Sedulius,  that 
"  ita  is  not  lawful,  according  to  the  precept  of  our  Lord, 
that  the  wife  should  be  put  away,  but  for  the  cause  of 
fornication ;"  and  in  the  synod  ascribed  to  St.  Patrick, 
"  Itb  is  not  lawful  for  a  man  to  put  away  his  wife,  but  for 
the  cause  of  fornication;  as  if  he  should  say,  for  this 
cause,  he  may.  Whence  if  he  marry  another,  as  it  were 
after  the  death  of  the  former,  they  forbid  it  not."  Who 
they  were,  that  did  not  forbid  this  second  marriage,  is  not 
there  expressed  :  that  St.  Patrick  himself  was  of  another 

y  Inferens  Christianis  Judaismum,  dum  praedicat  fratris  defuncti  accipere  ux- 
orem.  Concil.  Roman.  II.  sub  Zachar.  ibid.  pag.  383.  e. 

L  Quinimo  (quod  valde  detestabile  est,  et  non  tantum  fidci,  sed  et  cuilibet  ho- 
nestati  valde  contrarium)  fratres  pluribus  per  Hibernian)  locis  fratrum  defuncto- 
rum  uxores,  non  dico  ducnnt,  sed  traducunt,  imo  verius  seducunt ;  dum  turpiter 
eas,  et  tarn  incestuose  cognoscunt :  veteris  in  hoc  testamenti  non  medullae  sed 
cortici  adhaerentes,  veteresque  libentius  in  vitiis  quam  virtutibus  imitari  volentes. 
Girald.  Cambr.  Topograph.  Hibern.  distinct.  3.  cap.  19. 

a  Non  licet  secundum  prseceptum  Domini  ut  dimittatur  conjux,  nisi  causa 
fornicationis.  Sedul.  in  1  Cor.  cap.  7. 

b  Non  licet  viro  dimittere  uxorem  nisi  ob  causam  fornicationis  ;  ac  si  dicat,  ob 
banc  causam.  Unde  si  ducat  alteram,  velut  post  mortem  prioris,  non  vetant. 
Synod.  Patric.  cap.  26.    Wilkins  cone.  torn.  1.  pag.  6. 


2(M  OF    THE    RELIGION    PROFESSED  CHAP.   V. 

mind,  would  appear  by  this  constitution  following ;  which 
in  another  ancient  canon  book  I  found  cited  under  his 
name  :  "  If c  any  man's  wife  have  committed  adultery  with 
another  man :  he  shall  not  marry  another  wife,  as  long  as 
the  first  wife  shall  be  alive.     If  peradventure  she  be  con- 
verted,  and  do  penance,  he   shall  receive  her  ;  and  she 
shall  serve  him  in  the  place  of  a  maid-servant.     Let  her 
for  a  whole  year  do  penance  in  bread  and  water,  and  that 
by  measure :  neither  let  them  remain  in  the  same  bed  to- 
gether."    Fourthly,  concerning  single  life,  I  do  not  find 
in  any  of  our  records,  that  it  was  generally  imposed  upon 
the  clergy,  but  the  contrary  rather.     For  in  the  synod  held 
by  St.  Patrick,  Auxilius,  and  Isserninus,  there  is  a  special 
order  taken,  thatd  their  wives  shall  not  walk  abroad  with 
their  heads  uncovered.      And   St.   Patrick   himself  con- 
fesseth    (at  leastwise  the   confession  which  goeth  under 
his  name  saith  so ;  and  Probus,  Jocelinus,  and  others  that 
write  his  life,  agree   therewith)  that  he  had6  to  his  father 
Calphurnius  a  deacon,   and   to  his  grandfather  Potitus  a 
priest.     For  that  was  no  new  thing  then  among  the  Bri- 
tons ;   whose  bishops  therefore  Gildas  doth  reprehend  (as 
for  the  same  cause  he  did  the  chief  of  the  laity)  that  they 
were  not  content  to  be  the  husbands  of  one,  but  of  many 
wives,   and   that  they  corrupted  their  children  by  their 
evil  example  :  whereas   "  thef  chastity  of  the  fathers  was 
to  be  esteemed  imperfect,  if  the  chastity  of  their   sons 
were  not  added  thereunto." 

Nennius,    the    eldest   historiographer    of    the    Britons 

c  Si  alicujus  uxor  fornicata  fuerit  cum  alio  viro  :  non  adducet  aliam  uxorem, 
quandiu  viva  fuerit  uxor  prima.  Si  forte  conversa  fuerit,  et  agat  pcenitentiam, 
suscipiet  earn ;  et  serviet  ei  in  vicem  ancillse  :  et  annum  integrum  in  pane  et 
aqua  per  mensuram  pceniteat  ;  nee  in  uno  lecto  permaneant.  Ex  libro  canonum 
Cottoniano,  titulorum  66.     Wilkins  eonc.  torn.  1.  pag.  6. 

•'  Quicunque  clericus,  ab  ostiario  usque  ad  sacerdotem,  sine  tunica  visus  fuerit, 
&c.  et  uxor  ejus  si  non  velato  capite  ambulaverit :  pariter  a  laicis  contemnentur, 
et  ab  Ecclesia  separentur.    Synod.  Patric.  Anxil.  Issernin.     Ibid.  pag.  2. 

e  Patrem  habui  Calpornium  diaconum,  filium  quondam  Potiti  presbyteri.  S. 
Patricii  Confessio.  MS. 

1  Imperfecta  est  patrum  castitas,  si  eidem  non  et  filiorum  accumuletur.  Sed 
quid  erit,  ubi  nee  pater,  nee  filius  niali  genitoris  exemplo  pravatup,  conspicitur 
castus  ?  Gildas. 


CHAP.    V.  BY    THE    ANCIENT    IRISH.  295 

which  we  have  after  him  (who  in  many  copies  also  bcareth 
his  own  name)  wrote  that  book  which  we  have  extant  of 
his,  to  "  Samuel-  the  child  of  Benlanus  the  priest,  his 
master,"  counting  it  a  grace,  rather  than  any  kind  of 
disparagement  unto  him,  to  be  esteemed  the  son  of  a 
learned  priest.  Which  maketh  him  in  the  verses1'  pre- 
fixed before  the  work  to  say : 

Ghriste,  tribuisti  patri  Samuelem,  loeta'  matre. 

But  about  sixty  or  seventy  years  after,  I  find  some  par- 
tial eclipse  here  (and  the  first,  I  think,  of  this  kind,  that 
can  be  shewed  among  the  Britons)  in  the  laws  of  Howel 
Dha,  where  it  is  ordered,  that  ifk  a  clerk  of  a  lower 
degree  should  match  with  a  woman,  and  have  a  son  by 
her,  and  that  clerk  afterwards  having  received  the  order 
of  priesthood,  should  have  another  son  by  the  same 
woman,  the  former  son  should  enjoy  his  father's  whole 
estate,  without  being  bound  to  divide  the  same  with  his 
other  brother.  Yet  these  marriages  for  all  that  were  so 
held  out,  that  the  fathers  not  content  their  sons  should 
succeed  them  in  their  temporal  estate  alone,  prevailed  so 
far  that  they  continued  them  in  the  succession  of  their 
spiritual  promotions  also.  Which  abuse  Giraldus  Cam- 
brensis  complaineth1   to   have  been  continued   in  Wales 

e  Sic  inveni,  ut  tibi  Samuel  (infans  magistri  mei  Benlani  presbyteri)  in  ista 
pagina  scripsi.     Nennius  in  manuscripto  Dunelmensi. 

h  Versus  Nennii  acl  Samuelem  filium  magistri  sui  Benlani,  viri  religiosi,  ad 
quern  historiam  istam  scripserat.  Nenn.  MS.  in  publica  Cantabrigiensis  acade- 
mise  bibliotbeca. 

•  Ilinc  apud  Balseum,  centur.  1.  cap.  77.  Benlani  presbyteri  conjux  Lxta  est 
nominata. 

k  Si  clericus  baberet  foeminam  datam  a  suo  genere,  et  sic  babet  filium  ex  eaj 
et  postea  ille  clericus  presbyteratus  ordinem  accipiens,  si  post  votum  consecra- 
tionis  filium  baberet  de  eadem  fceniina;  prior  Alius  non  debet  partiri  cum  filio 
postnato.    Ex  legib.  Howel  Dba,  MS.  in  bibliotbeca  Cottoniana. 

1  Successive  et  post  patres  filii  ecclesias  obtinent,  non  elective,  scd  hsereditate 
possidentes  et  polluentes  sanctuarium  Dei  ;  quia  si  proclatus  alium  cligere  ct  in- 
stituere  forte  prarsumpserit ;  in  instituentem  procul  dubio,  vel  institutum,  genus 
injuriam  vindicabit.  Girald.  Cambrensis  Dcscript.  Cambria,  libro  2.  MS.  Suc- 
cessionis  quippe  vitium  non  solum  in  sedibus  cathedralibus,  vermn  etiam  adeo 
per  totam  in  clero  sicut  et  in  populo  Walliam  pertinaciter  invaluit  ;  quod  et  post 


296  OF    THE    RELIGION    PROFESSED  CHAP.  V. 

unto  his  time;  and  out  of  Hilclebertusm  Cenomanensis 
sheweth  to  have  prevailed  in  little  Britain  also :  whence  he 
inferreth,  that  "  this"  vice  was  of  old  common  to  the 
whole  British  nation,  as  well  on  this  side  as  on  the  other 
side  of  the  sea."  Whereunto  for  Ireland  also  we  may  add 
the  letters  written  by  pope  Innocent  the  third  unto  Jo- 
hannes Salernitanus  the  cardinal  his  legate,  for0  abolish- 
ing the  custom  there,  whereby  sons  and  grand-children 
did  use  to  succeed  their  fathers  and  grand-fathers  in  their 
ecclesiastical  benefices. 


patres  filii  passim  ecclesias  et  consequenter  obtineant,  tanquam  hsereditate  pos- 
sidentes  et  polluentes  sanctuarium  Dei,  &c.  Id.  in  Dialogo  de  Ecclesia  Mene- 
vensi,  distinct.  1.  MS. 

m  Hildebert.  epist.  65.  ad  Honorium  II.  tomo  12.  biblioth.  Patr.  part.  1.  pag. 
338,  339.  edit.  Colon. 

"  Ex  quibus  constare  potest,  utrumque  vitium  toti  hnic  genti  Britannia^  tam 
cismarinae  quam  transmarina:  ab  antiquo  commune  fuisse.  Girald.  Cambr.  in 
utroque. 

°  Alphons.  Ciacon.  invitis  pontificum  et  cardinalium,  pag.  515. 


CHAP.  VI.  BY    THE    ANCIENT    IRISH.  297 


CHAP.  VI. 


Of  the  discipline  of  our  ancient  monks  ;  and  abstinence  from  meats. 

What  hath  been  said  of  the  married  clergy  concerneth 
the  seculars,  and  not  the  regulars,  whereof  there  was  a 
very  great  number  in  Ireland ;  because  here  "  almosta  all 
the  prelates  were  wont  to  be  chosen  into  the  clergy  out  of 
monasteries."  For  our  monasteries  in  ancient  time  were 
the  seminaries  of  the  ministry :  being,  as  it  were,  so 
many  colleges  of  learned  divines,  whereunto  the  people 
did  usually  resort  for  instruction,  and  from  whence  the 
church  was  wont  continually  to  be  supplied  with  able  mi- 
nisters. The  benefit  whereof  was  not  only  contained 
within  the  limits  of  this  island,  but  did  extend  itself  to 
foreign  countries  likewise.  For  this  was  it  that  drew 
Egbertb  and  Ceadda,  for  example,  into  Ireland,  that  they 
might  there  "  lead  a  monastical  life  in  prayers  and  conti- 
nency  and  meditation  of  the  holy  Scriptures :"  and  hence 
were  those  famous  monasteries  planted  in  England  by 
Aidan,  Finan,  Colman,  and  others ;  unto  which  "  thec 
people  flocked  apace  on  the  Lord's  day,  not  for  the  feed- 
ing of  their  body,  but  for  the  learning  of  the  word  of 
God,"  as  Beda  witnesseth.  Yea  this  was  the  principal 
means,  whereby  the  knowledge  both  of  the   Scriptures 

a  Fere  omnes  Hiberniae  pradati  de  monasteriis  in  clerum  electi  sunt.  Girald. 
Cambren.  Topograph.  Hibern.  distinct.  3.  cap.  29. 

b  Ecgbertuscum  Ceadda  adolescente  et  ipseadolescens  in  Hibernia  monasticam 
in  orationibus  et  continentia  et  meditatione  divinarum  Scripturarum  vitam  sedu- 
lus  agebat.   Bed.  lib.  4.  hist.  cap.  3. 

c  Sed  et  diebus  Dominicis  ad  ecclcsiam  sive  ad  monasteria  certatim,  non  re- 
(iciendi  corporis,  sed  erudiendi  sermonis  Dei  gratia  conflucbant.  Id.  lib.  3. 
cap.  26. 


298  OF    THE    RELIGION    PROFESSED  CHAP.  VI. 

and  of  all  other  good  learning  was  preserved  in  that  inun- 
dation of  barbarism,  wherewith  the  whole  west  was  in  a 
manner  overwhelmed.  "  Hitherto*1  (saith  Curio)  it  might 
seem  that  the  studies  of  wisdom  should  quite  have  pe- 
rished, unless  God  had  reserved  a  seed  in  some  corner 
of  the  world.  Among  the  Scotish  and  the  Irish  some- 
thing as  yet  remained  of  the  doctrine  of  the  knowledge 
of  God  and  of  civil  honesty  ;  because  there  was  no  terror 
of  arms  in  those  utmost  ends  of  the  world.  And  we  may 
there  behold  and  adore  the  great  goodness  of  God,  that 
among  the  Scots,  and  in  those  places  where  no  man  would 
have  thought  it,  so  many  great  companies  should  be  ga- 
thered together  under  a  most  strict  discipline." 

How  strict  their  discipline  was,  may  appear  partly  by 
the  rule,  and  partly  by  the  daily  penances  of  monks, 
which  are  yet  extant  of  Columbanus  his  writing.  In  the 
latter  of  these,  for  the  disobedience  of  monks  these  pe- 
nances are  prescribed.  "  Ife  any  brother  be  disobedient, 
he  shall  fast  two  days,  with  one  biscuit  and  water.  If  any 
say,  I  will  not  do  it:  three  days,  with  one  biscuit  and 
water.  If  any  murmur,  two  days,  with  one  biscuit  and 
water.  If  any  do  not  ask  leave,  or  tell  an  excuse,  two 
days,  with  one  biscuit  aud  water ;"  and  so  in  other  parti- 
culars. In  his  rule,  these  good  lessons  doth  he  give  unto 
his  monks,  among  many  others:  that  "  itf  profited  them 
little,  if  they  were  virgins  in  body,  and  were  not  virgins  in 


11  Hactenus  videri  poterat  actum  esse  cum  sapientise  stiuliis  ;  nisi  semen  Deus 
servasset  in  aliquo  mundi  angulo.  In  Scotis  et  Hibernis  hseserat  aliquid  adhuc 
de  doctrina  cognitionis  Dei  et  honestatis  civilis ;  quod  nullus  fuerit  in  ultimis 
illis  mundi  finibus  armorum  tenor,  &c.  Et  summam  possumus  ibi  conspicere  et 
adorare  Dei  bonitatem ;  quod  in  Scotis,  et  locis,  ubi  nemo  putasset,  tarn  nume- 
rosi  coaluerint  sub  strictissima  disciplina  ccetus.  Jacob.  Curio,  lib.  2.  rerum 
Chronologic. 

e  Si  quis  frater  inobediens  fuerit ;  duos  dies  uno  paxmate  et  aqua.  Si  quis 
dicit,  Non  faciam  ;  tres  dies  uno  paxmate  et  aqua.  Si  quis  niurmurat ;  duos 
dies  uno  paxmate  et  aqua.  Si  quis  veniam  non  petit,  aut  dicit  excusationem  ; 
duos  dies  uno  paxmate  et  aqua.  Columban.  lib.  de  quotidianis  pcenitentiis  mo- 
nachor.  cap.  10.  MS.  in  monasterio.  S.  Galli. 

f  Quid  prodest,  si  virgo  corpore  sit,  et  non  sit  virgo  mente  ?  Id.  in  Regula 
monachor.  cap.  8. 


CHAP.  VI.  BY    THE    ANCIENT    IRISH.  299 

mind  ;"  that  they  "  should8  daily  profit,  as  they  did  daily 
pray,  and  daily  read ;"  that  "  the'1  good  things  of  the  Pha- 
risee being  vainly  praised  were  lost,  and  the  sins   of  the 
Publican    being   accused  vanished    away:  and   therefore 
that  a  great  word  should  not  come  out  of  the  mouth  of  a 
monk,   lest  his  great  labour  should  perish."     They  were 
not  taught  to  vaunt  of  their  state  of  perfection,  and  works 
of  supererogation  :  or  to  argue  from  thence,  as  Celestius 
the  Pelagian  monk  sometimes  did,  that  "  by1  the  nature 
of  their  free  will  they  had  such  a  possibility  of  not  sinning, 
that  they  were  able  also  to  do  more  than  was  commanded; 
because  they  did  observe  perpetual  virginity,  which  is  not 
commanded,  whereas  for  not  sinning  it  is  sufficient  to  fulfil 
the  precepts."     It  was  one  of  the  points  which  Gallus,  the 
scholar  of  Columbanus,  delivered  in  his  sermon  preached 
at  Constance  ;  that  our  Saviour  "  didk  so  persuade  the 
apostles  and  their  followers  to  lay  hold  upon  the  good  of 
virginity,  that  yet  they  should  know  it  was  not  of  human  in- 
dustry, but  of  divine  gift ;"  and  it  is  a  good  observation 
which  we  read  in  Claudius,  that  "  not1  only  in  the  splen- 
dour of  bodily  things,   but   also  in  mournful  abasing  of 
one's  self,  there  may  be  boasting :  and  that  so  much  the 
more  dangerous,  as  it  deceiveth  under  the  name  of  the 
service  of  God." 

Our  monks  were   religious  in  deed,  and  not  in  name 
only ;  far  from  the  hypocrisy,  pride,  idleness  and  unclean- 


8  (iuotidie  proficiendum  est :  sicut  quotidie  orandum,  quotidieque  est  legen- 
dum.  Ibid.  cap.  5. 

h  Bona  vane  laudata  Pharisei  perierunt :  et  peccata  Publicani  accusata  evanu- 
erunt.  Non  exeat  igitur  verbum  grande  de  ore  monachi :  ne  suus  grandis  pe- 
reat  labor.    Ibid.  cap.  7. 

*  Tantam  nos  habere  per  naturam  liberi  arbitrii  non  peccandi  possibilitatem  : 
Ut  plus  etiam  quam  praeceptum  est,  faeiamus  :  quoniam  perpetua  servatur  a  plc- 
risque  virginitas,  quae  praecepta  non  est ;  cum  ad  non  peccandum  praecepta  im- 
plere  sufficiat.  Aug.  de  gestis  Pelag.  cap.  13.  op.  torn.  10.  pag.  207. 

k  Ipsis  apostolis  et  eorum  sequacibus  ita  bonum  virginitatis  arripiendum  pcr- 
suasit :  ut  hoc  scirent  non  humanoe  industries,  sed  nnineris  esse  divini.  S.  Gal- 
lus, in  serm.  habit.  Constant. 

1  Non  in  solo  rerum  corporearum  nitore,  sed  etiam  in  ipsis  sordibus  luctuosis 
esse  posse  jactantiam  :  et  co  periculosiorem,  quo  sub  nomine  servitutia  Dei  deci- 
pit.   Claud,  lib.  1.  in  Matth. 


300  OF    THE    RELIGION    PROFESSED  CHAP.  VI. 

ness  of  those  evil  beasts  and  slothful  bellies  that  after- 
ward succeeded  in  their  room.  Under  colour  of  forsak- 
ing all,  they  did  not  hook  all  unto  themselves ;  nor  under 
semblance  of  devotion  did  they  devour  widows'  houses : 
they  held  begging  to  be  no  point  of  perfection,  but  re- 
membered the  words  of  our  Lord  Jesus,  how  he  said, 
"  Itm  is  a  more  blessed  thing  to  give  rather  than  to  take." 
When  king  Sigebert  made  large  offers  unto  Columbanus 
and  his  companions,  to  keep  them  within  his  dominions  in 
France,  he  received  such  another  answer  from  them,  as 
Thaddseus"  in  the  ecclesiastical  history  is  said  to  have 
given  unto  Abgarus  the  governor  of  Edessa:  "  We0  who 
have  forsaken  our  own,  that  according  to  the  command- 
ment of  the  Gospel  we  might  follow  the  Lord,  ought  not 
to  embrace  other  men's  riches,  lest  peradventure  we 
should  prove  transgressors  of  the  divine  commandment." 
How  then  did  these  men  live,  will  you  say  ?  Walafridus 
Strabus  telleth  us,  that  "  some1'  of  them  wrought  in  the 
garden,  others  dressed  the  orchard;"  Gallus  made  nets 
and  took  fish,  wherewith  he  not  only  relieved  his  own 
company,  but  was  helpful  also  unto  sti'angers.  So  Bede 
reporteth  of  Cuthbert,  that  when  he  retired  himself  unto 
an  anchoretical  life,  he  "  first"1  indeed  received  a  little 
bread  from  his  brethren  to  feed  upon,  and  drank  out  of 
his  own  well ;  but  afterwards  he  thought  it  more  fit  to  live 
by  the  work  of  his  own  hands,  after  the  example  of  the 
fathers :  and  therefore  entreated,  that  instruments  might 


ni  Act.  cap.  20.  ver.  35. 

n  Ei  ra  ifn'iTtpa  KaTa\e\oi7rafitv,  7r<2c  ra  aWoTpia  \qif/6(ttQa  ;  Euseb. 
lib.  1.  hist.  cap.  ult. 

°  Qui  nostra  reliquimus,  ut  secundum  evangelicam  jussionem  Dominum  se- 
queremur,  non  debemus  alienas  amplecti  divitias  ;  ne  forte  praevaricatores  simus 
divini  mandati.     Walafridi  Strab.  vit.  Galli,  lib.  1.  cap.  2. 

P  Alii  hortum  laboraverunt,  alii  arbores  pomiferas  excoluerunt.  B.  vero  Gallus 
texebat  retia,  &c.  et  de  eodem  labore  assiduas  populo  benedictiones  exhibuit. 
Ibid.  cap.  6. 

1  Et  primum  quidem  permodicum  ab  eis  panem,  quo  vesceretur  accipiebat, 
ac  suo  bibebat  e  fonte  :  postmodum  vero  proprio  tnanuum  labore  juxta  exempla 
patrum  vivere  magis  aptum  ducebat.  Rogavit  ergo  afferri  sibi  instrumenta  qui- 
bus  terram  exerceret,  ct  triticum  quod  sereret.  Bed.  vit.  Cuthbert.  pros.  cap. 
19.  Vid.  lib.  4.  hist,  eccles.  cap.  28. 


CHAP.  VI.  BY   THE    ANCIENT    IRISH.  301 

be  brought  him  wherewith  he  might  till  the  earth,  and 
corn  that  he  might  sow. 

Quique1"  suis  cupiens  victum  conquirere  palmis  ; 
Incultam  pertentat  humum  proscindere  ferro, 
Et  sator  edomitis  anni  spem  credere  glebis. 

The  like  doth  he  relate  of  Furseus3,  and  Bonifacius  of 
Livinus1,  and  Theodorus  Campidonensis  (or  whosoever 
else  wrote  that  book)  of  Gallusu,  Magnoaldus,  and  the  rest 
of  the  followers  of  Columbanus,  that  they  got  their  living 
by  the  labour  of  their  own  hands.  And  the  apostle'sw  rule 
is  generally  laid  down  for  all  monks,  in  the  life  of  Fur- 
seus :  "  Theyx  which  live  in  monasteries  should  work  with 
silence,  and  eat  their  own  bread." 

But  now  there  is  started  up  a  new  generation  of  men,  that 
refuse  to  eat  their  own  bread,  and  count  it  a  high  point  of 
sanctity  to  live  by  begging  of  other  men's  bread  ;  if  yet  the 
course  they  take  may  rightly  be  termed  begging.  For  as 
Richard  Fitz-Ralph,  that  famous  archbishop  of  Armagh, 
objected  to  their  faces,  before  the  pope  himself  and  his 
cardinals  in  hisy  time  (and  the  matter  is  little  amended,  I 
wis,  in  ours),  "  scarce  could  any  great  or  mean  man  of 
the  clergy  or  the  laity  eat  his  meat,  but  such  kind  of  beg- 
gars would  be  at  his  elbow :  not  like  other  poor  folks 


»'  Id.  in  Carm.  de  vit.  Cuthbert.  cap.  17. 

s  Id.  lib.  3.  hist,  eccles.  cap.  19. 

1   Bonifac.  in  vita  Livini,  pag.  240. 

"  Theod.  Campid.  vit.  Magni,  lib.  1.  cap.  5.  edit.  Goldasti,  G.  Canisii. 

w  2  Thess.  cap.  3.  ver.  12. 

*  Qui  in  monasteriis  degunt,  cum  silentio  operantes,  suum  panem  manducent. 
Vit.  Fursei. 

y  Jam  enim  istis  in  temporibus  non  potent  magnus  aut  mediocris  in  clero  et 
populo  aut  vix  cibum  sumere,  ubi  tales  non  affuerint  mendicantes  :  non  more 
pauperum  petentes  ad  portas  vel  ostia  humiliter  eleemosynam  (ut  Franciscus  in 
testamento  prsecepit  etdocuit)  mendicando  ;  sed  curias,  sive  domos,  sine  verecuh- 
dia  penetrantes,  et  inibi  hospitantes,  nullatenus  invitati,  edunt  et  bibunt  quae 
apud  eos  reperiunt  :  secum  nihilominus  aut  grana,  aut  siniilam,  aut  panes,  aut 
carnes,  seu  caseos  (etiamsi  in  domo  non  fuerint  nisi  duo)  secum  extorquendo  re- 
portant  :  nee  eis  quisquam  poterit  denegare,  nisi  verecundiam  naturalem  abji- 
ciat.  Rich.  Armachanus,  in  defensorio  Curatorum,  pag.  5G,  57.  edit.  Paris,  aim. 
IC>25.  (collat.  cum  vetere  cditione  Ascensiana.) 

VOL.  IV.  X 


302  OF    THE    RELIGION    PROFESSED  CHAP.    VI. 

humbly  craving  alms  at  the  gate  or  the  door  (as  Francis 
did  command  and  teach  them  in  his  testament)  by  begg- 
ing; but  without  shame  intruding  themselves  into  courts 
or  houses,  and  lodging  there  ;  where,  without  any  inviting 
at  all,  they  eat  and  drink  what  they  do  find  among  them : 
and  not  with  that  content,  carry  away  with  them  either 
wheat,  or  meal,  or  bread,  or  flesh,  or  cheeses  (although 
there  were  but  two  in  an  house)  in  a  kind  of  an  extorting 
manner  ;  there  being  none  that  can  deny  them,  unless  he 
would  cast  away  natural  shame." 

This  did  that  renowned  primate  (whose  anniversary 
memory  is  still  celebrated  in  Dundalk,  where  he  was  born 
and  buried,  by  the  name  of  St.  Richard)  publickly  deliver 
in  the  year  MCCCLVII.  at  the  Consistory  of  Avignon, 
where  he  stoutly  maintained  against  the  whole  rabble  of 
the  friars,  what  he  had  preached  the  year  before  at  Paul's 
Cross  unto  the  people  ;  namely,  "  that2  our  Lord  Jesus 
Christ,  although  in  his  human  conversation  he  was  always 
poor,"  "  yeta  did  he  never  voluntarily  beg  himself,"  "norb 
taught  others  so  to  do,"  "butc  taught  the  plain  contrary:" 
and  "  thatd  no  man  could  prudently  and  holily  take  upon 
himself  the  perpetual  observation  of  voluntary  beggary ; 
forasmuch  as  such  kind  of  begging,  as  well  by  Christ,  as 
by  his  apostles  and  disciples,  by  the  Church  and  by  the 
holy  Scriptures,  was  both  dissuaded  and  also  reproved." 
His  countryman,  Henry  Crumpe,  a  monk  of  the  Cister- 


T  Prima  conclusio  erat,  quod  Dominus  Jesus  Christus  in  conversatione  sua 
humana  semper  pauper  erat,  non  quia  propter  se  paupertatem  dilexit  aut  voluit. 
Ibid.  pag.  104,  105. 

a  Secunda  conclusio  erat,  quod  Dominus  noster  Jesus  Christus  nunquam  spon- 
tanee  mendicavit.     IJ).  pag.  107. 

b  Tertia  conclusio  fuit ;  quod  Christus  nunquam  docuit  spontanee  mendicare. 
lb.  pag.  121. 

c  Quarta  conclusio  fuit ;  quod  Dominus  noster  Jesus  Christus  docuit  non  de- 
bere  homines  spontanee  mendicare.     Ibid.  pag.  123. 

d  Quinta  conclusio  erat ;  quod  nullus  potest  prudenter  et  sancte  spontaneam 
mendicitatem  super  se  assumere  perpetuo  asservandam ;  quoniam  ex  quo  talis 
mendicitas  vel  mendicatio  est  dissuasa  a  Christo,  a  suis  apostolis  et  discipulis,  et 
ab  Ecclesia  ac  sacris  Scripturis,  ac  etiam  reprobata:  consequitur  quod  non  potest 
prudenter  et  sancte  assumi  hoc  moclo.  Ibid.  pag.  131.  Vid.  ejusd.  Richardi  ser- 
monera  3,  apudCiucem  Londin,  edit.  Paris,  arm.  1512. 


CHAP.    VI.  BY    THE    ANCIENT    IRISH.  308 

cian  order  in  Baltinglass,  not  long  after,  treading  in  his 
steps,  was  accused  for  delivering  in  his  determinations 
at  Oxford,  that  "  the6  friars  of  the  four  mendicant  orders 
are  not,  nor  ever  were  instituted  by  God's  inspiration; 
but  that  contrary  to  the  general  council  of  Lateran,  held 
under  Innocent  the  third  (which  prohibited  the  bringing 
in  of  any  more  new  religious  orders  into  the  Church)  and 
by  feigned  and  false  dreams,  pope  Honorius  being  per- 
suaded by  the  friars,  did  confirm  them ;"  and  that  "  allf 
the  doctors  which  did  determine  for  the  friars'  side,  were 
either  afraid  to  speak  the  truth,  lest  their  books  should  be 
condemned  by  the  friars  that  had  gotten  to  be  inquisitors ; 
or  said,  As  it  seemeth,  or  proceeded  only  by  way  of  disputa- 
tion and  not  of  determination  :  because  if  they  had  spoken 
the  truth  plainly  in  the  behalf  of  the  Church,  the  friars 
would  have  persecuted  them,  as  they  did  persecute  the  holy 
doctor  Armachanus."  Which  Crumpe  himself  found  af- 
terwards to  be  too  true  by  his  own  experience ;  for  he 
was  forced  to  deny  and  abjure  these  assertions  in  the 
house  of  the  Carmelite  friars  at  Stanford,  before  William 
Courtney,  archbishop  of  Canterbury:  and  then  silenced, 
that  he  should  not  exercise  publickly  any  act  in  the  schools, 
either  by  reading,  preaching,  disputing,  or  determining, 
until  he  should  have  a  special  licence  from  the  said  arch- 
bishop so  to  do. 

But  to  leave  the  begging  friars,  being  a  kind  of  crea- 
tures unknown  to  the  Church  for  twelve  hundred  years 
after  Christ,  and  to  return  to  the  labouring  monks :  we 
find  it  related  of  our  Brendan,  that  he  "  governed"'  three 

e  Quod  fratres  de  quatuor  ordinibus  mendicantium  non  sunt  nee  fuerunt  Do- 
mino inspirante  instituti ;  sed  contra  concilium  generale  Lateranense  sub  Innc- 
centio  tertio  celebratum,  ac  per  ficta  et  falsa  somnia,  papa  Honorius  suasus  a 
fratribus  eos  confirmavit.  Act.  contra  Henr.  Crumpe,  in  Thomas  Waldensis  Fas- 
ciculo  zizaniorum,  quern  manuscriptum  habeo. 

f  Quod  omnes  doctores  determinantes  pro  parte  fratrum  e  capitulo  Dudum, 
vel  timuerunt  veritatem  dicere,  ne  eorum  libri  per  fratres  inquisitores  haereticoe 
pravitatis  damnarentur :  vel  dixerunt,  ut  videtur,  vel  solum  disputative  et  non 
determinative  processerunt :  quia  si  plane  veritatem  pro  Ecclesia  dixisscnt,  pcr- 
secuti  eos  fuissent  fratres,  sicut  persequebantur  sanctum  doctorem  Armaclianum. 
Ibid. 

e  Tribus  monachorum  (qui  suis,  sibi  ipsi  laboribus  victum,  manibus  operando 

x2 


304'  OF    THE    RELIGION    PROFESSED  CHAP.  VI, 

thousand  such  monks,  who  by  their  own  labours  and 
handy-work  did  earn  their  living ;"  which  agreeth  well  with 
that  saying  ascribed  to  him  by  the  writer  of  his  life  :  "  Ah 
monk  ought  to  be  fed  and  clothed  by  the  labour  of  his 
own  hands."  Neither  was  there  any  other  order  observed 
in  that  famous  monastei'y  of  Bangor  among  the  Britons, 
"  wherein1  there  is  said  to  have  been  so  great  a  number  of 
monks,  that  the  monastery  being  divided  into  seven  por- 
tions (together  with  the  rectors  appointed  over  them)  none 
of  all  those  portions  had  less  than  three  hundred  persons 
in  them :  all  which  (saith  Bede)  were  wont  to  live  by  the 
labour  of  their  own  hands."  From  the  destruction  of 
which  monastery,  unto  the  erection  of  Tuy  Gwyn,  or 
White-house,  (which  is  said  to  have  been  about  the  year 
MCXLVL)  the  setter  forth  of  the  Welsh*  chronicle 
observeth  that  there  were  no  abbeys  among  the  Britons. 

Here  in  Ireland  bishop  Colman  founded  the  monastery 
of  Magio,  in  the  county1  of  Limerick,  for  the  entertain- 
ment of  the  English  :  where  they  "  didm  live  according 
to  the  example  of  the  reverend  fathers  (as  Bede  writeth) 
under  a  rule  and  a  canonical  abbot,  in  great  continency 
and  sincerity,  with  the  labour  of  their  own  hands."  Like 
whereunto  was  the  monastery  of  Mailros  also,  planted  by 
bishop  Aidari  and  his  followers  in  Northumberland,  where 
St.  Cuthbert  had  his  education,  who  affirmed,  that  "  then 


suppeditabant)  millibus  praefuisse  creditur.  Nicol.  Harpsfield.  hist,  eccles.  Angl. 
lib.  1.  cap.  25, 

h  Monachum  oportet  labore  manuum  suarum  vesci  et  vestiri.  Vit.  S.  Bren- 
dani. 

1  In  quo  tantus  fertur  fuisse  numerus  monachorum  ;  ut  cum  in  septem  portiones 
esset  cum  praepositis  sibi  rectoribus  monasterium  divisum,  nulla  harum  portio 
minus  quam  trecentos  homines  haberet :  qui  omnes  de  labore  manuum  suarum 
vivere  solebant.      Bed.  lib.  2.  histor.  ecclesiast.  cap.  2. 

k  Chronicle  of  Wales,  pag.  253,  254. 

1   Vid.  Annal.  Hibern.  a  Camdeno  edit,  ad  aim.  1370. 

m  Ad  exemplum  venerabilium  patrum,  sub  regula  et  abbate  canonico,  in  mag- 
na continentia  et  sinceritate  proprio  labore  manuum  vivunt.  Bed.  lib.  4.  hist, 
eccles.  cap.  4. 

n  Jure,  inquit,  est  ccenobitarum  vita  miranda,  qui  abbatis  per  omnia  subjici- 
untur  imperiis  :  ad  ejus  arbitrium  cuncta  vigilandi,  orandi,  jejunandi,  atque  ope- 
randi tempora  moderantur.  Bed.  vit.  Cuthbert.  pros.  cap.  22. 


CHAP.  VI.  BY    THE    ANCIENT    IRISH,  SOS 

life  of  such  monks  was  justly  to  be  admired,  which  were 
in  all  things  subject  to  the  commands  of  their  abbot;  and 
ordered  all  the  times  of  their  watching,  praying,  fasting, 
and  working,  according  to  his  direction." 

Excubiasque0,  famemque,  preces,  manuumquc  laborem 
Ad  votum  gaudent  proni  fraenare  regentis. 

As  for  their  fasting  (for  of  their  watching  and  praying 
there  is  no  question  made ;  and  of  their  working  we  have 
already  spoken  sufficiently)  by  the  rule  of  Columbanus, 
they  were  "  every*  day  to  fast,  and  every  day  to  eat  ;'* 
that  by  this  means  "  theq  enabling  of  them  for  their  spi- 
ritual proficiency  might  be  retained,  together  with  the  ab- 
stinence that  did  macerate  the  flesh."  He  would  there- 
fore have  them  "  every1  day  to  eat,  because  they  were 
every  day  to  profit ;"  and  because  "  abstinences,  if  it  did 
exceed  measure,  would  prove  a  vice  and  not  a  virtue ;" 
and  he  would  have  them  to  fast  every  day  too,  that  is, 
not  to  eat  any  meat  at  all  (for  other  fasts  were  not  known 
in  those  days)  until  evening.  "  Let4  the  food  of  monks 
(saith  he)  be  mean,  and  taken  at  evening ;  flying  satiety 
and  excess  of  drink,  that  it  may  both  sustain  them  and  not 
hurt  them."  This  was  the  daily  fasting  and  feeding  of  them 
that  lived  according  to  Columbanus  his  rule,  although  the 
strictness  of  the  fast  seemeth  to  have  been  kept  on  Wed- 
nesdays and  Fridays  only,  which  were  the  days  of  the 
week,  wherein  the  ancient  Irish,  agreeable  to  the  custom 
of  the  Grecian  rather  than  the  Roman  Church,  were  wont 
to  observe  abstinence  both  from  meat  and  from  the  mar- 
riage bed11.     Whence  in  the  book  before  alleged,  of  the 


0  Id.  Carm.  cap.  20. 

iJ  Quotidie  jejunandum  est,  sicut  quotidie  reficiendum  est.     Columb.  Regul. 
cap.  •>. 

'i  Quia  hacc  est  vera  discretio,  ut  possibilitas  spiritalis  profectus  cum  abstinen- 
tia  carnem  macerante  retentetur.  Ibid. 

r   Ideo  quotidie  edenduin  est,  quia  quotidie  proficiendum  est.   Ibid. 

s  Si  enim  modum  abstinentia  excesserit,  vitium  non  virtus  erit.     Ibid. 

'  Cibus  sit  vilis  et  vespertinus  monacborum,  satietatem  fugiens  el  pi 
tatcm  ;  ut  et  sustineat,  et  non  noccat.  Ibid. 

11  Synodus  Hiberniensium  elicit.     In  tribus  quadragesimis  anni,  in  die  Domi- 


«306  OF   THE    RELIGION    PROFESSED  CHAP.  VI. 

daily  penances  of  monks,  we  find  this  order  set  down  by 
the  same  Columbanus  :  that  "  Ifw  any  one,  unless  he  were 
weak,  did  upon  the  Wednesday  or  Friday  eat  before 
the  ninth  hour,  (that  is  to  say,  before  three  of  the  clock  in 
the  afternoon,  according  unto  our  account)  he  should  be 
punished  with  fasting  two  days  in  bread  and  water ;"  and 
in  Bede's  ecclesiastical  history,  that  suchx  as  followed  the 
information  of  Aidan,  did  upon  the  same  days  observe 
their  fast  until  the  same  hour :  in  which  history  we  also 
read  of  bishop  Cedd,  who  was  brought  up  at  Lindisfarne 
with  our  Aidan  and  Finan,  that  keeping  a  strict  fast,  upon 
a  special  occasion,  in  the  time  of  Lent,  he  did  "  everyy 
day,  except  the  Lord's  day,  continue  his  fast,  as  the  man- 
ner was,  until  the  evening,  and  then  also  did  eat  nothing 
but  a  small  pittance  of  bread,  and  one  egg,  with  a  little 
milk  mingled  with  water."  Where  by  the  way  you  may 
note,  that  in  those  days  eggs  were  eaten  in  Lent, 
and  the  Sundays  excepted  from  fasting,  even  then  when 
the  abstinence  was  precisely  and  in  more  than  an  ordinary 
manner  observed. 

But  generally  for  this  point  of  the  difference  of  meats, 
it  is  well  noted  by  Claudius  out  of  St.  Augustine,  that 
"  the2  children  of  wisdom  do  understand,  that  neither  in 
abstaining  nor  in  eating  is  there  any  virtue ;  but  in  con- 

nico  et  in  quarta  ferla  et  sexta,  conjugates  continere  se  debent.  Canonum  col- 
lectio,  cujus  initium  :  Sancta  synodus  bis  in  anno  decrevit  habere  concilia.  MS. 
in  bibliotheca  Cotton. 

w  Si  quis  ante  horam  nonam  quarta  sextaque  feria  manducat,  nisi  infirmus; 
duos  dies  in  pane  et  aqua.  Columban.  lib.  de  quotidianis  poenitent.  monachor. 
cap.  13. 

x  Cujus  exemplis  informati,  tempore  illo,  religiosi  quique  viri  ac  fceminae, 
consuetudinem  fecerunt  per  totum  annum,  (excepta  remissione  quinquagesimae 
paschalis)  quarta  et  sexta  sabbati  jejunium  ad  nonam  usque  horam  protelare. 
Bed.  lib.  3.  hist,  eccles.  cap.  5. 

y  Quibus  diebus  cunctis,  excepta  Dominica,  jejunium  ad  vesperam  juxta  mo- 
rem  protelans  ;  nee  tunc  nisi  panis  permodicum,  et  unum  ovum  gallinaceum, 
cum  parvo  lacte  aqua  mixto  percipiebat.     Ibid.  cap.  23. 

z  Ostendens  evidenter,   filios  sapientise  intelligere,  nee  in  abstinendo  nee  in 

manducando  esse  justitiam ;  sed  in  aequanimitate  tolerandi  inopiam,  et  tempe- 

rantia  per  abundantiam  non  se  corrumpendi,  atque  opportune  sumendi  vel  no» 

sumendj  ea,  quorum  nou  usus  sed  concupiscentia  vepvehendenda  est.  Claud.  lib» 

.  2.  in  Matth. 


CHAP.  VI.  BY    THE    ANCIENT    IRISH.  ,J()T 

tentedness  of  bearing  the  want,  and  temperance  of  not 
corrupting  a  man's  self  by  abundance,  and  of  opportunely 
taking  or  not  taking  those  things,  of  which  not  the  use 
but  the  concupiscence  is  to  be  blamed :"  and  in  the  life  of 
Furseus,  the  hypocrisy  of  them  is  justly  taxed,  that  "  being 
assaulted3  with  spiritual  vices,  do  yet  omit  the  care  of 
them,  and  afflict  their  body  with  abstinence"  :  who  "  ab- 
staining1" from  meats,  which  God  hath  created  to  be  re- 
ceived with  thanksgiving,  fall  to  wicked  things  as  if  they 
were  lawful :  namely,  to  pride,  covetousness,  envy,  false 
witnessing,  backbiting."  Of  whom  Gildas  giveth  this 
good  censure,  in  one  of  his  epistles  which  now  are  lost : 
"  Thesec  men,  while  they  do  feed  on  bread  by  measure, 
for  this  same  very  thing  do  glory  without  measure  ;  while 
they  use  water,  they  are  withal  drenched  with  the  cup  of 
hatred ;  while  they  feed  on  dry  meats,  they  use  detrac- 
tions ;  while  they  spend  themselves  in  watchings,  they 
dispraise  others  that  are  oppressed  with  sleep ;  preferring 
fasting  before  charity,  watching  before  justice,  their  own 
invention  before  concord,  severity  before  humility,  and 
lastly,  man  before  God.  Such  mens'  fasting,  unless  it  be 
proceeded  unto  by  some  virtues,  profiteth  nothing  at  all: 
but  such  as  accomplish  charity,  do  say  with  the  harp  of 
the  holy  Ghost:  All  our  righteousnesses  are  as  the  cloth  of 
a  menstruous  woman."  Thus  Gildas:  who  upon  this 
ground  layeth  down  this  sound  conclusion,  wherewith  we 


a  Sunt  nonnulli,  qui  spiritualibus  vitiis  impugnantur;  sed  his  omissis,  corpus 
in  abstinentia  affligunt.  Vit.  S.  Fursei. 

,J  Multi  enim  cibis,  quos  Detis  ad  percipiendum  cum  gratiarum  actione  crcavit, 
abstinentes,  haec  nefanda  quasi  licita  summit ;  hoc  est  superbiam,  avaritiam,  in- 
vidiam, falsum  testimonium,  blasphemiam.  Ibid. 

c  Gildas  in  epistolis  suis.  Hi  dum  pane  ad  mensuram  vescuntm,  pro  hoc 
ipso  sine  mensura  gloriantur,  dum  aqua  utuntur,  simul  odii  poculo  potantur  ; 
dum  siccis  ferculis  vescuntur,  detractionibus  utuntur  ;  dum  vigiliis  expendunt, alios 
somno  pressos  vituperant  :  jejunium  caritati,  vigilias  justitia;,  propriam  adinven- 
tionem  concordia-,  clausulam  Ecclesise  (al.  Cella;),  severitatem  humilitati,  pos- 
tremo  hominem  Deo  anteponunt.  Horum  jejunium,  nisi  per  aliquas  virtutes 
adfectatur,  nihil  prodest ;  <jni  vero  caritatem  perficiunt,  cum  (ith.ua  Spiritus 
sancti  dicunt :  Quasi  pannus  menstruate,  omnesjustitise  nostra;  sunt.  E.\  libro 
canonum  Cottoniano,  titulorum  Go'. 


308  OP    THE    RELIGION    PROFESSED  CHAP.  VI. 

will  shut  up  this  whole  matter:  "  Abstinence*1  from  cor- 
poral meats  is  unprofitable  without  charity.  They  are 
therefore  the  better  men  who  do  not  fast  much,  nor  ab- 
stain from  the  creature  of  God  beyond  measure,  but 
carefully  keep  their  heart  within  pure  before  God,  from 
whence  they  know  cometh  the  issue  of  life;  than  they 
who  eat  no  flesh,  nor  take  delight  in  secular  dinners,  nor 
ride  with  coaches  or  horses,  thinking  themselves  hereby 
to  be  as  it  were  superior  to  others,  upon  whom  death  hath 
entered  through  the  windows  of  haughtiness." 


«•  Abstinentia  corporalium  ciborum  sine  charitate  inutilis  est.  Meliores  ergo 
sunt,  qui  non  magnopere  jejunant,  nee  supra  modum  a  creatura  Dei  abstinent, 
cor  intrinsecus  nitidum  coram  Domino  sollicite  servantes,  a  quo  sciunt  exitum 
vitas :  quam  illi  qui  carnem  non  edunt,  nee  prandiis  secularibus  delectantur,  ne- 
que  vehiculis  et  equis  vehuntur,  pro  his  quasi  superiores  cseteris  se  putantes ; 
uiiibus  mors  intravit  per  fenestras  elationis.     Gildas,  ibid. 


CHAP.  VII.  BY    THE    ANCIENT    IRISH.  oOO 


CHAP.  VII. 


Of  the  Church,  and  various  state  thereof,  especially  in  the  days  of  Antichrist : 
of  miracles  also,  and  of  the  Head  of  the  Church. 

Concerning  the  Catholic  Church,-  our  doctors  taught 
with  St.  Gregory,  that  God  "  hatha  a  vineyard,  to  wit, 
the  universal  Church,  which  from  just  Abel  until  the  last 
of  the  elect  that  shall  be  born  in  the  end  of  the  world,  as 
many  saints  as  it  hath  brought  forth,  so  many  branches, 
as  it  were,  hath  it  budded"  :  that  "  theb  congregation  of  the 
just  is  called  the  kingdom  of  heaven,  which  is  the  Church 
of  the  just" ;  that  "  thec  sons  of  the  Church  be  all  such  as 
from  the  beginning  of  mankind  until  now,  have  attained  to 
be  just  and  holy :"  that  whatd  is  said  of  the  body,  may  be 
said  also  of  the  members;  and  that  in  this  respect,  "  as 
well  the  apostles  and  all  believers,  as  the  Church  itself, 
have  the  title  of  a  pillar  given  them  in  the  Scriptures  :" 
that  thee  Church  may  be  considered  two  manner  of  ways ; 

a  Habet  vineam,  universam  scilicet  Ecclesiam  ;  quae  ab  Abel  justo  usque  ad 
ultinuim  electum  qui  in  fine  mundi  nasciturus  est,  quot  sanctos  protulit,  quasi 
tot  palmites  misit.     Claud,  lib.  2.  in  Matth. 

b  Congregatio  quippe  justorum,  regnum  ccelorum  dicitur  ;  quod  est  Ecclesia 
justorum.  Id.  lib.  3.  in  Matth. 

c  Ecclesiae  filii  sunt  omnes  ab  institutione  generis  humani  usque  nunc,  quot- 
quot  justi  et  sancti  esse  potuerunt.   Id.  lib.  2.  in  Matth. 

d  His  et  caeteris  instruimur,  tarn  apostolos  omnesque  credcntcs,  quam  ipsain 
quoque  Ecclesiam,  columnam  in  Scripturis  appellari ;  et  nihil  interesse  de  cor- 
pore  quid  dicatur  in  membris,  cum  et  corpus  dividatur  in  membra,  et  membra 
sint  corporis.     Id.  in  Gal.  cap.  2.  ex  Hieronymo. 

e  Ecclesias  vocat,  quas  postea  errore  arguit  depravatas.  Ex  quo  noscendum, 
dupliciter  Ecclesiam  posse  dici  :  et  earn,  qua;  non  habeat  maculam  aut  rugam,  ct 
vere  corpus  Christi  sit ;  et  earn  qua;  in  Christi  nomine  absque  plenis  perfectisque 
virtutibus  congregetur.     Id.  in  Gal,  cap.  1.  ex  eodcm, 


olO  OF    THE    RELIGION    PROFESSED  CHAP.  VII. 

both  that  which  "  neither  hath  spot  nor  wrinkle,  and  is 
truly  the  body  of  Christ,  and  that  which  is  gathered  in 
the  name  of  Christ  without  full  and  perfect  virtues;" 
which  notwithstanding,  by  the  warrant  of  the  apostle,  may 
have  the  name  of  the  Church  given  unto  it,  although  it  be 
depraved  with  error;  that  "  thef  Church  is  said  not  to  have 
spot  or  wrinkle,  in  respect  of  the  life  to  come ;"  that  when 
the  apostle  saith,  "  Ing  a  great  house  there  are  not  only 
vessels  of  gold,  &c.  but  some  to  honour  and  some  to 
dishonour  :"  by  this  "  great11  house  he  doth  not  under- 
stand the  Church,  as  some  have  thought,  which  hath  not 
spot  nor  wrinkle ;  but  the  world,  in  which  the  tares  are 
mingled  with  the  wheat :"  that  yet  in  "  the'  holy  Church 
also,  the  evil  are  mingled  with  the  good,  and  the  reprobate 
with  the  elect;"  and  that  in  this  respect  it  is  resembled 
unto  the  wise  and  foolish  virgins ;  as  also  to  "  thek  king's 
marriage,  by  which  this  present  Church  is  designed, 
wherein  the  good  and  the  bad  do  meet  together."  So 
that  "  in1  this  Church,  neither  the  bad  can  be  without 
the  good,  nor  the  good  without  the  bad :  whom  the  holy 
Church  notwithstanding  doth  both  now  receive  indif- 
ferently, and  separate  afterwards  at  their  going  from 
hence." 

The  number  of  the  good,  Gildas  complaineth  to  have 
been  som  exceeding  short  in  his  time  among  the  Britons, 

f  Ecclesiam  non  habituram  maculam  neque  rugam  dicitur,  respectu  futurse 
vitav.    Sedul.  in  Ephes.  cap.  1. 

e  2  Tim.  cap.  2.  ver.  20. 

h  Magnam  domum  non  Ecclesiam  dicit  (ut  quidam  putant)  quae  non  habet 
maculam  neque  rugam  :  sed  mundum,  in  quo  zizania  sunt  mixta  tritico.  Id.  in 
2  Tim.  cap.  2. 

■  Sancta  Ecclesia  decern  virginibus  similis  denuntiatur  :  in  qua  quia  mali  cum 
bonis  et  repvobi  cum  electis  admixti  sunt,  recte  similis  virginibus  prudentibus  et 
fatuis  esse  perliibetur.   Claud,  lib.  3.  in  Matth. 

k  Per  has  regis  nuptias  praesens  Ecclesia  designatur ;  in  qua  cum  bonis  et 
mali  conveniunt.    Id.  lib.  eod. 

1  In  hac  ergo  Ecclesia,  nee  mali  esse  sine  bonis,  nee  boni  esse  sine  malis  pos- 
sunt ;  quos  tamen  sancta  Ecclesia  et  nunc  indiscrete  suscipit,  et  postmodum  in 
egressione  discemit.    Id.  ibid. 

1,1  Exceptis  paucis,  et  valde  paucis-,  qui  (ob  amissionem  tantae  multitudinis, 
qua?  quotidie  prona  ruit  ad  tartara)  tam  brevis  numeri  habentur ;  ut  eos  quodam- 


CHAP.  VII.  BY    THE    ANCIENT    IRISH.  311 

in  comparison  of  the  other,  that  their  "  mother  the  Church 
in  a  manner  did  not  see  them  lying  in  her  own  lap,  albeit 
they  were  the  only  true  sons  which  she  had."  And  for 
external  pressures,  our  doctors  have  delivered,  that  "  the" 
Church  sometimes  is  not  only  afflicted,  but  also  defiled 
with  such  oppressions  of  the  Gentiles,  that  if  it  were  pos- 
sible, her  redeemer  might  seem  for  a  time  utterly  to  have 
forsaken  her:"  and  that,  in  the  raging  times  of  Antichrist, 
"  the0  Church  shall  not  appear,  by  reason  that  the  wicked 
persecutors  shall  then  exercise  their  cruelty  beyond  all 
measure  ;"  that  in  those  "  times1'  of  Antichrist,  not  only 
more  often  and  more  bitter  torments  shall  be  put  upon 
the  faithful,  than  before  were  wont  to  be ;  but  (which  is 
more  grievous)  the  working  of  miracles  also  shall  accom- 
pany those  that  inflict  the  torments  :  as  the  apostle  wit- 
nesseth,  saying,  Whose  coming  is  after  the  working  of 
Satan,  with  all  seduction,  signs,  and  lying  wonders:" 
namely,  juggling0-  ones  :  "  as  it  was  foretold  before,  They 
shall  shew  such  signs  that,  if  it  were  possible,  the  very 
elect  should  be  deceived,  by  such  a  fantastical  power,  as 
Jamnes  and  Mambres  wrought  withal  before  Pharaoh." 
"  Whatr  unbeliever  therefore  (say  they)  will  then  be  con- 
verted unto  the  faith?   and  who  is  he  that  already  be- 

modo  venerabilis  mater  Ecclesia  in  suo  sinu  recumbentes  non  videat,  quos  solos 
veros  filios  habet.   Gild,  epist. 

n  Nonnunquam  Ecclesia  tantis  gentilium  pressuris,  non  solum  afflicta,  sed  ct 
fedata  est ;  ut,  si  fieri  possit,  redemptor  ipsius  earn  prorsus  deseruisse  ad  tempus 
videretur.   Claud,  lib.  2.  in  Matth. 

°  Ecclesia  non  apparebit,  impiis  tunc  persecutoribus  ultra  niodum  saevientibus. 
Id.  lib.  3.  in  Matth. 

P  Temporibus  antichristi  non  solum  tormenta  crebriora  et  acerbiora,  quam  prius 
consueverant,  ingerenda  sunt  fidelibus  ;  sed  (quod  gravius  est)  signorum  quo- 
que  operatio  eos  qui  tormenta  ingerunt,  comitabitur  :  teste  apostolo,  qui  ait ;  Cujus 
est  adventus  secundum  operationem  Satanae,  in  omni  seductione,  signis,  et  pro- 
digiis  mendacii.     Id.  lib.  eod. 

'i  Praestigiosis  :  sicut  ante  prosdictum  est  ;  Dabunt  signa,  ita  ut  seducantur,  si 
fieri  potest,  etiam  electi,  per  phantasticam  virtutein  :  sicut  Jamnes  et  Mambres 
coram  Pharaone  fecerunt.   Sedul.  in  2  Thess.  cap.  2. 

r  Quis  ergo  ad  fidem  convertitur  incredulus?  cujus  jam  credentis  non  pavet  ct 
concutitur  fides  ?  quando  persecutor  pietatis  sit  etiam  operator  virtutis  :  idemque 
ipse  qui  tormentis  seevit  ut  Christus  negetur,  provocat  mhaculis  ut  Antichristo 
credatur.   Claud,  lib.  3.  in  Matth. 


312  OF    THE    RELIGION    PROFESSED  CHAP.  VII. 

lieveth,  whose  faith  tremble th  not  and  is  not  shaken? 
when  the  persecutor  of  piety  is  the  worker  of  won- 
ders :  and  the  same  man  that  exerciseth  cruelty  with 
torments,  that  Christ  may  be  denied ;  provoketh  by  mi- 
racles, that  Antichrist  may  be  believed  ?"  And  "  what5 
a  pure  and  a  single  eye  is  there  need  of,  that  the  way  of 
wisdom  may  be  found  ;  against  which  so  great  deceivings 
and  errors  of  evil  and  perverse  men,  do  make  such  a 
noise  ?  all  which  notwithstanding  men  must  pass  through, 
and  so  come  to  most  certain  peace,  and  the  immoveable 
stability  of  wisdom." 

Hence  concerning  miracles,  they  give  us  these  instruc- 
tions :  first,  that  "  neither1  if  an  angel  should  shew  him- 
self unto  us  to  seduce  us,  being  suborned  with  the  deceits 
of  his  father  the  Devil,  ought  he  to  prevail  against  us  ;  nei- 
ther if  a  miracle  should  be  done  by  any  one,  as  it  is  said 
of  Simon  Magus  that  he  did  fly  in  the  air :  neither"  that 
signs  should  terrify  us,  as  done  by  the  Spirit ;  because 
that  our  Saviour  also  hath  given  us  warning  of  this  before- 
hand^ Secondly,  that  "  thex  faith  having  increased, 
miracles  were  to  cease  ;  forasmuch  as  they  are  declared  to 
have  been  given  for  their  sakes  that  believe  not;"  and 
therefore  that  "  nowy  when  the  number  of  the  faithful  is 
grown,  there  be  many  within  the  holy  Church  that  retain 
the  life  of  virtues,  and  yet  have  not  those  signs  of  virtues : 

s  Quam  ergo  mundo  et  simplici  oculo  opus  est,  ut  inveniatur  via  sapientiae, 
cui  tantse  malorum  et  perversorum  hominum  deceptiones  erroresque  obstrepunt  ? 
quas  omnes  necesse  estevadere,  hoc  est,  venire  ad  certissimam  pacem,  et  immo- 
bilem  stabilitatem  sapientiae.    Claud,  lib.  1.  in  Matth. 

1  Nee  si  se  angelus  nobis  ostendat,  ad  seducendos  nos  subornatus  fallaciis  pa- 
tris  sui  Diaboli,  prsevalere  debebit  adversum  nos :  neque  si  virtus  ab  aliquo  facta 
Met,  sicut  dicitur  a  Simone  Mago  in  aere  volasse.    Sedul.  in  Rom.  cap.  8. 

"  Neque  signa  vos  terreant,  tanquam  per  Spiritum  facta  :  quia  hoc  et  Salvator 
praemonuit.   Id.  in  2  Thess.  cap.  2. 

«  Matth.  cap.  24.  ver.  24,  25. 

x  Hie  ostenditur,  crescente  fide  signa  cessare  :  quando  fidelium  causa  dan- 
da  esse  praedicantur.  Id.  in  1  Cor.  cap.  14. 

y  Unde  nunc  cum  fidelium  numerositas  excrevit,  intra  sanctam  Ecclesiam 
multi  sunt  qui  vitam  virtutum  tenent,  et  signa  virtutum  non  habent :  quia  frus- 
tra  niiraculum  foris  ostenditur,  si  deest  quod  intus  operetur.  Nam  juxta  magis- 
tri  Gentium  vocem  :  Linguae  in  signum  sunt,  non  fidelibus  sed  in  fidelibus. 
Claud,  lib.  1.  in  Matth. 


CHAP.  VII.  BY    THE    ANCIENT    IRISH.  313 

because  a  miracle  is  to  no  purpose  shewed  outwardly,  if 
that  be  wanting  which  it  should  work  inwardly.  For  ac- 
cording to  the  saying  of  the  Master  of  the  Gentiles, 
languages2  are  for  a  sign,  not  to  the  faithful  but  to  infi- 
dels." Thirdly,  that  the  working  of  miracles  is  no  good 
argument  to  prove  the  holiness  of  them  that  be  the  instru- 
ments thereof:  and  therefore  "  when8  the  Lord  doth  such 
things  for  the  convincing  of  infidels,  he  yet  giveth  us 
warning  that  we  should  not  be  deceived  thereby,  sup- 
posing invisible  wisdom  to  be  there,  where  we  shall  behold 
a  visible  miracle.  For  he  saith  :  Many*  shall  say  unto 
me  in  that  day,  Lord,  Lord,  have  we  not  prophesied  in 
thy  name,  and  in  thy  name  cast  out  devils,  and  in 
thy  name  done  many  miracles  ?"  Fourthly,  that  "  hec 
tempteth  God,  who  for  his  own  vain  glory  will  make 
shew  of  a  superfluous  and  unprofitable  miracle  ;" 
such  as  that  (for  example)  was,  whereunto  the  Devil 
tempted  our  Saviour'1  to  come  down  headlong  from  the 
pinnacle  of  the  temple  unto  the  plain,  "  every6  miracle 
being  vain,  which  worketh  not  some  profit  unto  man's 
salvation."  Whereby  we  may  easily  discern  what  to  judge 
of  that  infinite  number  of  idle  miracles,  wherewith  the 
lives  of  our  saints  are  every  where  stuffed  :  many  whereof 
we  may  justly  censure,  as  Amphilochiusf  doth  the  tales 
that  the  poets  tell  of  their  gods,  for 

MvOovg  yiXurog  a%iovg  Kai  Bcacpvutv, 
Fables,  of  laughter  worthy,  and  of  tears. 

2  1  Cor.  cap.  14.  ver.  22. 

a  Qualia  propter  infideles  cum  fecerit  Dominus,  monuit  tamen  ne  talibus  deci- 
piamur,  arbitrantes  ibi  esse  invisibilem  sapientiam,  ubi  miraculum  visibile  vide- 
rimus.  Adjungit  ergo  et  dicit,  multi  dicent  mihi  in  ilia  die,  Domine,  Domine  : 
nonne  in  nomine  tuo  prophetavimus,  et  in  tuo  nomine  doemonia  ejecimus,  et  in 
tuo  nomine  virtutes  multas  fecimus  ?  Id.  lib.  eod. 

b  Matth.  cap.  7.  ver.  22. 

c  Hie  Deum  tentat,  qui  jactantiae  suae  vitio,  superfluam  et  inutilem  vult  osten- 
tare  virtutem.  Quid  enim  utilitatis  habet,  quid  commodi  confert,  si  praeceps 
hinc  in  plana  descendero  ?  ic.  Id.  lib.  eod. 

d  Matth.  cap.  4.  ver.  6. 

e  Inane  est  enim  omne  miraculum,  quod  utilitatem  saluti  non  operatur  hu- 
mans.  Ibid. 

'  Aniphiloch.  in   Iambis  ad  Seleucum. 


314  OF    THE    RELIGION    PROFESSED  CHAP.  VII. 

Yea  some  of  them  also  we  may  rightly  brand,  as 

Mu9ovg  acrefivovg,  Saifiovmv  SiSdyixara. 
Unseemly  fables,  and  devils'  documents. 

For  what  (for  example)  can  be  more  unseemly,  and  tend 
further  to  the  advancement  of  the  doctrine  of  devils,  than 
that  which  Cogitosus  relateth  in  the  life  of  St.  Bridget  ? 
that  she,  for  saving  the  credit  of  a  nun  that  had  been 
gotten  with  child,  "  blessed5  her  faithfully,"  forsooth,  for 
so  the  author  speaketh,  and  so  caused  her  conception  to 
"  vanish  away,  without  any  delivery  and  without  any 
pain,"  which  for  the  saving  of  St.  Bridget's  own  credit, 
either  Hen.h  Canisius  or  the  friars  of  Aichstad,  from 
whom  he  had  his  copy  of  Cogitosus,  thought  fit  to  scrape 
out,  and  rather  to  leave  a  blank  in  the  book,  than  to  suffer 
so  lewd  a  tale  to  stand  in  it.  But  I  will  not  stir  this 
puddle  any  further :  but  proceed  on,  unto  some  better 
matter. 

And  now  are  we  come  at  last  to  the  great  point,  that 
toucheth  the  head  and  the  foundation  of  the  Church.  Con- 
cerning which  Sedulius  observeth,  that  the  title  of  Foun- 
dation1 is  attributed  both  to  Christ,  and  to  the  apostles 
and  prophets ;  that  where  it  is  said,  "  Behold*,  I  lay  in 
Si  on  a  stone,  &c,  it1  is  certain,  that  by  the  rock  or 
stone  Christ  is  signified ;"  that"1  "  the  apostles"  are  the 
foundation,  or  Christ  rather  the  foundation  of  the  apos- 
tles.    For  Christ  (saith  he)  is  the  foundation,  who  is  also 


8  Cogitos.  vit.  Brigid.  in  exemplaribus  manuscripto  antiquiss.  bibliothec.  Cot- 
tonianse,  et  Ecclesiae  Sarisburiensis. 

h  Tom.  5.  Antiqu.  lection,  in  lacuna,  sub  finem,  pag.  629. 

'  [Fundamenta.]  Christum,  et  apostolos,  et  prophetas.  Sedul.  in  Hebr. 
cap.  11. 

k  Esai.  cap.  28.  ver.  16. 

1  Compertum  est  in  petra  vel  Iapide  Christum  esse  signification.  Id.  in  Rom. 
cap.  9. 

m  Ephes.  cap.  2.  ver.  20. 

n  Apostoli  fundamentum  sunt,  vel  Christus  fundamentum  est  apostolorum. 
Christus  est  fundamentum,  qui  etiam  lapis  dicitur  angularis,  duos  conjungens  et 
continens  parietes.  Ideo  hie  fundamentum  et  summus  est  lapis ;  quia  in  ipso 
et  fundatur,  et  consummatur  Ecclesia.    Id.  in  Ephes.  cap.  2. 


CHAP.  VII.  BY    THE    ANCIENT    IRISH.  315 

called  the  corner  stone,  joining  and  holding  together  the 
two  walls.  Therefore  is  he  the  foundation  and  chief 
stone  ;  because  in  him  the  Church  is  both  founded  and 
finished ;"  and  we  are  to  account  the  apostles  "  as°  mi- 
nisters of  Christ,  and  not  as  the  foundation."  The  famous 
placep,  whereupon  our  Romanists  lay  the  main  foundation 
of  the  papacy,  Claudius  expoundeth  in  this  sort:  "  Upon* 
this  rock  I  will  build  my  Church,  that  is  to  say,  upon  the 
Lord  and  Saviour,  who  granted  unto  his  faithful  knower, 
lover,  and  confessor,  the  participation  of  his  own  name, 
that  from  petra  (the  rock)  he  should  be  called  Peter.  The 
Church  is  builded  upon  him :  because  only  by  the  faith 
and  love  of  Christ,  by  the  receiving  of  the  sacraments  of 
Christ,  by  the  observation  of  the  commandments  of  Christ, 
we  come  to  the  inheritance  of  the  elect  and  eternal  life, 
as  witnesseth  the  apostle,  who  saith,  Other  foundation 
can  no  man  lay  beside  that  which  is  laid,  which  is  Christ 
Jesus." 

Yet  doth  the  same  Claudius  acknowledge,  that  St.  Peterr 
received  a  kind  "  of  primacy  for  the  founding  of  the 
Church,"  in  respect  whereof  he  termeth  him  Ecclesia3s 
principem,  and  Apostolorum*  principem,  the  prince  of  the 
Church,  and  the  prince  or  chief  of  the  apostles,  but  he 
addeth  withal,  that  "  St.  Paul  also  was  chosen  in  the 
same  manner,  to  have  the  primacy  in  founding  the 
churches  of  the  Gentiles ;"  and  that  he  "  received"  this 

"  Ut  ministros  Christi  :  non  ut  fundamentum.    Id.  in  1  Cor.  cap.  4. 

P  Matth.  cap.  16.  ver.  18.  • 

1  Super  hanc  petram  aedificabo  Ecclesiammeam,  id  est,  super  Dominum  Salva- 
torem,  qui  fideli  suo  cognitori,  amatori,  confessori,  participium  sui  nominis  dona- 
vit,  ut  scilicet  a  petra  Petrus  vocaretur.  jEdificatur  Ecclesia :  quia  non  nisi 
per  fidem  et  dilectionem  Christi,  per  susceptionem  sacramentorum  Christi,  per 
observantiam  maudatorum  Christi,  ad  sortem  electorum  et  seternam  pertingitur 
vitam,  apostolo  attestante  qui  ait ;  Fundamentum  enim  aliud  nemo  potest  ponere 
praeter  id  quod  positum  est,  qui  est  Christus  Jesus.     Claud,  lib.  2.  in  Matth. 

r  Petrum  solum  nominat,  et  sibi  comparat :  quia  primatum  ipse  accepit  ad 
fundandam  Ecclesiam :  se  quoque  pari  modo  electum,  ut  primatum  habeat  fun- 
dandis  Gentium  Ecclesiis.     Id.  in  Gal.  cap.  2. 

s   Id.  in  Gal.  cap.  5.  l  Id.  in  Gal.  cap.  2. 

11  Ab  his  itaque  probatum  dicit  donum  quod  accepit  a  Deo,  ut  dignus  esset 
habere  primatum  in  praedicatione  Gentium,  sicut  et  habebat  Petrus  in  pradica- 
tione  circumcisionis.  Id.  in  Gal.  cap.  2. 


316  OF    THE    RELIGION    PROFESSED  CHAP.  VII. 

gift  from  God,  that  he  should  be  worthy  to  have  the  pri- 
macy in  preaching  to  the  Gentiles,  as  Peter  had  it  in  the 
preaching  of  the  Circumcision;"  and  therefore  that  "  St. 
Paulv  challengeth  this  grace  as  granted  by  God  to  him 
alone,  as  it  was  granted  to  Peter  alone  among  the  apos- 
tles ;"  and  that  he  esteemed  himself  "  notw  to  be  inferior 
unto  St.  Peter,  because  both  of  them  were  by  one  or- 
dained unto  one  and  the  same  ministry  ;"  and  that  writing 
to  the  Galatians,  he  did  in  the  "  titlex  name  himself  an 
apostle  of  Christ,  to  the  end  that  by  the  very  authority  of 
that  name  he  might  terrify  his  readers;  judging,  that 
all  such  as  did  believe  in  Christ,  ought  to  be  subject  unto 
him." 

It  is  furthermore  also  observed  by  Claudius,  that  as 
when  our  Saviour  propounded  the  question  "  generally7 
unto  all  the  apostles,  Peter  did  answer  as  one  for  all;  so 
that  our  Lord  answered  unto  Peter,  in  Peter  he  did  an- 
swer unto  all ;"  and  therefore  "  howsoever2  the  power  of 
loosing  and  binding  might  seem  to  be  given  by  the  Lord 
unto  Peter  alone,  yet  without  all  manner  of  doubt  it  is  to 
be  known,  that  it  was  given  unto  the  rest  of  the  apostles 
also :  as  himself  doth  witness,  who  appearing  unto  them 
after  the  triumph  of  his  passion  and  resurrection,  breathed 
on  them,  and  said  unto  them  all,  Receive  the  holy  Ghost, 
whose  sins  ye  remit,  they  are  remitted  unto  them,  and 
whose  sins    ye    retain,    they   are   retained."     Gildas    the 


v  Gratiam  sibi  soli  primus  vendicat  concessam  a  Deo,  sicut  et  soli  Petro  con- 
cessa  est  inter  apostolos.  Claud,  in  Gal.  cap.  2. 

w  Non  illi  sum  inferior;  quia  ab  uno  sumus  ambo  in  unum  ministerium  ordi- 
nati.     Id.  ibid. 

x  Apostolum  se  Christi  titulo  praenotavit,  ut  ex  ipsa  lecturos  nominis  auctori- 
tate  terreret ;  judicans  omnes,  qui  in  Christo  crederent,  debere  sibi  esse  subjectos. 
Id.  in  Gal.  cap.  1. 

y  Nam  sicut  interrogatis  generaliter  omnibus,  Petrus  respondit  unus  pro  omni- 
bus :  ita  quod  Petro  Dominus  respondit,  in  Petro  omnibus  respondit.  Id.  lib. 
2.  in  Matth. 

z  Quse  solvendi  ac  ligandi  potestas,  quamvis  soli  Petro  data  videatur  a  Do- 
mino ;  absque  ulla  tamen  dubietate  noscendum  est,  quia  et  caeteris  apostolis  da- 
tur :  ipso  teste,  qui  post  passionis  resurrectionisque  suae  triumphum  apparens  eis 
insufflavit,  et  dixit  omnibus  :  Acipite  Spiritual  sanctum,  quorum  remiseritis  pec- 
cata,  remittuntur  eis,  et  quorum  retinueritis,  retenta  sunt.   Id.  lib.  eod. 


-" 


CHAP.  VH.  BY    THE    ANCIENT    IRISH.  317 

Briton  goeth  further,  affirming  that  "  toa  the  true  priest 
it  is  said,  Thou  art  Peter,  and  upon  this  rock  I  will  build 
my  Church  "  that  "  tob  Peter  and  his  successors  our 
Loi'd  saith,  And  unto  thee  will  I  give  the  keys  of  the 
kingdom  of  heaven  ;"  and  consequently,  that  "  untoc 
every  holy  priest  it  is  promised:  Whatsoever  thou  shall 
bind  on  earth  shall  be  bound  likewise  in  heaven;  and 
ivhatsoever  thou  shall  loose  on  earth,  shall  be  loosed  like- 
wise in  heaven."  Whereupon  he  pronounceth  of  the  good 
priests  of  Britain  :  that  they  "  dod  lawfully  obtain  the 
apostolical  state,"  and  "  lawfully6  sit  in  the  chair  of  St. 
Paul ;"  and  on  the  other  side  of  the  bad,  that  "  with1 
unclean  feet  they  usurp  the  seat  of  the  apostle  Peter,  but 
by  the  demerit  of  their  covetousness  fall  into  the  pestilent 
chair  of  the  traitor  Judas;"  and  so  the  ordainers  of  such, 
place  "  after6  a  sort  Judas  the  betrayer  of  our  Lord,  in 
the  seat  of  Peter." 

Lastly,  as  Claudius  noteth,  that  "  theh  foundation  of 
the  Church  was  laid,"  not  only  upon  St.  Peter,  but  also 
upon  St.  John;  so  in  a  certain  hymn  supposed  to  be 
written  by  Secundums  (known  in  this  country  commonly 
by  the  name  of  St.  Scachlin)  in  the  year  of  our  Lord 
CCCCXLVIII.  St.  Patrick  also  is  thus  commended, 
"  He'  is  constant  in  the  fear  of  God,  and  immoveable  in  the 

a  Vero  sacerdoti  dicitur:  Tu  es  Petrus,  et  super  lianc  petram  aedificabo  Eccle- 
siam  meam.    Gild,  epist. 

b  Petro  ejusque  successoribus  dicit  Dominus  :  Et  tibi  dabo  claves  regni  ccelo- 
rum.   Ibid. 

c  Itemque  omni  sancto  sacerdoti  promittitur :  Et  qusecunque  solveris  super 
terrain,  erunt  soluta  et  in  ccelo  ;  et  qusecunque  ligaveris  super  terrain,  erunt  li- 
gata  et  in  ccelo.   Ibid. 

ll  Apostolicam  sedem  legitime  obtinent.    Ibid. 

e  Si  nunc  vos  apostoli  retinetis  in  omnibus  affectum  ;  ejus  quoque  cathedra; 
legitime  insidere  noscatis.   Ibid. 

'  Sedem  Petri  apostoli  immundis  pedibus  usurpantes ;  sed  merito  cupiditatis 
in  Judas  traditoris  pestilentem  cathedram  decidentes.      Ibid. 

s  Judam  quodammodo  in  Petri  cathedra  Domini  traditorem  statuunt 
Ibid. 

''  Super  ipsos  Ecclesiae  sit  positum  fundamentum.      Claud,  in  Gal.  cap.  2. 

1  Constans  in  Dei  timore,  et  fide  immobilis,  super  quern  sedificatur  ut  Petrum 
Ecclesia  :  cujusque  apostolatum  a  Deo  sortitus  est,  et  inferni  ports  adversus  eum 
non  prscvalebunt.     Hymn,  in  aud,  S.  Patiicii. 

VOL.    IV.  Y 


318  OF    THE    RELIGION    PROFESSED  CHAP.  VII. 

faith,  upon  whom  the  Church  is  builded  as  upon  Peter, 
whose  apostleship  also  he  hath  obtained  from  God,  and 
the  gates  of  hell  shall  not  prevail  against  him ;"  yea  Christ*4 
is  there  said  to  have  "  chosen  him  for  his  vicar  upon 
earth."  His  see  likewise  of  Armagh,  is  by  one  Calvus 
Perennis  in  the  days  of  Brian  king  of  Ireland,  who  was 
slain,  as  appeareth  by  Marianus1  in  the  year  MXIV. 
termed  them  city  apostolick.  So  Desiderius  bishop  of 
Cahors  in  [France,  is  by  our  countryman  Gallus  saluted 
both  Papan  and  Apostolicus  :  and  the  bishop  of  Kildare 
in  Ireland,  honoui'ed  by  Cogitosus,  with  the  style  of  Sum- 
mus°  Sacerdos,  and  Summusp  Pontifex,  the  highest  priest 
and  the  highest  bishop;  those  titles  and  prerogatives, 
which  the  pope  now  peculiarly  challengeth  unto  himself, 
as  ensigns  of  his  monarchy,  being  heretofore  usually  com- 
municated unto  other  bishops,  when  the  universal  church 
was  governed  by  way  of  Aristocracy. 


k  Christus  ilium  sibi  elegit  in  terris  vicarium.   Hymn,  in  aud.  S.  Patricii. 

1  Brianus  rex  Hiberniae,  parasceve  paschae,  sexta  feria,  ix.  calend.Maii,  mani- 
bus  et  mente  ad  Deum  intentus  necatur.  Marian.  Scot.  See  Caradoc  of  Lhan- 
carran,  in  the  Chronicle  of  Wales,  pag.  80. 

m  Sanctus  Patricius  iens  ad  ccelum,  mandavit  totum  fructum  laboris  sui  (tarn 
baptismi,  tam  causaium,  quam  eleemosynarum)  deserendum  esse  apostolicoe 
urbi,  qua?  Scotice  nominatur  Arddmacha.  Sic  repperi  in  bibliothecis  Scotorum. 
Ego  scripsi,  id  est,  Calvus  Perennis,  in  conspectu  Briani  imperatoris  Scotorum. 
Ex  vet.  Cod.  Ecclesiae  Armachanae. 

"  Domino  semper  suo,  et  apostolico  patri,  Desiderio  papas,  Gallus  peccator. 

°  Cogitos.  in  vit.  Brigid.  torn.  5.  antiqu.  lect.  Henr.  Canisii,  pag.  625.  lin. 
ult. 

p  Ibid.  pag.  640.  lin.  2. 


CHAP.  VIII.  BY    THE    ANCIENT    IRISH.  '3VJ 


CHAP.  VIII. 

s  )f  the  Pope's  spiritual  jurisdiction ;   and  how  little  footing  it  had  gotten  at  first 

within  these  parts. 

Master  Campion  telleth  us,  that  "  when"  Ireland  first 
received  Christendom,  they  gave  themselves  into  the  ju- 
risdiction both  spiritual  and  temporal  of  the  See  of  Rome." 
But  herein  he  speaketh  without  book,  of  the  spiritual 
jurisdiction  untruly,  of  the  temporal  absurdly.  For  from 
the  first  legation  of  Palladius  and  Patricius,  who  were 
sent  to  plant  the  faith  in  this  country,  it  cannot  be  shewed 
out  of  any  monument  of  antiquity,  that  the  bishop  of 
Rome  did  ever  send  any  of  his  legates  to  exercise  spiritual 
jurisdiction  here,  much  less  any  of  his  deputies  to  exer- 
cise jurisdiction  temporal,  before  Gillebertus,  "  quern  aiunt 
prima  functum  legatione  apostolicse  sedis  per  universam 
Hiberniam ;"  saith  one  that  lived  in  his  own  time,  even 
Bernard  himself  in  the  life  of  Malachias.  One  or  two 
instances  peradventure  may  be  alleged  out  of  some  ob- 
scure authors,  whose  names,  and  times,  and  authority  no 
man  can  tell  us  news  of:  but  unless  that  which  is  deli- 
vered by  Bernard,  as  the  tradition  that  was  current  in  his 
time,  can  be  controlled  by  some  record  that  may  appear  to 
have  been  written  before  his  days,  we  have  small  reason 
to  detract  any  thing  from  the  credit  of  so  clear  a  testi- 
mony. 

This  country  was  heretofore,  for  the  number  of  holy 
men  that  lived  in  it,  termed  the  Island  of  Saints  :  of  that 
innumerable  company  of  saints,  whose  memory  was  reve- 
renced here,   what  one  received  any  solemn  canonization 


a  Edm.  Camp.  History  of  Ireland,  lib.  2.  cap.  2. 


v  (> 


320  OF   THE    RELIGION    PROFESSED  CHAP.  VIII, 

from  the  pope,  before  Malachias  archbishop  of  Armagh, 
and  Laurence  of  Dublin  ?  who  lived,  as  it  were,  but  the 
other  day.  We  read  of  sundry  archbishops  that  have 
been  in  this  land,  betwixt  the  days  of  St.  Patrick  and  of 
Malachias,  what  one  of  them  can  be  named  that  ever 
sought  for  a  pall  from  Rome  ?  Joceline,  indeed,  a  late 
monk  of  the  abbey  of  Furness,  writeth  of  St.  Patrick, 
that  the  bishop  of  Rome  conferred13  the  pall  upon  him, 
together  with  the  execution  of  legatine  power  in  his 
room.  But  he  is  well  known  to  be  a  most  fabulous  au- 
thor :  and  for  this  particular,  Bernard  (who  was  his 
ancient)  informeth  us  far  otherwise :  that  "  from0  the  very 
beginning  until  his  time,  the  metropolitical  See  of  Armagh 
wanted  the  use  of  the  pall;"  with  whom  the  author  of  the 
annals  of  Mailros  doth  fully  accord ;  nothing  that  "  ind 
the  year  MCLI.  pope  Eugenius  (the  same  to  whom 
Bernard  did  write  his  books  De  consideratione)  did  by 
his  legate  John  Papiron  transmit  four  palls  into  Ireland, 
whither  a  pall  before  had  never  been  brought."  And 
therefore  Giraldus  Cambrensis,  howsoever  he  acknow- 
ledged that  St.  Patrick  did  "  choose6  Armagh  for  his 
seat,  and  did  appoint  it  to  be  as  it  were  a  metropolitical 
See,  and  the  proper  place  of  the  primacy  of  all  Ireland ;" 
yet  doth  he  affirm  withal,  that  in  very  deed  "  theref  were 
no  archbishops  in  Ireland,  but  that  bishops  only  did  con- 
secrate one  another,   until  Johannes  Papirio  (or  Paparo) 


b  Pallio  decoravit,  illique  vices  suas  committens  atque  legatum  suum  constitu- 
ens,  quaecunque  in  Hibemia  gesserat,  constituerat,  disposuerat,  auctoritatis  suae 
munimine  confirmavit.  Jocelin.  vit.  Patric.  cap.  166. 

c  Metropoliticae  sedi  deerat  adhuc,  et  defuerat  ab  initio  pallii  usus.  Bernard, 
vit.  Malach. 

d  Anno  1151.  papa  Eugenius  quatuor  pallia  per  legatum  suum  Johannem  Pa- 
pirum  transmisit  in  Hiberniam,  quo  nunquam  antea  pallium  delatum  fuerat. 
Anna!  Ccenobii  Melros.  MS.  in  bibliotheca  Cottoniana. 

e  Apud  Ardmacham  sibi  sedem  elegit ;  quam  etiam  quasi  metropolim  consti- 
tuit  et  proprium  totius  Hiberniae  primatiae  locum.  Girald.  Cambr.  Topograph. 
Hibern.  distinct.  3.  cap.  16. 

f  Archiepiscopi  vero  in  Hibernia  nulli  fuerant ;  sed  tantum  se  episcopi  invi- 
cem  consecrabant :  donee  Johannes  Papyrio  Romanae  sedis  legatus,  non  multis 
retro  annis  advenit.  Hie  quatuor  pallia  in  Hiberniam  portavit,  &c.  Ibid, 
cap.  17. 


CHAP.   VIII.  BY    THE    ANCIENT    IRISH.  321 

the  pope's  legate  brought  four  palls  thither :"  whereupon 
some  of  our  chroniclers  after  him,  give  this  note  concern- 
ing Gelasius,  who  was  at  that  time  archbishop  of  Ar- 
magh, that  "  heg  is  said  to  have  been  the  first  archbi- 
shop, because  he  used  the  first  pall :  and  that  others  be- 
fore him  were  called  archbishops  and  primates  in  name 
only,  for  the  reverence  of  St.  Patrick,  as  the  apostle  of 
that  nation." 

And  indeed  it  might  seem,  that  the  complaint  made 
by  Anselm  in  his  letters  to  Muriardach  king  of  Ireland, 
that  "Bishopsh  here  were  consecrated  by  bishops  alone," 
might  somewhat  justify  the  truth  of  Giraldus  his  relation, 
if  we  did  not  find  a  further  complaint  there  also,  that  they 
were  often  "  ordained1  by  one  bishop  only."  But  as  this 
latter  argueth  not  the  want  of  a  competent  number  of 
bishops  in  the  land  (for,  as  we  shall  hear  presently,  they 
had  more  than  a  sufficient  number  of  such)  but  a  neglect 
of  the  observance  of  the  canon  provided  by  the  Nicene 
fathers  in  that  behalf:  so  can  it  not  rightly  be  inferred 
out  of  the  former,  that  we  had  no  archbishops  here  at  that 
time,  but  that  the  bishops  rather  did  fail  much  in  the 
canonical  respect  which  they  ought  to  shew  unto  their 
metropolitan.  For  that  the  Irish  had  their  archbishops 
(beside  many  other  pregnant  testimonies  that  might  be 
produced)  pope  Hildebrands  own  brief  doth  sufficiently 
manifest,  which  is  directed  "  tok  Terdeluachus  (or  Tir- 
lagh)  the  illustrious  king  of  Ireland,  the  Archbishops, 
bishops,    abbots,    nobles,    and    all    Christians    inhabiting 

*  Hie  primus  archiepiscopu.5  dicitur,  quia  primo  paffio  usus  est.  Alii  veto 
ante  ipsum  solo  nomine  archiepiscopi  et  primates  vocabantur  ;  ob  reverentiam 
et  honorem  Sancti  Patricii,  tanquam  apostoli  illius  gentis.  Pembrigius,  author. 
Annal.  Hibern.  a  Guil.  Camdeno  edit.  Thomas  Casajus  in  Chronic.  Hibern.  MS. 
ad  ami.  1 174. 

h  Episcopi  quoque  (qui  debent  esse  forma  et  exemplum  aliis  canonical  religio- 
nis)  inordinate,  sicut  audivimus,  aut  a  solis  episcopis,  aut  in  locis  ubi  ordinari 
non  debent,  consecrantur.     Anselm.  lib.  3.  epis'.  142. 

1  Dicitur,  ab  uno  episcopo  episcopum,  sicut  quemlibet  prcsbytcrum,  ordinari. 
Id.  ibid,  epist.  147. 

k  Terdeluacho  inclyto  regi  Hiberniae,  archiepiscopis,  episcopis,  abbatibus,  pro- 
ceribus,  omnibusque  Christian^  Hiberniam  inhabitantibus.  Gregor.  VH.  epist. 
ad  Hibern.  MS.  in  bibliotheca  Cotton. 


322  OF    THE    RELIGION    PROFESSED  CHAP.  VIII. 

Ireland."  And  for  the  archbishops  of  Armagh  in  parti- 
cular, it  appeareth  most  evidently  by  Bernard,  in  the  life 
of  Malachias,  that  they  were  so  far  from  being  metropo- 
litans and  primates  in  name  only,  that  they  exercised 
much  greater  authority  before  they  were  put  to  the 
charges  of  fetching  palls  from  Rome,  than  ever  they  did 
afterward;  and  that  they  did  not  only  consecrate  bi- 
shops, but  erected  also  new  bishopricks,  and  archbi- 
shopricks  too  sometimes,  according  as  they  thought  fit- 
ting. 

We  read  in  Nennius,  that  at  the  beginning  St.  Patrick 
founded1  here  three  hundred  and  sixty-five  churches,  and 
ordained  three  hundred  and  sixty-five  bishops,  beside 
three  thousand  presbyters.  In  process  of  time  the  number 
of  bishops  was  daily  "  multiplied™  according  to  the  plea- 
sure of  the  metropolitan,"  whereof  Bernard  doth  much 
complain,  and  that,  not  only  "  so  far,  that  every  Church 
almost  had  a  several  bishop,"  but  also  that  in  some 
"  towns'1  or  cities  there  were  ordained  more  than  one ;" 
yea  and  oftentimes  "  bishops0  were  made  without  any 
certain  place  at  all"  assigned  unto  them.  And  as  for 
the  erecting  of  new  archbishopricks,  if  we  believe  our 
legends,  "  King*1  Engus  and  St.  Patrick,  with  all  the  peo- 
ple, did  ordain,  that  in  the  city  and  see  of  Albeus  (which 
is  Emly,  now  annexed  to  Cashel)  should  be  the  archbi- 
shoprick    of  the  whole    province    of  Munster."     In   like 


1  Ecclesiasfundavit  ccclxv.  ordinavit  episcopos  eodeni  numero  ccclxv.  pres.- 
byteros  autem  usque  ad  tria  millia  ordinavit.     Nenn.  histor.  Brit.  MS. 

m  Mutabantur  et  multiplicabantur  episcopi  pro  libitu  metropolitan!  ;  ita  ut 
units  episcopatus  uno  non  esset  eontentus,  sed  singula?  pene  Eeclesise  singulos 
haberent  episcopos.  Bernard,  vit.  Malach. 

n  Quod  in  viiiis,  vel  civitatibus  plures  ordinantur.  Lanfranc.  epist.  ad  Ter- 
deluachum  regem  Ilibern.  apud  Baron,  arm.  1089.  num.  16.  Lanfranc.  op.  pag. 
320. 

°  Dieitur,  episcopos  in  terra  vestra  passim  eligi,  et  sine  certo  episcopatus  loco- 
constitui.     Anselm.  lib.  3.  epist.  147.  ad  Muriardachum  regem  Hibern. 

P  Rex  Engus  et  S.  Patricius,  cum  omni  populo,  ordinaverunt  archiepiscopa- 
tum  Mumeniae  in  civitate  et  in  sede  sancti  Albei,  qui  tunc  ab  eisdem  archiepis- 
copus  ordinatus  est,  per  seculum.  Ex  vita  S.  Declani.  Rex  Engus  et  Patricius 
ordinaverunt,  ut  in  civitate  et  cathedra  sancti  Albei  esset  archiepiscopatus  omnium 
JMemonensium  semper.     Ex  vita  S.  Albei. 


CHAP.    VIII.  BY    THE    ANCIENT    IRISH.  323 

manner  also,  "  Brandubh**  king  of  the  Lagenians,  with 
the  consent  as  well  of  the  laity  as  of  the  clergy,  did  ap- 
point that  in  the  city  of  Ferns  (which  was  the  see  of 
Moedog,  otherwise  called  Edanus)  should  be  the  archbi- 
shoprick  of  all  the  province  of  Leinster."  But  Bernard's 
testimony,  we  have  no  reason  not  to  believe,  relating  what 
was  known  to  be  done  in  his  own  very  time ;  that  Celsusr 
the  archbishop  of  Armagh,  "  had  of  the  new  constituted 
another  metropolitical  see,  but  subject  to  the  first  see,  and 
to  the  archbishop  thereof."  By  which  we  may  see  that 
in  the  erection  of  new  archbishopricks  and  bishopricks, 
all  things  were  here  done  at  home,  without  consulting  with 
the  see  of  Rome  for  the  matter. 

As  for  the  nomination  and  confirmation  of  the  archbi- 
shops and  bishops  themselves,  we  find  the  manner  ot 
advancing  St.  Livinus  to  his  archbishoprick  thus  laid 
down  by  Boniface  in  the  description  of  his  life.  When 
"  Menalchus5  the  archbishop  was  dead,  Calomagnus 
the  king  of  Scots,  and  the  troop  of  his  officers  with 
the  under  courtiers,  and  the  concourse  of  all  that 
country,  with  the  same  affection  of  heart  cried  out, 
that  the  holy  priest  Livinus  was  most  worthily  to  be  ad- 
vanced unto  the  honour  of  this  order.  The  king,  more 
devout  than  all  of  them,  consenting  thereunto,  three  or 
four   times  placed  the   blessed  man  in  the   chair  of  the 

i  Facta  synodo  magna  in  terra  Laginensium,  decrevit  rex  Brandubh,  et  tam 
laici  quam  «lerici,  ut  archiepiscopatus  omnium  Laginensium  semper  esset  in 
sede  et  cathedra  sancti  Moedog.  Et  tunc  sanctus  Moedog  a  inultis  catholicis 
consecratus  est  archiepiscopus.  Ex  vit.  S.  Edani.  A  rege  jam  Laginensium 
Brandubh  filio  Eathach  constitutum  est,  ut  archiepiscopatus  Laginensium  in 
civitate  sancti  Moedog  esset.  Ipsa  civitas  vocatur  Ferna,  quae  est  in  terra  gentis 
Kenselach.     Ex  vit.  S.  Molyng. 

r  Erat  et  altera  metropoliticasedes,  quern  de  novo  constituerat  Celsus,  primes 
tamen  sedi  et  illius  arehiepiscopo  subdita  tanquam  primati.  Bernard,  in  vita 
Malachiae. 

f  Illo  defuncto,  rex  Calomagnus,  et  ejus  Palatinorum  chorus  cum  suis  subau- 
licis,  totiusque  regionis  illius  confluentia,  pari  cordis  affectu  conclamaverunt,  sanc- 
tum sacerdotem  Livinum  in  honorem  hujus  ordinis  dignissime  sublimandum  fore. 
His  rex  omnibus  devotior  consentiens,  ter  quaterque  beatum  virum  in  cathedra 
archiepiscopatus  debito  honore,  Domino  jubente,  collocavit.  Bonifac.  vit. 
Livin. 


3L24  OF    THE    RELIGION    PROFESSED  CHAP.  VIIL 

archbishoprick  with  due  honour,  according  to  the  will  of 
the  Lord."  In  like  manner  also  did  king1  Ecgfrid  cause 
our  Cuthbert  to  be  ordained  bishop  of  the  church  of  Lan- 
disfarne  ;  and  king  Pipin  granted11  the  bishoprick  of  Salz- 
burgh  to  our  Vinrilius  :  and  Duke  Gunzo  would  have 
conferred'7  the  bishoprick  of  Constance  upon  our  Gallus, 
but  that  he  refused  it,  and  caused31  another  upon  his  re- 
commendation to  be  preferred  thereunto. 

In  the  book  of  Landaff,  which  is  called  Tilo  (either 
from  Teliau  the  second  bishop  of  that  place,  whose  life  is 
largely  there  described,  or  rather  from  the  place  itself, 
which  of  old  was  called  Teiloy)  we  read  that  Germanus 
and  Lupus  didz  consecrate  chief  doctor  over  all  the  Bri- 
tons inhabiting  the  right  side  of  Britain,  St.  Dubricius, 
being  chosen  archbishop  by  the  king  and  all  the  diocese ; 
and  that  by  the  grant  of  Mouric  the  king,  the  nobility, 
clergy,  and  the  people,  they  appointed  his  episcopal  see 
to  be  at  Landaff;  that  Oudoceusa,  the  third  bishop  after 

'  Rex  Eegfridus  episcopum  fecit  ordinari  Lindisfarnensium  ecclesiae  viruna 
sanctum  et  venerabilem  Cuthbertum.  Bed.  lib.  4.  hist.  cap.  27.  et  vit.  Cuthbert. 
cap.  24. 

11  Episcopatum  Salzburgensem,  pro  debitoregiee  mngnificentiae,  sancto  conces- 
sit Virgilio.  Vit.  episc.  Salisburgens.  torn.  2.  Antiqu.  lect.  Henr.  Canis.  pag. 
-259. et  torn.  6.  pag.  1174. 

w  Walafrid.  Strab.  vit.  Gall.  lib.  1.  cap.  16,  17,  19,  20. 

x  Theodor.  Campidonens.  vel  quicunque  author  f'uit  vitae  Magni.  lib.  1.  cap. 
8.  edit.  Goldasti.  10.  Canisii. 

y  In  the  laws  of  Howel  Dha  it  is  named  Ecclesia  Teilau  :  and  so  in  Caradoc 
of  Lhancarvans  chronicle  of  Wales,  pag.  94.  Joseph  is  called  Bishop  of  Teilo,   or 

Landaff. 

z  Super  omnes  Britannos  dextralis  partis  Britanniee  B.  Dubricium  summum 
doctorem,  a  rege  et  ab  omni  parochia  electum  archiepiscopum,  consecraverunt. 
Hac  dignitate  ei  a  Germano  et  Lupo  data  ;  constituerunt  ei  episcopalem  sedem 
concessu  Mourici  regis,  principum,  cleri  et  populi,  apud  Podium  Lantavi.  Lib. 
Ecclesia;  Landavensis,  MS. 

a  Electione  cleri  et  populi  succedit  in  episcopatu  Landavensis  Ecclesise,  electione 
cleri  Mercguiui  et  Elgoreti  et  Gunnuini  magistri  ;  et  trium  abbatum,  Cargen  ab- 
bntis  Ilduti,C'oncenn  abbatis  Catmaili,  Cetnig  abbatis  Docguinni  ;  laicorum,  regis 
Mourici,  et  filiornm  Athruis  et  Idnerth,  Guidgen  et  Cetiau,  Brogmail,  Gendoc, 
Louhonerd,  Catgualatyr,  et  omnium  principum  totius  parochia?.  Missus  est  S. 
Oudoceus  cum  clericis  suis  praedictis  (Merchui  et  Elguoret  et  Gunubui)  cum  le- 
gatis  trium  abbatum  et  regis  et  principum,  ad  Dorobornensem  civitatem  ad  bea- 
tum  archiepiscopum  ;  ubi  sacratus  est  Ecclesia;  Landaviee  in  lionore  S.  Petri  fun- 
datse,     Ibid. 


CHAP.  VIII.  BY    THE    ANCIENT    IRISH.  #25 

him,  being  elected  by  king  Mouric,  and  the  chief  of  the 
clergy  and  laity  of  the  whole  diocese,  was  by  them  sent  to 
the  archbishop  of  Canterbury  for  his  consecration ;  that 
Gucaunusb,  the  twenty-sixth  bishop  of  that  church,  was 
consecrated  by  Dunstan  archbishop  of  Canterbury,  the 
pastoral  staff  being  given  him  in  the  court  by  Edgar  chief 
king  of  the  English ;  that  next  after  him,  inc  the  year 
DCCCCLXXXIII.  election  being  made  by  the  kings 
and  the  whole  clergy  and  people  of  Glamorgan,  and 
the  pastoral  staff  given  in  the  court  by  Ethelred  chief 
king  of  the  English  ;  Bledri  was  consecrated  by  the  arch- 
bishop of  Canterbury,  who  is  there  named  Albricus, 
though,  in  truth,  at  the  year  here  assigned,  Dunstan  did 
still  hold  the  place  ;  and  that  after  his  decease  in  the  year 
MXXII.  byd  the  election  of  the  people  and  clergy  of 
Landaff  and  the  kings  of  the  Britons  (namely  king  Ri- 
derch  that  reigned  at  that  time  through  all  Wales,  and 
Hivel  the  substitute  of  the  king  of  Glamorgan)  Joseph 
was  consecrated  bishop  by  .ZElnod  archbishop  of  Canter- 
bury, at  the  word  of  Cnut  king  of  England,  in  whose  court 
the  pastoral  staff  was  given  unto  him. 

Here  in   Ireland   much  after   the    same  manner,   Mr. 
Campion  himself  setteth  down,    that  "  toe  the   monarch 


b  dcccclxxxii.  (vel  DCCCLXXII.  potius)  incarnationis  Domini  anno,  Gucaunus 
episcopus  Landaviae  eonsecratus  a  metropolitano  Dunstano  Dorobornensis  Eccle- 
sise  archiepiscopo,  data  sibi  virga  pastorali  in  regali  curia  a  summo  rege  Anglo- 
rum  ./Etgaro.     Lib.  Eccles.  Landav. 

c  DCCCCLxxxin.  anno,  electione  facta  regum  Morcannue,  Ouein  videlicet  et 
Idguallaun,  Catell  et  Cinuin  filiorum  Morcantben,  Rotri  et  Grifud  filiorum  Eli- 
red,  et  totius  cleri  et  populi  Morcannue  infra  bortum  Taratir  in  Gui  et  hortum 
Tivi  positi :  et  dato  sibi  baculo  in  regali  curia  a  summo  rege  Anglorum  Adelredo, 
et  a  metropolitano  Dorobornensis  Ecclesiae  Albrico  arcbiepiscopo,  Bledri  episco- 
pus Landaviae  eonsecratus  est ;  et  MXXII.  anno  incarnationis  Domini,  or.dina- 
tionis  suae  autem  39°  anno,  migravit  ad  Dominum.      Ibid. 

d  MXXII.  anno  incarnationis  Domini,  eonsecratus  est  Joseph  episcopus  Landaviae, 
Cantuariaea  metropolitano  Dorobornensis  Ecclesiae  jElnod  arcbiepiscopo,  inkalen- 
dis  Octobris,  et  in  primo  (vel  XVI.  potius)  anno  Cycli  decennovennalis,  verbo  regis 
Anglorum  Cnut,  et  dato  sibi  baculo  in  curia  illius  :  electione  populi  et  cleri  Lan- 
daviae, et  regum  Britannia;,  regis  videlicet  Riderch  regnantis  per  totam  Ouabain 
tunc  tempore,  et  Hivel  subrcguli  regis  Morcannue  infra  hortum  Taratir  in  Gui 
et  hortum  Tivi  regnantis.     Ibid. 

''  Edm.  Campion.  Histor.  Hibern.  lib.  1.  cap.  ult.  ad  annum  'J48. 


o26  OF    THE    RELIGION    PROFESSED  CHAP.  VIII. 

was  granted  a  negative  in  the  nomination  of  bishops  at 
every  vacation :  the  clergy  and  laity  of  the  diocese  recom- 
mending him  to  their  king,  the  king  to  the  monarch,  the 
monarch  to  the  archbishop  of  Canterbury."  Although 
this  last  clause  be  wrongly  extended  by  him  to  the  bishops 
of  the  whole  land,  which  properly  belonged  to  the  Ost- 
mann  strangers,  that  possessed  the  threef  cities  of  Dublin, 
Waterford,  and  Limerick.  For  these  being  a  colony  of 
the  Norwegians  and  Livonians,  and  so  countrymen  to  the 
Normans,  when  they  had  seen  England  subdued  by  the 
Conqueror,  and  Normans  advanced  to  the  chief  archbi- 
shoprick  there,  would  needs  now  assume  to  themselves 
the  name  of  Normans5  also,  and  cause  their  bishops  to  re- 
ceive their  consecration  from  no  other  metropolitan  but 
the  archbishop  of  Canterbury.  And  forasmuch  as  they 
were  confined  within  the  walls  of  their  own  cities,  the 
bishops  which  they  made  had  no  other  diocese  to  exercise 
their  jurisdiction  in,  but  only  the  bare  circuit  of  those 
cities.  Whereupon  we  find  a  certificate  made  unto  pope 
Innocent  the  third  in  the  year  MCCXVI.  by  the  archbi- 
shop of  Tuam  and  his  suffragans  ;  that  "  Johnh  Papiron, 
the  legate  of  the  Church  of  Rome,  coming  into  Ireland, 
found  that  Dublin  indeed  had  a  bishop,  but  such  a  one 
as  did  exercise  his  episcopal  office  within  the  walls  only." 
The  first  bishop  which  they  had  in  Dublin,  as  it  ap- 
peareth  by  the  records  of  that  church,  was  one  Donatus, 
or  Dunanus,  as  others  call  him :  upon  whose  death,  in  the 
year  MLXXIV.  Gothric5  their  king,  with  the  consent  of 
the  clergy  and  people  of  Dublin,  chose  one  Patrick  for 


f  Girald.  Cambrens.  Topograph.  Hibern.  distinct.  3.  cap.  43. 

8  Eodem  tempore  Norwagenses  sive  Ostmanni,  qui  civitates  Hiberniae  et  ma- 
ritima  occupaverunt,  Normanni  vocati  sunt.     Annal.  Dublin,  ad  ann.  1095. 

h  Dominus  Johannes  Papiron  legatus  Romanae  Ecclesiae  veniens  in  Hiber- 
niam,  invenit  Dublin  episcopum  habentem,  qui  tantum  intra  muros  episcopale 
officium  exercebat.  Testimon.  Tuamens.  archiepisc.  in  registro  Dublin,  archie- 
pisc.  et  nigro  libro  Ecclesiae  S.  Trinitatis. 

'  Ad  regimen  Dublinensis  Ecclesiae  Lanfrancus  archiepiscopus  Cantuariae,  pe- 
tente  Goderico  rege,  Dubliniensis  Ecclesiae  populo  et  clero  consentientibus  et  eli- 
gentibus,  in  ecclesia  sancti  Pauli  Londin.  Patricium  sacravit  Antistitem.  Annal. 
Dublin,  ad  annum  1074. 


CHAP.  VIII.  BY    THE    ANCIENT    IRISH.  327 

their  bishop,  and  directed  him  into  England  to  be  conse- 
crated by  Lanfranc  archbishop  of  Canterbury  :  who  sent 
him  back  with  commendatory  lettersk  as  well  to  the  said 
Gothric  king  of  the  Ostmans,  as  to  Terdeluacus  the  chief 
king  or  monarch  of  the  Irish.  Hereupon,  after  the  de- 
cease of  this  Patrick,  in1  the  year  MLXXXV.  the  same 
Terdeluacus  and  the  bishops  of  Ireland  joined  with  the 
clergy  and  people  of  Dublin  in  the  election  of  Donatus, 
one  of  Lanfranc's  own  monks  in  Canterbury,  who  was  by 
him  there  also  consecrated.  Then  when  he  died,  in  the  year 
MLXXXXV.  his  nephew  Samuel,  a  monk  of  St.  Alban's 
but  born  in  Ireland,  was  chosen"1  bishop  in  his  place  by 
Murierdach  king  of  Ireland,  and  the  clergy  and  people  of 
the  city :  by  whose  common  decree  he  was  also  sent  unto 
Anselm  archbishop  of  Canterbury  for  his  consecration. 
Not  long  after3  the  Waterfordians,  following  the  example 
of  the  Dublinians,  erected  a  bishoprick  among  themselves, 
and"  sent  their  new  bishop  to  Canterbury  for  his  consecra- 
tion ;  the  manner  of  whose  election  the  clergy  and  people 
of  Waterford,  in  the  letters  which  they  wrote  at  that  time 
unto  Anselm,  do  thus  intimate  :  "  We0  and  our  king  Mur- 
chertach,  and  Dofnald  the  bishop,  and  Dermeth  our  cap- 
tain, the  king's  brother,  have  made  choice  of  this  priest 
Malchus,  a  monk  of  Walkeline  bishop  of  Winchester;" 
the  same  man,  without  doubt,  who  was  afterward  pro- 
moted to  the  bishoprick  of  Lismore,  so  much  commended 
by  Bernard  in  the  life  of  Malachias. 


k  Habentur  apud  Baron,  ami.  1089.  num.  12.  et  15. 

1  Anno  Dom.  1085.  Lanfrancus  archiepiscopus  Cantuar.  ad  regimen  Duhli- 
nensis  Ecclesise  sacravit  Donatum  monasterii  sui  monachum  in  sede  mclropoli 
Cantuar.  petentibus  atque  eligentibus  cum  Terdeluaco  Hiberniac  rcgc,  et  episco- 
pis  Hiberniae  regionis,  atque  elero  et  populo  prsefatae  civitatis.  Annal.  Dub- 
lin. 

m  A  rege  Hiberniae,  Murierdach  nomine,  necnon  a  clero  et  populo  in  episco- 
patum  ipsius  civitatis  electus  est;  atque  ad  Anselmum,  juxta  morem  antiquum, 
sacrandus  cum  communi  decreto  directus.  Eadmer.  histor.  Navor.  lib.  2. 
pag.  34. 

n  Ibid.  pag.  36. 

°  Nos  et  rex  noster  Murchertachus,  et  episcopus  Dofnaldus,  ct  Dermeth  dux 
noster  frater  regis,  elegimus  hunc  presbyterum  Malchum  Walkelini  Wintonien- 
sis  episcopi  monachum,  nobis  sufficientissimc  cognitum,  &c. 


328  OF    THE    RELIGION    PROFESSED  CHAP.  VIII. 

The  last  bishop  of  Dublin  in  the  year  MCXXII.  was 
sent  unto  Ansehn's  next  successor  for  his  consecration ; 
touching  which  1  have  seen  this  writ  of  king  Henry  the 
first,  directed  unto  him : 

"  Henricus  Rex  Anglise,  Radulpho  Cantuariensi  archi- 
episcopo,  salutem.  Mandavit1'  mihi  rex  Hiberniae 
per  breve  suum,  et  burgenses  Dublinise,  quod  elege- 
runt  hunc  Gregorium  in  episcopum,  et  eum  tibi 
mittunt  consecrandum.  Unde  tibi  mando,  ut  peti- 
tioni  eorum  satisfaciens,  ejus  consecrationem  sine  di- 
latione  expleas.  Teste  Ranulpho  Cancellario  apud 
Windelsor." 

"  Henry  king  of  England,  to  Ralph  archbishop  of 
Canterbury,  greeting.  The  king  of  Ireland  hath 
intimated  unto  me  by  his  writ,  and  the  burgesses  of 
Dublin,  that  they  have  chosen  this  Gregory  for  their 
bishop,  and  send  him  unto  you  to  be  consecrated. 
Wherefore  I  wish  you,  that  satisfying  their  request, 
you  perform  his  consecration  without  delay.  Wit- 
ness Ranulph  our  chancellor  at  Windsor." 

All  the  burgesses  of  Dublin  likewise,  and  the  whole  as- 
sembly of  the  clergy,  directed  their  joint  letters  to  the 
archbishop  of  Canterbury  the  same  time  :  wherein  among 
other  things  they  write  thus :  "  Knowq  you  for  verity, 
that  the  bishops  of  Ireland  have  great  indignation  toward 
us,  and  that  bishop  most  of  all  that  dwelleth  at  Armagh  : 
because  we  will  not  obey  their  ordination,  but  will  always 
be  under  your  government."  Whereby  we  may  see,  that 
as  the  Ostmans  were  desirous  to  sever  themselves  from  the 


P  Ut  apud  Graecos  KeXtib),  non  est  semper  StmroriKt)  XiSif,  quemadmodum 
ad  Iliad.  X.  notatum  est  ab  Eustathio  (pag.  884.  et  831.  edit.  Roman.)  sed  ali- 
quando  respondet  Tip  a^wvu  Kai  r<jj  otijiaivuv.  ita  et  vox  Mando,  apud  Latinos 
mediae  setatis  scriptores ;  ut  apud  Vincentium,  verbi  gratia,  lib.  30.  Specul.  His- 
voiial.  cap.  130.  "  humiliter  ei  mandaverunt."  et  hoc  in  loco. 

Sciatis  vosrevera,  quod  episcopi  Hiberniae  maximum  zelum  erga  nos  habent, 
et  maxime  ille  episcopus  qui  habitat  Ardimachae  :  quia  nos  nolumus  obedire 
eorum  ordinationi,  sed  semper  sub  vestro  dominio  esse  volumus.  MS.  ad  calcem 
collectionis  Isiclori  Mercatoris,  in  bibliotheca  Cottoniana. 


CHAP.  VIII.  BY    THE    ANCIENT    IRISH.  fJ29 

Irish,  and  to  be  esteemed  Normans  rather :  so  the  Irish 
bishops  on  the  other  side,  howsoever  they  digested  in 
some  sort  the  recourse  which  they  had  to  Lanfranc  and 
Anselm  (who  were  two  of  the  most  famous  men  in  their 
times,  and  with  whom  they  themselves  were  desirous  to 
hold  all  good  correspondence)  yet  could  they  not  well 
brook  this  continuation  of  their  dependance  upon  a  me- 
tropolitan of  another  kingdom,  which  they  conceived  to 
be  somewhat  derogatory  to  the  dignity  of  their  own  pri- 
mate. But  this  jealousy  continued  not  long,  for  this  same 
Gregory  being  afterwards  made  archbishop  of  Dublin, 
and  the  bishopricks  here  settled  by  Johannes  Paparo, 
as  well  they  of  Dublin,  as  the  others  of  Waterford  and 
Limerick  (for  they  also  had  one  Patrick  consecrated 
bishop  unto  them  by  Theobald  archbishop  of  Canterbury) 
did  ever  after  that  time  cease  to  have  any  relation  unto  the 
see  of  Canterbury. 

And  now  to  go  forward  :  as  the  kings  and  people  of  this 
land  in  those  elder  times  kept  the  nomination  of  their 
archbishops  and  bishops  in  their  own  hands,  and  de- 
pended not  upon  the  pope's  provisions  that  way :  so  do 
we  not  find  by  any  approved  record  of  antiquity,  that  any 
visitations  of  the  clergy  were  held  here  in  the  pope's 
name,  much  less  that  any  indulgences  were  sought  for  by 
our  people  at  his  hands.  For,  as  for  the  charter1  of  St. 
Patrick,  by  some  entitled,  De  antiquitate  Avalonica, 
wherein  Phaganuss  and  Deruvianus  are  said  to  have  pur- 
chased ten  or  thirty  years  of  indulgences  from  pope 
Eleutherius ;  and  St.  Patrick  himself  to  have  procured 
twelve  years  in  his  time  from  pope  Celestinus,  it  might 
easily  be  demonstrated  (if  this  were  a  place  for  it) 
that  it  is  a  mere  figment,  devised  by  the  monks  of 
Glastenbury.  Neither  do  I  well  know,  what  credit  is 
to    be    given  unto  that  straggling  sentence,  which  I  find 

r  Charta  S.  Patrieii,  in  Gulielmi  Malmesburiensis  libello,  de  antiquitate  Glas- 
toniensis  Ecclesiae.  MS. 

s  In  scriptis  recentioribus  inveni,  quod  sancti  Phaganus  et  Deruvianus  per- 
quisierant  ab  Eleutherio  papa,  qui  eos  miserat,  X.  (al.  XXX.)  annos  indulgentiae. 
Et  ego  frater  Patricius  a  piae  memorise  Celestino  papa  XII.  annos  tempore  meo 
acquisivi.    Ibid. 


330  OF    THE    RELIGION    PROFESSED  CHAP.  Vltl. 

ascribed  unto  the  same  author.  "  If1  any  questions  do 
arise  in  this  island,  let  them  be  referred  to  the  See  apos- 
tolic;" or  that  other  decree,  attributed  to  Auxilius,  Pa- 
tricius,  Secundinus  and  Benignus.  "  Whensoever"  any 
cause  that  is  very  difficult,  and  unknown  unto  all  the 
judges  of  the  Scotish  nations,  shall  arise  ;  it  is  rightly  to 
be  referred  to  the  See  of  the  archbishop  of  the  Irish,  (to 
wit,  Patrick)  and  to  the  examination  of  the  prelate  there- 
of. But  if  there,  by  him  and  his  wise  men,  a  cause  of  this 
nature  cannot  easily  be  made  up,  we  have  decreed,  it 
shall  be  sent  to  the  see  apostolic  :  that  is  to  say,  to  the 
chair  of  the  apostle  Peter,  which  hath  the  authority  of  the 
city  of  Rome."  Only  this  I  will  say,  that  as  it  is  most 
likely  that  St.  Patrick  had  a  special  regard  unto  the 
Church  of  Rome,  from  whence  he  was  sent  for  the  con- 
version of  this  island  :  so  if  I  myself  had  lived  in  his  days, 
for  the  resolution  of  a  doubtful  question  I  should  as  wil- 
lingly have  listened  to  the  judgment  of  the  Church  of 
Rome,  as  to  the  determination  of  any  church  in  the  whole 
world ;  so  reverend  an  estimation  have  I  of  the  integrity 
of  that  church,  as  it  stood  in  those  good  days.  But  that 
St.  Patrick  was  of  opinion,  that  the  Church  of  Rome  was 
sure  ever  afterward  to  continue  in  that  good  estate,  and 
that  there  was  a  perpetual  privilege  annexed  unto  that 
see,  that  it  should  never  err  in  judgment,  or  that  the 
pope's  sentences  were  always  to  be  held  as  infallible  ora- 
cles, that  will  I  never  believe  ;  sure  I  am,  that  my  coun- 
trymen after  him  were  of  a  far  other  belief,  who  were  so 
far  from  submitting  themselves  in  this  sort  to  whatsoever 
should  proceed  from  the  see  of  Rome,  that  they  often- 

1  Patricius  ait.  Si  qua  questiones  in  hac  insula  oriantur,  ad  sedem  apostoli- 
cam  referantur.  Vet.  Collect,  canontim,  bibliothecae  Cottonianae,  cujus  initium  : 
Synodicorum  exemplariorum  innumerositatem  conspiciens. 

u  Qusecunque  causa  valde  difficilis  exorta  fuerit,  atque  ignota  cunctis  Scotorum 
gentium  judiciis  ;  ad  cathedram  archiepiscopi  Hibernensium  (id  est,  Patricii) 
atque  hujus  antistitis  examinationem  recte  referenda.  Si  vero  in  ilia,  cum  suis 
sapientibus,  facile  sanari  non  poterit  talis  causa  praedictse  negotiationis  :  ad  sedem 
apostolicam  decrevimus  esse  mittendam ;  id  est,  ad  Petri  apostoli  cathedram, 
auctoritatem  Roma  urbis  habentem.  Hi  sunt  qui  de  hoc  decreverunt  :  id  est, 
Auxilius,  Patricius,  Secundinus,  Benignus.     Vet.  Codex  Ecclesiae  Armachanas. 


CHAP.  Vin.  BY    THE    ANCIENT    IRISH.  Sol 

times  stood  out  against  it,  when  they  had  little  cause  so  to 
do.  For  proof  whereof  I  need  to  seek  no  further  than  to 
those  very  allegations  which  have  been  lately  urged  for 
maintenance  of  the  supremacy  of  the  pope  and  Church  of 
Rome  in  this  country. 

First,  Mr.  Coppinger  cometh  upon  us,  with  this  wise 
question :  "  Wasw  not  Ireland,  among  other  countries,  ab- 
solved from  the  Pelagian  heresy  by  the  Church  of  Rome, 
as  Caesar  Baronius  writeth?"  then  he  setteth  down  the 
copy  of  St.  Gregory's  epistlex,  in  answer  unto  the  Irish 
bishops  that  submitted  themselves  unto  him;  and  con- 
cludeth  in  the  end,  that  "  the  bishops  of  Ireland  being 
infected  with  the  Pelagian  error,  sought  absolution  first 
of  Pelagius  the  pope;  but  the  same  was  not  effectually 
done  until  St.  Gregory  did  it."  But  in  all  this,  he  doth 
nothing  else  but  betray  his  own  ignorance.  For  neither  can 
he  shew  it  in  Caesar  Baronius  or  in  any  other  author  what- 
soever, that  the  Irish  bishops  did  ever  seek  absolution  from 
pope  Pelagius ;  or  that  the  one  had  to  deal  in  any  busi- 
ness at  all  with  the  other.  Neither  yet  can  he  shew  that 
ever  they  had  to  do  with  St.  Gregory  in  any  matter  that 
did  concern  the  Pelagian  heresy,  for  these  be  dreams  of 
Coppinger's  own  idle  head.  The  epistle  of  St.  Gregory 
dealeth  only  with  the  controversy  of  the  three  chapters, 
which  were  condemned  by  the  fifth  general  council, 
whereof  Baronius  writeth  thus :  "  Ally  the  bishops  that 
were  in  Ireland,  with  most  earnest  study,  rose  up  jointly 
for  the  defence  of  the  three  chapters.  And  when  they 
perceived  that  the  Church  of  Rome  did  both  receive  the 
condemnation  of  the  three  chapters,  and  strengthen  the 


"  Copping.  Mnemosynum  to  the  Catholicks  of  Ireland,  lib.  2.  cap.  3. 

x  Gregor.  lib.  2.  epist.  51.  op.  torn.  2.  pag.  614. 

y  Ardentissimo  studio  pro  trium  capitulorum  defcnsione,  junctis  animis  om- 
nes  qui  in  Hibernia  erant  episcopi,  insurrexere.  Addiderunt  et  illud  nefas,  ut 
cum  percepissent  Romanam  Ecclesiam  aeque  suscepisse  trium  damnationum  capi- 
tulorum, atque  suo  consensu  quintam  synodum  roborasse  :  ab  eadem  pariter  re- 
silierint,  atque  reliquis  qui  vel  in  Italia,  vel  in  Africa,  aliisve  regionibus  erant 
schismaticis  inhaeserint ;  fiducia  ilia  vana  erecti,  quod  pro  fide  catholica  starent, 
cum  quae  essent  in  concilio  Chalcedonensi  statuta  defenderent.  Baron.  Anna], 
torn.  7.  ann.  566.  num.  21. 


332  OF    THE    RELIGION    PROFESSED  CHAP.  VIII. 

fifth  synod  with  her  consent;  they  departed  from  her,  and 
clave  to  the  rest  of  the  schismatics  that  were  either  in 
Italy,  or  in  Africa,  or  in  other  countries ;  animated  with 
that  vain  confidence,  that  they  did  stand  for  the  Catholic 
faith,  while  they  defended  those  things  that  were  con- 
cluded in  the  council  of  Chalcedon."  And  "  soz  much 
the  more  fixedly  (saith  he)  did  they  cleave  to  their  error, 
hecause  whatsoever  Italy  did  suffer  hy  commotions  of  war, 
by  famine  or  pestilence,  all  these  unhappy  things  they 
thought  did  therefore  befall  unto  it,  because  it  had  un- 
dertaken to  fight  for  the  fifth  synod  against  the  council  of 
Chalcedon." 

Thus  far  Baronius  :  out  of  whose  narration  this  may  be 
collected,  that  the  bishops  of  Ireland  did  not  take  all  the 
resolutions  of  the  Church  of  Rome  for  undoubted  oracles ; 
but  when  they  thought  that  they  had  better  reason  on  their 
sides,  they  preferred  the  judgment  of  other  churches 
before  it.  Wherein  how  peremptory  they  were,  when 
they  wrote  unto  St.  Gregory  of  the  matter,  may  easily  be 
perceived  by  these  parcels  of  the  answer,  which  he  re- 
turned unto  their  letters:  "  Thea  first  entry  of  your  epis- 
tle hath  notified,  that  you  suffer  a  grievous  persecution : 
which  persecution  indeed,  when  it  is  not  sustained  for  a 
reasonable  cause,  doth  profit  nothing  unto  salvation;" 
and  "  thereforeb  it  is  very  unfit  that  you  should  glory  of 
that  persecution,  as  you  call  it,  by  which  it  is  certain  you 
cannot   be    promoted  to  everlasting   rewards."      "  And' 


1  Sed  eo  fixius  inherent  errori,  cum  quaecunque  Italia  passa  sit  bellorum 
motibus,  fame,  vel  pestilentia,  ea  ex  causa  illi  cuucta  infausta  accidisse  putarent, 
quod  pro  quinta  synodo  adversus  Chalcedonense  concilium  praelium  suscepisset. 
Baron,  annal.  torn.  7.  aim.  566.  num.  21. 

a  Prima  itaque  epistolae  vestrae  frons,  gravem  vos  pati  persecutionem  innotuit. 
Qua  quidem  persecutio  dum  non  rationabiliter  sustinetur,  nequaquam  proficit  ad 
salutem.     Gregor.  Regist.  lib.  2.  epist.  51.  op.  torn.  2.  pag.  605. 

b  Dum  igitur  itasit,  incongruum  nimis  est  de  ea  vos,  quam  dicitis,  persecu- 
tione  gloriari,  per  quam  vos  constat  ad  aeterna  praemia  minime  provehi.     Ibid. 

c  Quod  autemscribitis,quia  ex  illo  tempore  inter  alias  provincias  maxime  flagel- 
letur  Italia;  non  hoc  ad  ejus  debetis  intorquere  opprobrium  :  quoniam  scriptum 
est ;  Quern  diligit  Dominus,  castigat,  flagellat  autem  omnem  filium  quem  recipit. 
Ibid. 


CHAP.  VIII.  BY    THE    ANCIENT    IRISH.  333 

whereas  you  write,  that  since  that  time,  among  other  pro- 
vinces, Italy  hath  been  most  afflicted;  you  ought  not  to 
object  that  unto  it  as  a  reproach,  because  it  is  written, 
Whom  the  Lord  loveth  he  chasteneth,  and  scourgeth 
every  son  that  he  receiueth."  Then  having  spoken  of  the 
book  that  pope  Pelagius  did  write  of  this  controversy 
(which  indeed  was  penned  by  Gregory  himself),  he  addeth, 
"  Ifd  after  the  reading  of  this  book  you  will  persist  in 
that  deliberation,  wherein  now  you  are,  without  doubt 
you  shew  that  you  give  yourselves  to  be  ruled  not  by 
reason,  but  by  obstinacy."  By  all  which  you  may  see, 
what  credit  is  to  be  given  unto  the  man  who  would  bear 
us  in  hand,  that  this  epistle  of  St.  Gregory  was  sent  as  an 
answer  unto  the  bishops  of  Ireland  that  did  submit  them- 
selves unto  him :  whereas  (to  say  nothing  of  the  copies", 
wherein  this  epistle  is  noted  to  have  been  written  to  the 
bishops  of  Iberia,  and  not  in  Hibernia)  the  least  argument 
of  any  submission  doth  not  appear  in  any  part  of  that 
epistle ;  but  the  whole  course  of  it  doth  clearly  manifest 
the  flat  contrary. 

In  the  next  place  steppeth  forth  O'Sullevan  Beare,  who 
in  his  Catholic  history  of  Ireland  would  have  us  take 
knowledge  of  this,  that  "  whenf  the  Irish  doctors  did  not 
agree  together  upon  great  questions  of  faith,  or  did  hear 
of  any  new  doctrine  brought  from  abroad,  they  were  wont 
to  consult  with  the  bishop  of  Rome,  the  oracle  of  truth." 
That  they  consulted  with  the  bishop  of  Home  when  dif- 
ficult questions  did  arise,  we  easily  grant;  but  that  they 
thought  they  were  bound  in  conscience  to  stand  to  his 
judgment,  whatsoever  it  should  be,  and  to  entertain  all 

d  Porroautem  si  post  hujus  libri  lectionem  in  ea,  qua  estis,  volueritis  delibe- 
ratione  persistere  ;  sine  dubio  non  rationi  operam,  sed  obstinationi  vos  dare  mon- 
stratis.     Greg.  Regist.  lib.  2.  epist.  51.  op.  torn.  2.  pag.  616. 

c  Vid.  Roman,  correct,  in  Gratian.  de  consecrat.  distinct.  4.  cap.  144.  Ab 
atitiqua. 

1  Quando  vero  doctores  Ibernici  de  gravibus  fidei  quaestionibus  minime  con- 
sentiebant,  vel  aliquid  novi  dogmatis  peregrc  allati  audiebant  ;  soliti  erant  Ro- 
manum  pontificem  veritatis  oraculum  consulere.  Philip  O'Sullevan.  Bear.  hist. 
Catholic.  Ibern.  torn.  1.  lib.  4.  cap.  C. 

VOL.  IV.  Z 


334  OF    THE    RELIGION    PROFESSED  CHAP.  VIII. 

his  resolutions  as  certain  oracles  of  truth,  is  the  point 
that  we  would  fain  see  proved.  For  this  he  telleth  us, 
that  "  when8  questions  and  disputations  did  arise  here 
concerning  the  time  of  Easter  and  the  Pelagian  heresy, 
the  doctors  of  Ireland  referred  the  matter  unto  the  see 
apostolic.  Whereupon,  the  error  of  Pelagius  is  report- 
ed to  have  found  no  patron  or  maintainer  in  Ireland; 
and  the  common  course  of  celebrating  Easter  was  em- 
braced both  by  the  northern  Irish  and  by  the  Picts  and 
Britons,  as  soon  as  they  understood  the  rite  of  the  Roman 
Church  :  whicli  (saith  he)  doth  not  obscurely  appear  by 
the  two  heads  of  the  apostolic  letters  related  by  BedeV 

But  that  those  apostolic  letters  (as  he  calleth  them)  had 
that  success  which  he  talketh  of,  appeareth  neither  plainly 
nor  obscurely  by  Bede,  or  any  other  authority  whatsoever. 
"  The  error  of  Pelagius,"  saith  he,  "  is  reported  to  have 
found  no  patron  or  maintainer  in  Ireland."  But  who  is 
he  that  reporteth  so,  beside  Philip  O'Sullevan?  a  worthy 
author  to  ground  a  report  of  antiquity  upon :  who  in  re- 
lating the  matters  that  fell  out  in  his  own  time,  discovereth 
himself  to  be  as  egregious  a  liar  as  any  (I  verily  think) 
that  this  day  breatheth  in  Christendom,  The  apostolic 
letters  he  speaketh  of  were  written  (as  before  hath  been 
touched)  in  the  year  of  our  Lord  DCXXXIX.  during  the 
vacancy  of  the  Roman  see,  upon  the  death  of  Severinus. 
Our  countryman  Kilianus  repaired  to  Rome  forty-seven 
years  after  that,  and  was  ordained  bishop  there  by  pope 
Conon  in  the  year  DCLXXXVI.  The  reason  of  his 
coming  thither  is  thus  laid  down  by  Egilwardus,  or  who- 


S  Namque  tie  tempore  agendi  Paschatis  solennia  (de  quo  alise  quoque  Catliolicae 
gentes  ssepe  ambegerunt)  et  de  Pelagiana  hreresi  ubi  fuit  in  quaestionem  disputa- 
tionemque  deducta ;  doctores  Iberni  ad  sedem  apostolicam  retulerunt.  Ac  ita 
miseri  Pelagii  error  nullum  in  Ibernia  patronum  vel  assertorem  invenisse  fertur; 
vel  insulse  aditu  interclusus,  vel  ab  ea  protinus  explosus,  ubi  contagiosam  faciem 
aperuit,  seseque  cognoscendum  prsebuit :  et  ratio  communis  et  ab  Ecclesia  usitata 
ceiebrandi  redivivi  Domini  festum  ab  australibus  Ibernis  fuit  semper  observata; 
et  a  septentrionalibus  quoque  etPictis  et  Britonibus,  qui  doctoribus  Ibernis  fidem 
acceperunt,  amplexa,  ubi  Ecclesice  Romance  ritum  cognoverunt.  Quod  ex  apos- 
tolicarum  literarum  duplici  capite  a  Beda  relato  non  obscure  constat.  O'Sullevan. 
Bear.  hist.  Cathol.  Ibem.  torn.  1.  lib.  4.  cap.  C.  h  lib.  2.  cap.  19. 


CHAP.  VIII.  BY   THE    ANCIENT    IRISH.  335 

ever  else  was  the  author  of  his  life.  "  For1  Ireland  had 
been  of  old  defiled  with  the  Pelagian  heresy,  and  condemned 
by  the  apostolical  censure,  which  could  not  be  loosed  but 
by  the  Roman  judgment."  If  this  be  true,  then  that  is 
false  which  O'Sullevan  reporteth  of  the  effect  of  his  apos- 
tolical epistle,  that  it  did  so  presently  quash  the  Pelagian 
heresy,  as  it  durst  not  once  peep  up  within  this  island. 

Hibemia  siquidem  olim  Pelagiana  fcedata  fuerat  haeresi,  apostolicaque  cen- 
sura  danmata,  quae  nisi  Romano  judicio  solvi  non  poterat.  Author  antiqu.  vit 
Kilian. 


z  2 


S36  OF    THE    RELIGION    PROFESSED  CHAP.  IX. 


CHAP.  IX. 


Of  the  controversy  which  the  Britons,  Picts,  and  Irish  maintained  against  the 
Church  of  Rome,  touching  the  celebration  of  Easter. 

The  difference  betwixt  the  Romans  and  the  Irish  in 
the  celebration  of  Easter,  consisted  in  this :  the  Romans 
kept  the  memorial  of  our  Lord's  resurrection  upon  that 
Sunday  which  fell  betwixt  the  fifteenth  and  the  twenty- 
first  day  of  the  moon  (both  terms  included)  next  after  the 
twenty-first  day  of  March,  which  they  accounted  to  be 
the  seat  of  the  vernal  aequinoctium,  that  is  to  say,  that 
time  of  the  spring  wherein  the  day  and  the  night  were 
of  equal  length ;  and  in  reckoning  the  age  of  the  moon 
they  followed  the  Alexandrian  cycle  of  nineteen  years, 
(whence  our  golden  number  had  his  original)  as  it  was 
explained  unto  them  by  Dionysius  Exiguus,  which  is  the 
account  that  is  still  observed,  not  only  in  the  Church  of 
England,  but  also  among  all  the  Christians  of  Greece, 
Russia,  Asia,  Egypt,  and  Ethiopia  ;  and  was  (since  the 
time  that  I  myself  was  born)  generally  received  in  all 
Christendom,  until  the  late  change  of  the  kalendar  was 
made  by  pope  Gregory  XIII.  The  northern  Irish  and 
Scotish,  together  with  the  Picts,  observed  the  custom  of 
the  Britons,  keeping*  their  Easter  upon  the  Sunday  that 
fell  betwixt  the  fourteenth  and  the  twentieth  day  of  the 
moon  ;  and  following  in  their  account  thereof  not  the 
nineteen  years  computation  of  Anatolius,  butb  Sulpicius 

a  Non  enim  Paschse  diem  Dominicum  suo  tempore,  sed  a  decimaquarta  usque 
ad  vicesimam  lunam  observabant.  Quae  computatio  84.  annorum  circulo  con- 
tinetur.     Bede  lib.  2.  hist.  cap.  2. 

b  Porro  isti  secundum  decennem  novemque  Anatolii  computatum,  ant  potius 
juxla  Sulpicii  Severini  regulam,  qui  lxxxiv.  annorum  cursum  descripsit,  xiv. 
ltina  cum  Judseis  paschale  sacramcntum  celebrant :  cum  neutrum  Ecclesia;  Ro- 


CHAP.  IX.  BY    THE    ANCIENT    IRISH.  337 

Severus  his  circle  of  eighty-four  years ;  for  howsoever 
they  extolled  Anatolius  forc  appointing  (as  they  supposed) 
the  bounds  of  Easter  betwixt  the  fourteenth  and  the 
twentieth  day  of  the  moon,  yet  Wilfrid  in  the  synod  of 
Strenshal  charge th  them  utterly  to  have  rejected  his  cycle 
of  nineteen  years  :  from  which  therefore  Cummianus  draw- 
eth  an  argument  against  them,  that  "  theyd  can  never 
come  to  the  true  account  of  Easter,  who  observe  the  cycle 
of  eighty-four  years. 

To  reduce  the  Irish  unto  conformity  with  the  Church  of 
Rome  in  this  point,  pope  Ilonorius,  the  first  of  that  name, 
directed  his  letters  unto  them,  "  Exhorting6  them  that 
they  would  not  esteem  their  own  paucity,  seated  in  the 
utmost  borders  of  the  earth,  more  wise  than  the  ancient 
or  modern  churches  of  Christ  through  the  whole  world; 
and  that  they  would  not  celebrate  another  Easter  con- 
trary to  the  paschal  computations,  and  the  synodal  decrees 
of  the  bishops  of  the  whole  world;"  and  shortly  after,  the 
clergy  of  Rome  (as  we  have  said)  upon  the  death  of  Seve- 
rinus,  wrote  other  letters  unto  them  to  the  same  effect. 
Now  where  O'Sullevan  avoucheth,  that  "  the  common 
custom  used  by  the  Church  in  celebrating  the  feast  of 
the  Lord's  resurrection  was  always  observed  by  the  south- 
ern Irish,  and  now  embraced  also  by  the  northern,  toge- 
ther with  the  Picts  and  Britons  (who  received  the  faith 
from  Irish  doctors)  when  they  had  knowledge  given  them 
of  the  rite  of  the  Church  of  Rome  ;"  in  all  this  (according 
to  his  common  wont)  he  speaketh  never  a  true  word.  For 
neither  did  the  southern  Irish  always  observe  the  celebra- 


manse  pontificcs  ad  perfectam  calculi  rationem  sequantur.  Aldelm.  cpist.  ad  Ge- 
runtium  regem  et  Domnonios  :  inter  epistolas  Bonifacii,  num.  44. 

•'  Bed.  lib.  3.  hist.  cap.  3.  et  25.  vid.  Dionysii  Petavii  notas  in  Epiphan.  pag. 
194,195. 

''  Ad  veram  Paschac  rationem  nunquam  pervenire  eos,  qui  cyclinn  lxxxiv. 
annorum  observant.  Cummian.  epist.  ad  Segienum  abbat.  de  disputatione  lunse, 
MS.  in  bibliothec.  Cottonian. 

e  Exhortans,  ne  paucitatcm  suam  in  extremis  terra  finibus  constitutam,  sa- 
picntiorcm  antiquis  sive  modemis,  quae  per  orbeni  tcrrx  crant,  Christi  Ecclesiis 
sestimarcnt  :  neve  contra  paschales  computos,  et  decreta  synodalium  totius  or- 
bis  pontificum  aliud  Pascha  celebraient.     Bed.  lib.  2.  hist.  cap.  19. 


33S  OF    THE    RELIGION    PROFESSED  CHAP.  IX. 

tion  of  Easter  commonly  received  abroad :  neither  did  the 
northern  Irish,  nor  the  Picts,  nor  the  Britons,  many  years 
after  this  admonition  given  by  the  Church  of  Rome,  admit 
that  observation  among  them,  to  speak  nothing  of  his 
folly  in  saying,  that  the  Britons  received  the  faith  from 
the  Irish :  when  the  contrary  is  so  well  known,  that  the 
Irish  rather  received  the  same  from  the  Britonsf. 

That  the  common  custom  of  celebrating  the  time  of 
Easter  was  not  always  observed  by  the  southern  Irish, 
may  appear  by  those  words  of  Bede,  in  the  third  book  of 
his  history  and  the  third  chapter :  "  Porro  gentes  Scot- 
torum,  quce  in  australibus  Hiberniee  insula?  partibus  mora- 
bantur,  jamdudum  ad  admonitionem  apostolieae  sedis  an- 
tistitis  Pascha  canonico  ritu  observare  tlidicerunt."  For 
if  (as  this  place  clearly  proveth)  "  the  nations  of  the 
Scots,  that  dwelt  in  the  southern  parts  of  Ireland,  did 
learn  to  observe  Easter  after  the  canonical  manner,  upon 
the  admonition  of  the  bishop  of  Rome ;"  it  is  evident, 
that  before  that  admonition  they  did  observe  it  after  ano- 
ther manner.  The  word  jamdudum,  which  Bede  here 
useth,  is  taken  among  authors  oftentimes  in  contrary 
senses :  either  to  signify  a  great  while  since,  or  else,  but 
lately,  or  erewhile.  In  the  former  sense  it  must  be  here 
taken,  if  it  have  relation  to  the  time  wherein  Bede  did  write 
his  book :  and  in  the  latter  also  it  may  be  taken,  if  it  be 
referred  to  the  time  whereof  he  treateth  (which  is  the 
move  likely  opinion)  namely  to  the  coming  of  bishop 
Aidan  into  England,  which  fell  out  about  half  a  year  after 
that  Honorius  had  sent  his  admonitory  letters  to  the 
Irish  ;  who,  as  he  was  the  first  bishop  of  Rome  we  can 
read  of,  that  admonished  them  to  reform  their  rite  of  keep- 
ing the  time  of  Easter:  so  that  the  Irish  also  much  about 
the  same  time  conformed  themselves  herein  to  the  Roman 
usage,  may  thus  be  manifested. 

When  bishop  Aidan  came  into  England  from  the  island 
Hy,  now  called  Y-Columkille,  thes  college  of  monks  there 

f  St.  Patrick,  and  his  followers. 
s  Bed.  lib.  3.  hist.  cap.  5. 


CHAP.  IX.  BY    THE    ANCIENT    IRISH.  o'o9 

was  governed  by  Segenius,  who  in  the  inscription1'  of  the 
epistle  of  the  clergy  of  Rome  sent  unto  the  Irish,  is  called 
Segianus.  Now  there  is  yet  extant  in  Sir  Robert  Cot- 
ton's worthy  library,  an  epistle  of  Cummianus  directed  to 
this  Segienus  (for  so  is  his  name  there  written)  abbot  of 
Y-Columkille,  wherein  he  plainly  declareth,  that  the  great 
cycle  of  five  hundred  and  thirty-two  years,  and  the  Ro- 
man use  of  celebrating  the  time  of  Easter  according  to 
the  same,  was  then  newly  brought  in  into  this  country. 
"  For1  the  first  year  (saith  he)  wherein  the  cycle  of 
DXXX1I.  years  began  to  be  observed  by  our  men,  I 
received  it  not,  but  held  my  peace,  daring  neither  to  com- 
mend it  nor  to  dispraise  it."  That  year  being  past,  he 
saith  he  consulted  with  his  ancients,  who  were  the  suc- 
cessors of  bishop  Ailbcus,  Qucranus  Coloniensis,  Bren- 
dinus,  Nessanus  and  Lugidus ;  who  being  gathered  toge- 
ther in  Campo-lene,  concluded  to  celebrate  Easter  the 
year  following  together  with  the  universal  Church.  "  Butk 
not  long  after  (saith  he)  there  arose  up  a  certain  whited 
wall,  pretending  to  keep  the  tradition  of  the  elders,  which 
did  not  make  both  one,  but  divided  them,  and  made  void 
in  part  that  which  was  promised :  whom  the  Lord  (as  I 
hope)  will  smite,  in  whatsoever  manner  he  pleaseth." 

To  this  argument,  drawn  from  the  tradition  of  the  "elders, 
he  maketh  answer  :  that  "  they1  did  simply  and  faithfully 
observe  that  which  they  knew  to  be  best  in  their  days, 
without  the  fault  of  any  contradiction  or  animosity,  and 
did  so  recommend  it  to  their  posterity;"  and  opposeth 


>'  Bed.  lib.  2.  cap.  10. 

1  Ego  enim  primo  anno  quo  cyclus  dxxxii.  annorum  a  nostris  celebrari  orsus 
est ;  non  suscepi,  sed  silui,  nee  laudare  nee  vituperare  ausus.  Cummian.  epist. 
ad  Segienum. 

k  Sed  non  post  multum  sun-exit  quidam  paries  dealbatus,  traditionem  scnio- 
rum  servare  se  simulans ;  qui  utraque  non  fecit  unum  sed  divisit,  et  irritum  ex 
parte  fecit  quod  promissum  est:  quern  Doniinus,  utspero,  percutiet  quoquo  modo 
voluerit.     Ibid. 

1  Seniores  vero,  quos  in  velamine  rcpulsionis  habetis,  quod  optimum  in  diebus 
suis  esse  noverunt  simpliciler  et  fideliter  sine  culpa  contradictionis  ullius  ct  ani- 
vnositatis  observaverunt,  ct  suis  posteris  sic  mandavcrunt.     Ibid. 


340  OF    THE    RELIGION    PROFESSED  CHAP.  IX. 

thereunto  "  them  unanimous  rule  of  the  universal  Catholic 
Church :"  deeming  this  to  be  a  very  harsh  conclusion, 
"Rome11  erred),  Jerusalem  erreth,  Alexandria  erreth,  Anti- 
och  erreth,  the  whole  world  erreth ;  the  Scotish  only  and  the 
Britons  do  alone  hold  the  right;"  but  especially  he  urgeth 
the  authority  of  the  first  of  these  patriarchal  sees,  which 
now  (since  the  advancement  thereof  by  the  emperor  Phocas) 
began  to  be  admired  by  the  inhabitants  of  the  earth,  "  as 
the  place  which  God  had  chosen ;  whereunto,  if  greater 
causes  did  arise,  recourse  was  to  be  had,  according  to  the 
synodical  decree,  as  unto  the  head  of  cities;"  and  there- 
fore he  saith,  that  they  sent  some  unto  Rome,  who  re- 
turning back  in  the  third  year,  informed  them,  that  they 
met  there  with  a  Grecian,  and  an  Hebrew,  and  a  Scy- 
thian, and  an  Egyptian,  in  one  lodging ;  and  that  they 
all,  and  the  whole  world  too,  did  keep  their  Easter  at  the 
same  time,  when  the  Irish  were  disjoined  from  them  by 
the  space  of  a  whole0  month.  "  Andp  we  have  proved 
(saith  Cummianus)  that  the  virtue  of  God  was  in  the 
relics  of  the  holy  martyrs,  and  the  Scriptures  which  they 
brought  with  them.  For  we  saw  with  our  eyes,  a  maid 
altogether  blind  opening  her  eyes  at  these  relics,  and  a 
man  sick  of  the  palsy  walking,  and  many  devils  cast  out." 
Thus  far  he. 

The  northern  Irish  and  the  Albanian  Scotish  on  the 
other  side,  made  little  reckoning  of  the  authority,  either  of 
the  bishop  or  of  the  Church  of  Rome.  And  therefore 
Bede,  speaking  of  Oswy  king  of  Northumberland,  saith 
that     "   notwithstanding'1     he   was    brought   up    by   the 

m  Universalis  Ecclesiae  Catholiese  unanimem  reguiam.  Cummian.  cpist.  ad 
Segienum. 

n  Roma  errat,  Hierosolyma  errat,  Alexandria  errat,  Antiochia  errat,  totus 
mundus  errat  :  soli  tantum  Scoti  et  Brkones  rectum  sapiunt.      Ibid. 

"  This  seemeth  to  have  fallen  out,  either  in  the  year  634.  or  645.  wherein 
Easter  was  solemnized  at  Rome  the  24th  day  of  April,  and  it  appeareth  by  our 
annals,  that  Segenius  was  abbot  of  Y-Columkille  from  the  year  624.  until  652. 

P  Vidimus  oculis  nostris  puellam  ccecam  omnino  ad  has  reliquias  oculos  ape- 
rientem,  et  paralyticum  ambulantem,  et  multa  dsemonia  ejecta.  Cummian. 

i  Intellexerat  enim  veraciter  Oswi,  quamvis  educatus  a  Scotis,  quia  Romaua 
esset  Catholica  et  apqstolica  Ecclesia.     Bed.  lib.  3.  hist.  cap.  29. 


CHAP.  IX.  BY   THE    ANCIENT    IRISH.  341 

Scotish,  yet  he  understood  that  the  Roman  was  the  Ca- 
tholic and  apostolic  Church  (or  that  the  Roman  Church 
was  Catholic  and  apostolic) ;"  intimating  thereby,  that  the 
Scotish,  among  whom  he  received  his  education,  were  of 
another  mind.  And  long  before  that,  Laurentius,  Mellitus 
and  Justus,  who  were  sent  into  England  by  pope  Gregory 
to  assist  Austin,  in  a  letter  which  they  sent  unto  the  "  Scots 
that  did  inhabit  Ireland"  (so  Bede  writeth)  complained  of 
the  distaste  given  unto  them  by  their  countrymen,  in  this 
manner:  "  Wer  knew  the  Britons,  we  thought  that  the 
Scots  were  better  than  they.  But  we  learned  by  bishop 
Daganus  coming  into  this  island,  and  abbot  Columbanus 
coming  into  France,  that  the  Scots  did  differ  nothing 
from  the  Britons  in  their  conversation.  For  Daganus  the 
bishop  coming  unto  us,  would  not  take  meat  with  us,  no 
not  so  much  as  in  the  same  lodging  wherein  we  did  eat." 

And  as  for  miracles,  we  find  them  as  rife  among  them 
that  were  opposite  to  the  Roman  tradition,  as  upon  the 
other  side.  If  you  doubt  it,  read  what  Bede  hath  written 
of  bishop  Aidan  ("  who8  of  what  merit  he  was,  the  inward 
judge  hath  taught,  even  by  the  tokens  of  miracles,"  saith 
he)  and  Adamnanus  of  the  life  of  St.  Colme  or  Columkille. 
Whereupon  bishop  Colman  in  the  synod  at  Strenshal 
frame th  this  conclusion :  "  Is1  it  to  be  believed,  that 
Colme  our  most  reverend  father,  and  his  successors,  men 
beloved  of  God,    which   observed   Easter   in   the  same 


r  Sed  cognoscentes  Britones,  Scotos  meliores  putavimus.  Scotos  vero  per 
Daganum  episcopum  in  hanc  insulam,  et  Columbarium  abbatem  in  Galliis  veni- 
entem,  nihil  discrepare  a  Britonibus  in  eorum  conversatione  didicimns.  Nam 
Daganus  episcopus  ad  nos  veniens,  non  solum  cibum  nobiscum,  sed  nee  in  eodem 
hospitio  quo  vescebamur,  sumere  voluit.  Laurent,  epist.  apud  Bed.  lib.  2. 
cap.  4. 

s  Qui  cujus  meriti  fuerit,  etiam  miraculorum  signis  internus  arbiter  edocuit. 
Bed.  lib.  3.  hist.  cap.  15.  item  10,  et  17. 

'  Nunquid  reverendissimum  patrem  nostrum  Columbam,  et  successores  ejus, 
viros  Deo  dilectos,  qui  eodem  modo  Pascha  fecerunt,  divinis  paginis  contraria 
sapuisse  vel  egisse  credendum  est  ?  cum  plurimi  fuerint  in  ei.s,  quorum  sancti- 
tati  ccelesti  signa  et  virtutem  qua?  fecerunt  miracula,  testimonium  piacbuerunt  : 
quos  ut  ipse  sanctos  esse  non  dubitans  semper  eorum  vitam,  mores  ct  disciplinam 
scquinon  desi&to.     Colman.  apud  Bed.  lib.  3.  hist.  cap.  29. 


S¥Z  OF    THE    RELIGION    PROFESSED  CHAP.  IX. 

manner  that  we  do,  did  hold  or  do  that  which  was  contrary 
to  the  holy  Scriptures?  seeing  there  were  very  many  among 
them,  to  whose  heavenly  holiness  the  signs  and  miracles 
which  they  did,  bare  testimony :  whom  nothing  doubting 
to  be  saints,  I  desist  not  to  follow  evermore  their  life, 
manners,  and  discipline."  What  Wilfrid  replied  to  this, 
may  be  seen  in  Bede:  that  which  I  much  wonder  at, 
among  the  many  wonderful  things  related  of  St.  Colme  by 
Adamnanus,  is  this :  that  where  he  saith,  that  this  saint 
during  the  time  of  his  abode  in  the  abbey  of  Clone  (now 
called  Clonmacnosh)  did  "  by11  the  revelation  of  the  Holy 
Ghost  prophesy  of  that  discord,  which  after  many  days 
arose  among  the  Churches  of  Scotland  (or  Ireland)  for 
the  diversity  of  the  feast  of  Easter."  Yet  he  telleth  us 
not,  that  the  Holy  Ghost  revealed  unto  him,  that  he  him- 
self (whose  example  animated  his  followers  to  stand  more 
stiffly  herein  against  the  Roman  rite)  was  in  the  wrong, 
and  ought  to  conform  his  judgment  to  the  tradition  of  the 
Churches  abroad,  as  if  the  Holy  Ghost  did  not  much  care 
whether  of  both  sides  should  carry  the  matter  away  in 
this  controversy  ;  for  which  (if  you  please)  you  shall  hear 
a  very  pretty  tale  out  of  an  old  legend,  concerning  this 
same  discord  whereof  St.  Colme  is  said  to  have  prophe- 
sied. 

ft  Uponw  a  certain  time  (saith  my  author)  there  was  a 
great  council  of  the  people  of  Ireland  in  the  White  field  : 
among  whom  there  was  contention  about  the  order  of 
Easter.  For  Lasreanus,  the  abbot  of  the  monastery  of 
Leighlin,  unto  whom  there  were  subject  a  thousand  and 
five  hundred  monks,  defended  the  new  order  that  lately 
came  from  Rome,  but  others  defended  the  old.  This  Las- 
reanus or  Lazerianus  is  the  man,  who  in  other  legends 

u  Revelante  Spiritu  Sancto  prophetavit  de  ilia  quae  post  dies  multos  ob  diversita- 
tem  Paschalis  festi  orta  est  inter  Scotia?  Ecclesias  discordia.  Adamnan.  vit. 
Columb.  lib.  1.  cap.  3. 

vv  Quodam  tempore  erat  magnum  concilium  populorum  Hiberniae  in  campo  al- 
bo  :  inter  quos  erat  contentio  circa  ordinem  Paschae.  Lasreanus  enim  abbas  mo- 
nasterii  Leighlinne,  cui  suberant  mille  quingenti  monachi,  novum  ordinem  de- 
fcndebat  qui  nuper  dc  Roma  venit :  alii  vero  veterem  defendebant.  Vit.  S. 
Manna  abbatis  MS. 


CHAP.  IX.  BY  THE    ANCIENT    IRISH.  343 

(of  no  other  credit  than  this  we  now  have  in  hand)  is  report- 
ed to  have  been  the  bishop  of  Rome's  legate  in  Ireland,  and 
is  commonly  accounted  to  have  been  the  first  bishop  of  the 
Church  of  Leighlin.  His  principal  antagonist  at  this  meeting- 
was  one  Munna,  founder  of  the  monastery  which  from  him 
was  called  Teach-munna,  that  is,  the  house  of  Munna  (in  the 
bishoprick  of  Meath,)  who  would  needs  bring  this  ques- 
tion to  the  same  kind  of  trial  here  that  Austin  the  monk 
is  said  to  have  done  in  England'.  In  defence  of  the 
Roman  order,  Bede  telleth  us  that  Austin  made  this  mo- 
tion to  the  British  bishops,  for  a  final  conclusion  of  the 
business.  "  Letx  us  beseech  God,  which  maketh  men  to 
dwell  of  one  mind  together  in  their  father's  house ;  that 
he  will  vouchsafe  by  some  heavenly  signs  to  make  known 
unto  us,  what  tradition  is  to  be  followed,  and  by  what  way 
we  may  hasten  to  the  entry  of  his  kingdom.  Let  some  sick 
man  be  brought  hither,  and  by  whose  prayers  he  shall  be 
cured  ;  let  his  faith  and  working  be  believed  to  be  accept- 
able unto  God,  and  to  be  followed  by  all  men." 

Now  Munna,  who  stood  in  defence  of  the  order  for- 
merly used  by  the  British  and  Irish,  maketh  a  more 
liberal  proffer  in  this  kind,  and  leaveth  Lasreanus  to  his 
choice.  "  Lety  us  dispute  briefly  (saith  he)  but  in  the 
name  of  God  let  us  give  judgment.  Three  things  are 
given  to  thy  choice,  Lasreanus.  Two  books  shall  be  cast 
into  the  fire,  a  book  of  the  old  order  and  of  the  new ;  that 
we  may  see  whether  of  them  both  shall  be  freed  from  the 
fire.  Or  let  two  monks,  one  of  mine  and  another  of  thine,  be 


x  Obsecremus  Deum,  qui  habitare  fecit  unanimes,  in  domo  patris  sui,  ut  ipse 
nobis  insinuare  ccelestibus  signis  dignetur,  quae  sequenda  traditio,  quibus  sit  viis 
ad  ingressum  rcgni  illius  properandum.  Adducatur  aliquis  seger  ;  et  per 
cujus  pieces  fuerit  curatus,  bujus  fides  et  operatic.  Deo  devota  atque  omnibus  se- 
quenda credatur.     Bed.  lib.  2.  hist.  cap.  2. 

y  Breviter  disputemus  :  sed  in  nomine  Domini  agamus  judicium.  Ties  op- 
tiones  dantur  tibi,  Lasreane.  Duo  libri  in  ignem  mittcntur,  liber  veteris  ordinis 
et  novi ;  ut  videamus,  quis  eorum  de  igne  liberabitur.  Vel  duo  monacbi,  unus 
meus  alter  tuus,  in  unam  domum  recludantur,  et  doinits  comburatiir :  et  videbi- 
mus,  quis  ex  eis  evadat  intactus  igne.  Aut  camus  ad  sepulcbrum  mortui  justi 
monachi,  et  resuscitemus  eum  j  ct  indicct  nobis,  quo  ordine  debemus  hoc  anno 
Pascha  celebrare.     Vit.  S.  Munnce. 


344  OF  THE  RELIGION  PROFESSED      CHAP.  IX. 

shut  up  into  one  house  :  and  let  the  house  be  burnt,  and 
we  shall  see  which  of  them  will  escape  untouched  of  the 
fire.  Or  let  us  go  unto  the  grave  of  a  just  monk  that  is 
dead,  and  raise  him  up  again,  and  let  him  tell  us,  after 
what  order  we  ought  to  celebrate  Easter  this  year."  But 
Lasreanus  being  wiser  than  so,  refused  to  put  so  great  a 
matter  to  that  hazard,  and  therefore  returned  this  grave 
answer  unto  Munna,  if  all  be  true  that  is  in  the  legend, 
"  Wez  will  not  go  unto  thy  judgment,  because  we  know 
that,  for  the  greatness  of  thy  labour  and  holiness,  if  thou 
shouldest  bid  that  mount  Marge  should  be  changed  into 
the  place  of  the  White  field,  and  the  White  field  into  the 
place  of  mount  Marge,  God  would  presently  do  this  for 
thy  sake."  So  prodigal  do  some  make  God  to  be  of  mira- 
cles, and  in  a  manner  careless  how  they  should  fall ;  as  if 
in  the  dispensing  of  them,  he  did  respect  the  gracing  of 
persons  rather  than  of  causes. 

In  what  year  this  council  of  the  White  field  was  held, 
is  not  certainly  known :  nor  yet  whether  St.  Munna  be 
that  whited  wall,  of  whom  we  heard  Cummianus  com- 
plain. The  synod  of  Strenshal  (before  mentioned)  was 
assembled  long  after,  at  Whitby  (called  by  the  Saxons 
Streanesheale)  in  Yorkshire,  the  year8  of  our  Lord 
DCLXIV.  for  the  decision  of  the  same  question.  Con- 
cerning which,  in  the  life  of  Wilfrid,  (written  by  one  /Eddi 
an  acquaintance  of  his,  surnamed  Stephen,  at  the  com- 
mandment of  Acca,  who  in  the  time  of  Bede  was  bishop 
of  Hangustald  or  Hexham,  in  Northumberland)  we  read 
thus  :  "  Uponb  a  certain  time  in  the  days  of  Colman,  metro- 


z  Non  ibimus  ad  judicium  tuum,  quoniam  scimus  quod,  pro  magnitudine  la- 
boris  tui  et  sanctitatis,  si  diceres  ut  mons  Marge  commutaretur  in  locum  Campi 
albi  et  Campus  albus  in  locum  montis  Marge  ;  hoc  propter  te  Deus  statim  face- 
ret.     Vit.  S.  Munnae. 

a  Bed.  lib.  3.  hist.  cap.  26. 

h  Quodam  tempore  in  diebus  Colmanni  Eboracae  civitatis  episcopi  metropoli- 
tani,  regnantibus  Oswi  et  Alhfrido  filio  ejus,  abbates  et  presbyteri  omnesque  ec- 
clesiastical disciplinae  gradus  simul  in  unura  convenientes,  in  ccenobio  qua;  Strc- 
aneshel  dicitur  ;  pracsente  sanctimoniale  matre  piissima  Hilde,  praesentibus  quo- 
que  regibus  et  duobusColmanno  et  jEgilberhto  episcopis,  de  Paschali  ratione  con- 
quirebant,  quid  esset  rectissimum,  utrum  more  Britonum  et  Stotorum  omnisque 


CHAP.  IX.  BY    THE    ANCIENT    IRISH.  345 

politan  bishop  of  the  city  of  York,  Oswi  and  Alfred  his  son 
being  kings,  the  abbots  and  priests,  and  all  the  degrees  of  ec- 
clesiastical orders  meeting  together  at  the  monastery  which 
is  called  Streaneshel,  in  the  presence  of  Hilde  the  most 
godly  mother  of  that  abbey,  in  presence  also  of  the  kings 
and  the  two  bishops,  Colman  and  /Egelberht,  inquiry  was 
made  touching  the  observation  of  Easter,  what  was  most 
right  to  be  held :  whether  Easter  should  be  kept  according 
to  the  custom  of  the  Britons  and  the  Scots,  and  all  the 
northern  part,   upon  the   Lord's  day  that  came  from  the 

XIV.  day  of  the  moon  until  the  XX.  or  whether  it  were 
better  that  Easter  Sunday  should  be  celebrated  from  the 

XV.  day  of  the  moon  until  the  XXI.  after  the  manner  of 
the  see  apostolic.  Time  was  given  unto  bishop  Colman 
in  the  first  place,  as  it  was  fit,  to  deliver  his  reason  in  the 
audience  of  all.  Who  with  an  undaunted  mind  made  his 
answer,  and  said :  Our  fathers  and  their  predecessors, 
who  were  manifestly  inspired  by  the  holy  Ghost,  as  Co- 
lumkille  was,  did  ordain  that  Easter  should  be  celebrated 
upon  the  Lord's  day  that  fell  upon  the  XIV.  moon  ;  fol- 
lowing the  example  of  John  the  apostle  and  evangelist, 
who  leaned  upon  the  breast  of  our  Lord  at  his  last  supper, 
and  was  called  the  lover  of  the  Lord.  He  celebrated 
Easter  upon  the  XIV.  day  of  the  moon :  and  we  with  the 
same  confidence  celebrate  the  same,  as  his  disciples  Poly- 
carpus  and  others  did;  neither  dare  we  for  our  parts, 
neither  will  we  change  this." 


Aquilonalis  partis  a  xiv.  luna  Dominica  die  veniente  usque  ad  XXII.  (leg.  xx.) 
Pascha  agendum  ;  an  melius  sitratione  sedis  apostolicae,  a  xv.  luna  usque  xxi. 
Paschalem  Dominicam  celebrandam.  Tempus  datum  est  Colmanno  episcopo 
primum,  ut  dignum  erat,  audientibus  cunctis  reddere  rationem.  Ille  autem  in- 
trepida  mente  respondens,  dixit.  Patres  nostri  et  antecessores  eorum  manifesto 
Spiritu  sancto  inspirati,  ut  erat  Columcille,  xiv.  luna  die  Dominica  Pascha  ce- 
lebrandum  sanxerunt  :  exemplum  tenentes  Johannis  apostoli  et  evangelista?, 
qui  supra  pectus  Domini  in  Coena  recubuit,  et  amator  Domini  dicebatur.  Ille 
xiv.  luna  Pascha  celebravit ;  et  nos,  sicut  discipuli  ejus  Polycarpus  et  alii,  ce- 
lebramus  :  nee  hoc  audemus  pro  patribus  (fort,  partibus)  nostris,  nee  volurmis 
mutare.  Stephanus  presbyter  (qui  et  vEddi,  apud  Bedam,  lib.  4.  hist.  cap.  2.) 
in  vita  Wilfrid,  cap.  10.  MS.  in  bibliotheca  Sarisburiensis  Ecclesix,  et  D.  Itoberti 
Cottoni. 


346  OF    THE    RELIGION    PROFESSED  CHAP.  IX. 

Bede  relateth  his  speech  thus :  "  Thisc  Easter  which  I 
used  to  observe,  I  received  from  my  elders,  who  did  send 
me  bishop  hither,  which  all  our  fathers,  men  beloved  of 
God,  are  known  to  have  celebrated  after  the  same  manner. 
Which  that  it  may  not  seem  unto  any  to  be  contemned 
and  rejected,  it  is  the  same  which  the  blessed  evangelist 
John,  the  disciple  specially  beloved  by  our  Lord,  with  all 
the  Churches  which  he  did  oversee,  is  read  to  have  cele- 
brated." Fridegodus,  who  wrote  the  life  of  Wilfrid  at  the 
command  of  Odo  archbishop  of  Canterbury,  expresseth 
the  same  verse,  after  this  manner. 

Nosd  seriem  patriam,  non  frivola  scripta  tenemus, 
Discipulo  eusebiir  Polycarpo  dante  Johannis. 
I  lie  etenim  bis  septenae  sub  tempore  Phoebse 
Sanctum  praefixit  nobis  fore  Pascha  colendum, 
Atque  nefas  dixit,  si  quis  contraria  sentit. 

On  the  contrary  side  Wilfrid  objected  unto  Column  and 
his  clerks  of  Ireland,  that  they  with  their  complices,  the 
Picts  and  the  Britons,  "  outf  of  the  two  utmost  isles,  and 
those  not  whole  neither,  did  with  a  foolish  labour  fight 
against  the  whole  world."  "  Andg  if  that  Columb  of  yours 
(saith  he)  yea  and  ours  also  if  he  were  Christ's,  was  holy 
and  powerful  in  virtues,  could  he  be  preferred  before  the 
most  blessed  prince  of  the  apostles  ?  unto  whom  the  Lord 
said  :  Thou  art  Peter,  and  upon  this  rock  will  I  build  my 
Church,  and  the  gates  of  hell  shall  not  prevail  against  it ; 

c  Pascha  hoc  quod  agere  soleo,  a  majoribus  meis  accepi,  qui  me  hue  episcopum 
miserunt ;  quod  omnes  patres  nostri  viri  Deo  dilecti  eodein  modo  celebrasse  nos- 
cuntur.  Quod  ne  cui  contemnendum  et  reprobandum  esse  videatur  :  ipsum  est 
quod  beatus  Johannes  evangelista,  discipulus  specialiter  Domino  dilectus,  cum 
omnibus  quibus  prseerat  Ecclesiis,  celebrasse  legitur.  Colman.  apud  Bedam,  lib. 
3.  hist.  cap.  25. 

''  Fridegod.  vit.  Wilfrid.  MS.  in  bibliothec.  Cottonian. 

e  i.  e.  Sancti  vel  Beati. 

f  Cum  quibus  de  duabus  ultimis  oceani  insulis,  his  non  totis,  contra  totum  or- 
bem  stulto  lubore  pugnant.     Wilfrid,  apud  Bed.  lib.  3.  cap.  25. 

s  Et  si  sanctus  erat  aut  potens  virtutibus  ille  Columba  vester,  imo  et  noster  si 
Christi  erat :  nura  prseferri  potuit  beatissimo  apostolorum  principi  ?  cui  Dominus 
ait:  Tu  es  Petrus,  et  super  hanc  petram  sedificabo  Ecclesiam  meam,  et  portae 
inferi  non  praevalebunt  adversus  earn ;  Et  tibi  dabo  claves  regni  ccelorum.  Ibid. 


CHAP.  IX.  BY  THE  ANCIENT  IRISH.  347 

and  I  will  give  unto  thee  the  keys  of  the  kingdom  of 
heaven."  Which  last  words  wrought  much  upon  the 
simplicity  of  king  Oswy ;  who  feared,  that  when  he  should 
"  comeh  to  the  doors  of  the  kingdom  of  heaven,  there 
would  be  none  to  open,  if  he  were  displeased  who  was 
proved  to  keep  the  keys ;"  but  prevailed  nothing  with 
bishop  Colinan,  who  "  for1  the  fear  of  his  country,"  as 
Stephen  in  the  life  of  Wilfrid  writeth,  "  condemned  the 
tonsure  and  the  observation  of  Easter  used  by  the  Ro- 
mans :"  and  "  takingk  with  him  such  as  would  follow  him, 
that  is  to  say,  such  as  would  not  receive  the  Catholic 
Easter  and  the  tonsure  of  the  crown  (for  of  that  also  there 
was  then  no  small  question)  returned  back  again  into 
Scotland." 


h  Ne  forte  me  adveniente  ad  fores  regni  ccelorum,  non  sit  qui  reseret,  averso 
illo  qui  claves  tenere  probatur.     Wilfrid,  apud  Bed.  lib.  3.  cap.  35. 

'  Tonsuram  et  Paschse  rationem  propter  timoreni  patriae  suae  contempsit. 
Stcph.  presbyter,  in  vit.  Wilfrid,  cap.  10. 

k  Colraan  videns  spretam  suam  doctrinam,  sectamque  esse  despectani ;  as- 
sumptis  his  qui  se  sequi  voluerunt,  id  est,  qui  Pascha  Catholicum  et  tonsuram 
corome  (nam  et  de  hoc  quaestio  non  minima  erat)  recipere  nolebant,  in  Scotiam 
regressus  est.     Bed.  lib.  3.  hist.  cap.  26.  vide  etiam  lib.  4.  cap.  4. 


348  OF    THE    RELIGION    PROFESSED  CHAP,  X. 


CHAP.  X. 


Of  the  height  that  the  opp6sition  betwixt  the  Roman  party  and  that  of  the 
British  and  Scotish  grew  unto  ;  and  the  abatement  thereof  in  time :  and  how 
the  doctors  of  the  Scotish  and  Irish  side  have  been  ever  accounted  most  emi- 
nent men  in  the  Catholic  Church,  notwithstanding  their  disunion  from  the 
bishop  of  Rome. 

In  Colman's  room  Wilfrid  was  chosen  archbishop  of 
York,  who  had  learned  at  Rome  from  archbishop  Boni- 
face "  thea  course  of  Easter,  which  the  schismaticks  of 
Britain  and  Ireland  did  not  know"  (so  go  the  words  of 
Stephen,  the  ancient  writer  of  his  life :)  and  afterwards 
did  brag,  "  thatb  he  was  the  first  which  did  reach  the  true 
Easter  in  Northumberland  (having  cast  out  the  Scots) 
which  did  ordain  the  ecclesiastical  songs  to  be  parted  on 
sides,  and  which  did  command  St.  Benet's  rule  to 
be  observed  by  monks."  But  when  he  was  named  to  the 
archbishoprick,  hec  refused  it  at  the  first,  as  William  of 
Malmesbury  relateth,  "  lest  he  should  receive  his  conse- 
cration from  the  Scotish  bishops,  or  from  such  as  the 
Scots  had  ordained,  whose  communion  the  apostolic  see 
had  rejected."  The  speech  which  he  used  to  this  purpose 
unto  the  kings  that  had  chosen  him,  is  thus  laid  down  by 

a  Paschalem  rationem,  quam  schismatic]  Britannise  et  Hibernia?  non  cognove- 
runt  ;  et  alias  multas  ecclesiastic*  disciplinse  regulas  Bonifacius  archidiaconus 
quasi  proprio  filio  suo  diligenter  dictavit.  Steph.  presb.  vit.  Wilfrid,  cap.  5.  See 
also  Bede,  lib.  5.  cap.  20. 

b  Se  primum  fuissc,  qui  verum  Pascha  in  Northanimbria  Scotis  electis  docu- 
crit,  qui  cantus  ecclesiasticos  antiphonatim  instituerit,  qui  sanctissimi  benedicti 
regulam  a  monachis  obsei  vari  jusserit.  Gulielm.  Malmesbur.  lib.  3.  de  gest. 
Pontific.  Angl. 

c  Sed  perstitit  ille  negare  ;  ne  ab  episcopis  Scotis,  vel  ab  iis  quos  Scoti  ordina- 
verant,  consecrationem  susciperet,  quorum  communionem  sedes  aspernaretur 
apostolica.     Id.  ibid. 


CHAP.  X.  BY    THE    ANCIENT    IRISH.  349 

Stephen  the  writer  of  his  life :  "  Od  my  honourable  lords 
the  kings,  it  is  necessary  for  us  by  all  means  providently 
to  consider,  how  with  your  election  I  may,  by  the  help  of 
God,  come  to  the  degree  of  a  bishop,  without  the  accusa- 
tion of  Catholic  men.  For  there  be  many  bishops  here  in 
Britain,  none  of  whom  it  is  my  part  to  accuse,  ordained 
within  these  fourteen  years  by  the  Britons  and  Scots, 
whom  neither  the  see  apostolic  hath  received  into  her 
communion,  nor  yet  such  as  consent  with  the  schismatics. 
And  therefore  in  my  humility  I  request  of  you,  that  you 
would  send  me  with  your  warrant  beyond  the  sea,  into  the 
country  of  France,  where  many  Catholic  bishops  are  to  be 
had,  that  without  any  controversy  of  the  apostolic  see  I 
may  be  counted  meet,  though  unworthy,  to  receive  the 
degree  of  a  bishop." 

While  Wilfride  protracted  time  beyond  the  seas,  king 
Oswy  led  by  the  advice  of  the  Quartadecimans  (so  they 
injuriously  nicknamed  the  British  and  Irish,  that  did  cele- 
brate Easter  from  the  fourteenth  to  the  twentieth  day  of 
the  moon)  appointed  "  af  most  religious  servant  of  God 
and  an  admirable  doctor  that  came  from  Ireland,"  named 
Ceadda,  to  be  ordained  bishop  of  York  in  his  room. 

Constituunt  etenim  perverso  canone  Ceaddam, 
Moribus  acclinem,  doclrinse  robore  fortem, 

d  O  Domini  venerabiles  reges  ;  omnibus  niodis  nobis  necessarium  est  provide 
considerare,  quomodo  cum  electione  vestra,  sine  accusatione  catholicorum  viro- 
rum,  ad  gradum  episcopalem  cum  Dei  adjutorio  venire  valeam.  Sunt  enim  hie 
in  Britannia  multi  episcopi,  quorum  nullum  meum  est  accusare,  quamvis  veraci- 
ter  sciam,  quod  aut  quatuordecim  anni  sunt,  ut  Britones  et  Scoti  ab  illis  sunt  ordi- 
nati,  quos  nee  apostolica  sedes  in  communionem  recepit,  neque  eos  qui  schisma- 
ticis  consentiunt.  Et  ideo  in  mea  humilitate  a  vobis  posco,  ut  me  mittatis  cum 
vestro  praesidio  trans  mare  ad  Galliarum  regionem,  ubi  catholici  episcopi  multi 
habentur  :  ut  sine  controversia  apostolicae  sedis,  licet  indignus,  gradum  episcopa- 
lem merear  accipere.     Steph.  Presb.  vit.  Wilfrid,  cap.  12. 

e  Quo  ultra  mare  moras  nectente,  Oswius  rex,  praeventusconsiliis  Quartadeci- 
manorimV(qui  vocabantur  ita,  quia  Pascha  in  quartadecima  luna  cum  Judaeis  ce- 
lebrabant)  Ceddam  virum  sanctissimum,  tamen  contra  regulas,  intrusit  tribunal! 
Eboracensi.     Gulielm.  Malmesb.  lib.  3.  de  gest.  Pontif.  Angl. 

f  Ordinantes  servum  Dei  religiosissimum  et  admirabilem  doctorem,  de  Hiber- 
nia  insula  venientem  nomine  Cceodda,  adhuc  eo  ignorante,  in  sedem  episcopalem 
Euroicae  civitatis  indocte  contra  canones  constituerunt.  Steph.  presb.  vit.  Wil- 
frid, cap.  14. 

VOL.  IV.  A  A 


350  OF    THE    RELIGION    PROFESSED  CHAP.   X. 

Praesulis  eximii  servare  cubilia  :  sicque 
Audacter  vivo  sponsam  rapuere  marito, 

saith  Fridegodus.  This  Ceadda,  being  the  scholar  of 
bishop  Aidan,  was  far  otherwise  affected  to  the  British 
and  Irish  than  Wilfrid  was,  and  therefore  was  content  to 
receive  his  ordination  from  Winig  bishop  of  the  West 
Saxons,  and  two  other  British  bishops  that  were  of  the 
quartadeciman  party.  For  at  that  time,  as  Bede  noteth, 
"  there  was  not  in  all  Britain  any  bishop  canonically  or- 
dained (that  is  to  say,  by  such  as  were  of  the  communion 
of  the  Church  of  Rome)  except  that  Wini  only. 

But  shortly  after,  the  opposition  betwixt  these  two  sides 
grew  to  be  so  great,  that  our  Cuthbert  (bishop  of  Landis- 
farne)  upon  his  death-bed  required  his  followers,  that  they 
should  "  hold1'  no  communion  with  them  which  did  swerve 
from  the  unity  of  the  Catholic  peace,  either  by  not  cele- 
brating Easter  in  his  due  time,  or  by  living  perversely :" 
and  that  they  should  rather  take  up  his  bones  and  remove 
their  place  of  habitation,  than  any  way  condescend  "  to 
submit  their  necks  unto  the  yoke  of  schismatics."  For  the 
further  maintaining  of  which  breach  also,  there  were  cer- 
tain decrees  made  both  by  the  Romans  and  by  the  Saxons 
that  were  guided  by  their  institution.  One  of  the  instruc- 
tions that  the  Romans  gave  them,  was  this :  "  You1  must 
beware  that  the  causes  be  not  referred  to  other  provinces 
or  churches,  which  use  another  manner  and  another  reli- 
gion :  whether  to  the  Jews,  which  do  serve  the  shadow  of 


s  Ab  illo  est  consecratus  antistes,  assumptis  in  societatem  ordinationis  duobus 
de  Britonum  gente  episcopis,  qui  Dominicum  Paschae  diem  secus  morem  canoni- 
cum  a  xiv.  usque  ad  xxi.  lunam  celebrant.  Non  enim  erat  tunc  ullus,  excepto 
illo  Wini,  in  tota  Britannia  canonice  ordinatus  episcopus.  Bed.  lib.  3.  hist, 
cap.  28. 

n  Cum  illis  autem  qui  ab  unitate  catholicae  pacis,  vel  Pascha  non  suo  tempore 
celebrando,  vel  perverse  vivendo  aberrant,  vobis  sit  nulla  communio,  &c.  Id.  in 
vit.  Cuthbert.  cap.  39. 

1  Institutio  dicit  Rom.  Cavendum  est  ne  ad  alias  provincias  aut  ecclesias  refe- 
rantur  causae,  quae  alio  more  et  alia  religione  utantur  :  sive  ad  Judaeos,  qui  um- 
brae legis  magis  quam  veritati  deserviunt ;  aut  Britones,  qui  omnibus  contrarii 
sunt,  et  a  Romano  more  et  ab  unitate  Ecclesiae  se  absciderunt ;  aut  haereticos, 
quamvissint  in  ecclesiasticis  causis  docti,  et  studiosi  fuerint.  Ex  Codice  cano- 
num  Cottoniano,  titulorum  66. 


CHAP.  X.  BY    THE    ANCIENT    IRISH.  351 

the  law  rather  than  the  truth,  or  to  the  Britons,  who  are 
contrary  unto  all  men,  and  have  cut  themselves  off  from 
the  Roman  manner,  and  the  unity  of  the  Church,  or  to 
heretics,  although  they  should  be  learned  in  ecclesiastical 
causes,  and  well  studied."  And  among  the  decrees  made 
by  some  of  the  Saxon  bishops  (which  were  to  be  seen  in 
the  library  of  Sir  Thomas  Knevet  in  Norfolk,  and  are 
still,  I  suppose,  preserved  there  by  his  heir)  this  is  laid 
down  for  one :  "  Suchk  as  have  received  ordination  from 
the  bishops  of  the  Scots  or  the  Britons,  who  in  the  matter 
of  Easter  and  tonsure  are  not  united  unto  the  Catholic 
Church,  let  them  be  again  by  imposition  of  hands  con- 
firmed by  a  Catholic  bishop.  In  like  manner  also  let  the 
churches  that  have  been  ordered  by  those  bishops  be 
sprinkled  with  exorcised  water,  and  confirmed  with  some 
service.  We  have  no  licence  also  to  give  unto  them 
chrism  or  the  eucharist  when  they  require  it,  unless  they 
do  first  profess,  that  they  will  remain  with  us  in  the  unity 
of  the  Church.  And  such  likewise  as  either  of  their  na- 
tion, or  of  any  other,  shall  doubt  of  their  baptism,  let  them 
be  baptized."     Thus  did  they. 

On  the  other  side,  how  averse  the  British  and  the  Irish 
were  from  having  any  communion  with  those  of  the  Roman 
party,  the  complaint1  of  Laurentius,  Mellitus,  and  Justus 
before  specified,  doth  sufficiently  manifest.  And  the  an- 
swer is  well  known,  which  "  the"1  seven  British  bishops,  and 
many  other  most  learned  men"  of  the  same  nation,  did 

k  Qui  ordinati  sunt  a  Scotoruin  vel  Britanorum  episcopis,  qui  in  Pascha  vel 
tonsura  Catholicae  non  sunt  adunati  Ecclesiae;  iterum  a  Catholico  episcopo  ma- 
nus  impositione  confirmentur.  Similiter  et  Ecclesiae  quae  ab  illis  episcopis  ordi- 
nantur,  aqua  exorcizata  aspergantur,  et  aliqua  collectione  confirmentur.  Licen- 
tiam  quoque  non  habemus  eis  poscentibus  Chrismam  vel  eucharistiam  dare,  ni 
ante  confessi  fuerint  velle  se  nobiscum  esse  in  unitate  Ecclesiae.  Et  qui  ex  rio- 
rum similiter  gente,  vel  quacunque,  de  baptismo  suo  dubitaverint,  baptizentur. 
Decret.  Pontific.  MS.  cap.  9.  De  communicatione  Scotorum  et  Britonum,  qui 
in  Pascha  et  tonsura  catholici  non  sunt. 

1  Bed.  lib.  2.  hist.  cap.  4. 

m  Septem  Britonum  episcopi,  et  plures  viri  doctissimi,  maxime  de  nobilissimo 
eorum  monasterio,  quod  vocatur  lingua  Anglorum  Bancornaburg,  cui  Dinoot 
abbas  praefuisse  narrsttur.     Bed.  lib.  2.  hist.  cap.  2. 

aa2 


352  OF    THE    RELIGION    PROFESSED  CHAP.  X. 

return  unto  the  propositions  made  unto  them  by  Austin 
the  monk,  who  was  sent  unto  their  parts  with  authority 
from  Rome,  that  "  they"  would  perform  none  of  them, 
nor  at  all  admit  him  for  their  archbishop."  The  Welsh 
chroniclers  do  further  relate,  that  Dinot  the  abbot  of 
Bangor  produced  diverse  arguments  at  that  time,  to  shew 
that  they  did  owe  him  no  subjection  :  and  this  among 
others :  "  We°  are  under  the  government  of  the  bishop  of 
Kaer-leon  upon  Usk,  who  under  God  is  to  oversee  us, 
and  cause  us  to  keep  the  way  spiritual ;"  and  Gotcelinus 
Bertinianus  in  the  life  of  Austin,  that  for  the  "  authority11 
of  their  ceremonies  they  did  allege,  that  they  were  not 
only  delivered  unto  them  by  St.  Eleutherius  the  pope 
their  first  instructor  at  the  first  infancy  almost  of  the 
Church,  but  also  hitherto  observed  by  their  holy  fathers 
who  were  the  friends  of  God  and  followers  of  the  apos- 
tles :"  and  therefore  "  they  ought  not  to  change  them  for 
any  new  dogmatists."  But  above  all  others,  the  British 
priests  that  dwelt  in  west  Wales  abhorred  the  communion 
of  these  new  dogmatists  above  all  measure,  as  Aldhelm 
abbot  of  Malmesbury  declareth  at  large  in  his  epistle  sent 
to  Geruntius  king  of  Cornwall ;  where  among  many  other 
particulars  he  sheweth,  that  ifq  any  of  the  Catholics  (for  so 
he  calleth  those  of  his  own  side)  did  go  to  dwell  among 
them ;  "  they  would  not  vouchsafe  to  admit  them  unto 
their  company  and  society,   before  they  first  put  them  to 


n  Illi  nihil  horum  se  facturos,  neque  ilium  pro  archiepiscopo  habituros  esse 
respondebant.  Bed.  hist.  lib.  2.  cap.  2.  Tarn  ipsum  quam  ejus  statuta,  statim 
reversi  spreverunt :  nee  ipsum  pro  archiepiscopo  se  habituros  publice  proclama- 
bant.    Girald.  Cambrens.  Itinerar.  Cambria,  lib.  2.  cap.  1. 

°  In  a  Welsh  manuscript,  sometime  belonging  unto  P.  Mostein  Gentleman. 

P  Auctorizabant  suas  ceremonias  non  solum  a  sancto  Eleutherio  papa  primo 
institutore  suo  ab  ipsa  pene  infantia  Ecclesiae  dicatas,  verum  a  Sanctis  patribus 
suis  Dei  amicis  et  apostolorum  sequacibus  hactenus  observatas  ;  quas  non  debe- 
rent  mutare  propter  novos  dogmatistas.  Gotcelin.  monachus,  in  vita  Augustini, 
cap.  32.  MS.  in  bibliotheca  Cottoniana. 

t  Si  quilibet  de  nostris,  id  est,  Catholicis  ad  eos  habitandi  gratia  perrexerint ; 
non  prius  ad  consortium  sodalitatis  suae  adsciscere  dignantur,  quam  quadragintadi- 
erum  spatia  in  pcenitendo  peragere  compellantur.  Aldhelm.  epist.  ad  Domno- 


CHAP.  X.  BY    THE    ANCIENT    IRISH.  353 

forty  days'  penance."  Yea,  "  even1  to  this  day,"  saith 
Bede,  who  wrote  his  history  in  the  year  DCCXXXI.  "  it 
is  the  manner  of  the  Britons  to  hold  the  faith  and  the 
religion  of  the  English  in  no  account  at  all,  nor  to  com- 
municate with  them  in  any  thing  more  than  with  pagans." 
Whereunto  those  verses  of  Taliessyn,  honoured  by  the 
Britons  with  the  title  of  Ben  Beirdh,  that  is,  the  chief  of 
the  bards  or  wisemen,  may  be  added,  which  shew,  that  he 
wrote  after  the  coming  of  Austin  into  England,  and  not 
fifty  or  sixty  years  before,  as  others  have  imagined. 

GwaeV  offeiriad  byd 
Nys  engreifftia  gwyd 

Ac  ny  phregetha  :  .  > 

Gwae  ny  cheidw  ey  gail 
Ac  ef  yn  vigail, 

Ac  nys  areilia  : 
Gwae  ny  cheidw  ey  dheuaid- 
Rliac  bleidhie,  Rhufeniaid 

A'iffon  gnwppa. 

Wo  be  to  that  priest  yborn, 

That  will  not  cleanly  weed  his  corn 

And  preach  his  charge  among  : 
Wo  be  to  that  shepherd  (I  say) 
That  will  not  watch  his  fold  alway, 

As  to  his  office  doth  belong  : 
Wo  be  to  him  that  doth  not  keep 
From  Romish  wolves  his  sheep 

With  staff  and  weapon  strong. 

As  also  those  others  of  Mantuan,  which  shew  that  some 
took  the  boldness  to  tax  the  Romans  of  folly,  impudence, 
and  stolidity,  for  standing  so  much  upon  matters  of  hu- 
man institution,  that  for  the  not  admitting  of  them  they 
would  break  the  peace  there,  where  the  law  of  God  and 
the  doctrine  first  delivered  by  Christ  and  his  apostles  was 
safely  kept  and  maintained. 


r  Quippe  cum  usque  hodie  moris  sit  Britonum,  fidem  religionemque  Anglbrum 
pro  nihilo  habere,  neque  in  aliquo  eis  magis  communicare  quam  paganis.  Bed. 
lib.  2.  hist.  cap.  20. 

s  Chronicle  of  Wales,  pag.  254. 


354  OF    THE    RELIGION    PROFESSED  CHAP.  X. 

Adde1  quod  et  patres  ausi  taxare  Latinos  ; 
Causabantur  eos  stulte,  imprudenter,  et  aequo 
Durius,  ad  ritum  Romse  voluisse  Britannos 
Cogere,  et  antiquum  tarn  prsecipitanter  amorem 
Tam  stolido  temerasse  ausu.     Concedere  Roma 
Debuit,  aiebant,  potius  quam  rumpere  pacem 
Humani  quae  juris  erant;  modo  salva  maneret 
Lex  divina,  fides,  Christi  doctrina,  Senatus 
Quam  primus  tulit  ore  suo  ;  quia  tradita  ab  ipso 
Christo  erat,  humanse  doctore  et  lumine  vitas. 

By  all  that  hath  been  said,  the  vanity  of  O'Sullevan  may 
be  seen,  who  feigneth  the  northern  Irish,   together  with 
the  Picts  and  the  Britons,  to  have  been  so  obsequious 
unto  the  bishop  of  Rome,  that  they  reformed  the  celebra- 
tion of  Easter  by  them  formerly  used,  as  soon  as  they 
understood    what    the   rite   of  the   Roman  Church   was. 
Whereas  it  is   known,  that  after  the  declaration  thereof 
made  by  pope  Honorius  and  the  clergy  of  Rome,  the  nor- 
thern Irish  were  nothing  moved  therewith,  but  continued 
still  their  own  tradition.     And  therefore  Bede  findeth  no 
other  excuse  for  bishop  Aidan  herein,  but  that  "  either" 
he  was  ignorant  of  the  canonical  time,  or  ifheknewit,  that 
he  was  so  overcome  with  the  authority  of  his  own  nation, 
that  he  did  not  follow  it,"  that  he  did  it  ",afterw  the  manner 
of  his  own  nation;"  and  that  "  hex  could  not  keep  Easter 
contrary  to  the  custom  of  them  which  had  sent  him."   His 
successor  Finany  contended  more  fiercely  in  the  business 
with  Ronan  his  countryman,  and  declared  himself  an  open 
adversary  to  the  Roman  rite.     Colman   that    succeeded 
him,  did  tread  just  in  his  steps  :  so  far,  that  being  put 
down  in  the  synod  of  Streansheal,  yet  for  fear  of  his  coun- 
try (as  before  we  have  heard  out  of  Stephen,  the  writer  of 


1  Baptist.  Mantuan.  Fastor,  lib.  1. 

"  Quod  autem  Pasclia  non  suo  tempore  observabat,  vel  canonicum  ejus  tempus 
ignorans,  vel  suae  gentis  auctoritate,  ne  agnitum  sequeretur,  devictus  ;  non  ap- 
probo  nee  laudo.     Bed.  lib.  3.  hist.  cap.  17. 

w  More  suae  gentis.     Ibid.  cap.  3. 

x  Pascha  contra  morem  eorum  qui  ipsum  miserant,  facere  non  potuit.  Ibid, 
cap.  25. 

y  Id.  ibid. 


CHAP.  X.  BY    THE    ANCIENT    IRISH.  355 

the  life  of  Wilfrid)  he  refused  to  conform  himself,  and 
chose  rather  to  forego  his  bishoprick  than  to  submit  him- 
self unto  the  Roman  laws. 

Colnianusque  suas  inglorius  abjicit  arces, 
Malens  Ausonias  vietus  dissolvere  leges  : 

saitli  Fridegodus.  Neither  did  he  go  away  alone,  but 
took2  with  him  all  his  countrymen  that  he  had  gathered 
together  in  Lindisfarne  or  Holy  Island  :  the  Scotish  monks 
also  that  were  at  Rippon,  in  Yorkshire,  making3  choice 
rather  to  quit  their  place,  than  to  admit  the  observation 
of  Easter  and  the  rest  of  the  rites  according  to  the  custom 
of  the  Church  of  Rome.  And  so  did  the  matter  rest 
among  the  Irish  about  forty  years  after  that,  until  their 
own  countryman  Adamnanusb  persuaded  most  of  them  to 
yield  to  the  custom  received  herein  by  all  the  churches 
abroad. 

The  Picts  did  the  like  not  long  after  under  king  Naitan, 
who  "  byc  his  regal  authority  commanded  Easter  to  be 
observed  throughout  all  his  provinces  according  to  the 
cycle  of  nineteen  years  (abolishing  the  erroneous  period 
of  eighty-four  years  which  before  they  used)  and  caused 
all  priests  and  monks  to  be  shorn  crown-wise,"  after  the 
Roman  manner.  The  monks  also  of  the  island  of  Hy  or 
Y-Columkille,  byd  the  persuasion  of  Ecgbert,  an  English 
priest,  that  had  been  bred  in  Ireland,  in  the  year  of  our 
Lord  DCCXVI.  forsook  the  observation  of  Easter  and 
the  tonsure    which  they  had  received  from  Columkilie  a 


z  Colmanus  qui  de  Scotia  erat  episcopus,  relinquens  Britanniam,  tulit  secum 
omnes  quos  in  Lindisfarnorum  insula  congregaverat  Scotos.   Bede  lib.  4.  cap.  4. 

a  Optione  data,  maluerunt  loco  cedere,  quam  Pascha  catholicum,  rzcU'iosquc 
ritus  canonicos  juxta  Romanae  et  apostolicae  ectiesiae  consuetudinem  recipere.  Id. 
lib.  5.  cap.  20.  sec  also  lib.  3.  cap.  25.  where  Humpum  is  misprinted  for  Hripuni. 

b  Ibid.  cap.  16.  et  22. 

c  Nee  mora,  qua;  dixcrat,  regia  autoritate  perfecit.  Statim  namquc  jussu 
publico  mittebantur  ad  transcribendum,  discendum,  observandum  per  universas 
Pictorum  provincias  circuli  Paschae  decennovennales  ;  oblitcratis  per  omnia  er- 
roneis  octoginta  et  quatuor  annorum  circulis.  Attondebantur  omncs  in  coronam 
ministri  altaris  ac  monachi.  &c.  [bid.  cap.  22. 

<l  Id.  lib.  3.  cap.  4.  et  lib.  5.  cap.  23. 


'356  OF    THE    RELIGION    PROFESSED  CHAP.  X. 

hundred  and  fifty  years  before,  and  followed  the  Roman 
rite,  about  eighty  years  after  the  time  of  pope  Honorius, 
and  the  sending  of  bishop  Aidan  from  thence  into  Eng- 
land. The  Britons  in  the  time  of  Bedee  retained  still 
their  old  usage,  until  Elbodusf  (who  was  the  chief  bishop 
of  north  Wales,  and  died  in  the  year  of  our  Lord 
DCCCIX.  as  Caradoc  of  Lhancarvan  recordeth)  brought 
in  the  Roman  observation  of  Easter,  which  is  the  cause, 
why  hisg  disciple  Nennius,  designeth  the  time  wherein  he 
wrote  his  history,  by  the  character  of  the  nineteen11  years' 
cycle,  and  not  of  the  other  of  eighty-four.  But  howso- 
ever north  Wales  did ;  it  is  very  probable  that  west 
Wales  (which  of  all  other  parts  was  most  eagerly 
bent  against  the  traditions  of  the  Roman  Church)  stood 
out  yet  longer.  For  we  find  in  the  Greek  writers  of 
the  life  of  Chrysostom,  that  certain  clergymen  which 
dwelt  in  the  isles  of  the  ocean,  repaired  from  the  utmost 
borders  of  the  habitable  world  unto  Constantinople,  in 
the  days  of  Methodius  (who  was  patriarch  there,  from 
the  year  DCCCXLII.  to  theyearDCCCXLVII.)to  inquire 
of  "  certain1  ecclesiastical  traditions,  and  the  perfect  and 
exact  computation  of  Easter."  Whereby  it  appeareth,  that 
these  questions  were  kept  still  a  foot  in  these  islands ;  and 
that  the  resolution  of  the  bishop  of  Constantinople  was 
sought  for  from  hence,  as  well  as  the  determination  of  the  bi- 
shop of  Rome,  who  is  now  made  the  only  oracle  of  the 
world. 

Neither  is  it  here  to  be  omitted,  that  whatsoever  broils 
did  pass  betwixt  our  Irish  that  were  not  subject  to  the  see 

e  Bed.  lib.  5.  cap.  23.  et  24. 

f  See  the  Chronicle  of  Wales,  pag.  17,  18.  and  Humfr.  Lhuyd.  fragment.  Bri- 
tan.  descript.  fol.  55.  b. 

s  Ego  Nennius  sancti  Elbodi  discipulus,  aliqua  excerpta  scribere  citravi. 
Nenn.  MS.  in  publica  Cantabrig.  academ.  bibliotheca,  ubi  alia  exemplaria  ha- 
bent  :   Ego  Nennius  (vel  Ninnius)  Elvodugi  discipulus. 

11  Ab  adventu  Patricii  in  jam  dictam  insulam  (Hiberniam  sc.)  usque  ad  cy- 
clum  decennovennalem  in  quo  sumus,  22.  sunt  cycli,  id  est,  421.  et  sunt  duo 
anni  in  Ogdoade  usque  in  hunc  annum.     Id. 

'  "EvtKct  Tiv&v  tKKki]<fia<STucwv  7rapaS6anov,  rtXtiac,  rk  rov  7racxaX('ot,' 
Kai  aicpifiovs  (caraXr/^twf.  Tom.  S.  Chrysost.  edit.  Henr.  Savil.  pag.  321.  6. 
et  in  Notis,  col.  966.  5. 


CHAP.  X.  BY    THE    ANCIENT    IRISH.  357 

of  Rome,  and  those  others  that  were  of  the  Roman  com- 
munion :  in  the  succeeding  ages,  they  of  the  one  side  were 
esteemed  to  be  saints,  as  well  as  they  of  the  other ;  Aidan 
for  example  and  Finan,  who  were  counted  ringleaders  of 
the  quartadeciman  party,  as  well  as  Wilfrid  and  Cuthbert, 
who  were  so  violent  against  it.  Yet  now-a-days  men  are 
made  to  believe,  that  out  of  the  communion  of  the  Church 
of  Rome  nothing  but  hell  can  be  looked  for ;  and  that 
subjection  to  the  bishop  of  Rome,  as  to  the  visible  head  of 
the  universal  Church,  is  required  as  a  matter  necessary  to 
salvation.  Which  if  it  may  go  current  for  good  divinity, 
the  case  is  like  to  go  hard,  not  only  with  the  twelvek  hun- 
dred British  monks  of  Bangor,  who  were  martyred  in  one 
day  by  Edelfrid  king  of  Northumberland  (whom  our  an- 
nals style  by  the  name  of  the1  saints),  but  also  with  St. 
Aidan  and  St.  Finan,  who  deserve  to  be  honoured  by  the 
English  nation  with  as  venerable  a  remembrance,  as  (I  do 
not  say,  Wilfrid  and  Cuthbert,  but)  Austin  the  monk  and 
his  followers.  For  by  the  ministry  of  Aidan111  was  the 
kingdom  of  Northumberland  recovered  from  paganism: 
whereunto  belonged  then,  beside  the  shire  of  Northum- 
berland and  the  lands  beyond  it  unto  Edenborrow,  Frith, 
Cumberland  also,  and  Westmoreland,  Lancashire,  York- 
shire, and  the  bishoprick  of  Durham  :  and  by  the  means 
of  Finan",  not  only  the  kingdom  of  the  East-Saxons, 
which  contained  Essex,  Middlesex,  and  half  of  Hertford- 
shire, regained,  but  also  the  large  kingdom  of  Mercia 
converted  first  unto  Christianity  :  which  comprehended 
under  it,  Gloucestershire,  Herefordshire,  Worcestershire, 
Warwickshire,  Leicestershire,  Rutlandshire,  Northamp- 
tonshire, Lincolnshire,  Huntingtonshire,  Bedfordshire, 
Buckinghamshire,  Oxfordshire,  Staffordshire,  Derbyshire, 
Shropshire,  Nottinghamshire,  Cheshire,  and  the  other 
half  of  Hertfordshire. 


k  Bed.  lib.  2.  hist.  cap.  2. 

1  Ann.  Dom.  612.  (vel.  613.)  Bcllum  Cairelegion,  ubi  sancti  occisi  sunt.     An- 
nal.  Ulton.  MS. 

m  Bed.  lib.  3.  hist.  cap.  3.  et  6. 
»  Ibid.  cap.  21,  22,  24. 


35S  OF    THE    RELIGION    PROFESSED  CHAP.  X. 

The  Seotish  that  professed  no  subjection  to  the  Church 
of  Rome,  were  they  that  sent  preachers  for  the  conversion 
of  these  countries,  and  ordained  bishops  to  govern  them; 
namely,   Aidan0,  Finan  and   Colman  successively  for  the 
kingdom  of  Northumberland  ;  forp  the  East-Saxons,  Cedd 
brother  to  Ceadda  the  bisbop  of  York  before  mentioned  ; 
forq  the  middle  Angles,  which  inhabited  Leicestershire, 
and  the  Mercians,  Diuma  (for   "  ther  paucity  of  priests, 
saith  Bede,  constrained  one  bishop  to  be  appointed  over 
two  people")  and  after  him  Cellach  and  Trumhere.     And 
these  with  their  followers,  notwithstanding  their  division 
from  the  see  of  Rome,  were  fors  their  extraordinary  sanc- 
tity of  life  and  painfulness  in  preaching  the  Gospel  (where- 
in they  went  far  beyond  those  of  the  other  side,  that  af- 
terwards thrust  them  out  and  entered  in  upon  their  la- 
bours) exceedingly  reverenced   by  all  that   knew  them: 
Aidan    especially,    who    "  although'  he    could   not  keep 
Easter  (saith  Bede)  contrary  to  the  manner  of  them  which 
had  sent  him ;  yet  he  was  careful  diligently  to  perform  the 
works  of  faith  and  godliness,  and  love,  according  to  the 
manner  used  by  all  holy  men.     Whereupon  he  was  wor- 
thily beloved  of  all,  even  of  them  also  who  thought  other- 
wise of  Easter  than  he  did,  and  was  had  in  reverence  not 
only  by  them  that  were  of  meaner  rank,  but  also  by  the 
bishops  themselves,  Honorius  of  Canterbury,  and  Felix  of 
the  East  Angles."     Neither  did  Honorius  and  Felix  any 
other  way  carry  themselves  herein,  than  their  predeces- 
sors Laurentius,   Mellitus   and   Justus  had  done  before 
them  :  who  writing  unto  the  bishops  of  Ireland,  that  dis- 


°  Bed.  hist.  lib.  3.  cap.  3.  5.  17.  25.  26.  P  Ibid.  cap.  22.  25. 

i  Ibid.  cap.  21.  24. 

r  Paucitas  enim  sacerdotum  cogebat  unum  antistitem  duobus  populis  praefki. 
Ibid.  cap.  21. 

s  Ibid.  cap.  3.  4.  5.  17.  26. 

1  Etsi  Pascha  contra  morem  eorum  qui  ipsum  miserant,  facere  non  potuit  ; 
opera  tamen  fidei,  pietatis  et  dilectionis,  juxta  morem  omnibus  Sanctis  consuetum 
diligenter  exequi  curavit.  Unde  ab  omnibus  etiam  his  qui  de  Pascha  aliter  sen- 
liebant,  merito  diligebatur  :  nee  solum  a  mediocribus,  verum  ab  ipsis  quoque 
i  piscopis,  Honorio  Cantuariorum  et  Felice  Orientalium  Anglorum,  venerationi 
habitus  est.  Ibid.  cap.  25. 


CHAP.  X.  BY    THE    ANCIENT    IRISH.  ;>5!> 

sented  from  the  Church  of  Rome  in  the  celebration  of 
Easter  and  many  other  things,  made  no  scruple  to  prefix 
this  loving  and  respectful  superscription  to  their  letters : 
"  To"  our  Lords  and  most  dear  brethren,  the  bishops  or 
abbots  throughout  all  Scotland  ;  Laurentius,  Mellitus  and 
Justus  bishops,  the  servants  of  the  servants  of  God."  For 
howsoever  Ireland  at  that  time  receivedw  not  the  same 
laws  wherewith  other  nations  were  governed:  yet  it  so 
"  flourished  in  the  vigour  of  Christian  doctrine,  (as  abbot 
Jonas  testifieth)  that  it  exceeded  the  faith  of  all  the  neigh- 
bour nations  ;"  and  in  that  respect  was  generally  had  in 
honour  by  them. 

"  Dominis  charissimis  fratribus,  episcopis  vel  abbatibus  per  universam  Sco- 
tiam  ;  Laurentius,  Mellitus,  et  Justus  episcopi,  servi  servorum  Dei.  Bed.  lib.  2. 
cap.  4. 

w  Gens  quanquam  absque  reliquarum  gentium  legibus  ;  tamen  in  Christian! 
vigoris  dogmate  florens,  omnium  vicinarum  gentium  fidem  pnepollet.  Jon.  vit. 
Columban.  caj>.  1. 


»60  OF    THE    RELIGION    PROFESSED  CHAP.  XI. 


CHAP.  XI. 


Of  the  temporal  power,  which  the  pope's  followers  would  directly  entitle  him 
unto  over  the  kingdom  of  Ireland  :  together  with  the  indirect  power  which 
he  challengeth  in  absolving  subjects  from  the  obedience  which  they  owe  to 
their  temporal  Governors. 

It  now  remaineth  that  in  the  last  place  we  should  con- 
sider the  pope's  power  in  disposing  the  temporal  state  of 
this  kingdom,  which  either  directly  or  indirectly,  by  hook 
or  by  crook,  this  grand  usurper  would  draw  unto  himself. 
First  therefore  cardinal  Allen  would  have  us  to  know, 
that  "  thea  see  apostolic  hath  an  old  claim  unto  the  sove- 
reignty of  the  country  of  Ireland :  and  that  before  the 
covenants  passed  between  king  John  and  the  same  see. 
Which  challenges  (saith  he)  princes  commonly  yield  not 
up,  by  what  ground  soever  they  come."  What  princes 
use  to  yield  or  not  yield,  I  leave  to  the  scanning  of  those 
unto  whom  princes'  matters  do  belong  :  for  the  cardinal's 
prince,  I  dare  be  bold  to  say,  that  if  it  be  not  his  use  to 
play  fast  and  loose  with  other  princes,  the  matter  is  not 
now  to  do  ;  whatsoever  right  he  could  pretend  to  the  tem- 
poral state  of  Ireland,  he  hath  transferred  it,  more  than 
once,  unto  the  kings  of  England  ;  and  when  the  ground 
of  his  claim  shall  be  looked  into,  it  will  be  found 
so  frivolous  and  so  ridiculous,  that  we  need  not  care 
three  chips  whether  he  yield  it  up  or  keep  it  to  himself. 
For  whatsoever  become  of  his  idle  challenges,  the  crown 
of  England  hath  otherwise  obtained  an  undoubted  right 
unto  the  sovereignty  of  this  country,  partly  by  conquest, 
prosecuted  at  first  upon  occasion  of  a  social  war,  partly  by 

3  Allen.  Answer  to  the  Execution  of  Justice  in  England,  pag.  140.     « 


CHAP.  XI.  BY    THE    ANCIENT    IRISH.  361 

the  several  submissions  of  the  chieftains  of  the  land  made 
afterwards.  For  "  whereasb  it  is  free  for  all  men,  although 
they  have  been  formerly  quit  from  all  subjection,  to  re- 
nounce their  own  right :  yet  now  in  these  our  days 
(saith  Giraldus  Cambrensis,  in  his  history  of  the  con- 
quest of  Ireland)  all  the  princes  of  Ireland  did  volun- 
tarily submit,  and  bind  themselves  with  firm  bonds  of 
faith  and  oath,  unto  Henry  the  second,  king  of  England." 
The  like  might  be  said  of  the  general  submissions  made 
in  the  days  of  king  Richard  the  second  and  king  Henry 
the  eighth,  to  speak  nothing  of  the  prescription  of  divers 
hundreds  of  years'  possession,  which  was  the  plea  that 
Jephthah0  used  to  the  Ammonites,  and  is  indeed  the  best 
evidence  that  the  bishop  of  Rome's  own  proctorsd  do  pro- 
duce for  their  master's  right  to  Rome  itself. 

For  the  pope's  direct  dominion  over  Ireland,  two 
titles  are  brought  forth,  beside  those  covenants  of  king 
John  (mentioned  by  Allen)  which  he  that  hath  any  under- 
standing in  our  state,  knoweth  to  be  clearly  void  and 
worth  nothing.  The  one  is  taken  from  a  special  grant 
supposed  to  be  made  by  the  inhabitants  of  the  country,  at 
the  time  of  their  first  conversion  unto  Christianity :  the 
other  from  a  right  which  thee  pope  challengeth  unto  him- 
self over  all  islands  in  general.  The  former  of  these 
was  devised  of  late  by  an  Italian,  in  the  reign  of  king- 
Henry  the  second ;  before  whose  time  not  one  foot- 
step doth  appear  in  all  antiquity  of  any  claim  that  the 
bishop  of  Rome  should  make  to  the  dominion  of  Ireland; 
no  not  in  the  pope's  own  records,  which  have  been  curi- 
ously searched  by  Nicolaus  Arragonius,  and  other  minis- 
ters of  his,  who  have  purposely  written  of  the  particulars 


b  Cum  juri  suo  renuntiare  liberum  sit  cuilibet  (quanquam  subjectionis  cujus- 
libet  hactenus  immunes)  his  tamen  hodie  nostris  diebus  Anglorum  regi  Henrico 
secundo  omnes  Hiberniae  principes  firmis  fidei  sacramentique  vinculis  se  sponte 
submiserunt.     Girald.  Cambrens.  Hibern.  expugnat.  lib.  3.  cap.  7. 

c  Judg.  chap.  11.  ver.  26. 

d  Genebrard.  Chronograph,  lib.  3.  in  Sylvest.  I.  Bellarmin.  de  Roman,  pontif. 
lib.  5.  cap.  9.  in  fine. 

e  Insulas  omnes  sibi  speciali  quodam  jure  vendicat.  Girald.  Cambr.  Hibern, 
expugnat.  lib.  2.  cap.  7. 


362  OF    THE    RELIGION    PROFESSED  CHAP.  XI. 

of  his  temporal  estate.  The  Italian  of  whom  I  speak  is 
Polydore  Virgil ;  he  that  composed  the  book  De  invento- 
ribus  rerum,  of  the  first  inventers  of  things  :  among  whom 
he  himself  may  challenge  a  place  for  this  invention,  if  the 
inventers  of  lies  be  admitted  to  have  any  room  in  that 
company.  This  man  being  sent  over  by  the  pope  into 
England  forf  the  collecting  of  his  Peter-pence,  undertook 
the  writing  of  the  history  of  that  nation,  wherein  he  forgot 
not  by  the  way  to  do  the  best  service  he  could  to  his  lord 
that  had  employed  him  thither.  There  he  telleth  an  idle 
tale,  how  the  Irish  being  moved  to  accept  Henry  the  se- 
cond for  their  king,  "  didg  deny  that  this  could  be  done 
otherwise  than  by  the  bishop  of  Rome's  authority  :  be- 
cause (forsooth)  that  fromthe  very  beginning,  after  they  had 
accepted  the  Christian  religion,  they  had  yielded  themselves 
and  all  that  they  had  into  his  power,  and  they  did  con- 
stantly affirm  (saith  this  fabler)  that  they  had  no  other 
lord  beside  the  pope,  of  which  also  they  yet  do  brag." 

The  Italian  is  followed  herein  by  two  Englishmen,  that 
wished  the  pope's  advancement  as  much  as  he  :  Edmund 
Campian  and  Nicholas  Sanders ;  the  one  whereof  writ- 
eth,  that "  immediately11  after  Christianity  was  planted  here, 
the  whole  island  with  one  consent  gave  themselves  not 
only  into  the  spiritual,  but  also  into  the  temporal  jurisdic- 
tion of  the  see  of  Rome  ;"  the  other  in  Polydore's  own 
words,  though  he  name  him  not,  that  "  the1  Irish  from 
the  beginning,   presently   after  they   had    received   the 


f  Noshanc  olim  qusesturam  aliquot  per  annos  gessimus  ;  ejusque  muneris  ob- 
eundi  causa  primum  in  Angliam  venimus.  Polydor.  Virgil.  Anglic,  histor. 
lib.  4. 

s  Id  Hiberni  posse  fieri,  nisi  autoritate  Romani  pontificis  negabant  ;  quod 
jam  inde  ab  initio,  post  Christianam  religionem  acceptam,  sese  ac  omnia  sua  in 
ejus  ditionem  dedidissent:  atque  constanter  affirmabant,  non  alium  habere  se 
Dominum,  prater  ipsum  pontificem  :  id  quod  etiam  nunc  jactitant.  Id.  lib.  13. 
ejusd.  histor. 

h  Camp.  History  of  Ireland,  lib.  2.  cap.  1. 

1  Hiberni  initio  statim  post  Christianam  religionem  acceptam,  se  suaque  om- 
nia in  pontificis  Romani  ditionem  dederant ;  nee  quenquam  alium  supremum 
Hiberniae  principem  ad  illud  usque  tempus  praeter  unum  Romanum  pontificem 
agnoverunt.     Sander,  de  schism.  Anglican,  lib.  1.  ad  aim,  1542. 


CHAP.  XI.  BY    THE    ANCIENT   IRISH.  363 

Christian  religion,  gave  up  themselves  and  all  that  they 
had  into  the  power  of  the  bishop  of  Rome ;"  and  that 
until  the  time  of  king  Henry  the  second,  they  did  "  ac- 
knowledge no  other  supreme  prince  of  Ireland,  beside  the 
bishop  of  Rome  alone."     For  confutation  of  which  dream, 
we  need  not  have  recourse  to  our  own  chronicles ;  the  bull 
of  Adrian  the  fourth,   wherein  he  giveth  liberty  to  king 
Henry  the  second  to  enter  upon  Ireland,   sufficiently  dis- 
covereth  the  vanity  thereof.     For,  he  there  shewing  what 
right  the  Church  of  Rome  pretended  unto  Ireland,  maketh 
no  mention  at  all  of  this,  which  had  been  the  fairest  and 
clearest  title  that  could  be  alleged,  if  any  such  had  then 
been  existent  in  rerum  natura,  but  is  fain  to  fly  unto  a  far- 
fetched interest  which  he  saith  the  Church  of  Rome  hath 
unto  all  Christian  islands.     "  Trulyk  (saith  he  to  the  king) 
there  is  no  doubt,   but  that  all  islands  unto  which  Christ 
the  Son  of  Righteousness  hath  shined,   and  which  have 
received  the  instructions  of  the  Christian  faith,  do  pertain 
to  the  right  of  St.  Peter  and  the  holy  Church  of  Rome, 
which  your  nobleness  also  doth  acknowledge." 

If  you  would  further  understand  the  ground  of  this 
strange  claim,  whereby  all  Christian  islands  at  a  clap  are 
challenged  to  be  parcel  of  St.  Peter's  patrimony,  you  shall 
have  it  from  Johannes  Sarisburiensis,  who  was  most  in- 
ward with  pope  Adrian,  and  obtained  from  him  this  very 
grant  whereof  now  we  are  speaking.  "  At1  my  request 
(saith  he)  hfe  granted  Ireland  to  the  illustrious  king  of 
England  Henry  the  second,  and  gave  it  to  be  possessed 
by  right  of  inheritance  :  as  his  own  letters  do  testify  unto 
this  day.  For  all  islands,  of  ancient  right,  are  said  to  belong- 
to  the  Church  of  Rome,  by  the  donation  of  Constantino,  who 

k  Sane  omnes  insulas,  quibus  sol  justitise  Christus  illuxit,  et  quae  documenta 
fidei  Christiana?  susceperunt,  ad  jus  S.  Petri  et  sacrosanctae  Romanae  Ecclesiae 
(quod  tua  etiam  nobilitas  recognoscit)  non  est  dubium  pertinere.  Bull.  Adrian. 
IV.  ad  Henr.  II.  Angl.  reg. 

1  Ad  preces  meas  illustri  regi  Anglorum  Henrico  secundo  concessit  et  dedit 
Hiberniam  jure  haereditario  possidendam  :  sicut  literae  ipsius  testantur  in  hodier- 
num  diem.  Nam  omnes  insula?,  de  jure  antiquo,  ex  donatione  Constantini,  qui 
earn  fundavit  et  dotavit,  dicuntur  ad  Romanam  ecclesiam  pertinere.  Johan. 
Sarisburiens.  metalogic.  lib.  4.  cap.  42.   « 


3G4  OF   THE    RELIGION    PROFESSED  CHAP.  XI. 

founded  and  endowed  the  same."  But  you  will  see,  what 
a  goodly  title  here  is,  in  the  mean  time :  first,  the  dona- 
tion of  Constantine  hath  been  long  since  discovered  to 
be  a  notorious  forgery,  and  is  rejected  by  all  men  of 
judgment  as  a  senseless  fiction.  Secondly,  in  the  whole 
context  of  this  forged  donation  I  find  mention  made  of 
islands  in  one  place  only :  where™  no  more  power  is  given 
to  the  Church  of  Rome  over  them,  than  in  general  over 
the  whole  continent  (by  east  and  by  west,  by  north  and  by 
south)  and  in  particular  over  Judea,  Graecia,  Asia,  Thracia, 
and  Africa,  which  use  not  to  pass  in  the  account  of  St. 
Peter's  temporal  patrimony.  Thirdly,  it  doth  not  appear 
that  Constantine  himself  had  any  interest  in  the  kingdom 
of  Ireland  :  how  then  could  he  confer  it  upon  another  ? 
Some  words  there  be  in  an  oration  of  Eumenius"  the  rhe- 
torician, by  which  peradventure  it  may  be  collected,  that 
his  father  Constantius  bare  some  stroke  here,  but  that  the 
island  was  ever  possessed  by  the  Romans,  or  accounted  a 
parcel  of  the  empire,  cannot  be  proved  by  any  sufficient 
testimony  of  antiquity.  Fourthly,  the  late  writers  that 
are  of  another  mind,  as  Pomponius  Laetus,  Cuspinian, 
and  others,  do  yet  affirm  withal,  that0  in  the  division  of 
the  empire  after  Constantine's  death,  Ireland  was  as- 
signed unto  Constantinus  the  eldest  son,  which  will  hardly 
stand  with  this  donation  of  the  islands  supposed  to  be 
formerly  made  unto  the  bishop  of  Rome  and  his  succes- 
sors. Pope  Adrian  therefore,  and  John  of  Salisbury  his 
solicitor,  had  need  seek  some  better  warrant  for  the  title 
of  Ireland,  than  the  donation  of  Constantine. 


m  Per  nostram  imperialem  jussionem  sacram,  tam  in  oriente  quam  in  occi- 
dente,  vel  etiam  septentrionali  et  meridiana  plaga,  videlicet  in  Judaea,  Graecia, 
Asia,  Thracia,  Africa  et  Italia,  vel  diversis  insulis  nostra  largitate  eis  liberta- 
tem  conressimus  :  ea  prorsns  ratione,  ut  per  manus  beatissimi  patris  nostri  Syl- 
vestri  pontificis  successorumque  ejus  omnia  disponantur.     Edict.  Constantin. 

n  Ultra  oceanum  vero  quid  erat  praeter  Britanniam  ?  Quae  a  vobis  ita  jecu- 
perata  est ;  ut  illae  quoque  nationes  terminis  ejusdem  insula'  cohaerentes  vestris 
nutibus  obsequantur.     Eumen.  Panegyric,  ad  Constant. 

°  Pomp.  Laet.  in  Roman,  histor.  compend.  Jo.  Cuspian.  in  Caesarib.  Seb. 
Munster.  in  lib.  2.  Cosmograph. 


CHAP.  XI.  BY    THE    ANCIENT    IRISH.  oQi) 

John  Harding  in  his  chronicle  saith,  that  the  kings  of 
England  have  right 

Top  Ireland  also,  by  King  Henry  (le  fitz 
Of  Maude,  daughter  of  first  King  Henry) 
That  conquered  it,  for  their  great  heresy. 

which  in  another  place  he  expresseth  more  at  large,  in 
this  manner : 

Thel  King  Henry  then,  conquered  all  Ireland 

By  papal  doom,  there  of  his  royalty 

The  profits  and  revenues  of  the  land 

The  domination,  and  the  sovereignty 

For  error  which  again  the  spirituality 

They  held  full  long,  and  would  not  been  correct 

Of  heresies,  with  which  they  were  infect. 

Philip  O  Sullevan,  on  the  other  side,  doth  not  only  deny 
that1-  Ireland  was  infected  with  any  heresy,  but  would  also 
have  us  believe,  thats  the  pope  never  intended  to  confer 
the  lordship  of  Ireland  upon  the  kings  of  England.  For 
where  it  is  said  in  pope  Adrian's  bull,  "  Let1  the  people 
of  that  land  receive  thee,  and  reverence  thee  as  a  lord :" 
the  meaning  thereof  is,  saith  this  glozer,  Let"  them  reve- 
rence thee,  "  as  a  prince  worthy  of  great  honour ;  not 
as  lord  of  Ireland,  but  as  a  deputy  appointed  for  the  col- 
lecting of  the  ecclesiastical  tribute."  It  is  true  indeed 
that  king  Henry  the  second,  to  the  end  he  might  the 
more  easily  obtain  the  pope's  good  will  for  his  entering 
upon  Ireland,  did  voluntarily  offer  unto  him  the  payment 
of  a  yearly  pension  of  one  penny  out  of  every  house  in 
the  country :  which  (for  ought  that  I  can  learn)  was  the 


P  Harding.  Chronic,  cap.  241. 

'i  Ibid.  cap.  132. 

r  O  Sullevan.  histor.  Catholic.  Iberniae,  torn.  2.  lib.  1.  cap.  7. 

8  Ibid.  cap.  4.  5.  9.  et  lib.  2.  cap.  3. 

1  Illius  terrae  populus  te  recipiat,  et  sicut  Dominum  veneretur.  Bull.  Adri- 
an. IV. 

"  Sicut  Dominum  veneretur,  id  est,  ut  principem  dignum  magr.o  honore  ;  non 
Dominum  Iberniac,  sed  praefectum  causa  colligendi  tributi  ecclesiastici.  O  Sulle- 
van. hist.  Ibern.  fol.  59.  b.  in  margine. 

VOL.    IV.  B  B 


(jGG  of  the  religion   professed  CHAP.  XI, 

first  ecclesiastical  tribute  that  ever  came  unto  the  pope's 
coffers  out  of  Ireland.  But  that  king  Henry  got  nothing 
else  by  the  bargain  but  the  bare  office  of  collecting  the 
pope's  smoke-silver  (for  so  we  called  it  here,  when  we 
paid  it)  is  so  dull  a  conceit,  that  I  do  somewhat  wonder 
how  OSullevan  himself  could  be  such  a  blockhead,  as  not 
to  discern  the  senselessness  of  it.  • 

What  the  king  sought  for  and  obtained,  is  sufficiently 
declared  by  them  that  writ  the  history  of  his  reign.  Inw 
the  year  of  our  Lord  MCLV.  the  first  bull  was  sent  unto 
him  by  pope  Adrian :  the  sum  whereof  is  thus  laid  down 
in  a  second  bull,  directed  unto  him  by  Alexander  the 
third,  the  immediate  successor  of  the  other.  "  Following* 
the  steps  of  reverend  pope  Adrian,  and  attending  the 
fruit  of  your  desire,  we  ratify  and  confirm  his  grant  con- 
cerning the  dominion  of  the  kingdom  of  Ireland  conferred 
upon  you :  reserving  unto  St.  Peter  and  the  holy  Church 
of  Rome,  as  in  England  so  in  Ireland,  the  yearly  pension 
of  one  penny  out  of  every  house."  In  this  sort  did  pope 
Adrian,  as  much  as  lay  in  him,  give  Ireland  unto  king- 
Henry,  "  haereditario  jure  possidendam,  to  be  possessed 
by  right  of  inheritance ;"  and  withal  "  senty  unto  him  a 
ring  of  gold,  set  with  a  fair  emerald,  for  his  investiture  in 
the  right  thereof:"  as  Johannes  Sarisburiensis,  who  was 
the  principal  agent  betwixt  them  both  in  this  business, 
doth  expressly  testify.     After  this,  in  the  year  MCLXXI. 


w  Robert,  de  Monte.  Roger,  de  Wendover.  Matth.  Paris,  et  Nicol.  Trivett  in 
Chronic,  ann.  1155. 

x  Venerabilis  Adriani  papa?  vestigiis  imhaerentes,  vestrique  desiderii  fructum 
attendentes  ;  concessionem  ejusdem,  super  Hibernici  regni  dominio  vobis  indulto 
(salva  beato  Petro  et  sacrosanct*  Ecclesise  Romanae,  sicut  in  Anglia  sic  in  Hiber- 
nia,  de  singulis  domibus  annua  unius  denarii  pensione)  ratam  habemus  et  confir- 
mamus.  Bui.  Alexandri  III.  apud  Giraldum  Cambrens.lib.  2.  histor.  Hibern.  ex- 
pugnat.  cap.  G.  in  codicibus  MS.  (in  edito  enim  caput  hoc  mancum  est)  et  Jo. 
Rossuni  Warvicensem,  in  tract.     De  terris  corona?  Angliae  annexis. 

y  Annulum  quoque  per  me  transmisit  aureum,  smaragdo  optimo  decoratum, 
quo  fieret  investitura  juris  in  gerenda  Hibernia  :  idemque  adhuc  annulus  in  curi- 
ali  archio  publico  custodiri  jussus  est.  Jo.  Sarisbur.  Metalogic.  lib.  4.  cap.  42, 
de  quo  consulendus  etiam  est  Giraldus  Cambrens.  lib.  2.  Hibern.  expugnat. 
cap.  6. 


CHAP.  XI.  BY    THE    ANCIENT    IRISH.  367 

the  king  himself  came  hither  in  person :  where  the  "  arch- 
bishops and  bishops  of  Ireland  received*1  him  for  their  king 
and  lord."  The  king,  saith  John  Brampton,  "  received* 
letters  from  every  archbishop  and  bishop,  with  their  seals 
hanging  upon  them  in  the  manner  of  an  indenture,  con- 
firming the  kingdom  of  Ireland  unto  him  and  his  heirs, 
and  bearing  witness  that  they  in  Ireland  had  ordained 
him  and  his  heirs  to  be  their  kings  and  lords  for  ever." 
At  Waterford,  saith  Roger  Hoveden,  "  allb  the  archbi- 
shops, bishops,  and  abbots  of  Ireland  came  unto  the  king 
of  England,  and  received  him  for  king  and  lord  of  Ire- 
land ;  swearing  fealty  to  him  and  to  his  heirs,  and  power 
to  reign  over  them  for  ever ;  and  hereof  they  gave  him 
their  instruments.  The  kings  also  and  princes  of  Ireland, 
by  the  example  of  the  clergy,  did  in  like  manner  receive 
Henry  king  of  England  for  lord  and  king  of  Ireland,  and 
became  his  men  (or,  did  him  homage)  and  swore  fealty  to 
him  and  his  heirs  against  all  men." 

These  things  were  presently  after  confirmed  in  the 
national  synod  held  at  Cashel :  the  acts  whereof  in  Giral- 
dus  Cambrensis  are  thus  concluded:  "  For0  it  is  fit  and 
most  meet,  that  as  Ireland  by  God's  appointment  hath 
gotten  a  lord   and  a  king  from    England;   so  also  they 

z  In  regem  et  Dominum  receperunt.  Roger.  Wendover,  et  Matth.  Paris,  in 
historia  majori,  arm.  1171.  Roger  Hoveden,  in  posteriore  parte  annalium.  Johan. 
Brampton  in  historia  Joralanensi,  et  Bartholomseus  de  Cotton,  in  histor.  An- 
glor.  MS. 

a  Recepit  ab  unoquoque  archiepiscopo  et  episcopo  literas,  cum  sigillis  suis  in 
modum  chartse  pendentibus  ;  regnum  Hiberniae  sibi  et  haeredibus  suis  confirman- 
tes,  et  testimonium  perhibentes  ipsos  in  Hibernia  eum  et  haeredes  suos  sibi  in 
reges  et  dominos  in  perpetuum  constituisse.     Jo.  Brampton.  Ibid. 

b  Venerunt  ibidem  ad  regem  Angliae  omnes  archiepiscopi,  episcopi,  abbates 
totius  Hibernias,  et  receperunt  eum  in  regem  et  dominum  Hiberniae  ;  jurantes  ei 
et  haeredibus  suis  fidelitatem,  et  regnandi  super  eos  potestatem  in  perpt'tuum  :  et 
inde  dederunt  ei  chartas  suas.  Exemplo  autem  clericorum,  praedlcti  reges  et 
principes  Hiberniae,  receperunt  simili  modo  Hermann  regem  Anglia;  in  domi- 
num et  regem  Hiberniae  ;  et  homines  sui  devenerunt,  et  ei  et  haeredibus  suis  fi- 
delitatem juraverunt  contra  omnes  homines.     Rog.  Hoveden.  ad  ann.  1171. 

c  Dignum  etenim  et  justissimum  est,  ut  sicut  dominum  et  regem  ex  Anglia 
sortita  est  divinitus  Hibernia  ;  sic  etiam  exinde  vivendi  formam  accipiant  nielio- 
rem.     Girald.  Cambrens.  Hibern.  expugnat.  lib.  1.  cap.  34. 

p  b2 


368  OF    THE    RELIGION    PROFESSED  CHAP.  XI. 

should  from  thence  receive  a  better  form  of  living."  King- 
Henry  also  at  the  same  time  "  sentd  a  transcript  of  the 
instruments  of  all  the  archbishops  and  bishops  of  Ireland, 
unto  pope  Alexander,  who  by  his  apostolical  authority 
(for  so  was  it  in  those  days  of  darkness  esteemed  to  be) 
did  confirm  the  kingdom  of  Ireland  unto  him  and  his 
heirs,  according  to  the  form  of  the  instruments  of  the 
archbishops  and  bishops  of  Ireland,  and6  made  them  kings 
thereof  for  ever."  The  king  also  obtainedf  further  from 
pope  Alexander,  "  that  it  might  be  lawful  for  him  to  make 
which  of  his  sons  he  pleased  king  of  Ireland,  and  to  crown 
him  accordingly ;  and  to  subdue  the  kings  and  great  ones 
of  that  land,  which  would  not  subject  themselves  unto 
him."  Whereupon,  in  a  grand  council  held  at  Oxford  in 
the  year  of  our  Lord  MCLXXVII.  "  before^  the  bi- 
shops and  peers  of  the  kingdom  he  constituted  his  son 
John  king  of  Ireland,  according'1  to  that  grant  and  confir- 
mation of  pope  Alexander."  And  to  make  the  matter  yet 
more  sure,  in  the  year  MCLXXXVI.  he  obtained  a  new 
license  from  pope  Urban  the  third,  "  that1  one  of  his 
sons,  whom  he  himself  would,  should  be  crowned  for  the 


d  Rex  Angliae  misit  transcription  charfarum  universorum  archiepiscoporum  et 
episcoporum  Hiberniae,  ad  Alexandrum  papam :  et  ipse  authoritate  apostolica 
confirmavit  illi  et  haeredibus  suis  regnum  Hibernise,  secundum  formam  chartarum 
archiepiscoporum  et  episcoporum  Hiberniae.     Rog.  Hoveden. 

e  Nam  summits  pontifex  regnum  illud  sibi  et  haeredibus  suis  auctoritate  apos- 
tolica confirmavit  :  et  in  perpetuum  eos  constituit  inde  reges.  Jo.  Bramp- 
ton. 

f  Perquisierat  ab  Alexandre  summo  pontifice,  quod  liceret  ei  filium  suum 
quern  vellet  regem  Hiberniae  facere,  et  similiter  coronare  ;  ac  reges  et  potentes 
ejusdem  terrae  qui  subjectionem  ei  facere  nollent,  debellare.     Id.    ad  ann.  1177. 

S  Johannem  filium  suum  coram  episcopis  et  regni  sui  principibus  regem  Hi- 
berniae constituit.  Id.  ibid,  et  Gualterus  Coventrensis,  in  ejusdem  anni  his- 
toria. 

h  Constituit  Johannem  filium  suum  regem  in  Hibernia,  concessione  et  confir- 
matione  Alexandri  summi  pontificis.  Rog.  Hoveden.  annal.  part.  2.  ad  ann. 
1177. 

■  Ab  eo  impetravit ;  quod  unus  quern  vellet  de  filiis  suis  coronaretur  de  regno 
Hiberniae,  et  hoc  confirmavit  ei  dominus  papa  bulla  sua  :  et  in  argumentum  vo- 
luntatis et  confirmationis  suae,  misit  ei  coronam  de  penna  pavonis  auro  contextam. 
Id,  ad  ann.  1185. 


CHAP.  XI.  BY    Till:    ANCIENT    IRISH.  369 

kingdom  of  Ireland."  And  this  the  pope  did  not  only 
confirm  by  his  bull,  but  also  the  year  following  purposely 
sent  over  cardinal  Octavian  and  Hugo  de  Nunant  (or  No- 
vant)  hisk  legates  into  Ireland,  to  crown  John  the  king's  son 
there. 

By  all  this  we  may  see,  how  far  king  Henry  the  second 
proceeded  in  this  business :  which  I  do  not  so  much  note, 
to  convince  the  stolidity  of  O  Sullevan,  who  would  fain  per- 
suade fools  that  he  was  preferred  only  to  be  collector  of 
the  pope's  Peter-pence  ;  as  to  shew,  that  Ireland  at  that 
time  was  esteemed  a  kingdom,  and  the  kings  of  England 
accounted  no  less  than  kings  thereof.  And  therefore 
Paul1  the  fourth  needed  not  make  all  that  noise,  and 
trouble111  the  whole  court  of  heaven  with  the  matter,  when 
in  the  year  MDLV.  he  took  upon  him  by  his  apos- 
tolical authority  (such  I  am  sure,  as  none  of  the  apostles 
of  Christ  did  ever  assume  unto  themselves)  to  erect  Ire- 
land unto  the  title  and  dignity  of  a  kingdom.  Whereas 
he  might  have  found,  even  in  his  own  Roman"  provincial, 
that  Ireland  was  reckoned  among  the  kingdoms  of  Chris- 
tendom before  he  was  born.  Insomuch,  that  in  the  year 
MCCCCXVII.  when  the  legates  of  the  king  of  England  and 
the  French  king's  ambassadors  fell  at  variance  in  the  council 
of  Constance  for  precedency ;  the  English  orators,  among 


k  Quibus  ipse  commisit  legatiam  in  Hiberniam,  ad  coronamlum  iiri  Johan- 
nem  tilium  regis.  Sed  dominus  rex  coronationem  illani  distulit.  Id.  ad  ami. 
1187. 

1  Paulus  IV.  nostris  temporibus  Hiberniam  insulam  in  regni  titulum  ac  digni- 
tatem erexit.     Gabutius  in  vita  Pii  V. 

nl  Ad  omnipotentis  Dei  Iaudem  et  gloriam,  ac  gloriosissimae  ejus  genitricis  Vir- 
ginis  Mariae,  totiusque  curiae  coelestis  honorem,  et  fidei  catholics  exaltationem, 
Fhilippo  rcge  et  Maria  regina  nobis  super  hoc  humiliter  supplicantibus,  de  fra- 
trum  nostrorum  consilio  el  apostolicse  potestatis  plenitudine,  apostolica  authori- 
tate  insulam  Hibernine  in  regnum  perpetuo  erigimus;  ac  titulo,  dignitate,  ho- 
nore,  facultatibus,  juribus,  insigniis,  praerogativis,  antelationibus,  praeeminentiis 
regiis,  ac  quibus  alia  Christi  fidelium  regna  utuntur,  potiuntur,  et  gaudent,  ac 
uti,  potiri,  et  gaudere  poterunt  quomodo  libet,  in  futurum  insignimus  et  decora- 
mus.  Bulla  Pauli  IV.  in  Rotulo  patentium,  ann.  2.  et  3.  Philippi  el  Marite, 
in  Cancellaria  Ii:bernine. 

n  Provinciale  ex  archivis  Canccllariac  apostulica;  edit,  tomo  2.  Iractat,  Doctor, 
fol.  341.  (impress.  Vcnet.  ann.  1518.) 


oTO  OF    THE    RELIGION    PROFESSED  CHAP.  XI. 

other  arguments,  alleged  this  also  for  themselves:  "  It0  is 
well  known,  that  according  to  Albertus  Magnus  and  Bar- 
tholomaeus,  in  his  book  De  proprietatibus  rerum,  the 
whole  world  being  divided  into  three  parts  (to  wit,  Asia, 
Africa  and  Europe)  Europe  is  divided  into  four  kingdoms, 
namely,  the  Roman  for  the  first,  the  Constantinopolitan 
for  the  second,  the  third  the  kingdom  of  Ireland,  which  is 
now  translated  unto  the  English,  and  the  fourth  the 
kingdom  of  Spain.  Whereby  it  appeareth,  that  the  king 
of  England  and  his  kingdom  are  of  the  more  eminent 
ancient  kings  and  kingdoms  of  all  Europe,  which  preroga- 
tive the  kingdom  of  France  is  not  said  to  obtain."  And 
this  have  I  here  inserted  the  more  willingly,  because  it 
maketh  something  for  the  honour  of  my  country,  to  which, 
I  confess,  I  am  very  much  devoted,  and  in  the  printed 
acts  of  the  council  it  is  not  commonly  to  be  had. 

But  now  cometh  forth  O  Sullevan  again,  and  like  a  little 
fury  flieth  upon  the1'  English-Irish  priests  of  his  own  reli- 
gion, which  in  the  late  rebellion  of  the  Earl  of  Tyrone 
did  "  not  deny  that  hellish  doctrine,  fetched  out  of  hell 
for  the  destruction  of  Catholics,  that  it  is  lawful  for 
Catholics  to  bear  arms  and  fight  for  heretics  against 
Catholics  and  their  country ;"  or  rather,  if  you  will  have 
it  in  plainer  terms,  that  it  is  lawful  for  them  of  the  Romish 
religion,  to  bear  arms  and  fight  for  their  sovereign  and  fel- 
low-subjects that  are  of  another  profession,  against  those 
of  their  own  religion  that  traitorously  rebel  against  their 


°  Satis  constat,  secundum  Albertum  Magnum  et  Bartholomseum  de  proprie- 
tatibus rerum,  quod  toto  mundo  in  tres  partes  diviso  (videlicet  Asiam,  Africam, 
et  Europam)  Europa  in  quatuor  dividitur  regna:  primum  videlicet  Ronianum, 
secundum  Constantinopolitanum,  tertium  regnum  Hibemise  quod  jam  transla- 
tum  est  in  Anglicos,  et  quartum  regnum  Hispaniae.  Ex  quo  patet,  quod  rex 
Angliae  et  regnum  suum  sunt  de  eminentioribus  antiquioribus  regibas  et  regnis 
totius  Europae  :  quam  prserogativam  regnum  Francias  non  fertur  obtinere.  Act. 
Concil.  Constant.  Sess.  28.  MS.  in  bibliotheca  regia. 

p  Cujus  mali  maxima  culpa  in  aliquot  Anglo  Ibernos  sacerdotes  jure  transfe- 
renda  est ;  qui  tartareum  dogma  ab  Oreo  in  catholicorum  perniciem  eniissum 
non  negabant,  licere  catholicis  contra  catholicos  et  suam  patrVam  pro  haereticis 
gerere  anna  et  dimicare.  Philip  O  Sullevan.  hist.  Catholic.  Iberniae,  torn.  4.  lib. 
3.  cap.  5.  fol.  263.  edit.  Ulissipon.  ann.  1621. 


CHAP.  XI.  BY    THE    ANCIENT    IRISH.  i'Tl 

prince  and  country;  and  to  shew  "  howq  mad  and  how 
venomous  a  doctrine  they  did  bring  (these  be  the  caitiff's 
own  terms)  that  exhorted  the  laity  to  follow  the  queen's 
side ;"  he  setteth  down  the  censure  of  the  doctors  of  the 
university  of  Salamanca  and  Valladolid,  published  in  the 
year  MDCIII.  for  the  justification  of  that  rebellion,  and 
the  declaration  of  pope  Clement  the  eighth's  letters  touch- 
ing the  same,  wherein  he  signifieth  that  "  ther  English 
ought  to  be  set  upon  no  less  than  the  Turks,  and  im- 
parteth  the  same  favours  unto  such  as  set  upon  them, 
that  he  doth  unto  such  as  fight  against  the  Turks."  Such 
wholesome  directions  doth  the  bishop  of  Rome  give  unto 
those  that  will  be  ruled  by  him  :  far  different  (I  wiss)  from 
that  holy  doctrine,  wherewith  the  Church  of  Rome  was  at 
first  seasoned  by  the  apostles  :  "  Lets  every  soul  be  sub- 
ject unto  the  higher  powers ;  for  there  is  no  power  but  of 
God,"  was  the  lesson  that  St.  Paul  taught  to  the  ancient 
Romans.  Where  if  it  be  demanded,  "  whether*  that 
power  also,  which  persecuteth  the  servants  of  God,  im- 
pugneth  the  faith,  and  subverteth  religion,  be  of  God?" 
our  countryman  Sedulius  will  teach  us  to  answer  with 
Origen,  that  "  even  such  a  power  as  that,  is  given  of  God, 
for  the  revenge  of  the  evil,  and  the  praise  of  the  good ;" 
although  he  were  as  wicked  as  either  Nero  among  the 
Romans,   or  Herod   among  the   Jews :  the  one  whereof 


i  Heec  est  academiarum  censura  ;  qua  liquido  constat,  quanta  ignoratione  et 
caligine  erraverint  illi  Iberni,  qui  in  hoc  bello  Protestantibus  opem  tulerunt,  et 
catholicos  oppugnarunt;  quamqueinsanara  et  venenosam  doctrinam  attulerinl  non- 
nulli  doctiores  vulgo  habiti,  qui  sseculares  homines  ad  reginae  partes  sequendas 
exhortati,  a  fide  tuenda  averterunt.     Id.  torn.  3.  lib.  8.  cap.  7.  fol.  20  1. 

r  Cum  enim  pontifex  dicat  Anglos  adversus  catholicam  religionem  pugnare, 
eosque  non  minus  ac  T ureas  oppugnarl  debere  ;  eisdemque  gratiis  eos  oppug- 
nantes  prosequatur,  quibus  contra  Turcas  pugnantes  prosequitur :  quis  dubitet, 
bellum  ab  Anglis  adversus  exercitum  catholicum  omnino  iniquum  geri  ?  Censur. 
Doct.  Salmantic.  et  Vallisolet,  de  Hibernia;  bello. 

s  Rom.  cap.  13.  ver.  1. 

1  Quid  et  ilia  poteslas,  quae  servos  Dei  persequitur,  fidem  impugnat,  religio- 
nem subvertit,  a  Deo  est  ?  Ad  quod  respondendum,  quod  etiam  talis  poU  stas  a 
Deo  data  est,  ad  vindictam  quidem  malorum,  laudem  vero  bonorum.  Sedid.  i:- 
Rom.  cap.  13. 


372  OF    THE    RELIGION    PROFESSED  CHAP.  XI. 

most  cruelly  persecuted  the  Christians,  the  other  Christ 
himself. 

And  yet  when  the  one  of  them  swayed  the  sceptre,  St. 
Paul  told  the  Christian  Romans,  that  they  "  must"  needs 
be  subject,  not  only  for  wrath,  but  also  for  conscience 
sake :"  and  of  the  causeless  fear  of  the  other,  these  verses 
of  Sedulius  are  solemnly  sung  in  the  Church  of  Rome,  even 
unto  this  day : 

Herodes"  hostis  impie, 
Christum  venire  quid  times  ? 
Non  eripit  mortalia, 
Qui  regna  dat  ccelestia. 

Why,  wicked  Herod,  dost  thou  fear 

And  at  Christ's  coming  frown  1 
Tlie  mortal  he  takes  not  away, 

That  gives  the  heavenly  crown. 

a  better  paraphrase  whereof  you  cannot  have,  than  this 
which  Claudius  hath  inserted  into  his  collections  upon  St. 
Matthew :  "  Thatx  king  which  is  born,  doth  not  come  to 
overcome  kings  by  fighting,  but  to  subdue  them  after  a 
wonderful  manner  by  dying  :  neither  is  he  born  to  the  end 
that  he  may  succeed  thee,  but  that  the  world  may  faith- 
fully believe  in  him.  For  he  is  come,  not  that  he  may 
fight  being  alive,  but  that  he  may  triumph  being  slain; 
nor  that  he  may  with  gold  get  an  army  unto  himself  out 


n  Rom.  cap.  13.  ver.  5. 

vv  Sedul.  in  Hymno  acrostich.  de  vita  Chri&ti. 

x  Rex  iste  qui  natus  est,  non  venit  reges  pugnando  superare,  sed  moriendo 
mirabiliter  subjugare  :  neque  ideo  natus  est  ut  tibi  succedat,  sed  ut  in  eum  mun- 
dus  fideliter  credat.  Venit  enim,  non  ut  regnet  vivus,  sed  ut  triumphet  occisus  : 
nee  sibi  de  aliis  gentibus  auro  exercitum  quarat ;  sed  ut  pro  salvandis  gentibus 
pretiosum  sanguinem  fundat.  Inaniter  invidendo  timuisti  successorem,  quern 
credendo  debuisti  quaerere  salvatorem  ;  quia  si  in  eum  crederes,  cum  eo  reg- 
nares  ;  et  sicut  ab  illo  accepisti  temporale  regnum,  acciperes  etiam  sempiternum. 
Hujus  enim  puer:  regnum  non  est  de  hoc  mundo  ;  sed  per  ipsum  regnatur  in 
hoc  mundo.  Ipse  est  etiam  sapientia  Dei,  quae  dicit  in  proverbiis  :  Per  me  re- 
ges regnant.  Puer  iste  verbum  Dei  est,  puer  iste  virtus  et  sapientia  Dei  est. 
Si  potes,  contra  Dei  sapientiam  cogita  :  in  tuam  pernieiem  versaris,  et  nescis. 
Tu  enim  regnum  nullatenus  habuisses,  nisi  ab  isto  puero  qui  nimc  natus  est  ae- 
cepisses.     Claud,  lib.  1.  in  Matth. 


CHAP.  XI.  BY    THE    ANCIENT    IRISH.  olo 

of  other  nations,  but  that  he  may  shed  his  precious  blood 
for  the  saving  of  the  nations.  Vainly  didst  thou  by  envy- 
ing fear  him  to  be  thy  successor,  whom  by  believing  thou 
oughtest  to  seek  as  thy  Saviour  :  because  if  thou  didst 
believe  in  him,  thou  shouldst  reign  with  him ;  and  as  thou 
hast  received  a  temporal  kingdom  from  him,  thou  shouldst 
also  receive  from  him  an  everlasting.  For  the  kingdom 
of  this  Child  is  not  of  this  world,  but  by  him  it  is  that  men 
do  reign  in  this  world.  He  is  the  wisdom  of  God,  which 
saith  in  the  Proverbs,  By  me  kings  reign.  This  Child  is 
the  Word  of  God :  this  Child  is  the  power  and  wisdom  of 
God :  If  thou  canst,  think  against  the  wisdom  of  God  : 
thou  workest  thine  own  destruction,  and  dost  not  know  it. 
For  thou  by  no  means  shouldst  have  had  thy  kingdom, 
unless  thou  hadst  received  it  from  that  Child  which  now  is 
born." 

As  for  the  censure  of  the  doctors  of  Salamanca  and 
Vallodilid,  our  nobility  and  gentry,  by  the  faithful  service 
which  at  that  time  they  performed  unto  the  crown  of  Eng- 
land, did  make  a  real  confutation  of  it.  Of  whose  fidelity 
in  this  kind  I  am  so  well  persuaded,  that  I  do  assure  my- 
self, that  neither  the  names  of  Franciscus  Zumel  and  Al- 
phonsus  Curiel,  how  great  schoolmen  soever  they  were, 
nor  of  the  fathers  of  the  society,  Johannes  de  Zinguenza, 
Emanuel  de  Roias,  and  Gaspar  de  Mena,  nor  of  the  pope 
himself,  upon  whose  sentence  they  wholly  ground  their 
resolution  ;  either  then  was  or  hereafter  will  be  of  any 
force,  to  remove  them  one  whit  from  the  allegiance  and 
duty  which  they  do  owe  unto  their  king  and  country. 
Nay  I  am  in  good  hope,  that  their  loyal  minds  will  so  far 
distaste  that  evil  lesson,  which  those  great  rabbies  of 
theirs  would  have  them  learn ;  that  it  will  teach  them  to 
unlearn  another  bad  lesson,  wherewith  they  have  been 
most  miserably  deluded.     For  whereas  heretofore  wisey 

V  Veritas  sapienti  nitet,  cujuscunque  ore  prolata  fuerit.  Gildas.in  Codice 
canonum  Cottoniano  tit.  De  veritate  credenda,  quocunque  ore  prolata  fuerit. 
Similiter  Nennius,  prsefat.  in  historiam  Britonum  (MS. in publica Cantabrigiensis 
academiae  bibliotheca  :)  Non  quis  dicat,  aut  qualiter  dicatur,  sed  quid  dictum 
sit,  veritatis  testimonio  magis  attemlcudum  esse  probatiu: 


374  OF    THE    RELIGION    PROFESSED  CHAP.  XI. 

men  did  learn  to  give  credence  to  the  truth,  "  by  whoso- 
ever's  mouth  it  should  be  delivered  :"  now  men  are  made 
such  fools,  that  they  are  taught  "  toz  attend  in  the  doc- 
trine of  religion,  not  what  the  thing  is  that  is  said,  but 
what  the  person  is  that  speaketh  it." 

But  how  dangerous  a  thing  it  is,  to  have  the  faith  of 
our  Lord  Jesus  Christ  in  respect  of  persons ;  and  to  give 
entertainment  to  the  truth,  not  so  much  for  itself  as  for 
the  regard  that  is  had  to  the  deliverer  of  it :  I  wish  men 
would  learn  otherwise,  than  by  woful  experience  in  them- 
selves. "  Thea  truth  (saith  Claudius)  is  to  be  loved 
for  itself,  not  for  the  man,  or  for  the  angel,  by  whom 
it  is  preached.  For  he  that  doth  love  it  in  respect  of 
the  preachers  of  it,  may  love  lies  also,  if  they  perad- 
venture  shall  deliver  any ;"  as  here  without  all  peradven- 
ture,  the  pope  and  his  doctors  have  done,  unless  the 
teaching  of  flat  rebellion  and  high  treason  may  pass  in  the 
account  of  Catholic  verities.  The  Lord  of  his  mercy  open 
their  eyes,  that  they  may  see  the  light,  and  give  them 
grace  to  receive  the  love  of  the  truth,  that  they  may  be  saved. 
The  Lord  likewise  grant,  if  it  be  his  blessed  will,  that 
truth  and  peace  may  meet  together  in  our  days,  that  we 
may  be  all  gathered  into  "  oneb  fold,"  under  "  one  shep- 
herd," and  that  "  thec  whole  earth  may  be  filled  with  his 
glory."     Amen,  Amen. 


z  In  doctrina  religionis  non  quid  dicatur,  sed  quis  loquatur  attendendum  esse. 
Thorn.  Stapleton.  defens.  ecclesiastic,  authoritat.  lib.  3.  cap.  7.  et  demonstrat. 
principior.  doctrinal,  lib.  10.  cap.  5. 

a  Veritas  propter  seipsam  diligenda  est,  non  propter  hominem,  aut  propter 
angelum,  per  quem  adnunciatur.  Qui  enim  propter  adnunciatores  earn  dili- 
git,  potest  et  mendacia  diligere,  siqua  forte  ipsi  sua  protulerint.  Claud,  in  Galat. 
cap.  1. 

''  John,  chap.  10.  ver.  16.  c  Psalm  72.  ver.  10. 


BY    THE    ANCIENT    IRISH.  375 


TO  THE  READER. 


In  judging  of  the  religion  of  our  ancestors,  we  are  not 
to  build  our  conclusion  upon  every  single  proposition 
wherein  they  either  agree  with,  or  dissent  from  us;  but 
upon  the  main  bulk  of  the  substantial  points  of  doctrine 
which  are  controverted  betwixt  us  at  this  day.  There- 
fore the  adversary  must  not  imagine,  that  I  intend  here 
to  make  such  simple  collections  as  these.  Such  a  man 
held  such  a  point  with  us :  therefore  he  was  a  Protestant ; 
no  more  than  I  will  allow  him  to  frame  the  like.  Such  a 
man  was  a  monk,  or  in  such  or  such  a  particular  agreed 
with  the  now  Church  of  Rome :  therefore  he  was  a  papist. 
And  forasmuch  as  for  any  one  man  we  have  not  sufficient 
evidences  left  unto  us,  whereby  it  may  appear  what  he 
held  in  every  particular,  the  only  way  that  now  remaineth 
is  to  join  all  of  them  together,  with  this  presumption, 
that  what  one  man  of  note  hath  delivered,  the  contrary 
whereof  is  not  to  be  found  in  others  of  his  countrymen 
who  lived  about  the  same  time ;  that  is  to  be  supposed  to 
have  been  the  doctrine  which  was  commonly  received  in 
those  countries  at  that  time. 

Hence  it  is  that  I  oftentimes  chain  together  the  sayings 


376  OF    THE    RELIGION    PROFESSED 

of  clivers  authors  into  one  context ;  and  insert  also  some- 
times certain  sentences  of  theirs,  which  do  not  so  much 
make  for  any  controversy,  as  for  the  apt  connexion  of  the 
points,  and  the  illustration  of  the  present  head  of  doc- 
trine there  treated  of.  And  although  my  principal  inten- 
tion in  this  discourse  was  to  produce  such  evidences  as 
might  shew  the  agreement  that  was  betwixt  our  ancestors 
and  us  in  matter  of  religion,  and  to  leave  the  instances 
which  might  be  alleged  for  the  contrary  to  them  unto 
whom  the  maintaining  of  that  part  did  properly  belong : 
yet  I  have  upon  occasion  touched  upon  that  part  also,  and 
brought  to  light  some  things  which  I  met  withal  in  such 
hidden  antiquities,  as  in  all  likelihood  would  not  have 
come  unto  their  notice  without  my  discovery. 

The  printed  books  which  I  cite,  lie  as  open  to  them  as 
they  have  done  to  me ;  neither  need  they  our  help  for  the 
collecting  of  such  things  out  of  them  as  may  seem  to  make 
for  their  purpose :  I  would  we  were  half  as  careful  for  the 
maintenance  of  the  truth  that  way,  as  they  every  day  shew 
themselves  to  be  in  not  letting  slip  any  manner  of  advan- 
tage which  may  countenance  their  superstitions  and  er- 
rors. As  for  the  manuscripts  which  I  use,  they  are 
partly  known  to  some  of  them,  partly  notified  in  the  mar- 
ginal quotations  of  the  treatise  itself,  where  the  place  is 
noted  in  which  they  may  be  found.  A  great  part  whereof 
being  gathered  together  in  the  rare  treasury  of  that 
worthy  baronet,  Sir  Robert  Cotton,  I  thought  it  not  amiss 
to  mark  all  such  with  an  asterisk  (*)  in  the  following 
catalogue  ;  to  the  end,  that  if  any  of  the  other  side  will 
be  pleased  to  look  into  these  things,  he  may  with  more 
ease  satisfy  himself  by  perusing  the  chief  of  these  monu- 
ments brought  thus  together  into  one  place;  and  so  as 
well  examine  the  truth  of  my  allegations,  as  take  up  what 
he  shall  think  meet  for  the  patronage  of  his  own  cause ; 


BY    THE    ANCIENT    IRISH.  . ,5  i  t 


my  intention  herein  being  to  deal  fairly,  and  not  to  desire 
the  concealing  of  any  thing  that  may  tend  to  the  true  dis- 
covery of  the  state  of  former  times,  whether  it  may  seem 
to  make  for  me  or  against  me. 


A  catalogue  of  the  authors  cited  in  this  discourse,   according  to  the  times 
wherein  they  flourished. 

300.   Eumenius  Rhetor 

317.  Constantinus  Magnus :  cui  ineptissima  afficta  est  Donatio 

330.  Eusebius 

380.  Amphilochius 

400.  Jo.  Chrysostomus 

410.   Hieronymus 

414.  Pelagius  et  Celestius  haeretici 

420.  Augustinus 

433.  Prosper  Aquitanicus 

440.  *Patricius 

448.  Secundinus 

450.  Synodus  Patricii,  Auxilii  et  Issernini 

490.  Sedulius 

494.  Concilium  Romanum  sub  Gelasio 

530.  Damascius 

540.  Gildas 

*C'ogitosus 
580.  Venantius  Fortunatus 
592.  Gregorius  I. 
600.  Columbanus 
610.    Laurentius,  Mellitus  et  Justus  :  quorum  epistolae  ad  Hibemos  pars 

habetur  apud  Bedam 
620.  Taliessinus  Bardus 
630.  Gallus 

634.  Honorius  I.  cujus  epistolae  ad  Hibemos  pars  habetur  apud  Bedam 
639.  Clerus  Romanus :   cujus  epistolae  ad  Hibernoe  fragmentum  habetur 
apud  Bedam 


378  OF    THE    RELIGION    PROFESSED 

(540.  Jonas 

G50.  *Cummianus 

G57.  Author  libri  de  Mirabilibus  S.  Scripturse 

G60.  Hildephonsus  Toletanus 

6G4.  Streneshalchana  Synodus  :  cui  interfuerunt  Colmanus  et  Wilfridus 

GSO.  Theodorus  Campidonensis,  vel   quicunque  author  fuit  vitae  Magni 

sive  Magnoaldi 
GSO.  *Author  vitae  Fursei 
690.  Adamnanus 
G90.  Aldhelmus 

700.  *Collectio  Canonum  Ecclesiae  Anglo-Saxonicae 
720.  *Stephanus  presbyter 

730.  *Author  fragmenti  de  Ecclesiasticorum  Officiorum  origine 

731.  Beda 

745.  Bonifacius  Moguntinus 

745.  Concilium  Romanum  II.  sub  Zacharia  P. 

760.  *Egbertus 

795.  Alcuinus 

800.  Egilwardus,  vel  quicunque  author  fuit  vitae  Kiliani 

815.  Claudius  Scotus 

840.  Walafridus  Strabus 

850.  Anonymus  author  vitse  Chrysostomi 

850.  Johannes  Erigena 

858.  *Nennius 

8G0.  Photius 

885.  ^lfredus  Rex 

890.  Leo  Imperator 

893.  Asser  Menevensis 

914.  *HowelusDha 

950.  *Fridegodus 
Probus 
Brito 
1010.  Calvus  Perennis 
1022.  *Burgenses  Dublinienses 
1022.  *Henricus  I.  Rex  Angliae 
1074.  *Lanfrancus 
1080.  Gregorius  VII. 
1082.  *Marianus  Scotus 
1085.  *  Johannes,  Sulgeni  filius 
1090.  Ricemarchus,  filius  ejusdem 
1095.  Anselmus 

1100.  Gille  sive  Gillebertus  Lumnicensis  Episcopus 
1110.  *Gotcelinus  Bevtinianus 
1123.  Eadmerus 


BY    THE    ANCIENT    IRISH.  379 

1125.  Hildebertus  Cenomanensis 

1 130.  Liber  Landavensis  Ecclesiae,  vocatus  Tilo 

1140.  Giiilielmus  Malmesburiensis 

1150.  Bernardus  Clarsevallensis 

1153.  Henricus  Saltereyensis 

1155.  Adrianus  IV. 

1156.  Caradocus  Lancarvanensis 
1158.  Johannes  Sarisburiensis 
1175.  Alexander  III. 

1180.  Jocelinus  Furnesii  monachus 

1 185.  *Giraldus  Cambrensis 

1204.  Rogerus  Hovedenus 

1210.  Robertus  de  Monte 

1210.  Innocentius  III. 

1216.  Tumanensis  archiepiscopus  et  sufTraganeorum  rescriptum  ad  eun- 

dem 
1222.  Caesarius  Heisterbachensis  monachus 
1226.  Gualterus  Coventriensis 
1235.  *Rogerus  de  Wendover 
1240.  *Annalium  Dubliniensium  fragmentum 
1250.   Matthaeus  Parisiensis 
1281.  *Johannes  Brampton 
1292.  *Bartholomaeus  de  Cotton 

*Annales  Melrosensis  Coenobii 
1307.  Nicolaus  Trivetus 
1347.  Pembrigius,  author  prions  partis  annalium   Hibernioe  a  D.  Cam- 

deno  editorum 
1357.  Richardus  Armachanus  . 

1366.  *Johannesde  Tinmouth,  Anglicus  vulgo  dictus 
1384.  Guilielmus  Andreae,  Midensis  episcopus 
1392.  Concilium  Stanfordiae  sub  Guilielmo  Cantuariensi 
1417.  Oratores  Angli  in  Constantiensi  Concilio 
1427.  *Thomas  Casaeus 
1438.  Marcus  Ephesius 

1460.  Johannes  Capgravius 

1461.  Johannes  Hardingus 
1480.  Johannes  Rossus 
1490.  Pomponius  Laetus 
1494.  Baptista  Mantuanus 
1500.  Jo.  Cuspinianus 
1533.  Polydorus  Virgilius 


380  OF    THE    RELIGION    PROFESSED 

That  which  concerneth  the  pope's  supremacy  and  the 
union  of  other  Churches  with  the  Church  of  Rome,  I  have 
here  handled  at  large :  because  upon  that  point  the 
Romanists  do  hazard  their  whole  cause,  acknowledging 
the  standing"  or  falling  of  their  Church  absolutely  to 
depend  thereupon.  I  have  somewhat  also  insisted  upon 
the  supreme  power  which  the  kings  of  England  have 
in  the  temporal  state  of  this  realm,  and  discovered  the 
vanity  of  the  pope's  claim  unto  it:  the  exercise  of  the 
prince's  power  in  causes  ecclesiastical,  I  have  touched  but 
incidently ;  that  being  a  question  which  requireth  expli- 
cation rather  than  demonstration.  Wherein  having  been 
called  by  authority  (the  very  same  time  wherein  I  was 
making  up  this  treatise)  to  give  satisfaction  in  a  public 
place  of  justice  unto  such  as  pretended  some  scruple  of 
conscience  that  way,  I  thought  good  to  annex  that  decla- 
ration6 as  a  kind  of  a  supplement  to  this  present  discourse, 
together  with  his  Majesty's  royal  approbation  of  itc; 
which  I  have  done,  not  for  any  vain  ostentation  (although 
I  have  good  cause  to  rejoice  in  the  testimony  and  perpe- 
tual memory  of  my  dear  master)  but  to  stop  the  mouth  of 
cavillers,  who  may  perhaps  object  that  the  king  challengeth. 
another  manner  of  authority  than  that  which  I  ascribe 
unto  him  :  which  no  man  will  say,  who  knew  king  James 
to  have  been,  as  the  most  learned  and  judicious  prince 
that  ever  sat  upon  this  throne,  so  the  most  jealous  of  his 
prerogative  royal,  and  the  most  impatient  of  the  least 
diminution  of  the  rights  and  preeminences  united  unto  his 
imperial  crown:  whereby  you  may  easily  discern,  that 
such  as  charge  the  taking  that  part  of  the  oath  of  supre- 

a  Etenim  de  qua  re  agitur,  cum  de  primatu  pontificis  agitur  ?  brevissime  di- 
cam,  de  summa  rei  Christians.  Id  enim  quaeritur,  debeatne  Ecclesia  diutius 
consistere,  an  vero  dissolvi,  et  concidere.  Bellarm.  Praefat.  in  libros  de  Rom. 
Pontif. 

b  See  vol.  2.  pag.  c  See  life,  ann.  1622. 


BY    THE    ANCIENT    IRISH.  381 

macy,  which  concerneth  the  king's  authority  in  causes 
ecclesiastical,  with  "  loathsome  and  base  flattery,  abomi- 
nable and  blasphemous  adulation,  shameful  heresy  and 
untruth  against  nature"  (these  be  the  powers  of  cardinal 
Allen's  rhetoric)  bewray  themselves  to  be  somewhat  near 
of  kin  unto  those  false  teachers,  that  speak  great  swelling 
words  of  vanity :  whose  characters  St.  Peterd  and  St.  Judee 
have  long  since  deciphered  ;  that  not  only,  out  of  their 
presumption  and  self  conceitedness,  "  they  are  not  afraid 
to  speak  evil  of  dignities,"  but  also  after  a  brutish  manner 
take  the  boldness  to  "  speak  evil  of  those  things  which 
they  understand  not,"  from  whose  seductions  I  beseech 
God  to  deliver  all  his  Majesty's  true  hearted  subjects. 

d  2  Peter  chap.  2.  ver.  10,  12,  18.         e  Jude,  ver.  8,  10. 


VOL.  IV.  C  C 


VETERUM 
EPISTOLARUM    HIBERNICARUM 

SYLLOGE; 


QVM  PARTIM  AB  HIBERNIS,  PARTIM  AD  HIBERNOS,    PARTIM 

DE  HIBERNIS  VEL  REBUS  HIBERNICIS  SUNT 

CONSCRIPTS. 


JACOBUS  USSERIUS 

ARMACHANUS    ARCHIEPISCOPUS    COLLEGIT    ET    RECENSUIT. 


1032. 


cc2 


JACOBUS    ARMACHANUS 


LECTORI  S. 


Quantum  ad  fidem  rerun)  conferat  cpistolarutn 
propriis  temporibus  scriptarum  diligens  inspec- 
tio  ;  cum  ex  aliorum  annalium,  turn  ex  historise 
Augustas  scriptorum  lectione,  compertum  habent 
eruditi.  Hinc  ego  patriarum  antiquitatum,  eccle- 
siasticarum  prsesertim,  penitius  cognoscendarurn 
studio  ductus ;  ut  Sedulii  nostri  epistolas  (quas 
intra  centum  quadntginta  proximos  annos  adhue 
extitisse,  ex  Jolmnne  Trithemio  intellexeram) 
alicunde  nanciscerer,  operam  inprimis  dedi.  Ve- 
rum  quum  neque  illius,  neque  unius  alicujus  e  ve- 
terum  illorum  numero,  justum  aliquod  liujus  ar- 
gumenti  volumen  adipisci  possem  :  ad  Szvrtpov  rAovu 
conversus,  quicquid  sparsim  inter  chartulas  meas 
ejus  generis  o^'^otov  reperire  potui,  addito  ex  libris 


3SQ  pilefatio. 

editis  supplemento,  in  unum  literarum  fasciculum 
conjeci.  Unde  jam,  pro  unius  alicujus  aut  alte- 
rius  libris  singularibus,  multorum  et  diversis  sibi 
setatibus  succedentium  disjecta?  tabula?,  uno  veluti 
intuitu  conspiciendas  sese  offerunt :  ex  quarum 
consideratione,  quantum  seu  in  pietate  seu  in 
doctrina  seculum  quodque  vel  profecerit  vel  de- 
fecerit,  licebit  animadvertere.  Neque  enim  tarn 
hie  spectandum,  quid  quisque  loqui  semper  de- 
beat  ;  quam  quid  quaque  eetate  homines  dicere 
assueverint. 

Id  autem  cum  prim  is  memorabile  est,  quod  in 
tertia  decima  epistola  prodit  Aldhelmus,  de  exteris 
ad  capessendum  ingenii  cultum  catervatim  in  Hi- 
berniam  confluentibus :  quae  ab  illo  ut  Paradisus 
quidam  aut  novus  Circulus  lacteus  depingiturj 
"  discentium  opulans  vernansquepascuosa  numero- 
sitate  lectorum,  quemadmodum  poli  cardines  as- 
triferis  micantium  ornantur  vibraminibus  side- 
rum.  "  Eo  pertinet  et  Bedse  ille  locus*.  Erant 
in  Hibernia  multi  nobilium  simul  et  mediocrium 
de  gente  Anglorum,  qui  tempore  Finani  et  Col- 
mani  episcoporum,  relicta  insula  patria,  vel  divinse 
lectionis  vel  continentioris  vita?  gratia  illo  seces- 
serant.  Et  quidam  quidem  mox  se  monastica? 
conversation!  fideliter  mancipaverunt :  alii  magis 

a  Histor.  ecclesiastic,  lib.  3.  cap.  27. 


PR.liFATIO.  .387 

circumeuiido  per  eellas  magistrorum  leetioni  ope- 
ram  dare  gaudebant.  Quos  omnes  Scoti  libentis- 
sime  suscipientes,  victum  eis  quotidianum  sine 
pretio,  libros  quoque  ad  legendum,  et  magisterium 
gratuitum  preebere  curabant."  Ut  iis  temporibus 
verissimum  fuerit,  quod  de  eadem  Hibernia  alibi 
pronuntiat  idem  :  "  gentem5  fuisse  innoxiam,  et 
nation!  Anglorum  semper  amicissimam." 

Hue  etiam  spectat,  quod  de  Agilberto  Gallo, 
Occidentalium  Saxonum  primum,  deinde  Pari- 
siacse  civitatis  episcopo,  apud  eundem  Bedam 
legimus.  "  Legendarumc  gratia  scripturarum  in 
Hibernia  non  parvo  tempore  demoratus  est."  Et 
de  iEdilvino  :  "  Hiberniamd  gratia  legendi  adiit, 
et  bene  instructus  patriam  rediit,  atque  episcopus 
in  provincia  Lindissi  factus,  multo  Ecclesiam  tem- 
pore nobilissime  rexit."  Et  de  Altfrido  Nordan- 
liumbrorum  rege : 

Scotorum6  qui  turn  versatus  incola  terris, 
Coelestem  intento  spirabat  corde  sophiam. 
Nam  patriae  fines  et  dulcia  liquerat  arva  ; 
Sedulus  ut  Domini  mysteria  disceret  exul. 

In  Hiberniam  siquidem  secedens  (ut  libro  primo 

b  Bed.  lib.  4.  Hist,  eccles.  cap.  25.  quam  eandem  historiam,  libro  1.  de  gestis 
regum  Anglor.  cap.  3.  Guilielmus  Malmesburiensis  enarrans,  Hibemense  ge- 
nus hominum  innocens  genuina  simplicitate,  nil  unquam  mali  nioliens,  ap- 
pcllat. 

«  Bed.  lib.  3.  cap.  7.  d  Id.  ibid.  cap.  27. 

e  Id.  in  Carm.  de  vita  S.  C'uthbcrti,  cap.  21. 


388  PR^FATIO. 

de  gestis  regum  Anglorum  refert  Guilielmua 
Malmesburiensis)  ibique  "  magno  otio  Uteris  im- 
butus,  omni  philosophia  composuerat  animum." 

Albinus  quoque  qui  et  Alcuirms  (cujus  est  ad 
Colcum,  lectorem  in  Scotia  sive  Hibernia  octava 
decima  epistola)  de  Willibrordo  Ultrajectino  arcbi- 
episcopo,  qui  Batavos,    Frisios  et  Antuerpienses 
ad   fidem    Christi    convertit,  ita  scribit.     "  Quia 
in    Hibernia    scholasticam    eruditionem   viguisse 
audivit,    etiam    quorundam   sanctorum    virorum, 
fama  narrante,   conversatione  incitatus,  et  pra?ci- 
pue    beatissimi    partis   et   episcopi   Egberti,    qui 
cognomento  sanctus  vocabatur,   necnon   et  Wic- 
berti  venerabilis  viri  et  sacerdotis  Dei   (quorum 
uterque  ob  ccelestis  patriae  amorem,  domo,  patria, 
cognationeque  relicta,  Hiberniam  secessit,  ibique 
dulcissimos  supernse  contemplationis  fructus  seculo 
nudus,    Deo  plenus,  solitaria   quotidie    hauriebat 
conversatione  :)  horum  beatus  adolescens  semulari 
cupiens  religionem,  cum  conniventia  sui  abbatis  et 
fratrum,    in    Hiberniam   veloci    cursu  contendit, 
prsedictorum  patrum  se  familiaritati  conjungens  . 
quatenus,  ceu  prudentissima  apis,  ex  eorum  pro- 
pinquitate  mellifluos  pietatis  carperet  flores,  et  in 
sui  pectoris   alveario  dulcissimos  virtutum  favos 
construeret.    Ibique  duodecim  annos  inter  eximios 
simul  piee  religionis  et  sacraB  lectionis  magistros, 


PR.EFATIO.  ;J89 

futurus  multorum  populorum  prredicator,  erudieba- 
tur."  Hsec  in  primo  de  vita  Willibrordi  libro, 
Alcuinus  :  et  in  secundi  initio. 

Venerat  occiduis  quidam  de  finibus  orbis, 
Vir  virtute  potens,  divino  plenus  amore, 
Ore  sagax,  et  mente  vigil,  et  fervidus  actu  ; 
Ad  te,  temporibus  Pippini,  Francia  felix  : 
Quern  tibijam  genuit  foecunda  Britannia  mater, 
Doetaque  nutrivit  studiis  sed  Hibernia  saeris  ; 
Nomine  Willbrordus.     . 

atque  iterum  in  capitulo  tricessimo  tertio  : 

Ut  dudum  cecini,  foecunda  Britannia  mater, 
Patria  Scotorum  clara  magistra  fuit. 

Ubi  "  doctam  Hibernian),  et  claram  Scotorum 
patriam,"  Carol i  Magni  temporibus  eandem  fuisse 
habitam,  non  obscure  indicat.  Ut  quod  de  sua 
cecinitf  poeta  optimus,  de  nostra  Scotia  multo 
rectius  possit  usurpari. 

Use  quoque,  cum  Latinm  quateret  Mars  barbarus  orbem, 
Sola  prope  expulsis  fuithospita  terra  Camoenis. 
llinc  Sophise  Graioe,  Sophiae  decreta  Latinoe, 
Doctoresque  rudis  formatoresque  juventse 
Carolus  ad  Celtas  traduxit. 

Nam  ex  Hibernia  traductos  fuisse  dbctores  istos, 
luculcnter  confirmat,  qui  vitam  magni  Carol i  sep- 
tuaginta  circiter  post  mortem  ipsius  annis  scripsit, 
Notkerus  Balbulus  Sangallensis  monachus,  narra- 
tionis  suae  bine  ducto  principio. 

f  Georg.  Buchanan,  in  .S i  1  \ is. 


.390  PR^FATIO. 

"  Omnipotens  regums  dispositor,  ordinatorque 
regnorum  et  temporum,  cum  illius  admirandse 
status  pedes  ferreosh  vel  testaceos  comminuisset  in 
Romanis ;  alterius  non  minus  admirabilis  statuse 
caput  aureum  per  illustrem  Carol um  erexit  in 
Francis.  Qui  cum  in  occiduis  mundi  partibus 
solus  regnare  co?pisset,  et  studia  literarum  ubique 
propemodum  essent  in  oblivione  ;  contigit  duos 
Scotos  de  Hibernia  cum  mercatoribus  Britannis 
ad  littus  Gallise  devenire,  viros  et  in  secularibus  et 
insacris  Scripturis  incomparabiliter  eruditos.  Qui 
quotidie  cum  nihil  ostenderentvenale,  ad  convenien- 
tes  emendi  gratia  turbas  clamare  solebant :  Si  quis 
sapient  ice  cupidus  est,  veniat  ad  nos,  et  accipiat 
earn  ;  nam  venalis  est  apud  nos.  Quam  tamen  id- 
circo  venalem  se  habere professi  sunt,  quia  populum 
non  gratuita,  sed  venalia  mercari  viderunt :  ut  sic 
vel  sapientise,  sicut  Cceteris  rebus  coemendis,  eos 
incitarent ;  vel  (sicut  sequentia  comprobant)  per 
tale  preeconium  in  admirationem  verterent  etstupo- 
rem.  Denique  tarn  diu  conclamata  sunt  ista,  donee 
ab  admirantibus,  vel  insanos  illos  putantibus,  ad 
aures  Caroli  Regis,  semper  amatoris  et  cupidissimi 
sapientise,  perlata  fuissent.  Qui  sub  omni  cele- 
ritate  ad  suam  eos  pra3sentiam  evocatos  interro- 

s  al.  rerum.  h  Daniel,  cap.  2. 


PR.EFATIO.  391 

gavit ;  si  vere,  ut  ipse  fama  comperit,  sapientiam 
sccum  haberent.  Qui  clixerunt  :  Et  habemus 
eamy  et  in  nomine  Domini  digne  qucerentibus 
dare  parati  sumus.  Qui  cum  inquisisset  ab 
illis  quid  pro  ipsa  peterent,  responderunt :  Loca 
tantum  opportunely  et  animas  ingeniosas,  et>  sine 
quibus  is/a peregrinatio  transigi  non  potest,  alimenta, 
et  quibus  tegamur.  Quibus  ille  perceptis,  ingenti 
gaudio  repletus,  primum  quidem  apud  se  utrum- 
que  parvo  tempore  tenuit.  Postea  vero,  cum  ad 
expeditiones  bellicas  urgeretur,  unum  eorum  no- 
mine Clementem  in  Gallia  residere  prsecepit : 
cui  et  pueros  nobilissimos,  mediocres,  et  infimos, 
satis  multos  commendavit ;  et  eis,  prout  necessa- 
rium  habuerant,  victualia  ministrari  prsecepit, 
habitaculis  opportunis  ad  babitandum  deputatis. 
Alterum  vero  nomine  Albinum  in  Italiam  di- 
rexit :  cui  et  monasterium  sancti  Augustini  juxta 
Ticinensem  urbem  delegavit ;  ut  illuc  ad  eum  qui 
voluissent,  ad  discendum  congregari  potuissent. 
Audito  autem  Albinus  de  natione  Anglorum, 
quam  gratanter  sapientes  viros  religiosissimus 
regum  Carolus  susciperet,  conscensa  navi  venit  ad 
eum."     Et  quae  sequuntur. 

Eadem  ipsa  ex  cbronicis  metropolis  Arelatensis 
producunt  alii'  :     quos  Jobannes  Rossus  Warwi- 

1  Vincent,  specul.  historial.   lib.  23.  cap.  lT.'J.   et  Antonin.   Chronic,  lit.   II. 
rap.  4.  sec.  12. 


o{)2  PR/EFATIO. 

cen sis  secutus,  in  libro  de  regibus  ita  rem  narrat. 
"  Florentibus  his  diebus  in  Hibernia  studiis  libe- 
ralibus  prse  ceeteris  regnis,  contigit  duos  Scotos 
monachos  de  Hibernia  cum  mercatoribus  Britan- 
nicis  ad  littus  Gallite  devenire.  Et  post ;  cum 
rex  Carol  us  responsum  duorum  monachorum  Hi- 
bernensium  audisset ;  repletus  gaudio,  ambos  se- 
cum  retinuit.  Tandem  unum  eorum  nomine 
Clementem,  in  Gallia  Parisiae  residere  fecit." 
Hie  vero  Clemente  Antisiodorensi  episcopo,  atque 
illo  Bonifacii  Moguntini  antagonista  (cujus  in 
quindecima  epistola  fit  mentio)  et  setate  posterior 
et  inferior  officio ;  Clemens  Scotus  ille  fuit,  ad 
quern  a  Ratgario  Fuldensi  abbate  Modestus  et 
Candidus,  cum  aliis,  grammaticre  studendi  gra- 
tia, in  antiquo  abbatum  coenobii  illius  indice 
missusk  fuisse  legitur.  Ejusdem  grammatica  quse- 
dam  collectanea  a  Melchiore  Goldastocitantur1,  cum 
ex  aliis,  turn  ex  Comminiano,  grammatico  ut  anti- 
quissimo,  ita  et  disertissimo,  mutuata  ;  cujus  tamen 
non  alia  apud  eum  reperisse  se  notat  Helias  Puts- 
chius  insuaveterum  grammaticorum  crui/aywy/iiquam 
quae  in  Charisio  legerat  :  neque  alius  videtur  esse 
Clemens,  vitre  Caroli  Magni  exarator,  in  catalogo 
autborum,  quorum  testimonia  a  Wolfgango  Lazio 

k  Christoph.  Brower.  in  notis  ad  Rabani  Toeniata,  pag.  118.  ct  antiquit.     Ful- 
dens.  lib.  1.  cap.  14.  pag.  CO. 

1  Goldast.  in  notis  ad  Taraenctic.  vet.  pag.  24.  et  96. 


PR7EFATIO.  393 

in  commentariis  reipublicae  Romanseprodueuntur, 
nominatus.  Socium  autem  illius  Albinum,  apud 
Italos  in  urbe  Ticinensi  sive  Papiensi  a  rege  Ca- 
rolo  collocatum,  ab  Albino  Anglo  in  loco  jam 
citato  clave  separat  Notkerus  :  neque  alium  Jo- 
hannem  ilium  Albinum  esse  existimaverim,  cui 
rhetorica  prsecepta  inseripta  vidisse  se  testatur 
Georgius"1  Buchananus,  qua?  Albino  Flacco  sive 
Alcuino  vulgo  tribuuntur. 

Neque  prseterinittendum  est  Guilielmi  Cam- 
deni,  viri  eruditissimi  et  candidissimi,  pneclarum 
hie  testimonium :  "  Anglo- Saxones"  nostri  ilia 
retate,  in  Hiberniam  tanqnam  ad  bonarum  lite- 
rarum  mercaturam  undique  confluxerunt :  unde 
de  vitis  Sanctis  ssepissime  in  nostris  scriptoribus 
legitur ;  Amandatus  est  ad  disciplinam  in  Hiber- 
niam." Similia  quoque  in  Cambro-Britannico- 
ruin  sanctorum  vitis  subinde  occurrunt  :  quibus 
etiam,  de  Marco  et  Sulgeno  Britannis,  ista  visum 
est  adjicere.  Sic  enim  in  extremo  libri  primi  de 
miraculis  S.  Germani  capitulo,  Ericus  Antissiodo- 
rensis  de  Marco  scribit.  "  Qui  natione  Brito, 
educatus  vero  in  Hibernia,  post  longa  pontifical  is 
sanctitatis  exercitia,  ultroneam  sibi  peregrinati- 
onem  indixit.     Sic  traductus  in  Franciam,  piissi- 

1,1  Buchanan,  rer.  Scotic.  lib.  5.  in  rcge  LXV. 
"  Camden,  in  Hibern.  pag.  730, 


394  PR.EFATIO. 

unique  regis  Caroli  (illius  nempe  qui  Calvus  est 
dietus)  munificentia  illectus,  apud  beatorum  Me- 
dardi  et  Sebastiani  coenobium  anaehoriticam  ex- 
ercet  vitam  ;  singularis  nostro  tempore  unicss 
pliilosoplms  sanctitatis."  De  Sulgeno  qui  sub 
annum  MLXX.  episcopus  Menevensis  fuit,  ipsius 
filius  Jobannes  hunc  in  modum  cecinit. 

Exemplo  patrum,  commotus  amove  legendi, 

Ivit  ad  Hibernos  sophia,  mirabile,  claros. 

Sed  cum  jam  cimba  voluisset  adire  revectus 

Famosam  gentem  scripturis  atque  magistris  : 

Appulit  ad  patriam,  ventorum  flatibus  actus, 

Nomine  qjiam  noto  perhibent  Albania  longe. 

Ac  remoratus  ibi  certe  turn  quinque  per  annos 

Indefessus  agit  votum,  &c. 

His  ita  digestis  Scotorum  visitat  arva. 

Ac  mox  scripturas  multo  meditamine  sacras, 

Legis  divinae  scrutatur  saepe  retractans. 

Ast  ibi  per  denos  tricens0  jam  placidus  annos 

Congregat  immensam  pretioso  pondere  massam  ; 

Protinus  arguta  thesaurum  mente  recondens. 

Tost  hsec  ad  patriam  remeans  jam  dogmate  clarus 

Venit,  et  inventum  multis  jam  dividit  aurum  ; 

Proficiens  cunctis  discentibus  undique  circum. 

Reges,  quein  populi,  cleri,  cunctique  coloni, 

Omnes  unanimes  venerantur  mente  serena. 

In  quo  carmine,  tria  ista  notanda  veniunt.  T. 
Sulgenum  legendi  causa,  exemplo  patrum  Hiber- 
niam  adire  voluisse  :  quod  more  majorum  hoc  ab 
illo  factum  fuisse  ostendit.  II.  Tametsi  Norwa- 
gienses"  grassatores  nono  post  Christum  seculo, 

"  Irinos. 

P  Giiald.  Cambrens.  Topograph.    Hibern.  distinct.  3.  cap.  37.  42.  4(>.  Jocelin. 
in  vita  Tatiicii,  cap.  175.  et  1S(>. 


I'R/EFATIO.  395 

Uuce  Turgesio,  insulam  hanc  per  annos  triginta  oc- 
cupantes,  Ecclesiasfere  omnes  atque  libros incendio 
consumpserint :  revixisse  tamenbonarumliterarum 
studia,  et  seculo  adhuc  undecimo  habit  am  fuisse 
'*  Hiberniam  virorum  doctissimorum  officinam." 
III.  Ad  ilia  ipsa  usque  tempora  Hibernos  nostros 
kcit  e£oxnv  Scotorumnomen  retinuisse.  Narrat  enim 
hie  Johannes,  patri  suo  fuisse  proposi turn,  studendi 
gratia,  Hiberniam  petere :  sed  navigio,  quo  vectus 
illo  pervenire  cogitaverat,  adversis  ventis  acto,  ad 
Albanian!  appulisse  ;  ibidemque  quinquennii  faeta 
mora,  Scotorum  demuin  arva  invisisse,  atque  illic 
decern  vel  tredecim  annos  sacrarum  Scripturariun 
lectioni  iinpendisse. 

Heec  ex  innumeris  paucula,  ad  epistolee  tertiaa- 
decimse  illustrationem,  proferre  visum  fuit.  In 
cseteris  si  quid  obscuri  sit,  quod  ex  temporis  his- 
toria  lumen  aliquod  desideret ;  ei  facem,  ex  vetere 
memoria  comparatam,  prseferre  conati  sumus.  Id 
tantum  jam  monendum  :  ex  iis  qua?  ab  aliis  ante- 
hac  sunt  editee,  plures  epistolas  hie  addi  potuisse, 
et  illam  nominating,  qure  anno  DCCXLII.  a  papa 
Zacharia  ad  Wittam  vel  Wittanum  scripta,  inter 
Romanorumq  pontificum  et  Bonifacii'   Mogmitini 


i  Epw.t.  Decret.  edit.  Romse,  torn.  2.  epist.  2. 
''  Bonifac.  epist.   131. 


•39G  pr-efatio. 

cpistolas  excusa  prostat.  Qui5  enim  Saxonico  no- 
mine Witanus  sive  Wlritus  clictus  est,  a  Lupo1 
Servato  et  aliis  Latino  vocabulo,  Albuinus  eodem 
sensu  est  appellatus :  is  ipse,  qui  "  egressus  de 
Hibernia  (ut  notat  Tritbemius")  prjedicationis 
causa  venit  in  Thuringiam  "  ubi  a  Bonifacio 
primus  Barbarense  sive  Buraburgensis  ecclesise 
episcopus  est  constitutus.  "  In  oppido  enim  Bura- 
burg  juxta  Fritz] ar,  secli  episcopali  post  suum 
recessum  ordinavit  episcopum  Albuinum  discipu- 
lum  suum  Hiberniensem,  monasterii  urbis  mona- 
chum  :  cujus  festum  agitur  VII  kalendas  Novem- 
bris,"  quemadmodum  ex  Manuscripto  suo  retulit 
Nicolaus  Serariusw. 

Ex  ineditis  vero  plurimse  sunt  epistolse  quas, 
omni  licet  adhibita  diligentia,  consequi  nequivi- 
mus :  inter  quas  et  regum  nostrorum  illse  sunt,  de 
quibus  in  Caroli  Magni  vita  Eginbardus.  "  Sco- 
torum  reges  sic  habuit  ad  suam  voluntatem  per 
suam  munificentiam  inclinatos,  ut  eum  nunquam 
aliter  quam  Dominum,  seque  subditos  et  servos  ejus 
pronuntiarent.  Extant  epistola3  ab  iis  ad  earn  missa3, 


3  Ex  Anglia  a  Bonifacio  accitum  notat  Othlonus  vita  Bonifacii  lib.  1.  cap.  30. 
Vid.  Mirseumin  Fastis  Belgicis.  Mai.  1. 

1   Lap.  in  vita  Wigberchti,  cap.  14. 

"  Jo.  Trithem.  de  viiis  illustr.  Ord.  Benedicti,  lib.  4.  cap.  190.  vid.  et  lib.  .3. 
cap.  267. 

w  Rerum  MoLiintiacaium  libro  3.  no'at.  29. 


PR/EFATIO.  397 


1- 


quibus  hujusmodi  affectus  eorum  erga  ilium  intli 
catur."  Quod  a  Saxonico  illo  poeta,  libro  quinto 
de  gestis  Caroli,  sic  habetur  expressum 


Scotorum  reges  ipsum  Dominum  vocitabant, 
Ac  se  subjectos  ipsius  et  famulos. 

Hoc  apices  ab  eis  missi  testantur  ad  ilium, 
Quorum  claret  amor  maximus  alloquio. 


Sed  has,  et  ejus  generis  alias,  illis  qui  in 
transrnarinis  partibus  degunt  e  tenebris  eruen- 
das  relinquimus ;  earum  quas  domi  reperire  po- 
tuimus  editione  hoc  tempore  contenti. 


VOL. IV.  D  D 


VETERUM 
EPISTOLARUM    HIBERNICARUM 

SYLLOGE. 


EPISTOLA  I. 

GREGORII  I.    ROMANI  PONT1FICIS,    AD  EPISCOPOS  HIBERNLE. 
Gregorius*,  universis  episcopis  per  HibernianA 

ocripta  vestra  summa  cum  gratulatione  suscepi:  sed  erit 
in  me  uberior  vakle  laetitia,  si  mihi  de  vestra  contigerit 
reversione  gaudere.  Prima  itaque  epistola?  vestra?  frons 
gravem  vos  pati  persecutionem  innotuit.  Qua?  quidem  per- 
secutio  dum  non  rationabiliter  sustinetur,  nequaquam 
proficit  ad  salutem.  Nam  nulli  fas  est  retributionem 
prsemiorum  expectare  pro  culpa.  Debetis  enim  scire  (sicut 
beatus  Cyprianus  dixit)  quia  martyrem  non  facit  poena, 
sed  causa.  Dum  igitur  ita  sit,  incongruum  nimis  est  de 
ea  vos,  quam  dicitis,  persecutione  gloriari,  per  quam  vos 
constat  ad  aeterna  praemia  minime  provehi.  Reducat  ergo 
charitatem  vestram  tandem  integritas  fidei  ad  matrem, 
quae  vos  generavit,  Ecclesiam.  Nulla  vos  animorum  in- 
tentio  a  concordiae  imitate  dissociet:  nulla  persuasio  re- 
pendo  vos  a  recto  itinere  defatiget.     Nam  in  synodo,  in 

a  Anno  Christi  592. 

b  Ita  lcgunt  magno  consensu  exeniplaria  turn  edita,  turn  manuscripta. 

D  D   g 


400  VETERUM    EPISTOLARUM 

qua  de  tribus  capitulis  actum  est,  aperto  liquet,  nihil  de 
fide  convulsum  esse,  vel  aliquatenus  immutatum,  sed  (sicut 
scitis)  de  quibusdam  illic  solummodo  personis  est  actita- 
tum  :  quarum  una,  cujus  scripta  evidenter  a  rectitudine 
Catholicae  fidei  deviabant,  non  injuste  damnata  est. 

Quod  autem  scribitis,  quia  ex  illo  tempore  inter  alias 
provincias  maxime  flagellatur  Italia :  non  hoc  ad  ejus 
debetis  intorquere  opprobrium ;  quoniam  scriptum  est : 
"  Quemb  diligit  Dominus,  castigat ;  flagellat  autem  omnem 
filium  quern  recipit."  Si  igitur  ita  est,  ut  dicitis;  ex  eo 
tempore  magis  dilecta  est  apud  Deum  et  modis  omnibus 
approbata,  ex  quo  Domini  sui  meruit  sustinere  flagella. 
Quia  vero  non  ita  fit,  quemadmodum  vos  in  ejus  insulta- 
tione  affirmare  conamini,  rationem  attendite.  Postquam 
recordandae  memorias  Vigilius  papa  in  urbe  regia  consti- 
tute, contra  Theodoram  tunc  Augustam  et  Acephalos 
damnationis  promulgavit  sententiam  ;  tunc  Romana  urbs 
ab  hostibus  adita  et  captivata  est.  Ei'go  bonam  causam 
habuerunt  Acephali,  et  injuste  damnati  sunt,  post  quorum 
damnationem  talia  contigerunt  ?  Absit.  Hoc  enim  nee 
nostrum  quempiam,  nee  alios  qui  Catholicae  fidei  mysteriis 
instituti  sunt,  vel  dicere,  veraliquo  modo  confiteri  con- 
venit.  His  denique  cognitis,  ab  hac  quandoque  jam  deli- 
beratione  recedite. 

Ut  igitur  de  tribus  capitulis  animis  vestris  ablata  du- 
bietate,possit  satisfactio  abundanter  infundi ;  librum  quern 
ex  hac  re  sanctas  memoriee  decessor  meus  Pelagius  papa 
scripserat,  vobis  utile  judicavi  transmittere.  Quern  si 
deposito  voluntariae  defensionis  studio,  puro  vigilantique 
corde  saepius  volueritis  relegere ;  eum  vos  per  omnia 
secuturos,  et  ad  unitatem  nostram  reversuros  nihilominus 
esse  confido.  Porro  autem  si,  post  hujus  libri  lectionem, 
in  ea  qua  estis  volueritis  deliberatione  persistere,  sine 
dubio  non  rationi  operam,  sed  obstinationi  vos  dare  mon- 
stratis.  Unde  iterum  habita  locutione,  charitatem  ves- 
tram  admoneo,  ut  quoniam,  Deo  sufFragante,  fidei  nostras 
integritas  in  causa  trium   capitulorum  inviolata  permansit ; 

b  Heb.  cap.  12.  ver.  6. 


HIBERNICAHUM    SYLLOGE.  401 

mentis  tumore  deposito,  tanto  citius  ad  matrem  vestvam, 
quae  filios  suos  expectat  et  invitat,  Ecclesiam  redeatis, 
quanto  vos  ab  ea  quotidie  expectari  cognoscitis. 


RECENSIO. 

Ex  Gregorii  Regesto,  lib.  2.  epist.  36.   indictione  10.   quae  anno  serae  nostra; 
Christians  592.respondet. 


102  VETERUM    El'ISTOLAUUM 


EPISTOLA  IT. 

EJUSDEM  GREGORII,   AD  QUIRINUM  EPISCOPUM. 

Gregorius,a  Quirino  episcopo,  et   ceteris  episcopis   in  Hibernia  Catholicis. 

Qul\  charitati  nihil  est  longe  ;  quos  dividunt  loca  Jungat 
epistola.  Lator  itaque  praesentium  ad  beati  Petri  apostolo- 
rum  principis  Ecclesiam  veniens,  fraternitatis  vestrse  se  as- 
seruit  ad  nos  epistolas  accepisse,  easque  in  Hierosolymorum 
urbe  cum  rebus  quoque  aliis  perdidisse.  In  quibus,  sicut 
ipse  ait,  studuistis  inquirere,  sacerdotes  ac  plebes  quae  Nes- 
torianae  haereseos  errore  confusae  sunt,  cum  ad  matrem 
electorum  omnium  Catholicam  Ecclesiam  revertuntur, 
utrum  baptizari  debeant,  an  certe  solius  verae  fidei  con- 
fessione  ejusdem  matris  Ecclesiae  visceribus  adjungi. 

Et  quidem  ab  antiqua  patrum  institutione  didicimus, 
ut  qui  apud  haeresim  in  Trinitatis  nomine  baptizantur, 
cum  ad  sanctam  Ecclesiam  redeunt,  aut  unctione  chris- 
matis,  aut  impositione  manus,  aut  sola  professione  fidei  ad 
sinum  matris  Ecclesiae  revocentur.  Unde  Arianos  per 
impositionem  manus  occidens,  per  unctionem  vero  sancti 
chrismatis  ad  ingressum  sanctae  Ecclesiae  CathoKcse  oriens 
reformat.  Monophysitas  vero  et  alios  ex  sola  vera  con- 
fessione  recipit:  quia  sanctum  baptisma,  quod  sunt  apud 
haereticos  consecuti,  tunc  in  eis  vires  emundationis  accipit, 
cum  vel  illi  per  impositionem  manus  Spiritum  sanctum 
acceperint,  vel  isti  per  professionem  verae  fidei  sanctae  et 
universalis  Ecclesia?  visceribus  fuerint  uniti.  Hi  vero 
haeretici  qui  in  Trinitatis  nomine  minime  baptizantur, 
sicut  sunt  13onosianib  et  Cataphryges  (quia  et  illi  Christum 

*  Anno  Christi.  601.  b  al.  Boiwuiaci. 


HIBERNICARUM    SYLLOGE.  103 

Dominum  non  credunt,  et  isti  sanctum  Spiritum  perverso 
sensu  esse  quendam  pravum  hominem  Montanum  credunt, 
quorum  similes  multisunt)  et  alii  tales,  cum  ad  sanctam  Ec- 
clesiam  veniunt,  baptizantur :  quia  baptisma  non  fuit, 
quod  in  errore  positi  in  sanctae  Trinitatis  nomine  minime 
perceperunt.  Nee  potest  hoc  ipsum  baptisma  dici  itera- 
tum,  quod,  sicut  dictum  est,  in  Trinitatis  nomine  non  erat 
datum. 

Nestoriani  vero  quia  in  sanctae  Trinitatis  nomine  bap- 
tizantur, sed  eos  Judaicae  perfidise  similes,  incarnationem 
unigeniti  non  credentes,  suae  haereseos  error  obscurat,  ad 
sanctam  Ecclesiam  Catholicam  venientes,  de  verae  fidei 
firmitate  et  confessione  docendi  sunt :  ut  unum  eundem- 
que  Dei  et  hominis  filium,  Deum  Dominum  nostrum  Jesum 
Christum  credant,  ipsum  existentem  in  clivinitate  ante 
secula,  et  ipsum  factum  hominem  in  fine  seculorum  :  quia 
"  Verbumc  caro  factum  est,  et  habitavit  in  nobis."  Verbum 
vero  carnem  dicimus  factum,  non  immutando  quod  erat, 
sed  suscipiendo  quod  non  erat.  Incarnationis  enim  sua) 
mysterio  unigenitus  patris  nostra  auxit,  sua  non  minuit. 
Una  itaque  persona  est  Verbum  et  caro,  sicut  ipse  ait : 
"  Nemod  ascendit  in  ccelum,  nisi  qui  de  ccelo  descendit, 
filius  hominis  qui  est  in  ccelo."  Qui  filius  Dei  in  coelo, 
erat  filius  hominis  qui  loquebatur  in  terra. 

Hinc  Johannes  ait :  "  Scimus6  quia  filius  Dei  venit,  et 
dedit  nobis  sensum."  Qui  nobis  quern  sensum  dederit, 
illico  subjungit :  "  ut  cognoscamus  verum  Deum."  Quern 
hoc  loco  verum  Deum  insinuat,  nisi  Patrem  omnipotentem  ? 
Sed  quid  etiam  de  omnipotente  filio  sentiat,  adjungit: 
"  Et  simus  in  vero  filio  ejus  Jesu  Christo."  Ecce  ait 
verum  Deum  patrem,  verum  ejus  filium  Jesum  Christum. 
Quern  verum  filium  quid  esse  sentiat,  apertius  ostendit : 
"  Hie  est,"  inquit,  tf  verus  Deus,  et  vita  aeterna."  Si 
igitur,  juxta  errorem  Nestorii,  alius  Verbum  atque  alius 
esset  homo  Jesus  Christus;  qui  verus  est  homo,  utique 
verus  Deus  non  esset  et  vita  aeterna.  Sed  unigenitus  filius 

c  Job.  cap.  1.  ver.  14.  ''   Ibid.  cap.  3.  ver.  13. 

e  Ibid.  cap.  5.  ver.  20. 


404  VETERUM    EPISTOLAHUM 

Verbum    ante   saecula   factus    est   homo.      Hie    est   ergo 
'.'  verus  Deus,  et  vita  aeterna." 

Certe  cum  hunc  sancta  Virgo  conceptura  esset,  et  lo- 
quentem  ad  se  angelum  audiret,  ait :  "  Eccef  ancilla  Do- 
mini, fiat  mihi  sicut  dicis."  Qua?  cum  eum  concepisset, 
et  ad  Elizabeth  cognatam  suam  pergeret,  ab  eadem  Eliza- 
beth protinus  audivit :  "  Undes  ego  digna,  ut  mater  Do- 
mini mei  veniat  ad  me?"  Ecce  eadem  virgo  et  ancilla 
Domini  dicitur,  et  mater.  Ancilla  enim  Domini,  quia 
Verbum  ante  secula  unigenitus  aequalis  est  patri :  mater 
vero,  quia  in  ejus  visceribus  ex  sancto  Spiritu  de  ejusque 
carne  factus  est  homo.  Nee  alterius  ancilla,  alterius 
mater :  quia  dum  unigenitus  Dei  existens  ante  secula,  ex 
ejus  utero  natus  est  homo,  investigabili  miraculo  facta 
est  et  ancilla  hominis  per  divinitatem,  et  mater  Verbi  per 
carnem. 

Non  autem  prius  in  utero  virginis  caro  concepta  est, 
et  postmodum  divinitas  venit  in  carnem :  sed  mox  ut  Ver- 
bum venit  in  utero,  mox  Verbum  servata  propriae  virtute 
naturae  factum  est  caro.  Et  perfectus  homo,  id  est,  in 
veritate  carnis  et  animae  rationalis,  natus  est  per  uterum 
virginis  unigenitus  filius  Dei.  Unde  et  unctus  prse  par- 
ticibus  dicitur,  sicut  Psalmista  ait :  "  Unxith  te  Deus, 
Deus  tuus,  oleo  laetitiae  prae  consortibus  tuis."  Unctus 
quippe  est  oleo,  dono  videlicet  Spiritus  sancti:  sed  prae 
consortibus  unctus  est,  quia  omnes  nos  prius  peccatores 
homines  existimus,  et  postmodum  per  unctionem  sancti 
Spiritus  sanctificamur.  Ipse  autem  qui  existens  Deus 
ante  secula,  per  sanctum  Spiritum  in  utero  Virginis  homo 
conceptus  est  in  fine  seculorum,  ibi  ab  eodem  Spiritu 
unctus  est,  ubi  conceptus.  Nee  ante  conceptus,  et  post- 
modum unctus  est ;  sed  hoc  ipsum  de  Spiritu  sancto  ex 
carne  virginis  concipi,  a  sancto  Spiritu  ungi  fuit. 

Hanc  ergo  nativitatis  ejus  veritatem  quicunque  a  per- 
verso  errore  Nestorii,  revertuntur,  coram  sancta  fraterni- 
tatis  vestrae  congregatione  fateantur  ;  eundem  Nestorium,, 


1    Luc.  cap.  1.  ver.  38.  e  Id.  ibid.  ver.  43. 

!'  Psalm,  45.  ver.  7. 


HIBERNICARUM    SVLLOGE.  105 

cum  omnibus  sequacibus  suis,  et  reliquas  haereses  anathe- 
matizantes.  Venerandas  quoque  synodos,  quas  universa- 
lis Ecclesia  recipit,  se  recipere  et  venerari  promittant :  et 
absque  ulla  dubitatione  eos  sanctitas  vestra,  servatis  eis 
propriis  ordinibus,  in  suo  cactu  recipiat :  ut  dum  et  per  sol- 
licitudinem  occulta  mentis  eorum  discutitis,  atque  eos  per 
veram  scientiam  recta  quae  tenere  debeant  docetis,  et  per 
mansuetudinem  eis  nullam  contrarietatem  vel  difficultatem 
de  propriis  suis  ordinibus  facitis,  eos  ab  antiqui  hostis  ore 
rapiatis.  Et  tanto  vobis  apud  omnipotentem  Deum  aeter- 
nae  glorias  crescat  retributio,  quanto  multos  colligitis,  qui 
vobiscum  in  Domino  sine  fine  gloriantur.  Sancta  itaque 
Trinitas  orantes  pro  nobis  sua  vos  protectione  custodiat ; 
vobisque  in  amore  suo  dona  multipliciora  concedat. 

RECENSIO. 


Ex  Regest.  lib.  9.  epist.  61.  indictione  I.  qua:  in  annum  601.  incurrit ;  licet 
manuscriptus  Vaticanus  Iberiam  hie  legat,  pro  Hibernia  :  ut  notant  Rom.ini  coi- 
rectores  in  Gratian.  de  consecr.  distinct.  4.  cap.  44.  Ab  antiqua.  In  Romana 
tamen  operum  Gregorii  editione  vulgata  lectio  retinetur :  sicut  et  in  antiquiori- 
bus  Gratiani  editionibus,  et  Decret.  part.  1.  cap.  153.  et  Hincmaro  Remensi  in 
opusculo  contra  Hincmarum  Laudunensem  cap.  10.  Vide  Anton.  Augustin. 
emendat.  Gratiani  lib.  1.  in  fine  dialogi  4.  Idem  in  prologo  suo  in  Decret. 
"  Simili  dispensatione  reatus  papa  Gregorius  a  Nestoriana  haeresi  revertentes  in 
suis  gradibus  recipi  jubet,  ita  scribens  ad  episcopos  in  Hibernia  Catholica;  Ec- 
clesiae." 


106  VETERUM    EPISTOLARUM 


EPISTOLA  III. 


S.  Culumbani  Iliberni, 


Oa  tu  vita  quantos  decepisti,  quantos  seduxisti,  quantos 
excoecasti !  Quae,  dum  fugis,  nihil  es  ;  dum  videris,  umbra 
es ;  dum  exaltaris,  fumus  es ;  quae  quotidie  fugis,  et  quo- 
tidie  venis;  quae  veniendo  fugis,  et  fugiendo  venis  :  dissi- 
milis  eventu,  similis  ortu,  dissimilis  luxu,  similis  fluxu ; 
dulcis  stultis,  amara  sapientibus.  Qui  te  amant,  non  te 
sciunt :  et  qui  te  contemnunt,  ipsi  te  intelligunt.  Ergo 
non  es  vera,  sed  fallax,  te  ostendis  quasi  veram,  te  re- 
ducis  quasi  fallacem.  Quid  ergo  es  humana  vita  ?  via  es 
mortalium,  et  non  vita,  a  peccato  incipiens  usque  ad  mor- 
tem. Vera  enim  esses,  si  te  peccatum  primae  transgres- 
sionis  humanae  non  interrupisset ;  et  tunc  casabunda  et 
mortalis  devenisti,  cum  omnes  tuos  viatores  morti  assig- 
nasti.  Via  ergo  es  ad  vitam,  non  vita:  vera  enim  es 
via,  sed  non  plana ;  aliis  longa,  aliis  brevis ;  aliis  lata, 
aliis  angusta ;  aliis  laeta,  aliis  tristis ;  omnibus  similiter 
festinans,  et  irrevocabilis  :  via  es,  inquam,  via  es,  sed 
non  omnibus  manifesta  es  ;  multi  enim  te  vident,  sed 
pauci  te  viam  esse  intelligunt.  Sic  enim  subtilis  es,  et  sic 
seductrix,  ut  paucorum  sit  te  scire  viam.  Interroganda 
ergo  es,  et  non  credenda  nee  vindicanda ;  transeunda  non 
habitanda,  misera  humana  vita.  Nullus  enim  in  via  ha- 
bitat, sed  ambulat ;  ut  qui  ambulant  in  via,  habitent  in 
patria.  Quare  ergo  tu  mortalis  vita  habitaris,  diligeris, 
vindicaris  ?  Asscitab  es  a  perditis,  contemneris  a  sensatis, 
caveris  a  salvandis.     Timenda  itaque  es  humana  vita,  et 

a  Circa  annum  (ilO.  ecu  potius  605.  b  al.  Diligeris  a  stultis. 


HIBERNICARUM    SYLLOGE.  107 

multum  cavenda ;  quae  sic  fugitiva  es,  sic  lubrica,  sic 
periculosa,  sic  brevis,  sic  incerta,  ut  quasi  umbra,  aut 
imago,  aut  nubes,  aut  nihil,  aut  inane,  dissolvaris.  Dum 
ergo  nihil  es ;  o  mortalis  vita,  nisi  via?  imago,  fugitiva  ut 
avis,  ut  nubes  incerta,  et  fragilis  ut  umbra,  ut  somnium  : 
sic  per  te  iter  agendum  est,  tarn  sollicite,  tarn  caute,  tain 
expedite,  ut  viatorum  more  ad  veram  patriam  omnibus 
intelligentibus  festinandum  sit;  de  transacto  securis,  de 
eo  quod  restat  sollicitatis.  Nihil  enim  tibi  prodest  ascen- 
dere,  quod  ascenderis,  nisi,  quod  restat,  evaseris.  Via 
enim,  et  ascensus  quidam,  putanda  est  vita  haec.  Non 
quaeramus  in  via,  quod  futurum  est  in  patria.  Labor 
enim  et  fatigatio  in  itinere  versatur ;  in  patria  requies  et 
securitas  paratur.  Cavendum  est  itaque  nobis,  ne  forte 
per  viam  securi  simus,  et  ad  veram  nostram  patriam  non 
perveniamus.  Sunt  enim  revera  nonnulli  in  hoc  itinere 
securi,  desides,  lividi :  ut  non  tarn  in  via,  quam  in  patria 
esse  videantur :  et  non  tarn  voluntarii,  quam  inviti  eunt  ad 
patriam,  nimirum  jam  perditam.  Hie  enim  in  via  praeusi 
sunt  patria,  et  de  brevi  vita  aeternam  mortem  mercati  sunt : 
infelices  de  frustrato  commercio  laeti  sunt ;  aliena  caduca 
dilexerunt,  et  propria  aeterna  neglexerunt.  Quapropter 
quamvis  sint  laeta,  quamvis  blanda,  quamvis  sint  speciosa, 
aliena  terrena  devitemus,  ut  propria  aeterna  non  perdamus. 
Fideles0  in  alienis  inveniamur,  ut  in  propriis  ac  nostris 
haeredes  efficiamur  :  donante  Domino  nostro  Jesu  Christo, 
qui  vivit  et  regnat  in  saecula  saeculorum.     Amen. 


RECENSIO. 

De  eo  Trithemius,  in  libro  de  scriptoribus  ecclesiasticis.  "  Ex  Hibernia 
veniens  in  Galliam  et  Germaniam ;  velut  olim  Druydum  princeps,  cultus 
divini  et  coenobia  auxitet  famulos.  Cum  adhuc  junior  esset,  magnum  studium 
Uteris  Sanctis  impendit :  adeo  ut  eleganti  stylo  scripserit.  In  totum  Psalterium 
eommentariorum  lib.  1.  et  quasdam  ad  fratres  epistolas."  Inter  epistolas  vera 
hancprimum  edidit  V.  CL.  Melchior  Haiminsfeldius  Goldastus,  ex  vetustissimo 
codice  bibliothecae  monasterii  S.  Galli ;  in  quo,  hoc  titulo  praenotata  legebatur. 
INCIPIT  EPISTULA  S.  COLUMBANI  ABBATIS.  quanquam  in  ca  "  nul- 

>:  Luc.  cap.  16.  vcr.  12. 


108  VETERUM    EPISTOLARUM 

lum  apparere  epistolici  characteris  vestigium,"  recte  a  viro  eruditissimo  est  ob- 
servatum  :  sicut  etiam,  hinc  sermonis  sui  49.  exordium  mutuatum  esse  homilia- 
rum  ad  fratres  in  eremo,  quae  inter  Augustini  opera  feruntur,  consarcinatorem. 
Et  sane,  inter  Columbani  instructiones  seu  Homilias  XIII.  quae  in  manuscripto 
monasterii  Bobiensis  habentur,  haec  ipsa  ordine  quinta  reperitur ;  indeque  de- 
scripta,  Parisiis  a  Thoma  Messinghamo  typis  est  mandata.  Nos  vero,  ex  mu- 
tua  utriusque  editionis  collatione,  hanc  sive  epistolam  sive  homiliam  aliquanto 
emendatiorem  hie  exhibuimus.  "  Columbanus  magnus  ille  Hiberniae  Archiman- 
drita,  et  Bobiensis  in  Italia  Celebris  Benedictinorum  ccenobii  institutor  et  rector 
universales  epistolas  ad  totius  Ecclesiae  viros  destinabat.  Una  mihi  suppetit  ma- 
nuscripta  ex  praedicto  monasterio  transmissa,"  inquit  Lucas  Waddingus  Hiber- 
nus,  annot.  in  epist.  1.  Francisci  ad  universos  Christi  fideles. 


HIBERNICARUM    SYLLOGE.  409 


EPISTOLA  IV. 


Ejusdem  Columbani,  Rhythmica. 

Mundus  iste  transit,  et  quotidie  decrescit: 
Nemo  vivens  manebit,  nullus  vivus  remansit. 
Totum  humanum  genus  ortu  utitur  pari, 
Et  de  simili  vita  fine  cadit  aequali. 
Deferentibus  vitam  mors  incerta  subripit : 
Omnes  superbos  vagos  moeror  mortis  corripit. 
Quod  pro  Christo  largiri  nolunt,  omnes  avari 
Importune  omittunt :  post  se  colligunt  alia. 
Parvum  ipsi  viventes  Deo  dare  vix  audent: 
Morti  cuncta  relinquunt ;  nihil  de  ipsis  habent. 
Quotidie  decrescit  vita  prassens,  quam  amant : 
Indeficiens  manet  sibi  poena  quam  parant. 
Lubricum,  quod  labitur,  conantur  colligere  : 
Et  hoc,  quod  se  seducit,  minus  timent  credere. 
Dilexerunt1'  tenebras  tetras  magis  quam  lucem: 
Imitari  contemnunt  vitas  Dominum  Ducem* 
Velut  in  somnis  regnent,  una  bora  laetantur  : 
Sed  aeterna  tormenta  adhuc  illis  parantur. 
Cceci  nequaquam  vident  quid  post  obitum  restat 
Peccatori  impio  quod  impietas  praestat. 
Coffitare  convenit  te  haec  cuncta,  Amice  : 
Absit  tibi  amare  bujus  formulam  vitae. 
Omnisc  caro  ut  fcenum,  flagrans  licet  florida  : 
Sicque,  quasi  flos  fceni  omnis  ejus  gloria. 
Orto  sole  arescit  fcenum,  et  flos  deperit : 
Sic  est  omnis  juventus,  virtus  cum  defecerit. 

a  Ttl  est,  alteri.  b  Joh.  cap.  3.  ver.  19. 

•    Esai,  cap.  40.  ver.  6.      1  Pet.  cap.  1.  ver.  24.     Jacob,  cap.  1.  ver.  1  1 


410  VETERUM    EPISTOLARY M 

Vultus  Christi  radius  pra?  cunctis  amabilis, 

Magis  diligendus  est,  quam  flos  carnis  fragilis. 

Caveto,  Filiole,  seminare  species, 

Quas  mox  ingredietur  non  parva  pernicies, 

Plerique  perpessi  sunt  pcenarum  incendia  ; 

Voluntatis  lubricae  nolentes  dispendia. 

Poculum  impiissimae  noli  tu  bibere ; 

Unde  multos  pier  unique  vides  laetos  ridere. 

Nam  quoscumque  videris  ridere  inaniter; 

Scito  in  novissimis  quod  flebunt  amariter. 

Conspice,  Clarissime,  sic  esse  libidinem, 

Ut  morsum  mortiferum,  quod  vincit  dulcedinem. 

Noli  pronus  pergere  per  vias  mortalium  : 

Quam  multis  evenisse  conspicis  naufragium? 

Perge  inter  laqueos  cum  suspensis  pedibus ; 

Per  quos  captos  caeteros  incautos  comperimus. 

De  terrenis  eleva  tui  cordis  oculos : 

Ama  amantissimos  angelorum  populos. 

Beata  familia,  quae  in  altis  habitat : 

Ubi  senex  non  gemat,  neque  infans  vagiat : 

Ubi  non  esuritur,  ubi  numquam  sititur : 

Ubi  cibo  superno  plebs  ccelestis  pascitur. 

Ubi  nemo  moritur,  quia  nemo  nascitur : 

Ubi  aula  regia  [ac]  ccelestis  pascitur. 

Ubi  vita  viridis  veraque  est  futura  : 

Quam  nee  mors,  nee  mceroris  metus,  est  consumptura. 

Laeti  leto  transacto  laetum  regem  videbunt ; 

Cum  regnante  regnabunt,  cum  gaudente  gaudebunt. 

Tunc  dolor,  tunc  taedium,  tunc  labor  delabitur  : 

Tunc  Rex  Regum,  Rex  mundus,  a  mundis  videbitur. 

RECENSIO. 


Ex  duobus  antiquis  bibliothecae  Sangallensis  monasterii  exemplaribus  edidit 
Goldastus:  quorum  unum  avwvvjiov,  alterum  auctoris  nomen  praeferebat.  Ve- 
rum  et  ilium  et  me  quoque  fugerat,  quod  a  doctissimo  episcopo  Kilmorensi  D. 
Guiliclmo  Bedello  est  animadversum  ;  rhythmis  orationem  totam  contineri. 
Ut  inter  ea  quae  ad  canendum  digna  Columbanum  edidisse  scribit  Jonas3  et  Sige- 

a  Jonas  abbas,  in  vita  S.  Columbani,  cap.  2. 


HIBERNICARUM    SYLLOGE.  411 

bertusb,  etiam  hsec  numeranda  fuerit  epistola.  Versus  enim  sunt  parisyllabi  om- 
nes,  modulationi  accommodati :  in  quibus,  elisionum  et  quantitatis  ratione  pror- 
sus  neglecta,  quatuordecim  syllabarum  numerus  studioseest  observatus.  Unde 
singulis  per  otixovq  descriptis,  paucula  quaedam  a  nobis  sunt  leviter  immutata, 
et  tres  quoque  dempti  versiculi,  quibus  nullus  alius  simili  rhythmo  desinens  re- 
spondere  deprehendebatur,  nempe  post  distichon  13um- 

Pukhritudo  hominum  senescens  delabitur. 

post  23um- 

Ubi  laudes  Domini  nulla  vox  retinet ; 

vel  potius  (ut  et  sensus  et  numeri  syllabarum  ratio  postulat)  nulla  vox  non  re- 
cinet.  et  post  25um- 

In  qua  male  resonans,  nulla  vox  audita  est. 

Hujus  generis  versus,  inter  Bonifacii  Moguntini  epistolas,  complures  cernuntur, 
octo  syllabarum  numero  constantes  :  de  quibus  (in  epistola  65a  ad  Aldhel- 
mum)  ita  meminit  jEdilwaldus.  "  Huic  nostrse  parvitatis  epistola?  trina  can- 
tati  modulaminis  carmina,  binis  generibus  digesta  subdidimus,  &c.  quorum  ter- 
tium  non  pedum  mensura  elucubratum,  sed  octonis  syllabis  in  uno  quolibet  versu 
compositis  (una  eademque  litera  comparibus  linearum  tramitibus  aptata)  cursim 
calamo  perarante  caraxatum  tibi  sagacissime  satorc,  transmittens  dicavi."  nee 
alius  spectandus  hie  rhythmus.  Cujusmodi  etiam  quid  in  B.  Augustini 
psalmo  contra  Donatistas  observare  licet,  in  quo  versus  omnes  secunda  vocali  e 
tcrminantur;  et  in  poematis  Alcuini  col.  1686,  1687. 

Simplicibus  vero  hisce  rhythmis  successerunt  demum  versus  qui  (abinventoris, 
ut  putatur,  nomine)  Leonini  sunt  dicti ;  ex  rhythmo  pariter  et  metro  constantes 
utpote,  in  quibus  turn  similiter  cadentium,  turn  quantitatis  syllabarum  ratio  est 
habita.  Cujus  generis  inter  primos  qui  extant,  Guilielmi  Pictaviensis  illi  sunt, 
quos  ad  epistolam  29am  sumus  producturi.  Hujus  generis  habentur  Metelli 
(circa  ann.  1060.)  tomo  primo  antiq.  lect.  H.  Canisii  pag.  174.  et  inter  epigram- 
mata  patrum  monasterii  S.  Galli  63  et  65,  tomo  quinto  pag.  734,  785.  authore 
Eckerardo  decano  S.  Galli,qui  scripsit  vitam  Notheri  Balbuli  tomo  sexto  pag.  933, 
et  alii  MSS.  quos  habemus  Dunstano  Cantuariensi  archiepiscopo  directi. 


b  Sigebert.  de  script.  Eccles.  cap.  60. 

c  Pater,  ut  infra  in  (ipsius  Aldhelmi)  epistola  XIII. 


412 


VETERUM    EPISTOLARUM 


EPISTOLA   V. 


Ejusdem  Columbani  ad  Hunaldum. 

C  asibus  innumeris  decurrunt  tempora  vitae  : 

O  mnia  praetereunt,  menses  volvuntur  eta  anni ; 

L  abitur  in  senium  momentis  omnibus  aetas. 

U  t  tibi  perpetuam  liceat  comprendere  vitam, 

M  olles  illecebras  vitas  nunc  sperne  caducae. 

B  landa  luxuria  virtus  superatur  honesta. 

A  rdet  avavitia  ccecaque  cupidine  pectus. 

N  escit  habere  modum  vanis  mens  dedita  curis. 

V  ilius  argentum  est  auro,  virtutibus  aurum. 

S   umma  quies,  nil  velle  super,  quam  postulat  usus. 

H  os  ego  versiculos  misi  tibi  saepe  legendos : 

U  t  mea  dicta  tuis  admittas  auribus,  oro. 

N  e  te  decipiat  vana  et  peritura  voluptas. 

A  spice  quam  brevis  est  procerum  regumque  potestas, 

L  ubrica  mortalis  cito  transit  gloria  vitae. 

D  a  veniam  dictis ;  fuimus  fortasse  loquaces. 

O  mne  quod  est  nimium,  semper  vitare  memento. 


COLUMBANUS    HIBERNUS,    HUNALDO    DISCIPULO. 

Suscipe,  Hunalde,  libens  et  perlege  mente  serena 
Dicta  Columbanus,  fida  te  voce  monentis : 
Quae  licet  ornatu  careant  sermonis  honesti, 
Vota  tamen,  ventisque  piae  testantur  amorem. 

»  al.  in  annis. 


HfBER  NIC  ARUM    SYLL0GE.  413 

Vive,  Deo  fidens,  (Thristi  pfaecepta  sequendo, 
Dum  modo  vita  manet,  dum  tempora  certa  salutis. 
Tempus  et  hora  volat,  momentis  labitur  aotas, 
Despiee,  quae  pereunt,  fugitiva?  gaudia  vita?. 
Non  fragiles  secteris  opes,  ct  inania  lucra; 
Nee  te  sollicitet  circumflua  copia  reruns 
Sint  tibi  divitias,  divince  dogmata  legis, 
Sanctorumque  patrum  casta?  moderamina  vita? ; 
Omnia  quae  dociles  scripserunt  ante  magrstri, 
Vel  quae  doctiloqui  cecinerunt  carmina  vates. 
Has  cape,  divitias  semper  contemne  caducas  : 
In  mentemque  tibi  veniat  tremebunda  senectus  ; 
Quam  gelidae  tandem  sequitur  violentia  mortis. 
Ultima  jam  sapiens  meditatur  tempora  vita?, 
Torpcntes  senio  vires,  morbosque  frequentes, 
Incertumque  diem  lethi,  certosque  dolores. 
Multa  senem  fragilis  vexant  incommoda  carnis. 
Nam  macie  turpi  tabescunt  languida  membra : 
Tunc  genuum  jnnctura  riget,  venasque  per  oinnes 
Ulius  in  toto  frigescit  corpore  sanguis ; 
Sic  baculo  nitens  artus  sustentat  inertes. 
Quid  tristes  memorem  gemitus  ?  quid  taedia  mentis  ? 
Soinnus  abest  oculis,  ilium  sonus  excitat  omnis. 
Quid  tunc  argenti,  fulv i  quid  proderit  ami 
Improba  congeries  multos  collecta  per  annos? 
Munera  quid  procerum  ?  ditis  quid  prandia  mensa?  ? 
Quid  meminisse  juvat  transactae  gaudia  vitae, 
Venerit  extremi  tandem  cum  terminus  a?vi  ? 
Ilaec,  dum  vita  volat,  vigili  qui  mente  retractat, 
Spernit  avaritiam,  vanosque  refutat  bonores. 
Quid  modo  terrenis  mentes  intendere  curis    ■ 
Mortales  cupiunt  ?  quid  turpia  lucra  sequuntur? 
Semper  avarus  cget  nummo,  testante  poeta, 
Crescit  amor  numini,  quantum  ipsa  pecunia  crescit. 
Indiget  inter  opes,  nee  habet  quod  habere  videtur. 
Hie  domi  solus  nummos  abscondit  in  area, 
Divitias  cumulans  :  dum  scse  nescit  amare, 
Plus  amat  haeredem,  servat  cui  cuncta  fidelis. 
O  nimium  felix,  parens  cui  sufficit  usus, 

VOL.  IV.  E  E 


414  VETERUM    FPISTOLARUM 

Corporis  ut  curam  moderamine  temperet  a?quo, 
Non  misera  capitur  caecaque  cupidine  rerun}, 
Nee  majora  cupit,  quam  qua?  natura  reposcit: 
Non  lucri  cupidus  minimis  marsuppia  replet, 
Nee  molles  cumulat  tinearum  ad  pabula  vestes  : 
Pascere  non  pingui  procurat  fruge  caballos, 
Nee  trepido  tales  volvit  sub  pectore  curas, 
Ne  subitis  pereat  collecta  pecunia  flammis, 
Aut  fracta  nummos  rapiat  fur  improbus  area, 
Vivitur  argento  sine,  jam  sine  vivitur  auro ; 
Nudi  nascuntur,  nudos  quoque  terra  receptat, 
Divitibus  nigri  reserantur  limina  Ditis, 
Pauperibusque  piis  coelestia  regna  patescunt. 
Temnere  divitias  monuit  Salvator  avaros : 
Quisquis  amat  Christum,  sequitur  vestigia  Christi. 
Nam  brevis  et  fragilis  moriturae  gloria  carnis, 
Quicquid  babet,  rapidi  velox  fuga  temporis  aufert. 
Pulchre  veridici  cecinit  vox  talia  vatis, 
Tempora  dinumerans  aevi  vitaeque  caducae  : 
Omnia  tempus  agit,  cum  tempore  cuncta  trahuntur. 
Alternant  elementa  vices,  et  tempora  mutant : 
Accipiunt  augmenta  dies  noctesque  vicissim, 
Tempora  sunt  florum,  retinet  sua  tempore  messis : 
Sic  iterum  spisso  Vestitur  gramine  campus. 
Temporab  gaudendi,  sunt  tempora  certa  dolendi : 
Tempora  sunt  vitas,  sunt  tristia  tempora  mortis. 
Omnia  dat,  tollit,  minuitque  volatile  tempus. 
Ver,  asstas,  autumnus,  hyems,  redit  annus  in  annum : 
Omnia  cum  redeunt,  homini  sua  non  redit  aetas. 
Haec  sapiens  omni  semper  reminiscitur  hora, 
Atque  donium  luctus  epulis  pra>ponit  opimis^ 

Ultima  nunc  humili  concludam  verba  precatu  ; 
Sis  memor  ipse  mei,  versus  cum  legeris  istos, 
Tempora  sic  habeas  optatae  longa  senectae. 

RECENSIO. 
Acrostkhis  Utriusque  nomen  covnplectens,  a  Goldasto  primum  est  edita;  sed  a 
h  Eccles.  rap.  3  ver.  4. 


HIBERNICARUM   SYLLOGE.  415 

-.ubsequente  epistola  divulsa,  quam  ille  ad  Sethum  quendam  scriptum  fuisse  pu- 
tavit  ;  fretus  authoritate  manuscript!  Sangallensis,  In  quo  primus  versus  ita  le- 
gebatur. 

Suscipe,  Sethe,  iibens  et  perlege  mentc  serena. 

Nos  vero  inscrlptlonem  alteram,  quam  in  prima  hujus  epistolae  editioneex  suis  co- 
dicibus  expressit  Georgius  Fabricius,  vel  eo  nomine  retinendam  censuimus  ;  quod 
non  tarn  ad  ipsam  acrostichidem,  quam  ad  sequens  carmen,  ilia  loquacitatis  ex- 
cusatio  referenda  videatur : 

Da  veniam  dictis,  fuirnus  fortasse  loquaces. 


E  E  2 


416  VETERUM    EPISTOLARUM 


EPISTOLA  VI. 


EJUSDEM   COLUMBANI,    AD   FEDOLIUM, 

Accipe,  quaeso, 
Nunc  bipedali 
Condita  versu 
Carminulorum 
Munera  parva: 
Tuque  frequenter 
Mutua  nobis 
Obsequiorum 
Debita  redde. 
Nam  velut  aestu, 
Flantibus  Austris, 
Arida  gaudent 
Imbribus  arva; 
Sic  tua  nostras 
Missa  frequenter 
Laetificabit 
Pagina  mentes. 

Non  ego  posco 
Nunc  periturae 
Munera  gazae : 
Non,  quod  avarus 
Semper  egendo 
Congregat,  aurum : 
Quod  sapientum 
Lumina  ccecat, 
Et  velut  ignis 
Flamma  perurit 
Improba  corda. 
Saepe  nefanda 


HIBERNICARUM    SYLLOGE.  117 

Crimina  multis 
Suggerit  auri 
Dira  cupido. 
E  quibus  ista 
Nunc  tibi  pauca 
Tempore  prisco 
Gesta  retexam. 

Extitit  ingens 
Causa  malorum 
Aurea  pellis. 
Corruit  auri 
Munere  parvo- 
Ccena  Dearuni ; 
Ac  tribus  illis 
Maxima  lis  est 
Orta  Deabus. 
Hinc  populavit 
Trojugenarum 
Ditia  regna 
Dorica  pubes. 

Juraque  legum 
Fasquc  fidesque 
Rumpitur  auro. 
Impia  quippe 
Pigmalionis 
Regis  ob  aurum 
Gesta  leguntur. 
Sic  Polydorum 
Hospes  avarus 
Incitus  auro 
Fraude  necavit. 

Fcemina  sa>pe 
Perdit  ob  aurum 
Casta  pudorem. 
Non  Jovisa  auri 
Fluxit  in  imbre : 
Sed  quod  adulter 

a  Casus  recti  dpxn'iKw£. 


418  VETERUM    EriSTOLARUM 

Obtulit  aurum 
Aureus  ille 
Fingitur  imber. 
Amphiaraum 
Prodidit  auro 
Perfida  conjunx. 
Hectoris  heros 
Vendidit  auro 
Corpus  Achilles, 
Et  reserari 
Munere  certo 
Nigra  feruntui 
Limina  Ditis. 
Nunc  ego  possem 
Plura  referre, 
Ni  brevitatis 
Causa  vetaret. 

Haec  tibi,  Frater 
Inclyte,  parva 
Litterularum 
Munera  mittens, 
Suggero  vanas 
Linquere  curas. 
Desine,  quaeso, 
Nunc  animosos 
Pascere  pingui 
Farre  caballos  : 
Lucraque  lucris 
Accumulando, 
Desine  nummis 
Addere  nummos. 
Ut  quid  iniquis 
Consociaris, 
Munera  quorum 
Crebra  receptas  ? 
Odit  iniqui 
Munera  Christus. 
Haec  sapienti 
Pespicienda, 


II1BERNICARUM    SYLLOGE.  '119 

Qui  fugitives 
Atque  caducae 
Cernere  debet 
Tempora  vitas. 

Sufficit  autem 
Ista  loquaci 
Nunc  cecinisse 
Carmina  versu. 
Nam  nova  forsan 
Esse  videtur 
Ista  legenti 
Formula  versus. 
Sed  tamen  ilia 
Trojugenarum 
Inclyta  vates 
Nomine  Sappho, 
Versibus  istis 
Dulce  solebat 
Edere  carmen. 

Si  tibi  cura 
Forte  volenti 
Carmina  tali 
Condcre  versu, 
Semper  ut  unus 
Or  dine  certo 
Dactylus  istic 
Incipiat  pes : 
Inde  sequenti 
Parte  trochaeris 
Proximus  illi 
Kite  locetur. 
Saepe  duabus 
Claudere  longis 
Ultima  versus 
Jure  licebit. 

Tu  modo,  Fratci 
Almc  Fcdoli, 
Ncctare  nobis 
Dulcior  omni, 


420  VETERUM"  EriSTOLAELTM 

Floridiora 
DoctiloquoriHU 
Carmina  lintjuens, 
Frivola  nostra 
Suscipe  Isetus. 
Sic  tibi  Christus, 
Arbiter  orbisr 
Omnipotentis 
Unica  proles, 
Dulcia  vita? 
Gaudia  reddat: 
Qui  sine  fine, 
Nomineb  Patris 
Cuncta  gubernans 
Regnat  in  aevum. 

Haec  tibi  dictaram  morbis  oppressus  acerbis? 
Corpore  quos  fragili  patior,  tristique  scnecta. 
Nam  dum  praecipiti  lab-untur  temp  or  a  cursu, 
Nunc  ad  Olympiadis  ter  senosc  venimus  annos. 
Omnia  praetereunt,  fugit  irreparabile  tempus. 
Vive,  vale  laetus,  tristisqtte  memento  senectae. 

RECENSIO. 

Ex  MSS.  bibliothecac  monasterii  S.  GaOi,  anno  160  i.  a  M.  GoTdasto  et  Hem, 
•'  .mi  in  edita.  Versibus  autem  bipedalibus  Adonicia  est  conscripta:  elisienis 
syllabarum  occasione  omni  diligenter  evitata,  ut  carmen  esset  cewstairter  ttiv- 
raavWajiov,  eoque  ad  cantum  magis  apte  conveniret.  Annexi  sunt  et  Hexa- 
metri  sex  :  in  quorum  antepenultimo  actatem  suam  autlioi  ita  indicat. 

Nunc  ad  Olympiadis  ter  senae  venimus  annos, 

vel  pluraliter  potius,  Olympiadum  ter  senum.  Ut  ista  scripserit  Columbanus, 
annum  agens  vel  LXXII.  si  quatuor,  velXC.si  quinque  annorum  spatio  (Latino- 
rum  quorundam  more)  Olympiadicam  pcrioditm  definiamus.  Videtur  esse  Fe- 
dolius  presbyter  Trecensis  abbas,  de  quo  vidend.  Promptuar.  Antiquit.  Trieas- 
sinae  dieeeesis  Nicolai  Camuzatii,  fol.  340,  311.  et  torn.  1.  Hist.  Francor.  ab 
Andrea  du  Chesne  edit.  pag.  552,  553.  quern  Martyrologii  Adonis  intcrprctator 
ad  17.kalcnd.  Junii  confiatrem  Brendani  abbatis  fuisse  indicat. 

b  al.  Numinc,  c  ai.  ter  sauc. 


IllBERNICARUM    3YLL0GE,  421 


EPISTOLA  VII. 


I  AURENT1I  DOROBORNENSIS  ARCIIIEPISCOl'I,    AD  SCOTCS 
HIBERNLE  INCOLAS. 


Doniinis,  charissimis  fratribus,  episcopis  vel  abbatibus  per  universam  Scotiam  ; 
Laurentius9,  Mellitus  ct  Justus  cpiscopi,  servi  servorum  Dei. 

Dum  nos  sedes  apostolica  more  suo,  sicut  in  universo 
orbe  terrarum,  in  his  occiduis  partibus  ad  praedicandum 
gentibus  paganis  dirigeret ;  atque  in  hanc  insulam,  quae 
Britannia  nuncupatur,  contigit  introisse :  antequam  cog- 
noscerenms,  credentes  quod  juxta  morem  universalis  Ec- 
clesias  ingrederentur,  in  magna  revercntia  sanctitatis  tarn 
Britones  quam  Scotos  venerati  sumus.  Sed  cognoscentes 
Britones,  Scotos  meliorcs  putavimus.  Scotos  vero  per 
Daganum  episcopum  in  hanc  quam  superius  memoravi- 
mus  insulam,  ct  Columbanum'1  abbatem  in  Galliis  venien- 
tem,  nihil  discrepare  a  Britonibus  in  eorum  conversatione 
didicimus.  Nam  Daganus  episcopus  ad  nos  veniens,  non 
solum  cibum  nobiscum,  sed  nee  in  eodem  hospitio  quo 
vescebamur  sumere  voluit. 

Caetera,  quae  de  legitimo   observandi  Paschatis  tempore  sequebantur, 

desiderantur. 


a  Circa  annum  614.  ceu  potius  G09.  prius  quam  Mellitus  Romans  interfuisset 
synodo  anno  610.  habits;  (ut  ex  Beda  liquet  lib.  2.  cap.  4.)  ct  post  annum  608. 
quo  Augustinum  Laurentii  antecessorem  vita  functum  docent  Sigcbci  tus  Gembla- 
censis  et  Mattba;us  Floiilegus ;  licet  Guilielmus  Malmesburiensis  initio  libri 
primi  de  pontificibus  annos  15  vel  16  Augustino  tribuens  ad  annum  613.  cum 
D.  Henrico  Savilio  vitam  ejus  producat. 

b  cujus  jam  proximo  praecesserunt  epistolae,  ct  quetn  isti  ad  Auguslino  auxili- 
andum  anno  601.  a  Grcgorio  missi  (ut  ex  Beda  lib.  I.  cap.  29.  ct  ipsius  Grcgo- 
rii  Regcst.  lib.  0.  Epist.  52,  55,  56.  liquet)  per  Galliam  transeuntes  inviserunt. 


422  VETERUM    EPISTOLARUM 


RECEXSIO. 

Desumptum  est  hoc  epistolas  hujus  principium  ex  Bedae  Historiae  ecclesias- 
ticae  libra  2.  cap.  4.  ubi  et  reliquae  partis,  quae  desideratur,  argumentum  ita  enar- 
ratum  invenitur.  Laurentius  "  non  solum  nova-,  quae  de  Anglis  erat  collecta, 
Ecclesiaa  curam  gerebat  j  sed  et  veterum  Britanniae  incolarum,  nee  non  et  Scoto- 
rum,  qui  Hiberniam  insulam  Britanniae  proximam  incolunt,  populis  pastoralem 
impendere  sollicitudinem  curabat.  Siquidem  ubi  Scotorum  in  praefata  ipsorum 
patria,  quomodo  et  Britonum  in  ipsa  Britannia,  vitam  ac  professionem  minus 
ecclesiasticam  in  mullis  esse  cognovit ;  maxime  quod  Paschae  eolennitatem  non 
suo  tempore  celebrarent,  sed  a  decimaquarta  luna  usque  ad  vicesimam  Dominicae 
resurrectionis  diem  observandum  esse  putarent  :  scripsit  cum  coepiscopis  suis 
exhortatoriam  ad  eos  epistolam  ;  obsecrans  eos  et  contestans,  unitatem  pacis  et 
Catholicae  observationis  cum  ea  quae  totoorbe  diffusa  est  Ecclesia  Christi  tenere." 
De  eodem  etiam  Laurentio,  in  vita  ejus  a  Gotcelino  Bertiniano  descripta,  haec 
pertexitur  narratio.  "  Fama  ejus  transvolante  maria,  quia  lux  in  candelabra  et 
civitas  in  monte  nequit  abscondi ;  sanctus  Terenanus  archipontifex  Hiberniac  ad 
eum  transiit,  vir  tantae  sanctitatis,  ut  ties  mortuos  suscitasse  perhibeatur.  Qui 
audiens  beatum  Laurentium  de  Paschae  observatione  aliisque  apostolicis  instltu- 
tionibus  mutuo  conventu  disputantem,  dedit  manus  veritati ;  suosque  discipulos 
(indignantes  quod  tain  divinus  vir  tali  advenae  subjaceret)  ad  veritatis  lineam, 
suo  exeinplo,  cum  sua  gente  correxit  ;"  vel  potius,  ut  Johannes  Tinmuthensis,  et 
ejus  exscriptor  Johannes  Capgravius,  rem  narrat,  "  suam  gentem  inposterum  cor- 
rigere  satagebat." 


1IIBERNICARUM    SYLL0GE,  i  l.< 


EPISTOLA  VIII. 


S.  Livini*  episcopi  et  martyris,  ad  Florbertum  abbatem  monasteiii  S.  Ba\  onis 

Audeo  mira  loqui ;  solem  sine  lumine  vidi, 

Est  sine  luce  dies,  sic  sine  pace  quies. 
Hos  postquam  populos  conspexi  luce  serena  ; 

Sol  mihi  non  luxit,  nox  fuit  una  mihi. 
Impia  Barbarico  gens  exagitata  tumultu 

Hie  Bracbanta  furit,  meque  cruenta  petit. 
Quid  tibi  peccavi,  qui  pacis  nuntia  porto? 

Pax  est  quod  porto  ;  cur  mihi  bella  moves  ? 
Sed  qua  tu  spiras  feritas  sors  keta  triumphi, 

Atque  dabit  palmam  gloria  martyrii. 
Cui  credam  novi,  nee  spe  frustrabor  inani : 

Qui  spondet  Deus  est,  quis  dubitare  potest? 
Attamen  est  aliquid  mcestse  solatia  menti 

Quod  dat,  nee  penitus  me  premit  atra  dies. 
Gauda  parat  gremium,  quo  me  fovet  ubere  laeto  ; 

Invitat,  mulcet,  nutrit,  amat,  refovet. 
Hie  est  Florbertus,  quern  virtus  flore  perornat, 

Cui  probitas  floret,  flos  probitate  viget. 
Forma  gregis,  decus  Ecclesise,  concordia  fratrum , 

Ipse  suis  medicus,  ct  medicina  sibi. 
Quid  referam  pietatis  opus?  quod  me  pcregrinum 

Obsequiis  lastis  dum  fovet,  addit  onus. 
Sufficeret  fratrum  fratrem  dixisse  Livinum  ; 

Pontificis  nomen  pergravat  et  Domini. 
Egressus  patriam,  pompae  mortalis  honorem 

Sprevi,  devovi,  spes  Deus  una  mihi. 
Attamen  inveniet  quod  Christo  sedulus  ofFert, 

Quod  sic  sum  pauper,  hoc  sibi  nil  minuet. 

a  Anno  Christi  C33. 


121  VETERUM    ErlSTOLAftUM 

Plus  aliquid  praestat  absenti  munere  largo; 

Praesens  continuis  me  fovet  obsequiis. 
Hacc  quoque  dum  scribo,  properans  agitator  aselli 

Munere  nos  solito,  pondere  lassus,  adit. 
Ruris  delicias  affert,  cum  lacte  butyrum, 

Ovaque  caseoli  plena  canistra  premunt. 
Hospita  quid  restas  ?  effer  jam  sedula  gressum  ; 

Collige  divitias,  qua?  modo  pauper  eras. 
Fervet  olus  siccum,  sed  nunc  condire  licebit : 

Ollula  dura  prius,  uncta  suavis  erit. 
Holtamb  villa  gravis,  qua?  nescis  reddere  fructum ; 

Urticas,  lappas,  cur  bene  culta  refers  ? 
Hoc  est  quo  recreor,  quod  habet  paupercula  tantum 

Hospita  quod  mittit  vel  mihi  Ganda  boni. 
Et  pius  ille  pater  cum  donis  mollia  verba 

Mittit,  et  ad  stadium  sollicitat  precibus. 
Ac  titulo  magnum  jubet  insignire  Bavonem; 

Atque  leves  elegos  esse  decus  tumulo. 
Nee  reputat,  fisso  cum  stridet  fistula  ligno, 

Quod  soleat  raucum  reddere  quassa  sonum. 
Exigui  rivi  pauper  quam  vena  ministrat 

Lasso  vix  tenues  unda  ministrat  opem. 
Sic  ego,  qui  quondam  studio  florente  videbar 

Esse  poeta,  modo  curro  pedester  equo. 
Et  qui  Castalio  dicebar  fonte  madentem 

Dictaeo  versu  posse  movere  Lyram : 
Carmine  nunc  lacero  dictant  mihi  verba  Camcenac  ; 

Mensque  dolens,  lactis  apta  nee  est  modulis. 
Non  sum  qui  fueram  festivo  carmine  laetus : 

Qualiter  esse  queani,  tela  cruenta  videns  ? 
Ncc  quid  again  novi :  mentis  timor  iste  procacis 

Quern  rogo  non  laedat,  par  dare  nolle  pari? 
Officio  certare  pari  si  nempe  recuso ; 

Pecco  quod  magnis  reddere  parva  moror. 
Magna  mihi  praestat  supplex  qui  parvula  poscit ; 

Et  tamen  invenior  tardus  ad  officium. 

b  Bonifacio  in  vita  Livini,  fundus  qui  veteri  vocabulo  Holthem  dititur,  hodie 
Hauthem  pagus  territorii  Alostensis,  tertio  milliari  a  portu  Ganda,  sive  Gandavo 
positus. 


HIBERNICARUM    SYLLOGE.  425 

Accingar  studio,  quamvis  non  viribus  aequis : 
Est  non  posse  leve,  non  renuisse  bonum. 

Ergo  tibi  titulum  scribens,  sanctissime  Bavo, 
Qui  volo  quod  nequeo,  quod  valeo  facio. 


EPITAPHIUM  SANCTI  BAVONIS. 

Qui  patriae  rector,  spes  gentis,  gloria  regni ; 

Magnorum  primus  qui  modo  magnus  eras. 
Non  quia  magnus  eras,  te  gloria  magna  beatum, 

Sed  contempta  decus  gloria  magna  facit. 
Pro  Christo  pauper,  despectus,  vilis,  egensque 

Et  Christi  famulis  nunc  caput  atque  decus. 
Defunctum  revocans,  qui  morti  jura  tulisti, 

Monstras  quippe  tibi  jura  patere  poli. 
Quam  tu  fundasti,  quae  te  tenet,  inclyte  Bavo, 

Ecclesiam  mentis  protege  sancte  tuis. 
Heec,  Florberte  pater,  Livinus  carmina  mittens, 

Inscriptum  lateri  munus  habere  dedi : 
Ut  cum  vastatus  fiet  locus  ille  ruina, 

Carmina  conservet  obrutus  ista  lapis. 


RECENSIO. 

De  eo  Christianus  Massaeus  Cameracensis,  chronicorum  libro  13.  ad  annum 
Christi  633.  "  S.  Livinus  natione  Scotus,  archiepiscopus  Hibernise,  Gandavum 
venit  cum  tribus  discipulis,  16.  Julii,  Indict.  6.  Mansit  illic  mense  uno.  De- 
inde  profectus  ad  Escam,  praedicavit  Christum,  multos  convertit.  Quidam 
veroindurati  occiderunt  eum,  12.  Novembris  ejusdem  anni."  Johannes  Baloeus 
(neutiquam  vero  uti  Dempsterus  putavit,  ipse  Massaeus)  Hiberniam,  sylvestrem 
Scotiam  (sive  Montanam  Albaniam)  perperam  interpretatur.  De  hoc  vero  Li- 
vini  scripto  subjicit :  "  Epitaphium  Allowini  Bavonis  Austrasiorum  ducum  hae- 
redis,  qui  ilium  Gandavi  per  annum  unum  (vel  juxta  Massaeum,  biennium  potius) 
morte  praecesserat,  Latine  et  docte  edidit."  de  quo  etiam  Molanus,  in  Natalibus 
sanctorum  Belgii,  ad  diem  primum  Octobris.  "  Florberto  abhati  in  sancti  Bavonis 
memoriam  elegiacum  carmen  transmisit :"  HosautemS.  Livini  elegos,  ex  nianii- 
scripto  Corssendonekano  ab  Heriberto  Rosweydo  descriptos,  communicavit  mibi 
D.  Rothaeus,  patriarum  antiquitatum  indagator  diligentissimus,  quorum  duo  dis- 
ticha  postrema  ad  epistolae  epilogum  referenda  sunt,  non  ad  interjcctuni  epita 
phium  S.  Bavonis. 


42G  VETERUM    EPISTOLARUM 

Anno  614.  Allowinus,  qui  et  Bavo,  per  S.  Amandum  Elnonensem  ex  praedone 
conversus  et  Gandavi  solitarie  reclusus,  sanctitatis  exemplum  erat  omnibus. 
(Sigebert.  in  chron.  aim.  618.)  Sancto  Amando  Elnonem  migrante,  Florbertus 
abbas  ordinatur.  (Addit.  ad  Sigebert.  in  Lipsii  MS0')  Ann.  630.  obiit  sanctus 
Bavo.  (Sigebert.)  Ann.  633.  Amandus  Trajectensis  episcopus  ordinatur.  S.  Livi- 
nus  episcopus  in  Brabanto  ab  impiis  occiditur.  (Addit.  ad  eund.)  Ann.  639.  obiit 
S.  Flobertus  abbas :  cui  successit  Joannes  abbas.  (Addit,  in  MS0  Lipsii). 


HIBERNTCARUM    SYLLOGE.  427 


EPISTOLA  IX. 


ROMANI  CLERT,    AD  CLERUM  HIBERNICUM. 


Doctissimisa  et  sanctissimis,  Tomiano,  Columbano,  Cromano,  Dimao,  et  Baithano 
episcopis;  Cromano,  Ernianoque,  Laistrano,  Scellano,  et  Segenopresbyteris; 
Sarano,  caeterisque  doctoribus  sen  abbatibus  Scotis  :  Hilarus  archipresbyter 
et  servans  locum  sanctae  sedis  apostolica;,  Johannes  diaconus  et  In  Dei  nomine 
electusb,  item  Johannes  primicerins  et  servans  locum  sanctae  sedis  apostolica?, 
et  Johannes  servus  Dei  consiliarius  ejusdem  apostolicoc  sedis. 

[Adc]  scripta,  quae  perlatores  ad  sanctae  memoriae  Seve- 

rinum  papam  adduxerunt,  (hac  de  luce  eo  migrante)  reci- 

proca  responsa,  et  ad  ea  quae  postulata  fuerant,  siluerunt. 

Quibus  reseratis,  ne  diu  tantae  quaestionis  caligo  indis- 

cussa  remaneret,  reperimus   quosdam   provinciae  vestrae, 

contra  orthodoxam  (idem,  novam  ex  veteri  haeresim  reno- 

vare  conantes ;    Pascha  nostrum,  in  quo   immolatus  est 

Christus,   nebulosa  caligine   refutantes,  et  quartadecima 

luna  cum  Hebra?is  celebrare  nitentes. 

************ 

Etd  hoc  quoque  cognovimus,  quod  virus  Pelagianae  hae- 
reseos  apud  vos  denuo  reviviscit ;  quod  omnino  hortamur, 
ut  a  vestris  mentibus  hujusmodi  venenatum  superstitionis 
facinus  auferatur.  Nam  qualiter  ipsa  quoque  execranda 
haeresis    damnata   est,    latere  vos   non  debet:    quia  non 


a  A.  C.  639.  ceu  potius  610.  post  IV.  nonas  Augusti. 

b  Severini  in  Romano  episcopatu,  turn  vacante,  successor  designatus. 

c  Praepositio  haec,  sensus  explendi  causa,  ex  conjectura  est  adjecta. 

d  Interciderunt  sequentia,  quibus  docebatur,  Dominicum  Paschae  diem  a 
quintadecima  luna  usque  ad  vicesimam  primam  (juxta  Nicaense  synodi  statuta) 
inquirendum  esse. 


428  VETERUM    EPISTOLARUM 

solum  per  istos  ducentos  annos  abolita  est,  seel  et  quoti- 
die  a  nobis  perpetuo  anathemate  sepulta  damnatur  ;  et 
hortamur,  ne  quorum  anna  combusta  sunt,  apud  vos 
eorum  cineres  suscitentur.  Nam  quis  non  execretur  su- 
perbum  eorum  conamen  et  impium,  dicentium,  posse  sine 
peccato  hominem  existere  ex  propria  voluntate,  et  non  ex 
gratia  Dei  ?  Et  primum  quidem  blasphemioe  stultiloquium 
est  dicere,  esse  hominem  sine  peccato,  quod  omnino  non 
potest,  nisi  "  unuse  mediator  Dei,  et  hominum  homo  Chris- 
tus  Jesus,"  qui  sine  peccato  est  conceptus  et  partus. 
Nam  crcteri  homines  cum  peccato  originali  nascentes,  tes- 
timonium praevaricationis  Adas  (etiam  sine  actuali  peccato 
existentes)  portare  noscuntur,  secundum  prophetum  di- 
centem:  "  Eccef  enim  in  iniquitatibus  conceptus  sum,  et 
in  peccatis  peperit  me  mater  mea." 


RECENSIO. 

Anno  Christi  DCXL.  sede  Romana  per  mortem  Severini  pontifieis  va- 
cante*?,  scriptae  sunt  istae  literae.  De  quibus,  et  consimilibus  aliis  ante  paucos 
annos  ad  eosdem  Hibernos  ab  Honorio  papa  missis,  ita  scribit  Beda  lib.  2.  histor. 
ecclesiast.  cap.  19.  "  Misit  papa  Honorius  literas  genti  Scotorum,  quos  in  obser- 
vatione  sancti  Paschae  errasse  compererat,  solerter  exhortans,  ne  paucitatem 
suam  in  extremis  terra;  finibus  constitutam,  sapientiorem  antiquis  sive  modernis, 
quae  per  orbem  erant,  Christi  Eeclesiis  aestimarent ;  neve  contra  Paschales  com- 
putos  et  decreta  synodalium  totius  orbis  pontificuin  aliud  Pascha  celebrarent. 
Sed  et  Johannes,  qui  successori  ejusdem  Honorii  Severino  successit,  cum  adhuc 
esset  electus  in  pontificatum,  pro  eodem  errorecorrigendo  literas  eis  magna  autori* 
tate  atque  eruditione  plenas  direxit  :  evidenter  astruens,  quia  Dominicum  Paschae 
diem  a  quintadecima  luna  usque  ad  vicesimam  primam  lunam  (quod  in  Nicsena 
synodo  probatum  est)  oportet  inquiri.  Nee  non  et  pro  Pelagiana  haeresi  (quam 
apud  eos  reviviscere  didicerat)  cavenda  ac  repellenda,  in  eadem  illos  epistola 
admonere  curavit."  Delude  epistolam  hanc  adjungit :  sed  quae  de  ratione  Pas  - 
chalis  observantiae  in  ea  sunt  exposita  praeterniittit.  Quod  et  in  superioribus 
Laurentii  Cantuariensis  ad  Hibernos  Uteris,  etin  aliis  Vitaliani  Romani  pontificis 
ad  Oswium  Nordanhumbrorum  regem  (quas  penultimo  3.  libri  capiti  inseruit)  ab 
eo  factum  videmus,  qui  posteriorum  illarum  defectus  ex  antiquissimis  fortasse 
Whitbiensis  ccenobii  schedis  aliquo  modo  suppleri  poterit ;  in  quibus,  prxfixo 
titulo  Vitalini  (Vitaliani  hand  dubie)  papae  urbis  Romae,  subjectum  repperi. 
"  Nunquan  enim  celebrare  [debemus]  sanctum  Pascha,   nisi  secun  lum  apostoli- 

e  1  Tim.  cap.  2.  ver.  5.  f  Psal.  51.  ver.  7. 

s  Vide  Baron,  arm.  C39.  sect.  10  et  Dempster,  de  singulis  quorum  in  sVe- 
ypa<py  fit  mentio. 


HIBERNICARUM    SYLLOGE.  429 

cam  et  catholicam  fidem,  ut  in  toto  orbe  celebratur  a  Christiana  plebe ;  id  est, 
secundum  apostolicam  regulam  CCCXVIII.  sanctorum  patrum,  ac  computum 
sancti  Cyrilli  et  Dionysii-  Nam  in  toto  terrarum  orbe  sic  Christi  una  columba, 
hoc  est,  Ecclesia  immaculata,  sanctum  Paschae  resurrectionis  diem  celebrat. 
Nam  Victorisa  sedes  apostolica  non  adprobavit  regulam  Paschae,  ideo  nee  sequi- 
tur  dispositionem  ejus  pro  Pascha." 

3  Potius  Victorli. 


VOL,    IV.  F  F 


430  VETERUM    EPISTOLARUM 


EPISTOLAa  X. 


S.  GALLIb  HIBERNI,     AD  DESIDERIUM  CADURCENSEM  EPIS- 

COPUM. 

Domino  semper  suo,  et  apostolico  patri,  Desiderio  papa?,  Gallus  peccator. 

Dum  talis  nuntius  de  clade  a  Massilia  venit,  quod  omnem 
pene  provinciam  depopulans  vastet ;  Dominus  ordinet  cus- 
todias  mittere,  et  nullus  de  Cadurcino  ad  istas  ferias  in 
Rutenico,  vel  vicinas  urbes  praesumat  exire,  ne,  quod 
absit,  per  quamlibet  occasionem  tantum  malum  in  urbem 
vestram  videatur  inferre.  Nam  per  ista  contigua  illis 
partibus  loca  custodiae  positae  sunt ;  ut  nullus  emendi  aut 
vendendi  aditum  penitus  habeat ;  si  non  sollicite  cogita- 
bitis  praevidere,  periculum  mortis  instat.  Praeterea  de- 
bita  veneratione  salutem  mittens,  quaeso  ut  in  Sanctis 
precibus  vestris  parvitatem  nostram  memorare  dignemini, 
Domine,  verius  pater. 


a  Vel.  potius  Oratio  S.  Galli  Hiberni  ad  Constantienses. 

b  C.  A.  640.  ceu  potius  615.  anno  640  eum  obiisse  notat  Balaeus  annorum  95. 
Vid.  Warseum  de  script.  Hiberniae  pag.  25.  ubi  anno  635.  ilium  obiisse  notat,  cum 
625.  potius  dicendum  esset  ;  siquidem  decimo  anno  post  mortem  Columbani  dis- 
cipulus  ejus  Gallus  mortuus  fuerit,  ut  ex  vita  S.  Magni  a  Theodoro  Campidonensi 
descripta  (pag.  62.  et  13.)  colligitur. 


RECENSIO. 

*'  Scotia  quondam  bruta,  nunc  in  Christo  prudentissima,  nobis  lumen  nostrum 
primitivum  destinavit  Kilianum,  Burgundis  Columbanum,  Alamannis  Galium  :" 
inquit  Egilwardus,  prologo  in  vitam  S.  Burchardi,  et  Georg.  Wicelius,  in  vita 


HIBERNICARUM    SYLLOGE.  431 

Kiliani:  "  Ex  Hibernia,  hoc  est  Scotus  natus  ;  sicut  Columbanus  quoque  et  Gal- 
lus."  A  Gallo  nostro,  urbs  et  monasterium  sancti  Galli  in  Helvetia  nomen  acce- 
pit.  Ejus  vita  a  VValafrido  Strabo  abbate  Augiensi  est  descripta,  et  a  Melch. 
Goldasto  anhotationibus  illustrata  ;  in  quibus,  ex  vetere  quodam  codice,  ista  ad 
maternum  Galli  genus  pertinentia  producuntur.  "  Fertur,  prout  a  quodam  Hi- 
bernico  ore  accepi,  quod  mater  S.  Galli  regina  fuerit  ex  Ungaria,  et  genuit  cum 
viro  XXI.  filios  et  III.  filias.  Requiescit  ejus  sacrum  corpus  in  oppido  Formalin, 
in  monasterio  S.  Benedicti,  sito  in  quodam  monte,  habente  ad  latera  montis  tor- 
rentes  duos  :  unus  vocatur  Dun,  alius  Lin  appellatur.  Super  eodem  monte  si- 
turn  est  oppidum  prsefatum  in  Hibernia."  Haec  vero  Galli  epistola,  inter  alias 
ad  Desiderium  datas,  ab  Henr.  Canisio  tomo  5.  antiquse  lectionis,  et  Marquardo 
Frehero  in  corpore  Francicae  historic  scriptorum,  est  edita. 


F  F  2 


453  VETERUM    EPISTOLARUM 


EPISTOLA  XI. 

CUMMTANIa  HIBERNI,   AD  SEGIENUM  HUENSEM  ABBATEM,  DE 
CONTROVERSIA  PASCHAL1. 

IN   NOMINE  DIVINO  DEI  SUMMI  CONFIDO. 

Dominis  Sanctis  et  in  Christo  venerandis,  Segieno  abbati  Columbae  sancti  et  caete- 
rorum  sanctorum  successorum,  Beccanoque  solitario,  charo  carne  et  spiritw 
fratri,  cum  suis  sapientibus  ;  Cummianus  supplex  peccator,  magnis  minimus, 
apologeticam  in  Christo  salutem. 

Verba  excusationis  mea?  in  faciem  sanctitatis  vestrae 
proferre  procaciter  non  audeo :  sed  excusatum  me  habere 
"vos,  ut  patres,  cupio;  testem  Deum  invocans  in  aniraam 
meam,  qnod  non  contemptus  vestri  gratia,  nee  fastu  mo- 
ralis  sapiential,  cum  caeterorum  despectu,  solemnitatem 
■festi  paschalis  cum  caeteris  sapientibus  non  suscepi.  Ego 
enim  primo  anno,  quo  cyclus  quingentorum  triginta  duorum 
annorum  a  nostris  celebrari  orsus  est,  non  suscepi,  sed 
silui :  nee  laudare,  nee  vituperare  ausus ;  utpote  He- 
braeos,  Graecos,  Latinos,  (quas  linguas,  ut  Hieronymus 
ait,  in  crucis  suae  titulo  Christus  consecravit)  superare 
minime  in  scientia  me  cre<lens  :  deinde  apostolum  interro- 
gans dicentem,  "  Omniab  probate,  quod  bonum  est  te- 
nete  ;"  antequam  gustarem,  non  fastidivi.  Hinc  per 
annum  secretus  sanctuarium  Dei  ingressus,  hoc  est,  scrip- 
turam  sacram,  ut  valui,  involvi0;  deinde  historias,  postremo 
cyclos,  quos  invenire  potui. 

Et  inveni  primum  in  Exodo  de  primo  mense  esse  inqui- 
rendum secundum  Hebrasos.  Scriptum  est  enim  :  "  Mensis*1 
iste  vobis  initium  mensium,  primus  erit  in  mensibus  anni." 

a  A.  C.  C34.  b   1  Thess  cap.  5.  ver.  21. 

c  Corsan  evolvi,  ut  conjicit  Bedellus,  doetiss.  cpisc.  Kilmor. 
d.Exod.  cap.  12.  ver.  2. 


UrBEKNICARUM    SYLLOGE.  4o, 


i 


Et  in  sequentibus :  "  Decimae  die  mensis  hujus  accipict 
unusquisque  agnum  per  familias  et  domos  suas,  et  servabi- 
tis  eum  usque  ad  decimam  quartam  diem  mensis  hujus,"  id 
est,  primi  mensis  :  "  immolabitque  eum  universa  multitude 
filiorum  Israel,  ad  vesperam."  Et  inveni  hoc  apostolum  de 
himiolatione  Christi,  non  de  resurrectione  commemorasse  di- 
centem ;  "  Etenimf  Pascha  nostrum  immolatus  est  Chris- 
tus."  Item  in  Exodo  :  "  Etg  custodietis  diem  istum  in 
generationes  vestras  ritu  sempiterno,"  primo  mense,  quar- 
tadecima  die  mensis.  In  Levitieo  quoque:  "  Sih  quis  et 
mundus  est,  et  in  itinere  non  fuit,  et  tamen  non  facit 
Phase;  exterminabitur  anima  ilia  de  populis  stris,  quia 
sacrificium  Domino  non  obtulit  in  tempore  suo,"  hoc  est  in 
primo  mense.  Hoc  timui,  et  inquisivi  diligenter  quid  He- 
braei,  quid  Graeci,  quid  Latini,  quid  .^Egyptii  de  hoc 
tempore  servarent  et  sentirent :  quod  in  sequentibus  de- 
mon strabo. 

Item  in  Exodo:  "  Septem1  diebus  comedetis  azyma 
usque  ad  diem  XXI."  et  in  tractatibus  diligenter  in- 
vestigavi,  quid  sentirent  de  XXI.  eruditissimi  viri ;  quod 
Hieronymus  pulcherrime  explanat,  dicendo:  "  Pascha 
immolat  populus,  et  alias  celebrat  festivitates ;  omnis  ejus 
solennitas  die  finitur  octavo  :  prima  dies  in  azymis  XIV. 
dies  octava  XXI."  Item  in  libro  quaestionum  :  "  A  XIV. 
luna,  quae  nobis  secundum  legem  prima  est,  rationem 
Paschae  observemus.  Omnia  enim  plena  Deus  instituit : 
ideo  a  XIV.  luna  usque  in  XXI.  his  VII.  diebus  Pascha 
nobis  celebrare  concessum  est ;  ut  de  his  VII.  aliqui  dies 
a  parasceve  usque  ad  resurrectionem  concltidantur  : 
ut  neque  XIII.  in  passione  sit,  neque  XIV.  aut  XII.  in 
resurrectione :  ne  ante  primam  secundum  nos  lunam 
passio  Christi  &it,  neque  rcsurrectio  ejus  in  primo  die  quo 
cceptus  est  mundus."  Haec,  86.  quaestione.  Item,  91. 
"  Apostolusk,"  inquit,  "  falli  non  potuit,  qui  ait ;  Pascha 
nostrum  immolatus  est  Christus :  quod  non  suum  utique 
sed  legis  est  verbum,  dicente  Moyse ;  Et1  erit  cum  dicent 

e  Exod.  cap.  12.  ver.  3,  6.  '1  Cor.  cap.  5.  ver.  7. 

&  Exod.  cap.  12.  vcr.  17.  >'  Num.  cap.  9.  ver.  13. 

'  ExchI.  cap.  12.  ver.  15.  k    1  Cor.  cap.  5.  ver.  7. 
1  Exod.  cap.  12.  ver.  26,  27- 


434 


VETERUM    EPISTOLARUM 


vobis  filii  vestri,  Quce  est  deservltio  hcec  ?  et  dicetis,  im- 
molatio  est,  hoc  Pascha  Domini  est.  Quid  amplius  ne- 
cessarium  ad  testimonium  ?  Lex  loquitur,  apostolus  probat, 
hoc  superest  ut  contradictor  abjiciatur  ut  pervicax.  Ma- 
nifestum  est  enim  transitum  post  Pascha  fuisse.  Sanguis 
igitur  salutem  praestitit ,  non  transitus  :  quia  ut  transitus 
non  noceret,  obsistit  sanguis."  Hoc  timui,  et  me  perculit. 
Item  perscrutans  inveni,  et  Origenem  chalcenterum  et 
vere  adamantinum  dicentem :  "  Est  quidem  solennis  dies 
in  mense  primo,  alia  solennitas  Paschae,  alia  solennitas 
azymorum;  licet  juncta  videatur  azymis.  Principium  nam- 
que  azymorum  ad  fidem  Pascha  conjungitur :  Pascha  autem 
ipse  solus  dies  appellatur,  in  quo  agnus  occiditur  ;  reliqui 
vero  azymorum  septem  dies  appellantur  ;"  sic  enim  dicit : 
"  Facies  solennitatem  azymorum  septem  diebus." 

Deinde  evangelio  inveniemus"1.  Inveni  Dominum  meum 
Jesum  Christum  dicentem:  "  Desiderio"  desideravi  hoc 
Pascha  manducare  vobiscum,  antequam  patiar ;"  quod  Hie- 
ronymus  explanat :  "  Finem,"  inquiens,  "  carnali  festivitati 
volens  imponere,  umbraque  transeunte  Paschae  reddere 
veritatem,  complens  legem,  sicut  dixit ;  Noif  vent  solvere 
legem  sed  adimplere,"  hoc  est,  addere.  Unde  ad  passi- 
onem  veniens,  vetusque  consummans  testamentum  et  no- 
vum inchoans,  quinta  feria,  luna  XIV.  primi  mensis  (qui 
est  apud  Hebraeos  Nisan,  apud  Macedones  Spantoriacos, 
apud  yEgyptios  Parmothi ;  qui  apud  Latinos  interdum 
Martii,  interdum  Aprilis  obtinet  partem)  vespera  proceden- 
te,  accepto  pane  gratias  egit,  benedixit,  fregit,  dedit  dis- 
cipulis  suis,  dicens ;  "  Hoc  est  corpus  meum,"  et  reliqua. 
Item,  "  Hicp  calix  novum  testamentum  in  meo  sanguine." 
Mane  autem  facto,  sextae  videlicet  feriae,  consilium  inie- 
runt  omnes  principes  sacerdotum :  altera  autem  die,  hoc 
est,  Sabbato  luna  XV.  convenerunt  principes  et  muni- 
erunt  sepulcrum.  Una  autem  Sabbati,  luna  XVI.  solutis 
gemitibus  inferni,  surrexit  a  mortuis.  Post  vero  dies 
octo,  luna  XXIII.  venit  et  stetit  in  medio  discipulorum, 

m  Forsan,  ut  conjicit  doctiss.  Bedellus,  Ad  evangelium  aceedens,  invent,  &c. 
n  Luc.  cap.  22.  ver.  15.  °  Matth.  cap.  5.  ver.  17. 

r  Luc.  cap.  22.  ver.  19,  20. 


IIIBERNICARUM    SYLLOGE.  435 

ostendit  manus  et  pedes  et  latus,  et  dixit,  "  Paxq  vobis- 
cum."  Die  autem  XL.  post  resurrectionem,  a  sextade- 
cima  videlicet  luna,  non  a  quartadecima,  eduxit  disci- 
pulos  suos  usque  in  Bethaniam,  et  elevans  manus  suas 
benedixit  eos,  et  elevatus  est  in  ccelum.  Etr  cum  comple- 
retur  quinquagesimus  dies  (a  resurrectione  scilicet  in  XVI. 
luna,  non  a  passione  in  XIV.)  Spiritus  sanctus  super 
apostolorum  singulos  sicut  ignis  sedit.  Unde  orientalis 
tota  Ecclesia  tres  hebdomadas  tribus  sacratissimis  solen- 
nitatibus  Domini  nostri  Jesu  Christi  venerabiliter,  id  est, 
passioni,  sepulturae,  resurrectioni  deputaverunt:  passioni 
a  XIV.  in  XX.  sepultures  a  XV.  in  XXL  resurrectioni  a 
XVI.  in  XXV.  lunam  ;  septimanam  pro  reverentia  Do- 
minici  diei  consecrans.  Quia  si  XIV.  luna  resurrectioni 
deputetur,  ut  vos  facitis  :  XIII.  in  sepultura,  et  XII.  in 
passione  praepostero  ordine  fiet. 

Hac  de  re  synodis  in  unum  congregatis  ob  diversitatem 
successorum  apostolorum  (dum  apostoli  undique  pressuris, 
ut  legimus,  acti  et  diversis  limitibus  sparsi  ordinare  cyclum 
regulariter  nequiverunt)  id  est  sancti  Petri  claviculari  et 
sancti  Johannis  petalici,  alterius  in  circumcisionem,  alterius 
in  praeputium  praedicantis  ;  inveni  scriptum,  excommunican- 
dos  et  de  Ecclesia  pellendos  et  anathematizandos  eos,  qui 
contra  statuta  canonica  quaternae  sedis  apostolicae  (Roma- 
nas  videlicet,  Hierosolymitanae,  Antiochenae,  Alexandrinae) 
veniunt  concordantibus  his  in  unitate  Paschae.  Nicacna 
etiam  synodus  trecentorum  decern  et  octo  episcoporum  est 
adjuncta,  judicantium  de  observatione  Paschae  antiquum 
canonem  observandum ;  per  quern  nulla  de  reliquo  orietur 
Ecclesiis  diversitas,  omnibus  rite  dispositis,  et  Ecclesia- 
rum  pax  et  fides  (inquierunt)  in  orientis  et  occidentis  par- 
tibus  una  atque  eadem  servaretur.  Item  Arelatensi  synodo 
sexcentorum  episcoporum  confirmante  primo  in  loco  de 
observatione  Paschae,  ut  uno  die  et  uno  tempore  per  totum 
orbem  tcrrarum  a  nobis  conservetur:  ut  universalis  Ec- 
clesia uno  ore,  juxta  apostolum,  honorificet  Dominum 
unum.     Unde   cavendum  est,  ut   Hieronymus  ait,    "  ne 

'i  Julian,  cap.  20.  ver.  26.  '  Act.  cap.  1.  ver.  1. 


436  VETERUM    EPISTOLARUM 

extra  unam  domum,  contra  praeceptum  legis,  id  est,  extra 
Ecclesiam  universalem  agnum  typicum  comedamus.  Ex 
quo  manifestum  est  (inquit)  quod  Judaei  et  haeretici  et 
omnia  conventicula  dogmatum  perversorum,  qui  agnum  in 
una  Ecclesia  non  comedunt,  non  eos  agni  carnes  come' 
dere,  seds  draconis  qui  datus  est,  juxta  Psalterium,  in 
escam  populis  iEthiopibus." 

Et  hoc  vereor,  sed  vos  considerate  qua?  sunt  conventicula 
quae  dixi :  utrum  Hebraei  et  Graeci  et  Latini  et  /Egyptii  si- 
mul  in  observatione  praecipuarum  solennitatum  uniti ;  an 
Britonuin  Scotorumque  particula,  qui  sunt  pene  extremi,  et, 
ut  ita  dicam,  mentagras  orbis  terrarum  ;  hoc  mihi  judicate. 
"  In1  quo  enim  judicio  judicaveritis, .  judicabitur  de  vobis :" 
et  in  periculo  vestro  hoc  pendet.  Vos  enim  estis  Capita  et 
oculi  populi :  qui  si  in  errorem  per  vestram  obstinatiam  in- 
ducetur  ;  reddetis  stricto  judici  rationem  de  uniuscujusque, 
juxta  Ezechielem,  "  sanguine"  animas."  Seniores  vero 
nostri,  quos  in  velamine  repulsionis  habetis,  quod  optimum 
in  diebus  suis  esse  noverunt  simpliciter  et  fideliter  sine 
culpa  contradictionis  ulMus  et  animoskatis  observaverunt, 
et  suis  posteris  sic  mandavevunt ;  juxta  apostolum  :  "  Om- 
niaw  probate,  quod  bonum  est  tenete ;  ab  omni  specie 
mala  abstinete  vos."  Sed  vereor  ne  acsidat  vobis  ut  uni- 
versalis Ecclesiae  Catholicae  unanimem  regulam  malara 
speciem  fore  judicetis  :  quod  absit.  Quid  plura  ?  venio 
ad  apostolum  item  dicentem  :"  Fratresx,  nemo  vos  seducat 
in  parte  diei  festi,  aut  neomenia  aut  sabbato ;  quas  sunt 
umbra  futurorum,  corpus  autem  Christi,"  quod  venerandae 
memoriae  sanctus  Augustinus  pulchre  explanat.  "  Dies 
festus,"  inquiens,  "  Pascha  est,  juxta  evangelistam  Lucam, 
dicentem;  Appropinquabaty  autem  dies  festus  azymorum, 
in  quo  necesse  ei'at  occidi  Pascha."  Pascha  oeeiditur, 
Veritas  vivificatur.  Pars  autem  diei  festi,  XIV.  luna, 
non  totus  dies,  in  qua  seducimur,  sed  in  parte,  et  sabbato 


3  Psalm.  74.  vcr.  14.  '  Matth.  cap  7.  ver.  3. 

u  Ezech.  cap.  3.  ver.  18,  20.  et  cap.  33.  ver.  8. 
*  1  Thess.  cap.  5.  ver.  21,  22,  *   Coloss.  cap.  2.  ver.  16,  17. 

y  Luc.  cap,  22.  ver.  I,  7. 


HIBERNICARUM    SYLLOGE.  437 

otioso,  et  neomenia  buccinata :  quae  sunt  umbra,  non  cor- 
pus Christi.     Umbra  occiditur :  ver/itas  vivificatur. 

Et  hoc  obsecro  diligenter  inspicite  :  ut  mihi  ignoscatis, 
vel  me  dirigatis,  verbis  vestris  vel  scriptis  fortioribus  et  cer- 
tioribus  prolatis,  ad  aliud  melius  intelligendum,  si  habetis ; 
et  ego  suscipiam  gratanter,  ut  hoc  suscepi.  Si  vero  non 
habetis ;  silete,  et  nolite  nos  haereticos  vocare.  Scriptum  est 
enim :  "  Vaez  qui  dicitis  bonum  malum,  et  malum  bonum ; 
ponentes  tenebras  lucem,  et  lucem  in  tenebras."  Diei  enim 
sumus  nlii,  non  noctis  neque  tenebrarum  ;  et  cavere  de- 
betis  quod  de  aliis  dicitur  :  "  Mortificabant*  animas  qua? 
non  moriuntur,  et  vivificabant  animas  quae  non  vivunt." 
Non  ergo  nos  vos  odimus,  sed  nos  veris  defendimus. 
Hieronymus  item  adest  auxiliator,  dicens  :  "  Nonb  est  alia 
Romanae  urbis  Ecclesia,  alia  totius  orbis  aestimanda  est.  Et 
Galliae,  Britannia?,  Africse,  et  Persis  et  Oriens  et  India,  et 
omnes  barbarae  nationes  unum  Christum  adorant,  unam 
observant  regulam  veritatis.  Si  auctoritas,  quaeritur ;  orbis 
major  est  urbe ;  episcopus  Romae,  sive  Alexandria?,  &c." 
et  post  aliquanta  :  "  Hinc,"  inquit,  "  praesidiisc  fulta  mundi 
Arriana  fremit  rabies  :  hinc  in  tres  partes  scissa  Ecclesia 
ad  se  rapere  festinat  monachorum  chorum  circa  commoran- 
tium.  "  Antiqua,"  inquit,  "  in  me  insurgit  auctoritas.  Ego 
interim  clamito  :  si  quis  cathedrae  sancti  Petri  jungatur, 
meus  est  ille."  Aut  ergo  duo  mentiuntur;  aut  omnes. 
Angustiae  mihi  undique.  Si  ego  hoc  clamavero  cum  Hie- 
ronymo,  divinarum  Scripturarum  interprete  et  omnium 
haereticorum  impugnatore ;  a  vobis  impugnor :  si  non  cla- 
mavero, ab  universali  Ecclesia  Catholica  excommunicor, 
cui  alligandi  solvendique  auctoritas  a  Deo  data  est. 

Hisperscrutatis,  venio  ad  Cyprianum,  totum,  ut  aiunt,  su- 
mendum;  et  invenio  ilium  pene  omnium  de  imitate  Eccle- 
siae  gravissimum  :  qui  ait :  "  Ab  uno  patre  et  ab  una  matre 
in  hunc  mundum  venimus,  et  sic  in  futurum  veniemus." 
Quid  non  habet  unam  matrem  in  terra,  nee  unum  patrem 

1  Esai.  cap.  5.  ver.  20.  a  Ezech.  cap.  13.  ver.  19. 

b  Hieronym.   epist.  85.   ad   Euagrium. 
''  Id.  epist.  58.  ad  Damasum.    Ibid. 

''  Habere  jam  non  potest  Dcuni  patrem,  qui  ecclesiam  non  habet  matrem. 
Cyprian,  dc  Unitat.  Eccles. 


138  VETERUM    EPISTOLARUM 

habebit  in  coelo.  Ideo  post  confessionem  Trinitatis,  in 
qua  est  Pater  cum  Filio  et  Spiritu  sancto,  subsequitur 
unius  matris  pia  confessio,  dicens  sanctam  esse  Ecclesiam 
Catholicain.  Cur  unus  Adam  fingitur,  et  una  Eva  de 
latere  tollitur  et  in  mulierem  formatur  ?  Nonne  secundum 
apostolum  "  mysteriume  magnum  est  in  Christo,  et  in  Ec- 
clesia  ?"  Non  est  ergo  altera  Christi  de  latere,  sed  una 
est  formata.  Unde  unus  est  in  latere  Christi  Jesu  lancea 
militis  mysticus  locus,  de  quo  exiitf  aqua  et  sanguis :  quae 
duo  in  signa  unius  Ecclesiae.  Unde  una  area  servatur  in 
diluvio,  nee  altera;  "  sig  potuit  evadere  quisquam  [qui 
fuit  extra  arcam]  Noe  ;  et  qui  extra  Ecclesiam  foris  fue- 
rit,  evadet."  Unde  unum  tabernaculum  in  monte  Moysi  et 
exemplar  ostensum  est.  Unde  unus  locutus  est  apud  Deum, 
in  quo  Moyses  extremamanus  supremae  vidit,  dicente  Domi- 
no :  "  Est'1  locus  apud  me,  sta  in  foramine  petrae,  et  poste- 
riora  mea  videbis."  Petra  autem  erat  Christus  :  posteriora 
manus,  incarnatio ;  foramen  unum,  una  passio ;  locus  unus, 
una  Ecclesia  figuraliter  intelligi  potest.  Videte  quod  non 
videtur  dextra  Domini  nisi  in  uno  loco,  in  una  petra,  in 
uno  foramine.  Una1  Raab  meretricis  domus  ab  incendio 
Jericho  sub  coccineo  fune  salvatur.  Unde  unum  tem- 
plum  a  Solomone  construitur.  "  Eccek  quam  bonum  et 
quam  jocundum,  habitare  fratres  in  unum."  Quas  omnia 
quomodo  de  imitate  Ecclesiae  explanata  sunt,  bene  (ut 
credo)  meministis. 

His  perterritus,  ad  alia  me  converti  et  inveni  Augustinum 
(qui  dicitur  aqua  de  nubibus)  versum  de  Psalterio  explanan- 
tem  hunc,  "  Per1  diem  sol  non  uret  te,  neque  luna  per  noc- 
tem."  Per  diem  a  sole  uritur,  qui  prava  de  Christo  senlit ; 
et  per  noctem  a  luna,  qui  prava  de  Ecclesia  sentit.  Unde 
scriptum  est  in  lege  :  "  Qui"1  maledixerit  patri  aut  matri, 
morte  moriatur."  Quid  autem  pravius  sentiri  potest  de  Ec- 
clesia matre,  quam  si  dicamus?    Roma  errat,  Hierosolyma 

e  Ephes.  cap.  5.  ver.  32.  '  Joh.  cap.  19.  ver.  34. 

s  Cyprian  de  Unitate  Eccles.  h  Exod.  cap.  33.  ver.  21,22,  23. 

'   Josu.  cap.  2.  ver.  18,21.  k  Psalm.  133.  ver.  1. 

1  Psalm.  121.  ver.  6. 

m  Exod.  cap.  21.  ver.  17.  Levit.  cap.  20.  ver.  9.  Matth.  cap.  15.  ver.  4. 
Marc.  cap.  7.  ver.  10. 


IIIBERNICARUM    SYLLOGE.  439 

errat,  Alexandria  errat,  Antiochia  errat,  totus  mundus  er- 
rat :  soli  tantum  Scoti  et  Britones  rectum  sapiunt.  Item 
Hieronymus:  "Moyses,"  inquit,  "  moriens  plangitur,  Jesus 
absque  lachrymis  in  monte  sepelitur."  In  lege  morientes, 
sub  XIV.  luna  Dominum  crucifigentes,  plangam:  sed  cum 
Christo  resurgentes  in  Evangelio  suscipiam.  Occurrit 
mihi  item  Augustinus  sanctus,  ubi  contra  tolas  hasreses 
sub  anathematis  titulo  disputat ;  dicens.  "  Tessarescaede- 
caditae,  id  est,  quartanae  decimae  esse  haereses  eorum  qui 
pasclia  XIV.  luna  cum  Judaeis  faciunt."  Item  tractans 
evangelium,  de  illis  inquit.  "  [Ex]  languentibus  super 
piscinam  unum  Jesus  elegit  quern  sanaret :  quia  quisquis 
praeter  unitatem  fuerit,  licet  venerit,  sanari  non  potest." 
Et  hoc  mihi  horret,  nisi  me  consulatus  vestri  fida  ratio 
validiori  et  certiori  sentential  perducat. 

Quid  plura?  Ad  Gregorii"  papse,  urbis  Romae  episcopi 
(a  nobis  in  commune  suscepti,  et  oris  aurei  appellatione  do- 
nati)  verba  me  converti ;  qui  etsi  post  omnes  scripsit,  tamen 
est  merito  omnibus  praeferendus :  et  inveni  ilium  hunc  lo- 
cum apud  Job  tractantem  ;  "  Auro0  locus  est  in  quoconfla- 
tur."  Aurum  est  sanctorum  massa;  locus  conflationis,  unitas 
Ecclesiae;  ignis,  tribulatio  martyrii.  Qui  ergo  extra  unita- 
tem Ecclesiae  uritur,  conflari  potest,  purgari  non  potest. 
Unde  etPaulus  ait :  "  Sip  tradidero  corpus  meum  ut  ardeam, 
charitatem  autem  non  habeam,  nihil  mihi  prodest ;"  et  re- 
liqua.  Item  ad  eundem  sensum  interpretantem  et  hunc  ver- 
sum  alio  loco  inveni.  "  Estoq  mihi  in  Deum  protectorem, 
et  in  locum  munitum,  ut  salvum  me  facias ;"  nee  in  coslo  an- 
gelis,  nee  in  terra  hominibus  locum  munitum,  id  est,  tutum 
invenit,  nisi  humilem  unitatem ;  quern  archangelus  amisit 
et  nunc  diabolus  est,  et  quern  homo  imitatus,  ilium  amisit, 
et  nunc  mortuus  est.  Et  hoc  timeo  :  vos  considerate  com- 
patienter,  frati'es,  si  meritor  est,  an  ignavia. 

Postremo  ad  cyclorum  computationcm  diversorum,  quid 
unaquac:que  lingua  de  cursu  solis  et  lunas  sentiret ;  con- 
versus   totus,    licet  diverse  ahum  in  die,  alium   in  luna, 

11  Gregor.  Moral,  in  Job.  lil>.  IS.  op. torn.  1.  pag.  573.       °  Job,  cap.  28.  ver.  1. 

P  1  Cor.  cap.  13.  ver.  3.  1  Psalm.  31.  vcr.  3. 

r  For^an  ex  merito  an  ignavia,  ut  conjicit  Becklliis,  doctiss.  cpibt.  Kilmor. 


440  VETERUM    EPISTOLAKUM 

alium  in  mense,  alium  in  bissexto,  aliuni  in  epacta,  aliuni 
in  augmento  lunari  (quod  vos  saltum  dicitis)  :  inveni  cyclos 
contra  hunc,  quern  vos  tenetis,  esse  contrarios.  Primum 
ilium  quern  sanctus  Patricius  papa  noster  tulit  et  facits ;  in 
quo  luna  a  XIV.  usque  in  XXI.  regulariter,  et  aequinoc- 
tium  a  XII.  kalend.  Aprilis  observatur.  Secundo  Anato- 
lium,  quern  vos  extollitis  quidem  adu  veram  Paschae  rati- 
onem  numquam  pervenire  eos  qui  cyclum  LXXXIV. 
annorum  observant.  Tertio  Theophilum.  Quarto  Dio- 
nysium.  Quinto  Cyrillum.  Sexto  Morinum.  Septimo 
Augustinum.  Octavo  Yictorium.  Nono  Pacomium  mo- 
nachum,  iEgypti  ccenobiorum  fundatorem  ;  cui  ab  angelo 
ratio  Paschae  dictata  est.  Decimo  trecentorum  decern  et 
octo  episcoporum  decennovennalem  cyclum  (qui  Graece 
Enneacedeciterida  dicitur)  in  quo  kalendas  Januarii  lu- 
naeque  ejusdem  diei  et  initia  primi  mensis  ipsiusque  XIV. 
lunae  recto  jure  ac  si  quodam  clarissimo  tramite,  igno- 
rantiae  relictis  tenebris,  studiosis  quibusque  cunctis  tem- 
poribus  sunt  adnotatae,  quibus  pasehalis  sollennitas  proba- 
biliter  inveniri  potest. 

Hunc  inveni  valde  huic  (cujus  auctorem,  locum,  tempus, 
incertum  babemus,)  esse  contrarium  in  kalendis,  in  bissexto, 
in  epacta,  in  XIV.  luna,  in  primo  mense,  in  asquinoctio. 
"  Scrutaminiquew",  ut  Cyrillus  ait,  "quodordinavitsynodus 
Nicenalunas  quartasdecimas  omnium  annorum  per  decem- 
novennalem  cyclum  :  (quern  Victorius  per  vicesimas  et  octa- 
vas  vices  cum  kalendis  DXXXII.  et  bissexis  CXXXIII.  in 
id  ipsum  unde  ortus  est  redire  fecit)  ut  non  fallamur  in  luna 
primi  mensis  ;  et  celebremus  Pascba  in  sequenti  Dominico, 
et  non  faciamvis  in  luna  XIV.  cum  Judaeis  et  haareticis  qui 
dicuntur  Tessarescedecadita?,  et  constitutum  est,  inquit, 
in  omnibus  synodis,  propter  synodum  Gangrensem  et  Cae- 
sariensem,    ut   non  faceret  ulla  Ecclesia,    vel  civitas,    et 

s  Forsan  fecit.  *  XV.  potius.  alias  csset  a  XIV.  ad  XX. 

u  Desideratur  hie  aliquid  :  de  quo  videnda  Wilfridi  disputatio  apud  Bedam, 
lib.  3.  histor.  ecciesiast.  cap.  25.  et  Aldelmi,  inter  epistolas  Bonifacii  edit.  Mo- 
gunt.  aim.  1C05.  pag.  59. 

w  Ex  lacinia  epistolse  Cyiilli  ad  synodum  Carthaginiensem  inepte  adsuta :  de 
qua  consulendus  Petavius,  doctrin.  temporum,  torn.  1.  pag.  221.  et  torn.  2.  pag. 
893,  894. 


IIIBERNICARUM    SYLLOGE.  441 

oinnis  regie  contraria  his  quae  statuta  sunt  de  Pascha  in 
Niceno  concilio.  Et  si  non  scripsisset  synodus  Nicena 
cyclum  lunarem  primi  mensis ;  sufficeret  cyclus  lapidisx 
Selenitis  in  Perside  ad  exemplum  rationis  paschalis,  cujus 
candor  interior  cum  luna  primi  mensis  crescit  et  decres- 
cit :"  ut  non  faciamus  communem  de  embolismo,  et  embo- 
lismum  de  commune,  id  est,  brevem  annum  lunarem  duo- 
decim  mensium  de  longo,  id  est,  tredecim  in  quo  aborti- 
vam  lunam  fallaciter  celebratis  ;  ut  in  primo  mense  in 
unitate  Ecclesiae  verum  agnum  veri  Israelitse  immacula- 
tum  immaculati  iny  una  domo,  sicut  prasceptum  est,  come- 
damus  ;  in  quo  mense  eduxit  Cairn  Abel  justum  in  cam- 
pum  ut  occideret  eum ;  in  typo  Christi  educti  in  praetorium 
Pilati  in  sexta  feria ;  quia  in  eadem  die  conceptus  creditur 
in  utero,  et  mortuus  est  in  cruce ;  dum  in  sexta  feria  mor- 
tuus  est  Adam  in  anima  pro  peccato  in  paradiso,  et  in 
eadem  die  obiit  in  corpore. 

Haec  probate,  si  vultis ;  si  non,  renuntiate  Catholicis 
testimoniis :  si  nee  utrumque  utrique  hoc  dicamus.  "  Om- 
nesz  nos  manifestari  oportet  ante  tribunal  Christi,  ut  re- 
ferat  unusquisque  propria  corporis."  Et  "nona  judicemus 
ante  tempus,  donee  veniat  qui  illuminabit  occulta  tene- 
bi'arum,  et  manifestabit  consilia  cordium."  Et  "  nolite1' 
judicare,  ut  non  judicemini:  in  quo  enim  judicio  judica- 
veritis,  judicabitur  de  vobis."  Et  "  quidc  judicas  alie- 
num  servum?  Domino  suo  stat  aut  cadit."  Onus  est  vobis, 
ut  video,  quod  diet) :  onus  est  et  mihi  quod  dicitis,  nisi 
verbis  Scriptura?  sanctae  probaveritis.  "  Onera(1  ergo  nos- 
tra invicem  portemus  ;  et  sic  adimplebimus  legem  Christi." 
Sie  enim  alter  alterius  percutiamus  infirmam  conscientiam, 
in  Christo  peccamus  ;  sif  sanum  sapimus,  vobis  sapimus  ;  si 
mente  excidimus,  Deo :  sih  vivimus,   Domino  vivimus ;  si 

x  Vid.   Damascium    in    vita   Isidori :    apud   Photium,    pag.    568,    569.   edit. 
Graec. 

v  Exod.  cap.  12.  ver.  46.  z  2  Cor.  cap.  5.  ver.  10. 

a   1  Cor.  cap.  4.  ver.  5.  b  Matth.  cap.  7.  ver.  1,  2. 

c  Rom.  cap.  14.  ver.  4.  d  Galat.  cap.  6.  ver.  2. 

e   1  Cor.  cap.  8.  ver.  12.  '2  Cor.  cap.  5.  ver.  13. 
''  Rom.  cap.  14.  ver.  8. 


442  VETERUM    EPISTOLARUM 

morimur,  Domino  morimur,  quia  Domini  sumus.  Obse- 
c  ram  us  vos  pro  Christo,  ut  non  nobis  improperetis 
cum  matre  nostra:  quia  omnis  soboles  suae  matris  spe- 
ciem  imitatur.  Unde  accipimus  spiritum,  inde  spiramus  : 
loquacitatem  nostram  vestra  fiducia  prsestat. 

Anno  igitur,  ut  praedixi,  emenso,  juxta  Deuteronomion, 
"  interrogavi1  patres  meos  ut  annuntiarent  mihi,  majores 
meos  ut  dicerent  mihi :"  successores  videlicet  nostrorum 
patrum  priorum,  Ailbei  episcopi,  Querani  Coloniensisk, 
Brendini,  Nessani,  Lugidi,  quid  sentirent  de  excommu- 
nicatione  nostra,  a  supradictis  sedibus  apostolicis  facta. 
At  illi  congregati  in  unum,  alius  per  se,  alius  per  legatum 
suum  vice  sua  missum,  in  campo  Lene  sanxerunt,  et  dix- 
erunt;  "  Decessores  nostri  mandaverunt  per  idoneos  testes, 
alios  viventes,  alios  in  pace  dormientes,  ut  meliora  et  potiora 
probata  a  fonte  baptismi  nostri  et  sapientige  et  successoribus 
apostolorum  Domini  delata  sine  scrupulo  humiliter  sume- 
remus."  Post  in  commune  surrexerunt,  et  super  hoc  ora- 
tionem  (ut  moris  est)  nobis  celebraverunt,  ut  Pascha  cum 
universali  Ecclesia  in  futuro  anno  celebrarent.  Sed  non 
post  multum  surrexit  quidam  paries  dealbatus,  traditio- 
nem  seniorum  servare  se  simulans ;  qui  utraque  non  fecit 
unum,  sed  divisit,  et  irritum  ex  parte  fecit  quod  promis- 
sum  est :  quern  Dominus  (ut  spero)  percutiet  quoquo  modo 
voluerit. 

Deinde  visum  est  senioribus  nostris,  juxta  manda- 
tum,  ut,  "  si1  diversitas  oborta  fuerit  inter  causam  et 
causam,  et  variaverit  judicium  inter  lepram  et  non  le- 
pram,  irent  ad  locum  quern  elegit  Dominus  ;"  ut  si  causa? 
fuerint  majores,  juxta  decretum  synodicum,  ad  caput  ur- 
bium  sint  l'eferendae :  misimus  quos  novimus  sapientes  et 
humiles  esse,  velut  natos  ad  matrem,  et  prosperum  iter  in 
voluntate  Dei  habentes,  et  ad  Romam  urbem  aliqui  ex 
eis  venientes,  tertio  anno  ad  nos  usque  pervenerunt;  et 
sic  omnia  viderunt,  sicut  audierunt :  sed  et  valde  certiora, 
utpote  visa  quam  audita,  invenerunt ;  et  in  uno  hospitio 

1  Deut.  cap.  32.  ver.  7.  k  forsan  Clonensis. 

1  Deut.  cap.  17.  ver.  8. 


HIBERNICARUM    SYLLOGE.  443 

cum  Graeco  et  Hebrseo,  Scytha  et  /Egyptiaco,  in  Ecclesia 
sancti  Petri  simul  in  Pascha  (in  quo  mense  integrom  dis- 
junct sumus)  fuerunt :  et  ante  sancta  sic  testati  sunt  nobis, 
dicentes;  "  Per  totum  orbem  terrarum  hoc  Pascha,  ut 
scimus,  celebratur."  Et  nos  in  reliquiis  sanctorum  mar- 
tyrum,  et  scripturis  quas  attulerunt,  probavimus  inesse 
virtutem  Dei.  Vidimus  oculis  nostris  puellam  ccecam 
omnino  ad  has  reliquias  oculos  aperientem,  et  paralyticum 
ambulantem,  et  multa  dsemonia  ejecta. 

Haec  dixi,  non  ut  vos  impugnarem,  sed  ut  me  ut  nycti- 
coracem  in  domicilio  latitantem  defenderem.  Sed  si  quid 
forte  impolitum  vel  vitiosum  per  immunda  labia  dixi,  bi- 
cipi  labii  vestri  forcipe  per  igniferum  Esaianum"  altaris 
Dei  carbonem  tangite ;  et  praeputium  inculti  logii0  bifaris 
ter  quaternis  cultris  Ben-Nunp  quinis  denis  digitulis  hu- 
matis  cum  plebis  praecidite  prioris  praeputiis.  Nefas  est 
enim  errata  tua  non  agnoscere,  et  prolata  certiora  non 
approbare.  Hsereticorum  est  proprie,  sententiam  suam 
non  corrigere  malle  perversam  quam  mutare  defensam. 
"  Scienti11  etenim  bonum  facere,  et  non  facienti,  peccatum 
est  illi."  "  Peccatir  vero  stipendium  mors  est :"  a  qua  nos 
divina  Majestas,  et  simplex  trinitas,  et  multiplex  apex, 
(subtus  quern  nihil  est,  intra  quern  nihil  est,  citra  quern 
nihil,  ultra  quern  nihil,  supra  quern  nihil ;  sustinens  omnia 
sine  labore,  penetrans  omnia  sine  extenuatione,  circum- 
dans  omnia  sine  extensione,  superans  omnia  sine  inquietu- 
dine)  liberare  dignetur.     Amen,  amen. 

GRANDIS  LABOR  EST  PRUDENTI/E. 


m  Anno  Christi  631  et  642.  Roma?  celebratum  est  Pascha  die  24  Martii,  juxta 
Enneadecaeteridem  Alexandrinarn  et  Dionysianam,  cum  die  21.  Aprilis  celebra- 
retur  juxta  14  annorum  cyclum  hie  receptum.  Differentia  dierum  28.  qua  ma- 
jor inter  utramque  periodum  esse  non  potuit. 

n  Esai.  cap.  6.  ver.  6. 

0  eloquii  conjicitBedellus.  Vir  doctiss.  dicit,  "  totus  hie  locus  mihi  obscurus,  et 
et  quern  non  puto  facile  sanabilem  sine  ope  librorum.  Ben-Nun  pro  Josua  poni 
videtur,  sed  unde  hauserit  nescio." 

P  Josu.  cap.  5.  ver.  3.  i  Jacob,  cap.  4.  ver.  17. 

r  Rom.  cap.  6.  ver.  23. 


444  VETERUM    EPISTOLARUM 


RECENSIO. 

Earn  ex  veteribus  Coltonianae  bibliothecae  membranis  descripsi,  hoc  titulo  prse- 
notatis.  "  Epistola  Cummiania,  directa  Segieno  abbati,  de  disputatione  lunae," 
qui  quidem  Segienus  non  alius  fuisse  videtur,  quam  Segenus  sive  Segianus  ille 
(variant  enirn  ibi  in  nominis  descriptione  exemplaria)  cujus  in  nonae  epistolae 
iiriypa<j>y  facta  est  mentio  ;  quemque  Huensis  S.  Columbae  insula;  ab  anno  623. 
usque  ad  652.  abbatem  extitisse,  ex  annalibus  nostris  Ultoniensibus  didicimus. 
Meminit  ejusdem  et  Beda  libro  tertio  historiae,  capitis  quinti  (vel  quarti  ut  an- 
tiquissimi  codices  MSS.  distinguunt)  initio  ;  et  Adamnanus  de  S.  Columba  libro 
primo,  capite  tertio,  et  libro  secundo,  capite  quarto. 


a  An  Cumeni  abbatis  Clonensis  sive  Cluanmacnois,  quem  anno  665  mortuum, 
in  magna  mortalitate,  ex  annalibus  Ultoniensibus  intelligimus. 


HIBERNICARUM    SYLLOGE.  445 


EPISTOLA  XII. 


SCOTIa  CUJUSDAM  ANONYMI,  AD  ALDHELMUM  MALMESBU- 
RIENSEM    ABBATEM. 


Domino  sancto,  sapientissimo,  Christo  quidem  charissimo  Aldhelmo,  Scotus 
ignoti  nominis  in  Deo  seterno  salutem. 

Dum  te  praestantem  ingenio,  facundiaque  Romana,  ac 
vario  flore  literarum,  etiam  Graecorum  more,  non  nesciam  ; 
ex  ore  tuo,  fonte  videlicet  scientiae  purissimo,  discere  ma- 
lo,  quam  ex  alio  quolibet  potare,  turbulento  magistro  praa- 
sertim.  Hoc  scito  pramoscens,  quod  idcirco  te  fiduciali- 
ter  ita  obsecro,  ut  me  suscipias,  doceasque  :  quoniam  ful- 
gor,  ceu  dictum  est,  sapientiae  prae  multis  in  te  fulget  lec- 
toribus,  ac  peregrinorum  mentes  cupientium  sapientiam 
discere  cognoscis  ;  quia  tu  Romae  advena  fuisti,  insuper 
quod  a  quodam  sancto  viro  de  nostro  genere  nutritus  es. 
Haec  compendii  causa  sufficiant ;  quia  si  humiliter  per 
charitatem  volueris  attendere,  non  minus  per  pauca  verba, 
quam  per  plurimas  sermocinationes  perspicies.  Ha3c  tibi 
quoque  sinceriter  dissero.  Libellum  quendam  habes,  qui 
non  est  major  acceptorio  duarum  septimanarum  :  quern 
ego  legere  cupio.  Hoc  autem  breve  tempus  praedico,  non 
eo  quod  mihi  plus  non  opus  sit,  sed  ne  haec  petitio  fasti- 
dium  in  tua  mente  creet.  Ministrum  quoque  equosque, 
ut  opinor,  adipiscar.  In  hoc  autem  tempore  messis,  laetum 
a  te  responsum  sperabo.  Orantem  pro  nobis  beatitudi- 
nem  tuam  divina  gratia  custodire  dignetur. 

Christe  potens  rerum,  redeuntis  conditor  aevi, 
Vox  summi  sensusque  Dei,  quern  fudit  ab  alta 

a  C.  A.  C80. 
VOL.  IV.  GG 


446  VETERUM    EPISTOLARUM 

Mente  Pater,  tantique  cledit  consortia  regni. 
Impia  tu  nostras  domuisti  crimina  vitas, 
Passus  corporea  mundum  vestirec  figura, 
AfFarique  palam  populos,  hominemque  fateri. 
Quemque  utero  inclusum  Marias,  mox  numine  viso 
Virginei  tumuere  sinus ;  innuptaque  mater 
Arcano  stupuit  compleri  viscera  partu, 
Authorem  paritura  suum  :  mortalia  corda 
Artificem  texere  poli,  mundique  repertor 
Pars  fuit  humani  generis,  latuitque  sub  imo 
Pectore,  qui  totum  late  complectitur  orbem. 
Et  qui  non  spatiis  terras,  non  asquoris  unda, 
Nee  capitur  ccelo,  parvos  confluxit  in  artus. 
Quin  et  supplicii  nomen  nexusque  subisti, 
Ut  nos  subriperes  letbo  mortemque  fugares 
Morte  tua  :  mox  asthereas  evectus  in  auras, 
Purgatac  repetens  lastum  te  luce  parentem. 
Augustum  foveas :  festis  ut  saepe  diebus 
Annua  sinceri  celebret  jejunia  sacri. 

RECENSIO. 


Aldhelmus,  cum  esset  adhuc  presbyter,  abbas  fuit  monasterii  quod  Maildubi 
(vel  Maildusi)  urbem  nuncupant :  ut  in  libro  quinto  Historiae,  eapite  decimo 
nono  (vel.  ut  in  MSS.  decimo  octavo)  confirmat  Beda.  Est  autem  monasterium 
illud,  non  in  Scotia  (ut  Tritheniius,  eumque  secuti  Gesnerus  et  maledicentissi- 
musa  Dempsterus,  ariolati  sunt)  sed  in  Anglia  positum  ;  atque  olim  Maildulfes- 
burch,  hodie  Malmesburiae  nomine  notissimnm.  Quo  in  loco  Aldhelmus  "  a 
primo  sevo  infantiae,  atque  ab  ipso  tyrocinio  rudimentorum,  liberalibus  literarum 
studiis  eruditus,  et  in  gremio  sanctae  matris  Eeelesiae  nutritus,  vitam  duxit :"  ut 
habet  in  chartah,  8.  kalend.  Septembr.  anno  Dom.  675.  data,  Leutherius  oc- 
cidentalium  Saxonum  episcopus  ;  a  quo  primus  ccenobii  illius  abbas  constitutus 
est  ipse  Aldhelmus.  Quae  enim  prius  Ingelborne,  postea  Malduburi  et  Malduns- 
burg  nomen  habere  coepit  ab  Aldhelmi  magistro  "  Maildulpho  Scoto-Hiberno, 
viro  summa  eruditione  et  singulari  vitae  sanctitate  :"  quemadmodum  in  Wiltonioe 
descriptione  docet  Guilielmus  Camdenus.  Cui  et  Guilielmi  Malmesburiensis 
adjicimus  testimonium,  in  Aldhelmi  vita  anno  1105.  ab  eo  exarata.  "  Cum  jam 
majusculus  a  Cantia  in  Westsaxones  remeasset :  religionis   habitum   in    Meldu- 

c  repetis  lec  turn  tellure  p. 

b  Conjicit  doctiss.  Bedellus  vistare  pro  visitare. 

a  Dempster,  lib.  1.  hist.  Eccles.  pag.  7. 

b  Guil.  Malmesbur.  de  gest.  reg.  Anglor.  lib.  1.  cap.  2. 


HIBERNICARUM    SYLLOGE.  447 

nensi  accepit  ccenobio,  quod  situm  in  civitate  quae  antiquo  vocabulo  Mealduberi, 
nunc  Mealmesberi  vocatur.  Id  quidam  Meldum,  qui  alio  nomine  vocatur  Meil- 
dulf,  natione  Scotus,  eruditione  philosophus,  professione  monachus  fecerat.  Qui 
cum  natali  solo  voluntarie  carens  illuc  devenisset ;  nemoris  amcenitate  (quod 
tunc  temporis  in  immensum  eo  loci  succreverat)  captus,  eremiticam  vitam  exer- 
cuit  :  deficientibusque  necessariis,  scholares  in  discipulatum  accepit,  ut  ex  eorum 
liberalitate  tenuitatem  victus  corrigeret.  Illi  procedente  tempore  magistri  sequa- 
ces,  ex  scholaribus  monachi  effecti,  in  conventum  non  exiguum  coaluere.  Ho- 
rum  exemplo  et  consortio  Aldbelmus  informatus  ad  studium,  liberales  artes  ple- 
niiudini  scientiae  adjecit."  Unde  jam  liquet,  quid  ilia  sibi  velint  Scoti  nostri 
verba  in  hac  ad  Aldhelmum  epistola  ;  "  quod  a  quodam  sancto  viro  de  nostro 
genere  nutritus  es." 

Addit  de  Aldhelmo  ibidem  Guilielmus.  "  Taceo  de  compatriotis,  qui  certa- 
tim  ad  eum  scripta  sua  emittebant,  ejus  judicii  censuram  subitura.  Praetereo 
Scotos,  turn  maxime  doctos,  qui  idem  fecisse  noscuntur.  Quorum  aliquos  non 
obscurae  literaturae  nominare  possum  :  maxime  Artwilum,  regis  Scotiae  filium. 
Hie  quicquid  literariae  artis  elaborabat  (quod  non  adeo  exile  erat)  Aldhelmi  com- 
mittebat  arbitrio  ;  ut  perfecti  ingenii  lima  eraderetur  scabredo  Scotica."  Viden- 
dum  igitur  an  non  Artwilus  sive  Artvillus  ille  author  hujus  fuerit  epistolae  :  cu- 
jus  partem  quidem  huic  ipsi  scripto  Malmesburiensis  inseruit ;  integram  vero, 
una  cum  annexo  carmine  (quod  a  quibusdam  Damaso,  ab  aliis  Claudiano  tri- 
buitur)  ex  Viennensis  et  Ingolstadiensis  bibliothecae  MSS.  inter  Bonifacianas  edi  • 
dit  Nicolaus  Serarius,  qui  etiam  in  notis,  non  alium  hie  Scotum  accipiendum 
esse  quam  Hibernum,  recte  monuit. 


gg2 


448  VETERUM    EP1STOLARUM 


EPISTOLA  XIII. 


ALDHELMIa    MALMESBURIENSIS    ABBATIS,  AD  EAHFRIDUM 
EX    HIBERNIA    IN    PATRIAM    REVERSUM. 


Domino,  venerabili  praeconio  efferendo  et  sanctorum  meritis  magnopere  hono- 
rando,  Eahfrido  ;  Aldhelmus  exiguus  in  Domino  seternam  salutem. 

Primitus  (pantorumb  procerum  praetorumque  pio  potis- 
simum,  paternoque  praesertim,  privilegio)  panegyricum 
poemataque  passim  prosatoric  sub  polopromulgantes  ;  stri- 
dula  vocum  symphonia,  ac  melodias  cantilenaeque  carmine 
modulaturi,  hymnizemus,  praecipue  quia  tandem  almas  edi- 
tum  puerperae  sobolemd  (ob  inextricabile  sons  protoplasto- 
rum)  piaculum  priscorumque  chirographum  peccaminum 
obliteraturum,  terris  tantundem  destinare  dignatus  est: 
luridum  qui  Unguis  chelydrum6  trisulcis  rancida  virulenta- 
que  vomentem  per  aevum  venena  torrenda  tetrae  tortionis 
in  tartara  trusit.  Et  ubi  pridem  ejusdem  nefandae  natri- 
cisf  ermulig  cervulique11  cruda  fanis  colebantur  stoliditate 

a  C.A.  690. 

b  navTbiv.  i.  e.  cunctorum ;  ubi  praeter  putidam  Graecismi  affectationem  (quae 
in  hac  epistola  crebra  est)  observa  quindecim  voces  a  litera  P  incipientes  ;  ac  si  a 
pugna  porcorum  Porcii  poetae  exemplum  author  transtulisset. 

c  Pattern  intelligit.  d  Filium. 

x  X&vSpov,  anguem  venenatum. 

f  Serpenlis :  ut  apud  Ciceronem,  in  Academic. 

S  forte  ad  Ejimenrul  Saxonum  idolum  hie  alludit,  cujus  in  Francicisannalibus 
ad  annum  772.  et  AdamoBremensicap.  5.  fitmentio;  quodque  Hermae  sive  Mercu- 
rio  putatur  fuisse  positum.  Veteres  enim  Germanos  Deorum  maxime  Mercurium 
coluisse,  confirmatin  Germania  sua  Corn.  Tacitus,  vid.  Rich.  Verstegan.  Restitut. 
antiquitat.  Anglican,  cap.  3.  et  Glossarium  D.  Ilenr.  Spelmanni  nostri,  in  Irminsul. 

h  De  cervulis  vel  hinnulis,  vid.  Augustin.  serm.  265.  op.  torn.  5.  App.  pag.  437. 
Antiqui  etiam  Hermulat  vocabant  TrpoTOjxac  sive  simulacra,    qnoe  caput  tantum 


HIBERNICARUM    SYLLOGE.  449 

in  profanis,  versa  vice  discipulorum  gurgustia  (imo  almae 
oraminum  aedes)  architecti  ingenio  fabre  conduntur. 

Fateor,  sodalitatis  fraternae  cliens,  altique  municipatus 
municeps,  postquam  vestram  repedantem  istuc  ambrosiam 
ex  Hiberniae  brumosis  circionum  insulae  cliraatibus  (ubi  ter 
bino  circiter  annorum  circulo  uber  sophiae  sugens  meta- 
batur)  territorii  marginem  Britannici  sospitem  applicuisse, 
rumigerulis  referentibus,  comperimus  :  ilico  (ut  flammi- 
ger  flagransque  flagitabat  amor)  inefFabiles  altithrono 
grates,  pansis  in  edito  utrimque  volis,  tripudiantes  obtuli- 
mus  :  potissimum,  quod  te  exulem  almus  arbiter  priscam 
paterni  visitantem  clientelam  ruris  (caerula  ponti  trans 
glauei,  enormesque  dodrantium  glareas  atque  spumiferas 
lymphae  nempbae  obstirpationes,  circili  carina  procellosum 
sulcante  salum)  reducere,  ovante  navarcbo,  dignatus  est  : 
ut,  ubi  dudum  incunabulis  tyrocinii  editus  rudibus  adulto 
tenus  pubertatis  aevo  adoleveras,  nunc  versa  vice  (superna 
opitulanti  praerogativa  afFatim  fultus)  ab  incolatu  externi 
ruris  repatrians,  praeceptoris  vocamine  indepto  sortitoque 
fretus  fungeris. 

Illud  asque  almitati  beatitudinis  vestrae  ex  penetrabilibus 
praecordii  nequaquam  promens  dissimulo  propalare  (ad 
augmentum,  mystisque  ut  reor  tripudium,  imo  ad  doxam1 
onomatis  Cyrii)  magnopere  inolevisse  :  quod  prasconio  citra 
modum  rumoris  Scotico  in  solo  degentium  (quorum  con- 
tubernio  parumper  fretus  es)  ceu  tonitruali  quod  am  boatu 
fragore  nymboso  emergenti,  auditus  nostri  quatiuntur  :  et 
per  tot  tantaque  telluris  stadia  lectionis  opinio,  pagis  pro- 
vinciisque  divulgata,  crebrescit.  Siquidem  tarn  creber 
meatus  est  (istinc  illincque,  istuc  illucque)  navigero  sequo- 
reas  fretantium  calle  gurgites,  velut  quaedam  contribula 
apium  germanitas  nectar  fabre  conficientium.  Nam  quem- 
admodum  alternatim,  reciproca  facessente  noctis  nebula,, 
mellifluum  examen  (emergente  axe  tenus  aetbere  Titanae) 
gliscentium  culmina  tiliarum  per  florulenta,  ad  crates  gra- 
ciles,  sarcinatum,  flava  bajulans  gestamina  asportat ;  eo- 

ac  suninia  pectoris  exprimebant :  dc  quibus  videnda   Achillis  Statii  prsefatio  in  ll- 
lustrium  virorum  vultus,  edit.  Romae  1569.  et  Camdeni  Britannia,  pag.  45, 
'  totai>  ovoparog  Ki'piov,  gloriam  nominis  Domini. 


450  VETERUM    EP1STOLARUM 

clem  modo,  ni  fallor,  lurconum  conglobatio  lectorum  (t>un~ 
njtrg  t<xc  Ipjijtib)  ac  residua  sagax  discipulorum  caterva, 
florigeris  hagiographae  ex  arvis,  non  solum  artes  gram- 
maticas  atque  geometricas  bis  ternasque  omissas  physicae 
artis  machinas ;  quinimo  allegoricae  potiora  ac  tropologicse 
disputationis  bipertita  bis  oracula  (aethralibus  opacorum 
mellita  in  aenigmatibus  problematum)  siticulose  sumentes 
carpunt,  et  in  alveariis  sophiae,  jugi  meditatione  loco  tenus 
servanda  condentes,  abdunt.  E  quorum  catalogotuampro- 
ficisci  solertiam,  praeda  onustam  atque  torrente  fluentis 
sacrosancti  propinatam  redundantemque  excellens  fama 
percrebuit. 

Quamobrem  tuum  affabilem  discipulatum,  ceu  cernuus, 
singultatim  arcuatis  poplitibus  subnixisque  precibus  effla- 
gito;  ut  obliterata  nequaquam  memoria  excedat,  quod 
Pacificusk  ccelesti  ambrosia  praeditus,  (subrogatus  genitore1 
jure  haareditario,  bis  quaternis  temporum  lustris  Israeli- 
ticse  plebis  imperii  sceptro  fungens,)  almo  auctus  spira- 
mine  prompsit,  dicens  :  "  Bibem  aquam  de  cisterna  tua, 
et  fluenta  putei  tui :  deriventur  fontes  tui  foras,  et  in 
plateis  aquas  divide ;  solus  habeto  eas,  nee  sint  alieni 
participes  tui."  Quapropter  his  sacris  imbutus  sagmini- 
busn,  jugi  conamine  orthographia?  aperito  gurgitem,  et 
sitientia  rigato  arva  mentium :  quatenus  germen  aethralis 
extaseos  (vivis  fcecundisque  in  orthodoxorum,  satoris  su- 
dore,  sulcis  satum)  nullo  torridse  obstaculo  siccitatis  obti- 
nente,  pullulans  gliscat ;  et  ubertim  spissa,  Dei  sufFragio, 
seges  demum  maturescat. 

Nam  idcirco  supplex  tarn  obnixe  haec  cernitur  oramen 
suggessisse,  quod  nonnulli  superna  noscuntur  sophia  pras- 
diti,  et  arcana  luce  enormiter  referti :  attamen  quod  gra- 
tuita  coelitus  munificentia,  Deique  dapsili  deditione  recep- 
tantes  (proprio  facessante  meritorum  quaestu)  adepti  sunt, 
nequaquam  (gazophylacio  scientias  reserato)  plene  promul- 
gantes,    sed    particulatim    lurconibus    largientes.      Nam 

k  Salomon  :   qui  a  pace  nomen  obtinuit. 

1  genitori,  vel,  a  genitore,  patre  David  sc. 

ni  Prov.  cap.  5.  ver.  15, 16,  17. 

■  Sagmina  a  sanciendo,  id  est,  confirmando,  inquit  hie  Glossa. 


HIBERNICARUM    SYLLOGE.  451 

(cata0  evangelicac  experimentum  auctoritatis)  nequaquamp 
flagrans  lychnus  clancule  fuscata  tetrae  occulitur  latebra 
urnae,  qui  candelabri  summitate  cunctis  limpido  lumine 
lucere  clecuit :  necnon  frustra  talentiq  fcenora  subterraneis 
clanculantur  obstructa  sablonibusr,  qua?  trapezitarum  nu- 
merosis  monetae  oportuissent  numismatibus  profligari;  ne 
forte,  ut  iners  adepto  (segnitia  torpens)  mancipium  talen- 
to,  supremos  ergastulorum  in  squalores  trusus  praecipi- 
tetur  ;  sed  potius  euax  eugeque  ingressurus  tripudium  a 
prosatore  pio  promereatur.  Unde  psalmigraphus  vates, 
ob  hoc  propria?  piaculi  expians  flagitium  conscientiae,  sacro 
praesagio  orsus  infit:  "  Justitiam8  tuam  non  abscondi,"  et 
reliqua. 

Sed  ha?c  misellus  homuncio  dictando  volvens,  scrupulo 
ancipiti  exemplo  quatiens  angebar ;  cur,  inquam,  Hibernia, 
quo  catervatim  istinc  lectores  classibus  advecti  confluunt, 
ineffabili  quodam  privilegio  efferatur :  ac  si  istic,  faecundo 
Britanniae  in  cespite,  didascali  Argivi  Romanive  Quirites 
repperiri  minime  queant,  qui  ccelestis  tetrica  enodantes 
bibliothecas  problemata  sciolis  reserare  se  sciscitantibus 
valeant.  Quamvis  enim  praedictum  Hiberniae  rus,  discen- 
tium  opulans  vernansque,  ut  ita  dixerim,  pascuosa  nume- 
rositate  lectorum,  quemadmodum  poli  cardines  astriferis 
micantium  ornentur  vibraminibus  siderum :  ast  tamen  cli- 
matis  Britannia  occidui  in  extremo  ferme  orbis  margine 
sita  (verbi  gratia)  ceu  Solis  flammigeri  et  luculento  lunas 
specimine  potiatur ;  id  est,  Theodoro  infula  pontificatus 
fungenti,  ab  ipso  tyrocinio  rudimentorum  in  flore  philo- 
sophicae  artis  adulto ;  nee  non  et  ejusdem  sodalitatis  cli- 
ente  Adriano  duntaxat  urbanitate  enucleata  ineffabiliter 
praedito. 

Et  audacter  in  propatulo  contestans,  pellaci  falsitatis 
frivolo  neglecto,  aequa  veritatis  censura  trutinante  discer- 
nam ;  etiamsi  beatae  memoriae  Theodorus,  summi  sacer- 
dotii  gubernacula  regens,   Hibernensium  globo   discipu- 

"  Kara,  secundum ;  ut  in  Bonifacii  Moguntini  epistolis,  et  apud  Cyprianum 
quoque. 

P  Matth.  cap.  5.  ver.  15.  i  Id.  cap.  25.  ver.  18,  27,  30. 

r  arenis  :  ut  in  Gildac  cpistola.  '  l'salm.  40.  ver.  10. 


452  VETERUM    EPISTOLARUM 

lorum  (ceu  aper  truculentus  molossorum  catasta  ringente 
vallatus)  stipetur:  limato  perniciter  grammatico  dente 
(jactura  dispendii  carens)  rebelles  phalanges  discutit,  et 
(utpote  belliger  in  meditullio  campi  arcister,  legionum  pha- 
langibus  septus  aemulorum  spissis)  mox  nervosis  tenso  la- 
certorum  volis  arcu,  spiculisque  ex  pharetra  exemptis, 
hoc  est,  Chronographias  opacis  acutisque  syllogismis ;  tur- 
ma  supercilii  typho  turgens,  amissa  ancilium  testudine, 
terga  dantes,  latebras  antrorum  atras,  triumphante  victore, 
prsepopere  petunt. 

Neu  tamen  haec  philosophando,  Scoticos  sciolos,  quo- 
rum gemmato  tua  sagacitas  dogmatum  favo  aliquantisper 
abusa*  est,  sugillare  a  quoquam  autumer;  quippe  cum  sa- 
tagerem  praeconium  cudens  affabiliter  texere  nostrorum, 
non  sugillationem  ridiculose  cachinnans  rumigerare  ves- 
trorum:  sed  potius,  jocistae  scurraeque  ritu  dicacitate 
temeraria  loquentium,  fraterna  ironia"  dilectionis  obtentu 
cavillabaturw.  Si  vero  quippiam,  inscitia  suppeditante, 
garrula  frontose  convincitur  pagina  prompsisse :  ut  versi- 
dicus  ait, 

Digna*  fiat  fante  glingio  gurgo  fugax  fambulo ; 
Neu  timeat  scriptor  terrentis  ludicra  linguae. 
Sic  semper  cupiunt  scriptorum  carpere  chartas, 
Ut  caper  hirsutus  rodet  cum  dente  racemos : 
Nee  tamen  emendant  titubantis  gramma  poetae. 

RECENSIO. 

Ex  quatuor  antiquissimis  codicibus  descripta  :  quorum  primum  suppeditavit 
mihi  nobilissimus  Dominus  Guilielmus  Howardus  de  Naworth,  secundum  D.  Rober- 
tus  Cottonus,  tertium  Thomas  Alanus  Oxoniensis,  etexregia  bibliotheca  quartum 
amicissimus  Patricius  Junius.     Scriptaest  autem  stylo  ita  impedito  etimplicato  ; 

1  id  est,  usa  :  ut  apud  Hieronymum  etiam  aliquoties. 

"  tlpojvtia.  w  Locus  corruptus. 

x  Ad  hunc  barbarum  versiculum  apponitur  haec  glossa  (non  admodum  certe 
concinna)  in  margine  MSS.  D.  Rob.  Cottoni  et  Thomae  Alani.  Fugax  gurgo,  id 
est,  virgo  impetrante  noverca  de  matrimonio  exposita,  inter  feras  enutrita,  fera- 
rum  consuetudinibus  assuescens:  quae  alio  nomine  Juturna.  Fante  glingio,  id 
est,  rogante  fratre,  vel  alio  quolibet  amico;  ut  digna  fieret  ilia  fugax  gurgo,  fam- 
bulo, id  est,  reversione,  vel  fine  laboris. 


HIBERNICARUM    SYLLOGE.  453 

ut  non  admodum  mirari  subeat,  etiam  Guilielmi  Malmesburiensis  temporibus 
repertos  fuisse,  quibus  hujusmodi  Aldhelmi  scripta  "  nauseam  pepererint  : 
non  attendentibus  quod  juxta  mores  gentium  varientur  modi  dictaminum." 
Ita  ille,  de  gestis  regum  Anglorum  lib.  1.  cap.  2.  ad  dicti  confirmationem  porro 
subjiciens  ;  "  Grsecos  involute,  Romanos  circumspecte,  Gallos  splendide,  Anglos 
pompatice  dictare  solere."  Porro  Eahfridus  sive  jEhfridus  (EA  enim  Anglo- 
Saxonum,  JE  Latinorum  diphthongo  respondet)  ad  quern,  post  sex  annos  studiis 
in  Hibernia  impensos,  missa  est  haec  epistola,  non  alius  esse  videtur  quam  Ead- 
fridus  (ab  aliis  Eatferd,  a  quibusdam  etiam  Egfridus  dictus)  rui  Beda  vitam 
Cuthberti  soluta  oratione  a  se  descriptam  dicavit ;  quemque  Eadberto  anno 
Dom.  6*98.  in  Lindisfarnensi  episcopatu  successisse,  ex  Dunelmensis  Ecclesiae 
historia  a  Turgoto  conscripta,  et  Florentii  Wigorniensis  annalibus  intelligimus. 
Antequam  vero  ille  episcopatum  est  adeptus,  epistolam  hanc  scriptam  fuisse 
liquet ;  licet  in  regio  MS.  titulum  hunc  prsefixum  habeat.  "  Incipit  epistola  Ald- 
helmi episcopi."  Verum,  cum  post  annum  C98,  ad  Schireburnensem  episcopa- 
tum Aldhelmum  provectum  fuisse  constet :  nos  priorem  Malmesburiensis  abbatis 
appellationem  retinere  maluimusa. 

a  Vid.  Florent.  Wigom.  ann.  666.     Et  Dempster.  Histor.  pag.  6. 


454  VETERUM    EPISTOLARUM 


EPISTOLA  XIV. 


ADAMNANla  HUENSIS  MONASTER1I  ABBAT1S. 


In  libros  tres  de  vita  S.  Columbae, 
PROLOGUS. 

Beati  nostri  patroni,  Christo  suffragante,  vitam  de- 
scripturus,  fratrum  flagitationibus  obsecundare  volens : 
imprimis  eandem  lecturos  quosque  admonere  procurabo, 
ut  fidem  dictis  adhibeant  compertis ;  et  res  magis  quam 
verba  perpendant,  quae,  ut  asstimo,  inculta  et  vilia  esse 
videntur  ;  meminerintque,  regnum  Dei  non  eloquentiae 
exuberantia,  sed  in  fidei  florulentia  constare  :  et  nee  ob 
aliqua  Scoticae,  vilis  videlicet  lingua?,  aut  humana  onoma- 
tab,  aut  gentium  obscura  locorumve  vocabula  (quae,  ut  puto, 
inter  alias  exterarum  gentium  diversas  vilescunt  linguas) 
utilium,  et  non  sine  divina  opitulatione  gestarum,  despi- 
ciant  rerum  pronuntiationem.  Sed  et  hoc  lectorem  admo- 
nendum  putavimus ;  quod  de  beatae  memoriae  viro,  plura 
studio  brevitatis,  etiam  memoriae  digna  a  nobis  sunt  prae- 
termissa  :  et  quasi  pauca  de  plurimis,  ad  evitandum  fasti- 
dium  lectorum,  sint  caraxatac.  Ethoc,  utarbitror,  quisque 
haac  lecturus  forte  annotabit ;  quod  minima  de  maximis  per 
populos  fama  de  eodem  beato  viro  divulgata  disperserit ; 
ad  horum  etiam  paucorum  comparationem,  quae  nunc  bre- 
viter  caraxare  disponimus. 

a  C.  A.  700.  h  ovojxara,  nomina. 

c  exarata,  irapa  tov  xnpil0<Jllv> 


IIIBERNICARUM    SYLLOGE.  455 


EPILOGUS. 

Post  horum  trinalium  lectionem  libellorum,  quisque 
diligens  annotet  lector,  quanti  et  qualis  meriti  sanctus 
saepe  supramemoratus  praesul  venerandus,  quanta?  et  qua- 
lis apud  Deum  honorificentiae  fuerit  aestimatus ;  quanta? 
et  quales  'angelicae  apud  ipsum  et  luminosae  frequentati- 
ones  fuerint ;  quanta  in  eo  prophetalis  gratia,  quanta  dia- 
lium  efficientia  virtutum,  quanta  et  quam  frequens  eum 
divini  luminis  claritudo  in  carne  mortali  a  dime  commo- 
rantem  circumfulserit.  Quin  etiam  post  ingressumd  animae 
de  tabernaculo  corporis  almissimae  (sicuti  quibusdam  elec- 
tis  ostensum,  babetur  compertum) locum  in  quo  ipsius  sancta 
pausant  ossa  usque  bodie  eadem  ccelestis  claritas  frequen- 
tare  non  cessat,  et  sanctorum  frequens  visitatio  angelorum. 
Et  hasc  etiam  eidem  beatae  memoriae  viro  a  Deo  non  me- 
diocris  est  collata  gratia,  qua  nomen  ejus  non  tantum  per 
totam  nostram  Scotiam  et  omnium  totius  orbis  insularum 
maximam  Britanniam  clare  divulgari  promeruit  (in  hac 
parva  et  extrema  oceani  Britannici  commoratus  insula)  sed 
etiam  ad  trigonam  usque  Hispaniam  et  Gallias,  et  ultra 
Alpes  Penninas  Italiam  sitam  pervenire,  ipsam  quoque 
Romanam  civitatem,  quae  caput  est  omnium  civitatum. 
Tantus  et  talis  honor  noscibilis  eidem  sancto  inter  camera 
divinae  donationis  munera  condonatus  scitur  a  Deo,  qui 
se  diligentes  amat ;  et  eos  qui  eum  magnificant  laudibus, 
magis  ac  magis  glorificans  immensis  sublimat  honoribus  : 
qui  est  benedictus  in  saecula  saeculorum.     Amen. 


ADMONITIO  ADAMNANI  AD  SCRIPTORES. 

Obsecro  eos  quicunque  voluerint  lios  describcre  libcl- 
los,  imo  potius  adjuro  per  Christum  judicem  saeculorum  ; 
ut  postquam  diligenter  descripserint,  conferant  et  emen- 

J  esressum. 


456  VETERUM    EPISTOLARUM 

dent  cum  omni  diligentia  ad  exemplar  unde  extraxenmt6 
et  hanc  quoque  adjurationem  hoc  in  loco  subscribant. 


RECENSIO. 


De  Adamnano  pluribus  agit  Beda,  libro  5.  histor.  Ecclesiast.  cap.  16.  et  Ceol- 
fridus  abbas  in  epistola  ad  Naitanum  Pictorum  regem,  ibid.  cap.  22.  indeque 
Matthaeus  Florilegus  :  "  Anno  gratise  DCCI.  floruit  vir  bonus  et  literatus  Adam- 
nanus  presbyter  et  abbas  monachorum  qui  erant  in  insula  Hii.  Hie  missus  ad 
Aldfridum  regem  gratia  legationis,  cum  videret  ritus  ecclesiastical  institutionis 
et  observantiae  festi  paschalis,  continuo  trahitur  ad  consensum.  Qui  cum  do- 
mum  rediisset,  curavit  suos,  qui  erant  in  insula  Hii,  ad  callem  perducere  veritatis, 
nee  valuit :  navigansque  in  Hiberniam,  pene  omnes  ad  legitimum  Paschse  tem- 
pus  observandum  induxit.  Scripsit  idem  vir  Domini  librum  de  loco  Dominicae 
nativitatis,  passionis  et  ascensionis  ;  situmque  Terras  sanctae  mirabiliter  descrip- 
sit."  Editus  est  hie  liber  Ingolstadii  anno  1619.  a  Jacobo  Gretsero,  titulo 
Adamanni  Scotohiberni :  ibidemque  anno  1604.  ab  Henr.  Canisio,  tomo  quinto 
antiques  lectionis,  libri  ejusdem  tres  de  S.  Columba,  cujus  operis  prologum 
paulo  correctiorem  ex  MS.  nostro  hie  damus  :  addito  etiam,  ex  alio  Cottonianae 
bibliothecafe  codice,  epilogo  hactenus  inedito  ;  una  cum  adjuratione  qua  transscrip- 
tores  obtestatur  author,  Irenaeia  in  libro  vspl  oydoaSog  et  Eusebii  in  chronico 
exemplum  imitatus.  qua?  tamen  hie  non  observatur  cum  ipsa  quoque  capita  trans- 
posita  inveniamus. 

f  MS.  Augiens.  craxerunt  pro  charaxerunt  i.  e.  scripserunt. 
a  apud  Euseb.  lib.  5.   histor.  ecclesiast.  cap.  19,  20.  et  Hieronymum,  de  scrip- 
tor,  ecclesiast.  in  Irenaeo. 


HIBERNICARUM    SYLLOGE.  457 


EPISTOLA  XV. 


BONIFACIIaMOGUNTINI  ARCTIIEPISCOPI,  AD  ZACHARIAM  ROMA- 

NUM   PONTIFICEM,    DE   CAUSA  ADELBERTI  GALLI  ET 

CLEMENTIS  SCOTI, 


Excellentissimo  patri  atque  apostolico  pontifici,  et  ex  auctoritate  sancti  Petri, 
priucipis  apostolorum  magisterio  freto,  Zachariae  papse,  Bonifacius  exiguus 
servus  servorum  Dei,  optabilem  in  Christo  charitatis  salutem. 

Postquam  me  ante  annos  prope  triginta  sub  familiari- 
tate  et  servitio  apostolicae  sedis,  annuente  et  jubente  ve- 
nerandae  memoriae  antistite  apostolico  Gregorio,  ante- 
riore  voto  constrinxi ;  quidquid  mihi  laetitiae  vel  tristitiae 
acciderat,  apostolico  pontifici  solebam  indicare,  ut  in  laetis 
simul  laudaremus  Deum,  et  in  tristibus  ejus  consilio  robo- 
rarer.  Ita  et  nunc  mihi  liceat  indicare,  pietati  vestrse 
supplico.  Sicut  scriptumest:  "  Interrogab  patrem  tuum 
et  annunciabit  tibi,  seniores  tuos  et  dicent  tibi."  Notum 
enim  sit  paternitati  vestrae,  quia  postquam  indigno  mihi 
mandastis  in  provincia  Francorum,  sicut  et  ipsi  rogave- 
runt,  sacerdotali  concilio  et  synodali  conventui  praeesse ; 
multas  injurias  et  persecutiones  passus  sum,  maxime  a 
falsis  sacerdotibus,  ab  adulteratis  presbyteris  seu  diaconi- 
bus,  et  fornicariis  clericis.  Maximus  tamen  mihi  labor 
fuit  contra  duos  hagreticos  pessimos,  et  publicos,  et  blas- 
phemos  contra  Deum,  et  contra  Catholicam  fidem.  Unus 
qui  dicitur  Aldebert,  natione  generis  Gallus  est;  alter 
qui  dicitur  Clemens,  genere  Scotus  est :  specie  quidem 
diversi,  sed  pondere  peccatorum  pares. 

Contra  istos  obsecro  apostolicam  auctoritatem  vestram, 

a  A.  C.  745.  <>  Dent.  cap.  32.  ver.  7. 


458  VETERUM    EEPISTOLARUM 

quod  meam  mediocritatem  defendere  et  adjuvare,  et  per 
scripta  vestra  populum  Francorum  et  Gallorum  corrigere 
studeatis :  ut  haereticorum  fabulas  et  vana  prodigia  et 
signa  praecursoris  Antichristi  non  sectentur ;  sed  ad  cano- 
nica  jura,  et  ad  viam  vera?  doctrinae  convertantur ;  et  ut 
per  verbum  vestrum  isti  haeretici  duo  mittantur  in  carce- 
rem  (si  vobis  justum  esse  videatur,  cum  vitam  et  doctri- 
nam  illorum  vobis  intimavero)  et  nullus  cum  eis  loquatur 
vel  communionem  habeat,  ne  forte  fermento  doctrinae 
illorum  fermentatus  aliquis  pereat:  sed  segregati  vivant, 
et  juxta  dictum  apostoli,  hujusmodi  "  traditic  Satanae  in 
interitum  carnis,  ut  spiritus  salvus  sit  in  die  Domini;"  et 
juxta  evangelicum  praeceptum,  "  dumd  Ecclesiam  non 
audierunt,  sint  nobis  sicut  ethnici  et  publicani  :"  donee 
"  discante  non  blasphemare,"  nee  scindere  tunicam  Christi. 
Propter  istos  enim  persecutiones,  et  inimicitias  et  male- 
dictiones  multorum  populorum  patior :  et  Ecclesia  Christi 
impedimentum  fidei  et  doctrinae  rectae  sustinet. 

Dicunt  enim  de  Aldeberto,  quod  eis  sanctissimum  apos- 
tolum  abstulissem ;  patronum,  et  oratorem,  et  virtutum 
factorem  et  signorum  ostensorem  abstraxissem.  Sed  pietas 
vestra  audiens  vitam  ejus,  judicet  ex  fructu,  utrum  "  ves- 
timentisf  ovium  indutus  intus  autem  lupus  rapax"  fuisset, 
an  non.  In  primaeva  enim  aetate  hypocrita  fuit,  dicens, 
quod  sibi  angelus  Domini,  in  specie  hominis,  de  extremis 
finibus  mundi,  mirae  et  tamen  incertae  sanctitatis  reliquias 
attulisset ;  et  exinde  potuisset  omnia,  quaecunque  popos- 
cerit,  a  Deo  impetrare :  et  tunc  demum  per  illam  simula- 
tionem,  sicut  apostolus  Paulus  praedixit,  "  penetravitg  mul- 
torum domos,  et  captivas  duxit  post  se  mulierculas  oneratas 
peccatis,  quae  ducebantur  variis  desideriis ;"  et  multitu- 
dinem  rusticorum  dicentium,  quod  ipse  esset  vir  aposto- 
licae  sanctitatis,  et  signa  et  prodigia  multa  fecisset.  Deinde 
conduxit  episcopos  indoctos,  qui  se,  contra  prascepta 
canonum,  absolute  ordinarunt.     Turn  demum  in  tantam 


c  1  Cor.  cap.  5.  ver.  5.  d  Matth.  cap.  18.  ver.  17. 

'    1  Tim.  cap.  1.  ver.  20.  f  Matth.  cap.  7.  ver.  15,  16. 

e  2  Tim.  cap.  3.  ver.  G. 


IIII3ERNICARUM    SYLLOGE.  459 

superbiam  elatus  est,  ut  se  aequipararet  apostolis  Christi : 
et  dedignabatur  in  alicujus  honore  apostolorum  vel  mar- 
tyrum  Ecclesiam  consecrare ;  et  interrogavit,  quid  volu- 
issent  homines  visitando  limina  sanctorum  apostolorum. 
Postea  in  proprio  honore  suo  dedicavit  oratoria  (vel,  ut 
verius  dicam,  sordidavit)  fecit  cruciculas  et  oratoriola  in 
campis,  et  ad  fontes,  vel  ubicunque  sibi  visum  fuit,  et 
jussit  ibi  publicas  orationes  celebrare  ;  donee  multitudines- 
populorum,  spretis  caeteris  episcopis,  et  dimissis  antiquis 
Ecclesiis,  in  talibus  locis  conventus  celebrabant,  dicentes : 
Merita  sancti  Aldeberti  adjuvabunt  nos.  Ungulas  suas 
et  capillos  dedit  ad  honorificandum,  et  portandum  cum 
reliquiis  sancti  Petri  principis  apostolorum.  Turn  demum, 
quod  maximum  scelus  et  blasphemia  contra  Deum  esse 
videbatur,  fecit.  Veniente  enim  populo  et  prostrato  ante 
pedes  ejus,  et  cupienti  confiteri  peccata  sua,  dixit :  "  Scio 
omnia  peccata  vestra,  quia  mihi  cognita  sunt  occulta  ves- 
tra ;  ideoque  non  est  opus  confiteri  ea.  Securi  ergo  et 
absoluti  de  peccatis  vestris  praeteritis,  revertimini  ad 
domos  vestras  cum  pace ;"  et  omnia  quaecunque  sanctum 
Evangelium  hypocritas  fecisse  testatur,  suohabitu,  incessu, 
et  moribus  imitatus  est. 

Alter  autem  h&n-eticus,  qui  dicitur  Clemens,  contra 
Catholicam  contendit  Ecclesiam ;  canones  Ecclesiarum 
Christi  abnegat,  et  refutat  tractatus ;  et  intellectus  sanc- 
torum patrum,  Hieronymi,  Augustini,  Gregorii  recusat, 
synodalia  jura  spernens,  proprio  sensu  affirmat,  se,  post 
duos  filios  sibi  in  adulterio  natos  [sub  nomine  episcopi] 
esse  posse  legis  Christiana?  episcopum.  Judaismum  indu- 
cens,  judicat  justumesse  Christiano,  ut,  si  voluerit,  viduam 
fratris  defuncti  accipiat  uxorem.  Ipse  etiam  contra  fidem 
sanctorum  patrum  contendit,  dicens ;  quod  Christus  filius 
Dei  descendens  ad  inferos,  omnes  quos  inferni  career  de- 
tinuit,  inde  liberasset,  credulos  et  incredulos,  laudatores 
Dei  simul  et  cultores  idolorum  :  et  multa  alia  horribilia  de 
pranlestinatione  Dei  contraria  fidei  Catholicas  affirmat. 
Quapropter  de  hoc  quoque  haeretico  precor,  ut  per  litems 
vestras  mandare  curetis  duci  Carolomanno,  ut  mittatur  in 
custodiam ;  ut  semina  Satanae  latius  non  seminet,  ne  for- 


460  VETERUM    EPISTOLARUM 

sitan  una  ovis  morbida  totum  gregem  polluat.  Valere 
sanctitatem  vestram,  et  prosperis  profectibus  gaudere  in 
longitudinem  dierum  optamus. 


RECENSIO. 

Inserta  est  actis  Romans  Synodi,  anno  745.  habitae :  in  qua  contra  Clemen- 
tem  Scotum,  hujusmodi  lata  est  sententia.  "  Clemens,  qui  per  suam  stultitiam 
sanctorum  patrum  statuta  respuit,  vel  omnia  synodalia  acta;  inferens  etiam 
Christianis  Judaismum,  dum  praedicat  fratris  defuncti  accipere  uxorem  ;  insuper  et 
Dominum  Jesum  Christum  descendentem  ad  inferos,  omnes  pios  et  impios 
exinde  praedicat  abstraxisse  :  ab  omni  sit  sacerdotali  officio  nudatus,  et  anathe- 
matis  vinculo  obligatus,  pariterque  Dei  judicio  condemnatus,  vel  omnis  qui  ejus 
sacrilegis  consenserit  praedicationibus."  Videantur  de  Adelberti  et  Clementis 
causa,  Zachariae  Romani  pontificis  responsa,  inter  Bonifacii  epistolas  a  Serario 
editas,  num.  138,  139,  et  144. 


HIBERNICARUM    SYLLOGE.  4G1 


EPISTOLA  XVI. 

ZACHARLE'1  ROMANI  PONTIFICIS,  AD  BONIFACIUM,  DE  CAUSA 
VIRGILII  HIBERNI  ET  SIDONII. 

Reverentissimo  et  sanctissimo  fratri  Bonifacio  coepiscopo,    Zacharias  servus 

servorum  Dei. 

Virgilius  et  Sidonius  religiosi  viri,  apucl  Baioariorum 
provinciam  degentes,  suis  nos  Uteris  visitarunt :  per  quas 
intimaverunt,  quod  tua  reverenda  fraternitas  eis  injungeret 
Christianos  denuo  baptizare.  Quod  audientes,  nimis  su- 
mus  conturbati,  et  in  admirationem  quandam  incidimus, 
si  habet,  ut  dictum  est.  Retulerunt  quippe,  quod  fuerit 
in  eadem  provincia  sacerdos,  qui  Latinam  linguam  penitus 
ignorabat,  et  dum  baptizaret,  nesciens,  Latini  eloquii 
infringens  linguam  diceret  "  Baptizo  te  in  nomine  Pa- 
tria,  et  Filia,  et  Spiritu  sancta:"  ac  per  hoc  tua  reve- 
renda fraternitas  consideravit  rebaptizare.  Sed,  sanctis- 
sime  frater,  si  ille  qui  baptizavit,  non  errorem  aut  hasresim 
introducens,  sed,  pro  sola  ignorantia,  Romanae  locutionis 
infringendo  linguam,  (ut  supra  fati  sumus)  baptizans  dix- 
isset;  non  possumus  consentire,  ut  denuo  baptizentur. 
Quia,  quod  tua  bene  compertum  habet  sancta  fraternitas, 
quicunque  baptizatus  fuerit  ab  haareticis,  in  nomine  Pa- 
tris,  et  Filii,  et  Spiritus  sancti,  nullo  modo  rebaptizaii 
debeat,  sed  per  solam  manus  impositionem  purgari  de- 
beat.  Nam,  sanctissime  frater,  si  ita  est,  ut  nobis  rela- 
tum  est,  non  amplius  a  te  illis  praedicetur  hujusmodi,  sed 
ut  sancti  patres  docent  et  praedicant,  tua  sanctitas  studeat 
conservare.  Deus  te  incolumem  custodiat,  reverentissime 
frater.     Data  kalendis  Juliis,  impcrante  Domino  piissimo 

»  A.  C.  746. 
VOL.    IV.  II  II 


162  VETERUM    EPISTOLARUM 

Augusto  Constantino,  a  Deo  coronato,  niagno  imperatore, 
anno  vicesimo  sexto,  imperii  ejus  anno  quarto1',  indictione 
quarta  decima. 


RECENSIO. 


A  Jacobo  Merlino  Pavisiis  anno  1524.  cum  Isidori  Mercatoris  Canonum  et 
epistolarum  pontificiarum  collectione  primum  est  edita  ;  et  deinde,  turn  in  tomis 
concifiorum  turn  alibi  saepius  recusa.  De  Virgilio  et  sociis  Thadseus,  abbas  Sco- 
torum  Ratisbonoe,  ex  chronico  fundationis  Scotorum  ista  refert.  "  Tempore  eodem 
(quo  de  Hibernia  venit  Kilianus,  cum  duobus  sociis  suisColonato  et  Totnano)  venit 
honorabilis  turma  sanctorum  de  Hibernia,  videlicet  S.  Virgilius  episcopus,  cum  aliis 
septem  episcopis  Sanctis multisque  aliis  sociis  :  qui  proposuerunt  Domini  vestigia  ac 
sanctam  terram  corporeis  oculis  videre,solito  morea  reverendorum  patrum  Scoto- 
rum, &c.  S.  Virgilius  Saltzburgae  episcopus  estfactus.  Cseteri  ejuscoepiscopiSalz- 
burgae  in  ministerio  operis  Dei  remanserunt  usque  ad  diem  obitus  eovum.  Caeterum 
eorum  socius,  videlicet  B.  Lullus,  apud  Ilminster  gloriosis  operibus  intrepidus 
permansit.  Et  B.  Declaims  cum  aliis  duobus  [apud]  Frisingiam,  duoque  alii  apud 
Rot]  beata  ossa  sua  terras  commendaverimt,  et  S.  Alto  apud  Altenminster.  Et 
sic  sanctus  grex  beatorum  virorum  divisim  in  diversis  locis  regna  ccelestia  sunt 
adepti  :"  et  Wiguleus  Hundius,  in  Juvaviensium  sive  Salisburgensium  episcopo- 
rum  catalogo.  "  B.  Virgilius,  natione  Hibernicus,  ex  nobili  progenie  ortus,  a 
Stephano  papa  et  Pipino  rege  Francorum  ad  administrationem  episcopatus  Juva- 
viensis  destinatus  est  :  sed  a  rege  per  duos  fere  integros  annos,  propter  exi- 
miam  eruditionem  et  sanctimoniam  vitas,  retentus  est ;  postea  vero  honorifice 
ad  Ottilonem  Boiorum  turn  temporis  ducem  dimissus,  ab  eo  episcopatum  accepit. 
Dissimulata  autem  consecratione,  pene  duorum  annorum  spatio,  pontincem1' 
secum  habuit  proprium  Dobdan  nomine,  Graacum,  qui  ipsum  secutus  erat  ex 
patria.  Is  interim  ipsius  munere  fungebatur.  Postulantibus  deinde  subditis, 
Boiisque  pontificibus,  consecratus  est  anno  Christi  767.  XVIII.  calendas  Julii. 
Graeco  autem  illi  magistro  et  sacerdoti  Dobdan  tradidit  Otilo  sedem  Chiemensem  : 
ubi  aperuit  ille  scholam,  et  agmina  discentium  quamplurima  habuit."  Mirarer 
vero  ex  Hibernia  nostra  hominem  Groecum  prodiisse,  nisi  scirem  in  agro  Midensi 
apud  Trimmenses,  adern  sacram  extitisse,  quae  Graecoe  Ecclesias  nomen  ad  hunc 
usque  diem  retinet. 

b  sexto 

a  Vid.  supr.  epist.  2.  pag.  402. 

b  Habuit  secum  laboris  et  coronas  participem  episcopum  comitantem  de  patria 
nomine  Dobda,  ad  persolvendum  episcopale  officium  inquit  vitas  S.  Virgilii  de- 
scriptor, Eberhardi  Salisburgensis  episcopidiscipulus,  in  Florilegio  Messinghami 
pag.  331.  Vide  etiam  acta  Rupcrti  primi  Salisburgensium  episcopi,  apud  Surium, 
torn.  2.  die  27.  Martii. 


HIBERNICARUM    SYLLOGE.  4G3 


EPISTOLA   XVII. 


EJUSDEM  ZACHARIiE8,  AD  BONIFACIUM  ;    DE  ALUS  QILESTIONI- 
BUS  AB  EODEM  VIRGILIO  ET  SAMPSONE  SCOTO  MOTIS. 

Reverentissimo  et  sanctissimo  fratri  Bonifacio  coepiscopo,  Zacharias  servus 

servorum  Dei. 

Scripsit  reverenda  fraternitas  tua,  reperisse  te  quen- 
dam  presbyterum,  genere  Scotum,  nomine  Sampson,  er- 
rantem  a  via  veritatis,  dicentem  et  affirmantem,  sine  mys- 
terica  invocatione  aut  lavacro  regenerationis  posse  fieri 
Catholicum  Christianum,  per  episcopalis  manus  imposi- 
tionem.  Hie  autem  qui  hoc  dicit,  vacuus  est  Spiritu  sanc- 
to,  et  alienus  a  gratia  Christi,  atque  a  consortio  sacerdo- 
tali  abjiciendus.  Quis  enim  nisi  baptizetur,  juxta  prae- 
ceptum  Domini,  "  Inb  nomine  Patris,  et  Filii,  et  Spiritus 
sancti,"  et  sic  per  manus  impositionem  consecretur,  po- 
test esse  Catholicus  ?  Hunc  nequissimum  virum,  talia 
praedicantem,  ab  Ecclesia  Dei  sancta  condemnatum  ex- 
pelle.  Illos  autem  viros,  qui  ab  haereticis  baptizati  sunt, 
et  dubietas  tenet,  quod  in  nomine  Patris  et  Filii  et  Spi- 
ritus sancti  non  sunt  baptizati ;  inquisita  rei  veritate,  si  ab 
erroneis  sacerdotibus  baptizati  sunt,  hosc  sine  dubio,  juxta 
praedecessoris  nostri  beata3  memorise  Gregorii  papae,  et 
sacrorum  canonum  traditum  tibi  mandatum,  implere  non 
omittas  ;  ne  in  eeternum  pereant,  sed  potius  evangelica  con- 
secratione  salventur. 

Intimatum  est  etiam  a  sanctitate  tua,  quod  Virgilius 
ille  (nescimus  si  dicatur  presbyter)  malignatur  adversum 

a  A.  C.  748.  >'  Matth.  cap.  28.  ver.  19. 

c  hoc  conjiicit  doctiss.  Bedellus. 

ii  ii  2 


464  VETERUM    EPISTOLARUM 

te,  pro  eo  quod  confundebatur  a  te,  erroneum  se  esse  a 
Catholica  doctrina ;  immissiones  faciens  Otiloni  duci  Bai- 
oariorum,  ut  odium  inter  te  et  ilium  seminaret :  aiens  quod 
et  a  nobis  esset  absolutus,  unius  defuncti  ex  quatuor  illis 
episcopis,  quos  tua  illic  ordinavit  fraternitas,  dicecesim  ob- 
tinere.  Quod  nequaquam  verum  est:  quia  "  men titad  est 
iniquitas  sibi."  De  perversa  autem  et  iniqua  doctrina, 
quam  contra  Deuin  et  animam  suam  locutus  est,  si  clari- 
fieatum  fuerit  ita  eum  confiteri,  quod  alius  mundus  et  alii 
homines  sub  terras  sint ;  bunc  accito  concilio,  ab  Ecclesia 
pelle  sacerdotii  honore  privatum.  Attamen  et  nos  scri- 
bentes  praedicto  duci,  evocatorias  de  prasnominato  Vir- 
gilio  mittimus  literas  ;  ut  nobis  praesentatus,  et  subtili 
indagatione  requisitus,  si  erroneus  fuerit  inventus,  cano- 
nicis  sanctionibus  condemnetur.  Qui  "  enim  seminante 
dolores,  ipsi  metunt  eos."  Sic  enim  scriptum  est:  "  Per- 
versa^ cogitationes  separant  a  Deo  ;  probata  autem  virtus 
corripit  insipientes." 

Pro  Sidonio  autem  et  Virgilio  supradicto  presbyteris, 
quod  scripsit  sanctitas  tua,  agnovimus.  Et  illis  quidem,  ut 
condecebat,  comminando  scripsimus :  tuae  autem  fraterni- 
tati  plus  credulitas  quam  illis  admittetur.  Si  autem  pla- 
cuerit  Deo,  vita  comite,  sedi  apostolicae  eos,  missis  apos- 
tolicis  Uteris  (ut  praelatum  est)  evocabimus.  Docuisti 
enim  eos,  et  non  susceperunt :  et  factum  est  in  illis,  sicut 
scriptum  est  in  libro  Sapientias.  "  Quis  docet  fatuum, 
quasi  qui  conglutinat  testam.  Arenam,  et  salem,  et  massam 
fieri  facilius  est  portare,  quam  hominem  imprudentem,  et 
fatuum,  et  impium."  Quoniam  "  quih  minoratur  corde, 
cogitat  inania;  et  vir  imprudens  et  errans  cogitat  stulta." 
Non  ergo  ad  iracundiam  provocetur  cor  tuum,  frater :  sed 
in1  patientia  tua  ubi  tales  reppereris,  admone,  obsecra, 
increpa ;  ut  convertantur  ab  errore  ad  viam  veritatis.  Et 
si  conversi  fuerint,  salvasti  animas  eorum ;  si  vero  in  du- 


d  Psalm.  27.  ver.  12. 

e  Job,  cap.  4.  ver.  8.  '  Sapient,  cap.  1.  ver.  3. 

8  Ecclesiastic,  cap.  22.  ver.  7,  et  IS.  h  Ibid.  cap.  16.  ver.  23. 

1  2  Tim.  cap.  4.  ver.  2.         Jacob,  cap.  5.  ver.  19,  20. 


HIBERNICARUM     SYLLOGE.  465 

ritia  permanserint,  mercedem  ministerii  tui  non  perdcs : 
illos  autem,  juxta  apostolik  vocem,  devita. 

Deus  te  incolumem  custodiat,  reverentissime  et  sanctis- 
sime  frater.  Data  kalendis  Maii,  imperante  Domino  piis- 
simo  Augusto  Constantino,  a  Deo  coronato,  magno  impe- 
ratore,  pacifico ;  imperii  anno  XXIX.  Patriciatus  ejus 
anno  VII.  Indictione  prima. 


RECENSIO. 


Hsec,  una  cum  duabus  epistolis  prsecedentibus,  non  solum  in  Bonifacianarum 
epistolarum  habetur  volumine,  sed  etiam  in  Bonifacii  vita  ab  Othlono  descripta, 
atque  a  Surio  (torn.  3.  die  5.  Junii)  et  Serario  (lib.  3.  rer.  Moguntiac.)  publicata. 
Quas  editiones,  et  inter  se,  et  cum  Romana  pontificiarum  epistolarum  cditione 
contulimus.  Nequehanc  tamen  epistolam,  qure  longiuscula  erat,  integram  bic 
descripsimus  :  sed  quae  ad  Sampsonis  et  Virgilii  causam  pertinebant  inde  ex- 
cerpta  dedimus.  Extat  vita  Virgilii  nostri,  Carintbiae  apostoli,  a  quodam  Eber- 
hardi  Salisburgensis  episcopi  diseipulo  Uteris  consignata,  et  ab  Henrico  Canisio 
in  antiques  lectionis  tomis  edita  :  cujus  hoc  initium  :  "  Beatissimus  Virgilius  in 
Hibernia  insula  de  nobili  ortus  prosapia,  literarum  studiis  itaaninmm  applicavit, 
ul  inter  doctos  sui  temporis  atque  climatis,  doctissimus  haberi  potuisset."  At- 
que inde  nata  est  haec,  quae  inter  ilium  et  Bonifacium  intercessit,  de  Anti])odibus 
controversia :  de  qua  videndi  rerum  Boicarum  scriptores,  Jo.  Aventinus  et  M. 
Velserus.  Literarum  vero  Virgilii  monumentum  bodie  unullum  superest :  si 
Glossarium  forte  exceperis,  a  Goldasto,  in  notis  ad  Columbanum  (pag.  83,  152, 
et  155.)  citatum. 

k  Tit.  cap.  3.  ver.  10. 


466  VETERUM    EPISTOLARXTM 


EPISTOLA  XVIIL 

ALBINIa  MAGISTRI,  AD  COLCUM  LECTOREM  IN  SCOTIA. 
Benedicto  magistro  et  pio  patri  Colcu,    Alcuine  humilis  Levita  saluterrw 

Audita  sanitate  et  prosperitate  paternitatis  vestra?, 
totis  (ut  fateor)  gavisus  sum  visceribus.  Et  quia  curio- 
sum  te  nostri  itineris  putavi,  vel  rerum  in  mundo  nuper 
gestarum,  per  hos  rusticitatis  meae  apices,  tuae  providentiaa 
innotescere  curavi,  seu  audita  seu  visa.  Prime-  sciat  dilec- 
tio  tua,  quod,  miserante  Deo,  sancta  ejus  Ecclesia  in  parti- 
bus  Europse  pacem  habet,  proficit,  et  crescit.  Nam  antiqui 
Saxones  et  omnes  Frisonum  populi,  instante  rege  Carolo 
(alios  praemiis,  et  alios  minis  sollicitante)  ad  fidem  Christi  con- 
versi  sunt.  Sed  anno  transacto  idem  rex,  cum  exercitu  ir- 
ruit  super  Sclavos,  quos  nos  Vionudos  dicimus,  eosque  sub- 
egit  suae  ditioni.  Grseci  vero  tertio  anno  cum  classe  ve- 
nerunt  in  Italiam,  et  a  ducibus  regis  praefati  victi  fuge- 
runt  ad  naves :  quatuor  millia  ex  illis  occisi,  et  mille  cap- 
tivi  feruntur.  Similiter  et  Avari,  quos  nos  Hunos  dici- 
mus, exarserunt  in  Italiam,  et  a  Christianis  superati  do- 
mum  cum  opprobrio  reversi  sunt :  nee  non  et  super  Bau- 
gariam  irruerunt ;  qui  et  ipsi  ab  exercitu  Christiano  su- 
perati et  dispersi  sunt.  Etiam  et  ejusdem  Christianissimi 
regis  duces  et  tribuni  multam  partem  Hispaniae  tulerunt 
a  Saracenis,  quasi  trecenta  milia  in  longum  per  maritima. 
Sed  lieu,  prob  dolor !  quod  iidem  maledicti  Saraceni  (qui 
et  Aggareni)  tota  dominantur  Africa  et  Asia  majore, 
maxima  ex  parte.  De  quorum  egressione,  tuae  venerandas 
prudentiie  dudum  (ut  aestimo)  scripsi. 

De  caetero,  pater  sanctissime,  sciat  reverentia  tua,  quod 

a  A.  C.  794,  b  MS.  major  Colcan.  minor  Colcu. 


HI13ERNICARUM    SYLL0GE.  467 

ego  filius  tuus,  et  Joseph  vernaculus  tuus,  Deo  miserante, 
sani  suraus :  et  tui  amici  toti,  qui  apud  nos  sunt,  in  pros- 
peritate  Deo  serviunt.  Seel  nescio  quid  de  nobis  ventu- 
rum  sitc ;  aliquid  enim  dissensionis,  diabolico  fomento 
inflammante,  nuper  inter  regem  Carolum  et  regem  OfFan 
exortum  est:  ita  ut  utrinque  navigatio  interdicta  negoti- 
antibus  cesset.  Sunt,  qui  dicunt  nos  pro  pace  esse  in  illas 
partes  mittendos  :  sed  obsecro  ut  vestris  sacrosanctis  ora- 
tionibus  manentes  vel  euntes  muniamur.  Nescio  quid 
peccavi,  quia  tuas  paternitatis  dulcissimas  literas  multo 
tempore  non  merui  videre :  tamen  pernecessarias  orationes 
sanctitatis  tuaa  me  quotidie  sentire  credo. 

Misi  charitati  tuse  aliquid  de  oleo,  quod  vix  modo  in 
Britannia  invenitur ;  ut  dispensares  per  loca  necessaria 
episcoporum,  ad  utilitatemd  hominum  vel  honorem  Dei. 
Misi  quoque  quinquaginta  siclos  fratribus  de  eleemosyna 
Caroli  regis  :  obsecro  ut  pro  eo  oretis :  et  de  mea  elee- 
mosyna quinquaginta  siclos :  et  ad  Australes  fratres  Bald- 
hunincga,  triginta  siclos  de  eleemosyna  regis,  et  triginta  de 
eleemosyna  mea,  et  viginti  siclos  de  eleemosyna  patrise  fa- 
miliar Areidae,  et  viginti  de  eleemosyna  mea ;  et  per  singtt- 
los  anachovitas  tres  siclos  de  puro  argento :  ut  illi  omnes 
orent  pro  me,  et  pro  domino  rege  Carolo,  ut  Deus  ilium 
conservet  ad  tutelam  sanctae  sua?  Ecclesiae,  et  ad  laudem 
et  gloriam  sui  nominis.  Exaudiat  vos  omnipotens  Deus 
pro  sancta  suaEcclesia  intercedentes  ;  etproficerc  facial  in 
salutis  aeternae  prosperitate. 

RECENSIO. 

Pars  hujus  epistolse  a  Guilielmo  Malmesburiensi,  libro  primo  dc  gestis  regum 
Anglorum  capite  quarto  producitur  :  sed  integrant  ex  duobus  antiquissimis  Cot- 
tonianse  bibliotbeca?  codicibus  descripsimus,  in  quibus  et  alia  ad  Josephum  ilium 
habetur,  cujus  in  bac  epistola  facta  est  mentio  :  ubi  de  Colco  vel  Colcano  ita  me- 
minit.  "  Sanus  est  magister  vester  Colcu,  et  sani  amici  tui,  qui  apud  nos 
sunt."  Annum  vero  794.  quo  haec  scripta  est  epistola  Colco  vita;  suprenmni 
fuisse  Simeon  Dunelmensis  confirmat  in  cbronico.  "  His  dicbus  Colcu  presbyter 
et  lector  ex  bac  luce  migravit  ad  Dominum  a  quo  pcrcipit  tandem  felicitatis  pro 
laboribus  terrenis."  Post  biennium  tamen  in  annalibus  Ultonicnsibus  annolatur 
mors  "  Colga  nepotis  Dumectae." 

'   MSS.  fiet.  cl  al.  utiliUtem  honoris  Dei.  '   regie  Mfc>.  major. 


468  VETERUM    EPISTOLARUM 


EPISTOLA  XIX. 

CLAUDIla  SCOTI  PRESBYTERI,  AD  JUSTUM  ABBATEM. 
Ex  prsefatione  commentariorum  in  Matthseum. 

Anno  octingentesimo  decimo  quinto  incarnationis  Sal- 
vatoris  Jcsu  Christi,  postquam  pius  ac  mitissimus  prin- 
ceps,  S.  Ecclesiae  Catholicae  filius  Ludovicus,  anno  se- 
cundo  imperii  sui,  ccelesti  fultus  auxilio,  ad  versus  barba- 
ras  nationes  movisset  exercitum  ;  atque  abeunte  et  disce- 
dente  tua  paternitate  ex  palatio  jam  dicti  principis  ad 
charum  dilectumque  tibi  semper  tui  monasterii  portum : 
injunxisti  mihi,  ut  aliquod  dignum  memoriae  opusculum  in 
expositione  evangelii  ad  legendum  dirigerem  fratribus 
monasterii  vestri,  &c.  Ad  quoscunque  vero  sive  per  hoc 
sive  per  aliud  quodcumque  opusculum  notitia  nominis  mei 
pervenerit ;  intercessionem  peccatorum  meorum  supplex 
ab  omnibus  exquiro  :  subnixa  prece  deposcens,  ut  ita  a 
misericordissimo  Domino  nostro  flagitetis,  ut  omnibus 
delictis  meis  atque  peccatis  (omnibus  opitulantibus  vobis) 
consuetudinaria  dementia  et  copiosa  bonitate  deletis,  etsi 
non  ad  idem  praemium,  saltern  ad  eundem  vosc  portum 
quietis  videatd  pervenire. 

RECENSIO. 


De  eo  Bostonus  Buriensis,  in  scriptorum  catalogo.  "  Claudius  monachus,  et 
discipulus  sancti  Beds  secundum  quosdam,  floruit  circa  annum  Christi  815.  et 
scripsit  ex  opusculis  Origenis,  Hieronymi,  Ambrosii,  Hilarii,  Augustini,  Ruiini, 

3  A.  C.  815.  b  forsan  submhsa. 

c  forsan  nos.  d  velit  conjicit  doctiss.  Bedellus. 


H1BERNICARUM    SYLLOGE.  469 

Johannis,  Fulgentii,  Leonis,  Maximi,  Gregorii  et  Bedae  ;  super  Evangelium 
Matthaei  lib.  3."  Eum  annum,  et  istos  authores,  in  commentariorum  hortim 
praefatione  author  ipse  commemorat :  cujus  ea  tantum  pars  hie  est  adscripta, 
quam  ad  finem  historiae  anni  815.  in  tomi  noni  appendice,  ex  Vallicellana  urbis 
Romanes  bibliotheca,  attexuit  Caesar  Baronius.  Nos  vero  integrum  hoc  opus 
turn  alibi  vidimus,  turn  Caniabrigiae,  in  collegii  Benedictini  et  aula;  Pembro- 
chianae  bibliothecis. 


470  VETERUM    EPISTOLARUM 


EPISTOLA  XX. 


EJUSDEM  CLAUDII,   AD  DRUCTERANNUM  ABBATEM. 


PRiEFATIO  COMMENTARIORUM  IN    EPISTOLAM  AD  GALATAS. 

Domino  piisimo,  et  in  Christo  summo  milii  honore  singulariter  excolendo,  Druc- 
teranno  abbati,  Claudius  peccator. 

Tres,  ni  fallor,  et  eo  amplius  jam  pertranscunt  tem- 
pore anni,  quod  me  aclhuc  in  Alverni  cespitis  arvo,  in  pa- 
latio  pii  principis  Domini  Ludovici  (tunc  regis,  modo 
imperatoris)  detentum  socordia  sensus  mei,  tua  fervida 
dilectione  adorsus  es  excitare,  ut  aliquem  fructuosum  la- 
borem  in  epistolis  magistri  Gentium  adsumerem  apostoli 
Pauli.  Sed  quia  laboribus  et  turbinibus  mundi  depressus, 
hactenus  parere  jussioni  tuae  nequivi;  modo,  largiente 
Deo,  in  isto  quadragesima?  tempore  epistolam  beati  jam 
dicti  apostoli  Pauli  ad  Galatas,  ex  tractatibus  beatorum 
Augustini  et  Hieronymi  patrum,  permixtis  procuravi  or- 
dinare  sententiis.  In  quibus  tractatibus  cum  ad  con- 
gruentem  expositionem  multa  deesse  cernerem,  verti  me 
ad  alios  libros  pra?fati  jam  patris  Augustini;  et  exinde 
earn,  qua?  in  illis  deerat  tractatibus,  explere  studui  expo- 
sitionem. Nonnulla  etiam,  ut  milii  visum  est,  infra  illorum 
locutionem,  mea  studui  conjungere  verba;  quae  utramque 
expositionem  absque  scissione  conjungerent ;  et  legentis 
cxercerent  sensum,  et  fastidium  facerent  evitare.  Hanc 
interim,  quasi  manubias  quasdam,  tuae  ovans  dirigere 
studeo  sanctitati:  ut  quoties  earn  manu  tenueris  et  legeris, 
mei  memor  esse  digneris;  et  in  unum  conjungat  immensa 
ubique    praesens    Christi   charitas,   quos    spatia    terrarum 


HIBERNICARUM    SYLLOGE.  471 

dissociant.  De  caeteris  vero  epistolis,  jam  multa  in  ma- 
nibus  nostris  tenentur  excerpta :  ad  quas  (si  Dominus 
voluerit,  et  vitam  atque  salutem  concesserit,  orantibus 
vobis  pro  nobis)  ad  expositionem  illarum  quantocius  po- 
tuero,  accedere  procurabo.  Pius  et  misericors  Deus,  eta 
reverendam  mihibeatitudinem  tuam,  ad  profectum  et  orna- 
tum  Ecclesiae  suae,  et  annis  multiplicare  dignetur,  et  me- 
ntis.    Vale  in  Domino,  vir  Dei ;  et  memento  mei. 


RECENSIO. 


Habentur  Claudii  in  epistolas  Pauli  commentarii  in  bibliotheca  C'cenobii  Cas- 
sinensis  (ex  dono  Theobaldi  abbatis,  ut  ex  chronico  Cassinensi  Leonis  Ostiensis, 
libro  secundo  capite  quinquagesimo  tertio  intelligitur)  et  S.  Germani  in  urbe  An- 
tissiodoro  ;  unde  enarrationem  epistolas  ad  Galatas,  cui  haec  prstfixa  est  praefatio, 
descripsit  Petrus  Pesseliserus,  et  Parisiis  anno  1542.  in  lucem  emisit.  Ejusdem 
in  libros  Mosis,  Judicum  et  Ruth  commentarii  (quorum  meminit  Trithemius) 
an  alicubi  adhuc  extent,  nescio  :  ex  libris  in  Leviticum,  has  tantum  sentential 
citatas  invenio.  "  Sicuta  qui  sanus  fere  totus,  pro  parte  aliqua  leprosus,  remove- 
tur  a  tabernaculo  ut  immundus  :  sic  qui  legis  prsecepta  transgreditur  ex  aliqua 
parte,  nibil  ex  custodia  mandati  juvatur  alterius  ;  quia  transgressor  unius  reus 
est  omnium."  Item:  "  Christus  in  cruce  carnem  suam  fecit  nobis  esibilem. 
Nisi  enim  fuisset  crucifixus,  sacrificium  corporis  ejus  minime  comederetur.  C'ome- 
ditur  autem  nunc  in  memoria  Dominicse  passionis.  Crucem  tamen  praeveniens, 
in  ccena  apostolorum  seipsum  immolavit,  qui  post  resurrectionem  in  cceli  tabcr- 
naculum  suum  sanguinem  introduxit,  portans  cicatrices  passionum." 


a  Et  delend.  vult  episc.  Kilmorensis 

a  Claudius  super  Leviticum,  lib.  2.  cap.  4.  tit.  de  lepra  corporis  aut  cutis,  citat, 
ad  margincm  Hesychii  in  Leviticum,  MS.  in  bibliotheca  regia. 


472 


VETERUM    EPISTOLARUM 


EPISTOLA  XXI. 


GlLD^Ea,   AD    RABANUM  MONACHUM.    PR^EFATIO  IN  LIBRUM 

DE  COMPUTO. 

Dilecto  fratri  Rabano  monacho,  Gildas  peccator  in  Christo  salutem. 

Legimus  scriptum  in  Proverbiis ;  "  meliorcmb  sapien- 
tiam  cunctis  pretiosissimis  :  et  omne  desiderabile  ei  non 
potest  coraparari."  Icleoque,  frater  dilectissime,  gi-atias 
ago  Deo,  qui  tibi  ejus  amorem  inspiravit,  cujus  possessio 
mundi  divitias  contemnit;  teque  reddit  suo  fulgore  deco- 
ratum,  et  proximis  tuis  profectuosum.  Petebas  ergo  ut 
quibusdam  de  computo  propositionibus,  earumque  minus 
perfectis  responsionibus,  quas  mihi  protuleras  nescio  a 
quibus  confectas,  stylum  adhiberem ;  easque  tibi  lucidio- 
res  redderem.  Feci  quantum  potui,  sed  non  eo  ordine 
quo  ibi  positas  repperi ;  quia  confusa  series  vim  cognos- 
scendi  abstulit,  et  taedium  lectionis  invexit.  Pleraque 
ergo  qua?  mihi  magis  necessaria  videbantur  addidi ;  et 
ordinem  in  ipsis  rebus  disponere  contendi.  Inde  quoque 
evenit,  dum  brevitati  studerem,  et  tamen  ipsarum  rerum 
veritatem  patefacere  vellem ;  quod  unius  libri  quantitatem 
devitare  non  possem.  Composui  quidem  ex  numero  et 
temporum  articulis  quendam  dialogum,  et  nomini  tuo  ip- 
sum  dicavi.  In  quo  qua?  necessaria  mihi  videbantur  inter- 
rogandi0,  discipuli  nomine,  et  quae  respondendi  magistri 
vocabulo  pramotavi ;  et  non  base  tantummodo  propriis 
rationibus,  sed  etiam  ex  antiquorum  dictis,  et  sanctorum 
patrumsententiis,  enotared  curavi.    Ideo,  frater  charissime, 

=>  A.  C.  820.  h  Proverb,  cap.  8.  vcr.  11. 

c  Forsan  inter roganda  et  respondenda. 
ll  emdare  conjicit  doctiss.  episc.  Kilmor 


1IIBERNICARUM    SYLLOGE.  473 

base  legens,  scias  me  non  difficultati  verborum  aut  obscu- 
ritati  sententiarum  studuisse,  immo  magis  plana  quaeque 
faciliaque  collegisse ;  et  quae  ex  proprio  inserui,  ad  dilu- 
cidandam  ipsam  veritatem  laborasse,  magis  quam  aliorum 
imperitiae  insultasse.  Nulli  enim  me  praefero ;  sed  bene 
quaerentibus,  et  fidem  Catholicam  rite  sei*vantibus,  pro 
modulo  meo  comitem  spondeo,  ac  juniorem  subdo  :  quod 
mihi  divina  gratia  concedat,  ut  quandiu  vivam  servorum 
Cbristi  servitor,  et  bene  docentium  auditor,  et  bene  labo- 
rantium  aliquantulus  adjutor  existam.  Dilectionem  tuam 
majestas  Cbristi  nunc  et  in  perpetuum  conservare  digne- 
tur,  sancte  frater.  Memorem  te  nostri  obsecro,  ut  quanto 
citius  possis  exemplar  istius  libri,  quod  tibi  ad  rescriben- 
dum  direxi,  absolvas  et  mihi  remittas. 


RECENSIO. 


Habetur  MS.  in  Cottoniana  bibliotheca  liber  ejus  de  computo,  99  capitulis 
constans  :  prsefixa  prsefatione  hac  ad  Rabanum  ;  quern  ex  monacho  abbatem 
Fuldensem  post  annum  salutis  820.  factum  fuisse  constat.  Illud  vero  tempus 
retati  Gilda?  illius  quarti  quadrat,  quern  "  genitorem  Hiberniensem  Scotum  babu- 
isse"  scribit  Balaeus,  et  "  studuisse  in  finibus  Scotorum  Hiberniensium"  ex  Lelan- 
do  addit  ;  quanquam  historicum  opus,  quod  ab  utroque  illi  tribuitur,  illud  ipsum 
plane  est  quod  in  veracioribus  exemplaribus  Ninio  Britanno  adscribitur. 


47i  VETERUM    EPISTOLARUM 


EPISTOLA  XXII. 


JOHANNIS  SCOTIa  ERIGENjE,  AD  CAROLUM  CALVUM,FRAN- 

CORUM  REGEM. 

In  Areopagitica,  Latine  a  se  conversa,  carmen. 

Hanc  libamb,  sacro  Graecorum  nectare  fartam, 

Advena  Johannes  spondoc  meo  Carolo. 
Maxime  Francigenum,  cui  regia  stemmata  fulgent ; 

Munera  votiferi  sint  tibi  grata  tui. 
Vos  qui  Romuleas  nescitis  temnere  technas, 

Attica  ne  pigeat  sumere  gymnasia. 
Quorum  si  quaedam  per  me  scintilla  relucetd 

Usibus  Ausoniis,  si  libet  aspicite. 
Mollestum  si  non  nostrum  munire  laborem; 

Firmetur  vestri  pondere  judicii. 
Si  quid  nodosum  durumve  notetur  in  ipso ; 

Parcite,  Cecropidis  Attica  tela  sequor. 
At  si  mendosus  declinete  tramite  recto ; 

Mellifluo  vestro  famine  corrigite. 
Quod  si  quorundam  mordetur  dente  feroci ; 

Hoc  leve,  namque  meo  contigit  Hieronymo. 
Ut  vero  stabilis  maneat  fundamine  firmo ; 

Regali  stathmo  figere  sufficiet. 
Crediderim  multos  tangentum  summa  soplriae 

Non  despecturos  donula  nostra  fore. 


a  A.  C.  858.  b  Xoijitjv,  libationem  quae  vino  fit. 

c  fort,  spendo,  a  Graeco  vwivdu,  iiuod  llbare  significat. 

d  MS.  Oxon.  refiilget.  f  MSS.  Oxon.  declinat. 


HIBERNJCARUM    SYLLOGE.  475 

Sudorisque  gravis  tentabunt  carpere  fructum: 

Forsan  virtutem  vilia  verba  tenent. 
Soepe  solcnt  spinis  redolentes  crescere  flores ; 

Nodosae  vitis  sumitur  uva  ferax. 


RECENSIO. 

De  hoc,  Guilielmus  Malmesburiensis  lib.  2.  de  gestis  regum  Anglorum,  cap.  4. 
"  Hoc  tempore  creditur  fuisse  Johannes  Scotus,  vir  perspicacis  ingenii  et  multse 
facundiae  :  qui  dudum  concrepantibus  undique  bellorum  fragoribus,  in  Franciam 
ad  G'arolum  Calvum  transierat ;  cujus  rogatu  hierarchiam  Dionysii  Areopagita; 
in  Latinum  de  Gra:co  verbum  e  verbo  transtulit."  et  Nicolaus  I.  in  epistoia  ad 
ipsum  Carolum.  "  Relatum  est  apostulatui  nostro,  quod  opus  B.  Dionysii  Areo- 
pagita', quod  de  divinis  nominibus,  vel  ccelestibus  ordinibus,  Grseco  descripsit 
eloquio,  quidam  vir  Johannes  genere  Scotus,  nuper  in  Latinum  transtulerit." 
Huic  vero  translationi  praemissum  est  hoc  ad  regem  Carolum  carmen  :  cujus 
primum  distichon  (quod  tituli  vice  reliquis  versibus  superscriptum  fuisse  videtur) 
vir  doctus  ita  legendum  censuit : 

Hunc  librum,  sacro  Grsecorum  nectare  fartum, 
Advena  Johannes  pandoa  meo  Carolo. 

et  paulo  post : 

Parcite  Cecropidis  ;  Attica  vela  sequor. 

a  vel  mando. 


47G  VETERUM    EPISTOLARUM 


EPISTOLA*  XXIII. 


EJUSDEM  JOHANNISb,  AD  EUNDEM  CAROLUM. 

IN  EADEM  AREOPAGITICA  PR.EFATIO. 

Gloriosissimo  Catholicorum  regum  Carolo,  Johannes  extremus  sophiae  studen- 

tiuni,  salutem. 

Valde  quidem  admiranda,  dignisque  virtutum  lau- 
dibus  est  exaggerenda,  Catholicorum  virorum  religiosis- 
sima  sollicitudo:  qui  dum  vitas  humanae  periculosis  exa- 
gitari  videntur0  asrumnis,  fixa  tamen  mentis  intentione  di- 
vinarum  rerum  laboriosis  investigationibus  purgati,  fruc- 
tuosis  inventionibus  illuminati,  perpetuis  immutabilibusque 
veritatis  atque  divini  amoris  contemplationibus  perfect! ; 
non  inter  mortales  habitare,  sed  in  ccelestem  conversati- 
onem  mutati  penitus  esse  judicandi  sunt.  In  quorum  nu- 
mero  vos  esse  constitutos,  nullus  recte  vestros  afFectus 
intuentium  dubitare  permittitur,  piissime  gloriosissimeque 
regum;  quandoquidem  civilium  (plusque  quam  civilium) 
bellorum  maximis  assiduisque  perturbationibus,  et  insuper 
etiam  paganarum  gentium  barbaricis  incursibus  Christia- 
norum  regnum  passim  invalentibus  allisi,  non  tamen  re- 
galis  animi  stabilitate  dejecti  (quasi  quoddam  immobile 
saxum  Neptuni  limited  naturaliter  defixum,  crispissimos 
validissimosque  caerularum  tumultus  stabili  duraque  fronte 
repellens)  toto  vestree  mentis  intuitu  totaque  cordis  devo- 
tione  sanctarum  Scripturarum  secreta  (ducente  Deo  et 
rationis  lumine)  investigatis,  investigantesque  diligitis.  Et 
non  solum  Latialise  eloquii  maximos  sanctissimosque  au- 

a  Collat.  cum  duobus  antiquissimis  exemplaribus  Bibliothecaj  publico;  acade- 
mic Oxoniensis,  quorum  unum  notamus  litera  O,  alteram  N. 

b  A.  C.  853.  c  videantur  O.  N.  <>  limitem  O.  e  Latiaris  N. 


HIBERNICARUM    SYLLOGE.  477 

tores  perquiritis ;  verum  etiam  in  augmentum  aedificati- 
onis  Catholicae  fidei,  novis  modernisque  editionibus,  in 
laudem  Christiani  dogmatis,  Helladosf  patres,  pio  affectu 
addidistis  consiilere. 

Hinc  est  quod  et  ingenioli  nostri  parvitatem  non  dedig- 
nati  estis  impellere,  nee  nos  velut  otiosos  inertiaeque  somno 
sopitos  perpessi  estis  dormire :  ne  duni  Hesperiis  solum- 
modo  apicibus  studium  impendimus,  ad  purissimos  copio- 
sissimosque  Graium  latices  recurrere,  haustumque  inde 
sumere  non  valeremus.  Jussionibus  itaque  vestris  neque 
volentes  neque  valentes  obsistere,  rudes  nosg  admodum 
tirones  adhuc  Helladicorum  studiorum,  fateniur,  (quid  enim 
pudeat  nos  fateri  vestrae  mansuetudini'1  ?)  ultra  vires  nostras 
(ipso  tamen  Duce,  qui  est  lux  mentium,  et  "  illuminat1 
abscondita  tenebrarum,")  libros  quatuor  sancti  patris  Dio- 
nysii  Areopagitae  episcopi  Athenarum,  quos  scripsit  ad 
Timotheum  episcopum  Ephesiorum,  et  decern  epistolas 
ejusdem,  de  Graeco  in  Latinum  transtulimus.  Opus  valde, 
ut  opinamur,  anfractuosum,  longeque  a  modernis  sensibus 
remotum,  multis  invium,  paucisque  apertum ;  non  solum 
propter  antiquitatem,  verum  etiam  ccelestium  altitudinem 
mysteriorum. 

Fertur  namque  praefatus  Dionysius  fuisse  discipulus 
atque  adjutor  Pauli  apostoli,  a  quo  Atheniensium  constitutus 
est  episcopus.  Cujus  et  Lucas  commemorat  in  actibusk 
apostolorum,  et  Dionysius  episcopus  Corinthi  vir  anti- 
quus :  beatus  quoque  Polycarpus  in  epistola  ad  Ecclesiam 
Athenarum,  Eusebius  item  Pamphili  in  ecclesiastica  his- 
toria ;  necnon  etiam  sanctus  papa  Gregorius  in  homelia 
sua,  ubi  breviter  angelorum  ordines  exposuit.  Hunc 
eundem  quoque  non  prsefati  viri,  sed  alii  moderni  tempo- 
ris,  asserunt  (quantum  vita  ejus  a  fidelibus  viris  tradita 
testatur)  temporibus  papae  Clementis,  successoris  videlicet 
Petri  apostoli,  Romam  venisse,  et  ab  eo  praedicandi  evan- 
gelii  gratia  in  partes  Galliarum  directum  fuisse;  et  mar- 

f  Ettinas.  N.  O.  s  nos  superscribitur  in  O. 

11  Serenitiidini  N.  O.  licet  ibi  in  maigine  alia  lectio  annotetur. 
'    1  Cor.  cap.  4.  ver.  5.  k  Act.  cap.  17.  vev.  34. 

VOL.  IV.  I  I 


478  VETERUM    EPISTOLARY  M 

tyrum  gloria  coronatum  fuisse,  cum  beatissimis  suis  con- 
sortibus,  Rustico  scilicet  atque  Eleutherio. 

Haec  igitur  nostra  qualiscumque  translatio,  non  qui  clem 
prolixae  indiget,  ut  arbitror,  apologiae;  cum  omnibus  ejus 
aemulis  (quicunque  et  cj[ualescunque  sint)  facillima  una  re- 
sponsione  possimus  occurrere :    vestra3  videlicet  celsitu- 
dini  neque  potuisse  neque  debuisse  non  obedire.     Si  quis 
autem  nimis  tardae  aut  nimis  inusitatae  redarguerit  elocu- 
tionis :  attendat  non  me  tantum,  sed  et  se  ipsum  nihil  posse 
plus  accipere,  quam  quod  ipse  distribuit    "  qui1  dividit 
singulis  propria  prout  vult."     Sin  vero  obscuram  minus- 
que  apertam  praedictae  interpretationis  seriem  judicaverit; 
vicleat  me  operis  hujus  interpretem  esse,  non  exposito- 
rem ;  ubi  valde  pertimesco,  ne  forte  culpam  fidim  interpretis 
incurram.     At  si  aut  superflua  quaedam  superadjecta  esse, 
aut  de  integritate  Graecae  constructionis  quaedam  deesse 
arbitratus  fuerit :  recurrat  ad  codicem  Grascum,  unde  ego 
interpretatus  sum ;  ubi  fortasse  inveniet  ita  ne  esse,  nee 
ne.    Hoctamen"  mihi  idoneumfore  arbitratus  sum;  omissis 
aliorum  conjecturis,  unius  solius  arbitrio  succumbere,  cui 
oportet  me  obtemperare. 

Sanctus  ergo  Dionysius  (ut  praediximus)  Areopagita,  ex 
vico  videlicet  Martis  denominatus,  (Ares  enim0  a  Graecis 
bellum  vocatur  :)  primis  juventutis  suae  floribus  academiae 
studiis  eruditus ;  cleinde  clivino  atque  ineffabili  miraculo 
Solaris  eclipseos,  quae  facta  est  confixo  Domino  nostro 
Jesu  Christo  crucis  patibulo  conimotus ;  ipse  siquidemp  (ut 
in  quadam  epistolarum  suarum  commemorat)  dum  esset 
juxta  Heliopolim  cum  Polycarpo  episcopo,  caeterisque 
qui  tunc  aderant,  clivina  procurante  providentia,  mirabi- 
lem  in  modum  conspexerat  lunam  soli  subeuntem,  ac  per 
hoc  solem  defecisse.  Moxque  sanctissimum  virum,  apos- 
tolorum  cliscipulum,  Hierotheum  videlicet  episcopum,  se- 
cutus  ;  cujus  in  tertio  hujus  operis  libro  mentionemq  facit, 
eundemque  magistrum  suum  venerabilem  nominat,  caete- 
risque tunc  temporis  coepiscopis  post  apostolos  in  theo- 

1  1  Cor.  cap.  12.  ver.  11. 

m  Vid.  Henr.  Stephani  Schediasm.  lib.  1.  cap.  19. 

"  tantum  O.  °  namque  O.  N. 

v  Quidem  0.  <i  memoriam  O.  N. 


HIBERNICARUM    SYLLOGE.  479 

iogia  praeferre  non  tlubitat:  cum  quo,  multisque  aliis 
Sanctis  in  unum  convenientibus,  Christum  post  resurrec- 
tionem  corporaliter  est  contemplatus.  Aderantque  ibi,  ut 
ipse  ait,  Jacobus  frater  Domini,  et  Petrus  vertex  aposto- 
lorum.  Talibus  ac  tantis  admonitus,  divinarumque  Scrip- 
turarum  mysteriis  illuminatus,  scripsit  hos  libros,  hortante 
atquer  postulante  sancto  Timotheo,  aliisque  quorum  no- 
mina  in  processu  hujus  operis  ssepissime  declarat,  doctri- 
namque  breviter  insinuat.  Sed  praesentis  operis  intentio- 
nem  breviter  intimare  necessarium  duximus ;  quo  facilius 
lector  studiosus  ingrediatur. 

Primus  itaque  liber,  qui  inscribitur  De  ccelesti  hie- 
rarchia  (quod  nos,  non  verbum  sed  sensum  exprimentes, 
possumus  Latine  dicere,  De  ccelesti  pontificatu,  seu  De 
ccelesti  summo  sacerdotio)  novem  ccelestium  virtutum  dis- 
positiones  enumerat,  ordinat,  segregat,  conjungit ;  earum- 
que  Sanctis  tbeologis  divinitus  manifestatas  symbolicas 
(hoc  est,  significativas  imaginationes  mysticas)  luculenter 
exponit.  Ordinat  quidem  in  superiores  et  medias  et  ul- 
timas. Segregat  vero  in  ternas  ter  hierachias.  Con- 
jungit primas  ultimis,  et  ultimas  primis,  per  medias ;  mi- 
rabili  extremitatum  et  medietatum  ratione  coadunans. 
Dissimilium  quoque  formarum  descriptiones  in  propheticis 
visionibus,  plus  quam  similium,  ccelestes  substantias  ex- 
pressius  insinuare  confirmat.  Nullamque  visibilium  seu 
invisibilium  naturarum,  ab  initio  intellectualis  creaturae 
usque  ad  extremum  terrenumque  vermiculum,  nominari ;  ex 
qua  divina  theologia  quandam  similitudinem  ad  significan- 
dam  omnium  rerum  causam,  Deum  videlicet,  non  introducat. 

Secundus  vero,  cui  est  inscriptio  De  ecclesiastica  hier- 
archia,  humanae  naturae,  Salvatoris  nostri  sanguine  re- 
demptae,  unitatem  denunciat,  ets  similitudinem  ccelestis 
sacerdotii,  (quantum  possibile  est)  mortalibus  adhuc  ordi- 
natam :  cujus  summus  pontifex  ipse  est  qui  earn  sibi  per 
gratiam  suam  coaptavit ;  qui  etiam  totius  hierarchiae,  cce- 
lestium quidem  et  terrestrium,  principium  est,  et  medi- 
um, et  finis  ad  quern  omnia  referuntur.     Hacc  itaque  nos- 

*  ac  O.  N.  B  u<l  similitudinem  videlicet.  O.  N. 

i  i  2 


480  VETERUM    EPISTOLARUM 

tra  hierarchia  instar  coelestis  tripartita  est ;  in  tres  scilicet 
hierarchias.  Quarum  prima  (temporali  quidem  online, 
ultima  vero  dignitate)  legale  sit  sacerdotium;  quod  in  va- 
riis  valdeque  obscuris  symbolis  per  legislatorem  Moysen 
plane  carnali  adhuc  populo,  litera?que  non  spiritui  servi- 
enti,  distributum  est :  cujus  maximus  character  erat  taber- 
naculum  illud  in  Arabico  monte  figurate  monstratum. 
Secunda  vero,  qua?  est1  media,  sacerdotium  quod  nunc  est : 
Ecclesiam  dico  novi  Testamenti,  sub  gratia  quidem  con- 
stitutam,  partim  symbolis  visibilium  sacramentorum  dis- 
positam,  partim  vero  veritatis  contemplatione  perfec- 
tam ;  et  est  finis  praeteritae  prima?,  initium  vero  futura? 
hierarchia?  :  qua?  est  tertia,  jam"  ex  parte  inchoata  in  pri- 
mitiis  contemplations,  perficienda  vero  post  gloriam  fu- 
tnra?  resurrectionis ;  quando,  visibilium  sacramentorum 
velaminibus  sublatis,  ipsam  veritatem  perspicua  claritate 
contemplabimur.  Ideoque  pra?sens  ecclesiastica  hierar- 
chia (ut  diximus)  media  est  inter  legalem  prseteritam  et 
ccelestem  futuram :  quoniam  non  solum  a?ternarum  rerum 
symbola  peragit  et  visibiliter  considerat,  ut  legalis  pra?te- 
rita ;  sed  et  spiritualem  intelligentiam  investigare  inveni- 
reque  non  cessat,  ut  ccelestis  futura. 

Tertius  dehinc  continet  divinarum  nominationum  vir- 
tutes,  ideoque  De  divinis  nominibus  vocitatur ;  quiaw  in  eo 
secretissima  subtilissimaque  reserantur  mysteria  de  imi- 
tate et  trinitate  divina?  essentia? :  hoc  est,  qua?  nomi- 
na  discretam,  qua?  unitam  insinuant  Deitatem  ;  qua? 
per  se  inhumanato  Filio  conveniunt,  qua?  sit  unius  solius 
omnium  causa?  in  primordiales  causa s  prima  processio, 
ac  per  eas  iterum  a  summo  usque  deorsum  multiplex 
theophania;  in  genera  quidem,  in  species,  numerosque 
visibilium  et  invisibilium  naturarum  :  ubi  supernaturali  con- 
templatione docere  perspicitur,  plus  similia  esse  et  appro- 
pinquare  Deo  ea  qua?  non  sunt  quam  qua?  sunt  (non  tamen 
privatione  substantia?,  sed  superexcellentia  natura?)  quid 
distat  inter  causas  et  causativas  ;  malum  nihil  esse,  neque 
in  rerum  natura  subsistere,  neque  substantia?,  neque  vir- 

«  et  O.  N.  "  nunc  0.  N. 

"  Deest  quia  in  N  et  0. 


HIBERNICARUM    SYLLOGE.  481 

tuti,  neque  operationi  nocere  :  ea  quoque  qua  per  priva- 
tionem  de  Deo  dicuntur,  per  cxeellentiam  in  ipso  intelli- 
genda  esse. 

Quartus  De  mystica  theologia,  quantum  coarctior  sit 
caeteris  in  sermonibus,  tantum  largior  in  sensibus.  Undo 
et  in  duas  maximas  logical  discipline  dividitur  partes ; 
cataphaticam  plane  et  apophaticam  ;  id  est,  in  esse,  et 
non  esse,  ubi  analytical  artis  regulis  utitur ;  et  nos  prae- 
clarissime  commonet,  per  privationem  omnium  qua?  dici 
seu  intelligi  possunt,  oportere  ad  veritatem  qua?  est  causa 
omnium  qua?  ab  ea,  et  per  earn,  et  in  ea,  et  ad  earn,  et* 
propter  earn  creata  sunt,  per  excellentiam  essentia?  re- 
currere. 

Lumine  sidereo  Dionysius  auxit  Athenas, 

Ai"eopagites,  magnificusque  sophos. 
Primo  commotus  Phoebum  subeunte  Selenay, 

Tempore  quo  stauro7  fixus  erat  Dominus. 
Mox  ut  conversus,  mira  stupefactus  eclipsij 

Consequitur  gaudens  Hierothea  ducem. 
Qui  mox  edoctus:  praeclarus  namque  magister 

Pneumatisa  excelsi  fonte  renatus  erat. 
Nee  mora,  perfulgens  coelestis  luce  sophiaeb, 

Attidas  edocuit,  de  quibus  ortus  adest. 
Namque  ferunt  Paulum,  qui  Christum  sparsit  in  orbem, 

Ipsi  felices  imposuisse  manus. 
Ast  mox  perfectus  Doctoris  symmachus0  instans, 

Rexit  Cecropidas  pervigil  archiereusd. 
Alta  dehinc  volitans  Paulum  suprae  astra  secutus, 

Empyrei  coeli  tertia  regna  videt. 
Suspicit  ad  Semphin  primos,  sanctosque  Cherubin, 

i^Ethereosque  thronos,  quo  sedet  ipse  Deus. 
Post  hos,  virtutes,  dominatus,  atque  potentes, 

Agminibus  sacris  enitet  ordo  sequens. 

"  et  propter  cam  desunt  in  O  et  N. 

y  atXi'lvrj,  luna.  '   (Travpip,  cruci. 

3  Uvtiifiaroij,  Spiritus.  ''  rro<piag,  sapientiae. 

'  oi'tfifiaxoG,  comnrilito.  (1  <fyxlfP£t'£>  pontifex 

"'  Super.     Duo  MSS.  Oxon. 


482  VETERUM    EriSTOLARUM 


Ap\wvi — 

Dentibusg  ouraniish  tertia  taxisj  inest. 

Hos  igitur  numeros  terno  ter  limite  septos, 

Praedicti  patris  mystica  dicta  docent. 


RECENSIO. 


Haec  etiam  epistola  praemissa  est  "  libris  S.  Dionysii  Areopagitae  quos  Johan- 
nes Eriugena  transtulit  de  Graeco  in  Latinum,  jubente  ac  postulante  gloriosissi- 
mo  rege  Carolo,   Ludovici  imperatoris  filio ;"  ut  habetur  in  libro  MS.  quo  hie 
sum  usus,  collegii  S.  Trinitatis  Cantabrigise.     Johannis  quoque  nostri  putantur 
esse  excerpta  ilia,  quae  inter  Macrobii  scripta  feruntur,    De  differentiis  et  socie- 
tatibus   Graeci  Latinique  verbi;  hac  ad  finem  notatione  adjecta.     "  Explicit  de- 
floratio  de  libro  Ambrosii  Macrobii  Theodosii,  quam  Johannes  carpserat  ad  dis- 
cendas  Graecorum   verborum  regulas."     Atque  ita  etiam  censuit  V.  CI.   P.  Pi- 
thaeus  ;  "  esse  hunc  Johannem  Scotum,  virum  ilium  Graecae   Latinaeque  linguae 
peritissimum,  qui  Carolo  imperatori  coaetaneus  et  Dionysii  libros  Latinos  fecit :" 
quemadmodum  in  suis  ad  hunc  libellum  notulis  monuit  Johannes   Opsopaeus. 
Refert  Jo.  Balaeus,  Centuria  secunda  scriptorum  Britannorum,  capite  vicesimo 
quarto,  et  eum  secuti  alii,  transtulisse  eum  "  in  tres  linguas,  scilicet  Chaldaicam, 
Arabicam  et  Latinam,  Aristotelis  Moralia  de  secretis  secretorum,  seu    recto  re- 
gimine  principum."     Latini  scripti  duo  penes  me  sunt  MSS.   exemplaria  :  quod 
posterioris  alicujus  Johannis  opus  esse,  mihi  non  est  dubium.. 

f  Graecus  iste  versiculus  in  MS.  exemplari  ab  imperito  librario  ita  erat  depra- 
vatus  ;  ut  a  nobis  omnino  restitui  non  posset. 

s  Mentibus  conjicit  doctiss.  episc.  KiJmor.  quomodo  habet  et  antiquiss.  exem- 
plar Oxon. 

h  ovpavloiQ,  ccelestibus.  '  rniig,  ordo. 


IIIBERNICARUM    SYLLOGE.  48 


a 


EPISTOLA  XXIV. 

ANASTASII*  ROMANCE  ECCLESLE  BIBLIOTHECARII,  AD  EUNDEM 
REGEM  CAROLUM:  DE  IISDEM  ARE0PAG1TICIS,  ET  JOHANNE 
SCOTO  EORUM  INTERPRETE. 

Inter  caetera  studia,  quae  tarn  laudabilis  actio  quam 
saluberrima  commonitio,  quin  etiam  odorifera  volans  opi- 
nio de  virtutum  ac  morum  quantitate6  tuorum,  o  dictator 
inclyte,  mortalium  mentes  excitat,  et  ad  effodiendam  sa- 
pientiam  hortatur,  velut  thcsauros ;  illud  quoque  non  me- 
diocriter0,  est  admiratione  stupendum,  quod  non  solum 
Latinos  patres,  sed  et  Graecos  rimari  non  cessas,  et  Ro- 
mana  lingua  pollentes  Pelasgarum  facts  rerum  non  ex« 
pertes.  Tu  quippe  facis,  qui  ad  faciendum  suscitas  et 
hortaris :  quia  et  nos  saepe  magnam  domum  fecisse  dicimur, 
non  tamen  manibus,  sedaffatibus.  Beatus  itaque  Areopa- 
gita  Dionysius  Atheniensis  antistes  (quern  inter  caetera  con- 
stat industria  tua,  praestantissime  principum,  in  Romanum 
sermonem  translatum)  tantum  est,  ut  ipse  patentius  nosti, 
ad  intelligendum  difficilis,  quantum  sermone  sublimis  : 
immo  quanto  difficilia  sunt  intellectu  et  alta  mysteriis, 
quae  ipse  perscrutatus,  superna  revelante  gratia,  didicit ; 
et  arcana  theologiae,  divina  se  ducente  manu,  ingressus  in 
sanctuarium  Dei,  ablato  velamine  penetravit. 

Mirandum  igitur  est,  quia  pietas  tua  nee  talia  indiscussa 
rcliquit.  Sed  hie  licet  in  terra  ambulat,  tanquam  in  coelis 
conversans  ambit :  ita  ut,  veluti  quidam  (ut  ita  fateamur) 
angelus  vel  ccelestis  homo,  sancta  sanctorum  ingrcdi  con- 
templatione  videaris,  et  ad  abdita  et  adyta  divinae  ineffa- 
bilitatis  (quantum  possibile  est  mortalibus)  acutis  spiritu- 
alium  oculorum  visibus  accepisse(1  credaris.     Mirandum 

;>  C.  A.  860.  h  qualitate  MS.  Oxon. 

c  medioeri  MS.  Oxon.  (1  acccssissc.  MS.  Oxon. 


484  VETERUM    EPISTOLAKUM 

est  quoque,  quomoclo  vir  ille  barbarus  (qui  in  finibus 
mundi  positus,  quanto  ab  hoininibus  conversatione,  tanto 
crecli  potuit  alterius  linguae  dictione,  longinquus)  talia 
intellectu  caperc  in  aliamque  linguam  transferre  valuerit. 
Johannem  innuo  Scotigcnam  viruni,  queme  auditu  eomperi 
per  omnia  sanctum.  Sed  hoc  operatus  est  ille  artifex  spi- 
ritus,  qui  hunc  ardentem  pariter  et  loquentem  fecit.  Nisi 
enim  ex  gratia  ipsius  igne  charitatis  flagrasset;  nequa- 
quam  donum  linguis  loquendi  procul  dubio  suscepisset. 
Nam  hunc  magistra  charitas  docuit,  quod  ad  multorum 
instructionem  et  aedificationem  patravit. 

Verum  etsi  ad  mensuram  datus  est  ei  spiritus  :  ipse 
tamen,  paternis  doctrinis  imbutus,  quantum  potuit  fecit, 
et  prodesse  proximis  ultra  vires  tentavit.  Siquidem  praeter 
ilia  quae  hunc  latuisse  probantur,  ex  his  quae  sparsim  a 
quibusdam  de  praedicti  patris  sermonibus  et  epistolis  ante 
nos  interpretata  inveniuntur,  plurimum  utilitati  subtraxit ; 
quia  tanto  studio  verbum  de  verbo  dicere  procuravit : 
quod  genus  interpretationis  (licet  et  ipse  plurimumfsequar) 
quantum  illustres  interpretes  vitent,  tua  profecto  solers 
experientia  non  ignorat.  Quod  eum  non  egisse  ob  aliam 
causam  existimo,  nisi  quia  cum  esset  humilis  spiritu,  non 
praesumpsit  verbi  proprietatem  deserere  ;  ne  aliquo  modo 
a  sensus  veritate  decideret.  Unde  factum  est,  ut  tantum  vi- 
rum,  qui  per  se  (quoniam  intima  et  ardua  quaeque  utriusque 
philosophise  penetralia  rimari  proposuit)  perplexus  nostris 
intellectibus  videbatur,  intra  eujusdam  labyrinthi  difficilia 
irretiret,  et  in  antris  profundioribus  invisibiliorem  quo- 
dammodo  collocaret ;  et  quern  interpretaturum  susceperat, 
adhuc  redderet  interpretandum. 

Quapropter  ipse  merito  anxius,  ccepi  sedulo  quaerere, 
si  forte  reperiri  potuisset  praeceptor  quisquam  vel  aliquod 
scrip  turn,  quo  enuclcante,  tantus  pater  nobis  liquidius 
illucesceret;  et,  quia  jam  per  interpretis  industriam  lingua? 
nostrae  fuerat  traditus,  nostris  patulis  redderetur  perfec- 
tius  intellectibus :  cum  ecce  repente  paratheses  sive  scholia 
in  eum,  qua?  Constantinopoli  positus  videram,  ad  manus  ve- 

•   quantum  MS.  Oxon.  '  pkrumque  MS.  Oxon. 


HIBERNICARUM    SYLLOGE. 

nere,  quibus  utcunque  interpretatis,  mihi  aliquantulum  ma- 
.  -  emicuit;  quae  videlicet  in  inarginibus  interpretati  codicis 
ejus,  ut  in  Graeco  repperi,  mox  interpretata  utcumque 
(donee  a  docto  melius  interpretarentur;  respondentibu- 
signis  interpres  ego  saris  imperitus  apposui,  vestraeque 
gloriosae  sapientiae  potissimum  fore  mittenda  non  immerito 
judical  :  ut  scilicet,  quae  fuit  alterius  interpretationis  hor- 
tatrix  et  auxiliatrix,  sit  etiam  nostrse  qualiscunque  suscep- 
trix  et  approbatrix.  Ipsorum  autem  scholiorum  sive  para- 
theseoJn  quaecunque  in  calce  sui  signum  vivificae  cruci= 
habent,  a  beato  Maximo  confessore  ac  monacho  inventa 
narrantux :  caetera  vero  sancti  Johannis  Sycopolitani?  epis- 
copi  esse  feruntur.  Sane  ubi  a  verbis  interpretis  scholia 
ipsa  dissentire  vidi :  ut  lector  quid  de  apposita  dictione 
interpres  senserit,  quid  schonon  insinuet  indifficulter  ag- 
noscat,  et  verba  interpretis  scholio  inserui,  et  qualiter  ea 
scholii  compositor  praetulerit",  innui.  Sed  et,  sicubi  opor- 
tunum  fore  conspexi.  ex  me  quoque  quoniam  esse  aliter 
non  potuit!  paucissima  qusedam,  et  quae  facilius  ab  intel- 
ligente  agnosci  poterant,  interposui. 

Praeterea  notandum  est,  quod  licet  tantae  gloria?  tantae- 
que  scientiae  sive  antiquitatis  iste  sanctus  Dionysius  fuerit, 
nunquam  tamen  aliqua  opuscula  eum  edidisse  (nisi  fallor) 
quaecumque  orthodoxorum  scripta  traditio  prodit,  priu- 
quam  Romani  pontifices,  videlicet  Gregorius,  Martinus,  et 
Agatho,  dictorum  ejus  in  conscriptis  suis  mentionem  fece- 
rint,  et  ea  per  haec  probabilia  judicantes  admiserint.  Gre- 
gorius scilicet  in  homelia  capituli  evangelii  de  centum 
ovibus  et  decern  dragmis  :  Martinus  in  synodo  sua  quam 
R.omae  contra  haereticos  celebravit :  et  Agatho  in  epistola 
quam  ad  sextam  synodum  destinavit.  Unde  ego  veram 
esse  Graeeorum  opinionem  conjicio,  perhibentium  lib:  - 
ejus  a  prioribus  heereticis  occultatos :  donee  longo  p  - 
tempore  ex  opusculis  ejus  solus  codex  qui  nunc  habetur,  •. 
Romae  repertu-,  caeterisque  nondum  inventis,  in  Graeciam 
asportatu-.     Edidit  enim  et   alios,    ut    ipse  innuit.  libr. 


dit-Cok:  US   Oion.     Sciiopolitojti  uUu 

MS      xoo. 


186  VETERUM    EPISTOLARUM 

quos  nec  Grascus  quisquam   nee   adhuc   potuit   invenire 
Latinus. 

Et  quidem  Lucas  in  Actibus  apostolorum',  Eusebiusque 
Pampliili  et  Dionysius  Corinthi  antistes,  de  eo  quaedam 
miranda  tradunt :  quae  vero  scripsit,  nisi  me  oblivio  fallat, 
omnino  non  tradunt.  Suadet  autem  ad  hoc  ita  creden- 
dum  etiam  illud,  quod  nemo  probabilium  tractatorum 
(sicut  eis  moris  est  priorum  dicta  exponendik,  et  suis  opus- 
culis  inserendi)  scriptis  ipsius  utitur,  aut  horum  cujuspiam 
reminiscitur.  Denique  vir  magnus  et  apostolicae  sedis 
praeceptor  Constantinus1  philosophus,  qui  Romam  sub  ve- 
nerabilis  memoriae  Adriano  juniori  papa  veniens,  S.  de- 
mentis corpus  sedi  suae  restituit  (quique  totum  codicem 
saepememoratietmemorandi  patris  memoriae  commendabat, 
et  quantum  utilitatis  medullaejus  habebat,  auditoribus  com- 
mendabat) solitus  erat  dicere :  quod  si  sanctos,  videlicet  pri- 
ores  institutores  nostros,  qui  liaereticos  quosque  vix  et 
quodammodo  cum  fuste  decollaverunt,  Dionysium  contigis- 
set  habere ;  cum  acuto  illos  gladio  proculdubio  trucidassent: 
innuens  profecto  hujusmodi  dicto,  quia  quorum  os  labori- 
osius  et  forte  tardius  obstruxerunt,  facilius  et  acutius  sive 
velocius  (6£i>  quippe  et  acutum  significatm  et  velox)  obmu- 
tescere  coegissent.  Ac"  post  praelatorum  sanctorum  sedis 
apostolicae  praesulum  memoriam,  tarn  septima  et  octava 
synodus,  quam  Latini  et  Graeci  doctores,  non  solum  quia 
venerabilis  hie  pater  scripserit  innuunt,  sed  et  testimonia 
ex  scripturis0  ejus  frequenter  assumunt ;  ut  scilicet  sensus 
suos  et  dicta  tanti  viri  reddant  auctoritatis  pondere  gra- 
vida, et  cunctis  mortalibus  approbanda  pariter  et  sec- 
tandap. 

Deus  omnipotens  gloriam  tuam  a  terrenis  ad  cceleste 
regnum  quandoque  transferatq.  Datum  X.  kalendas  Apri- 
lis.  Indictione  octava. 

'  Act.  cap.  17.  ver.  34.  k  excerpendi  MS.  Oxon. 

1  de  quo  vide  Anastasii  hujus  praefat.  in  octavam  synodum.  tomo  3.  Concil. 
general,  edit.  Rom.  part.  2.  pag.  181. 

"•  signat  MS.  Oxon.  "  At  vero  MS.  Oxon. 

°  scriptis  MS.  Oxon.  I1  conscclanda  MS.  Oxon. 

i  Ita  edit.  Colon,  sed  MS.  Oxon.  a  terreno  ad  cceleste  transferat  regnum  quan- 
doque. 


HIBERNICARUM    SYLLOGE.  487 


RECENSIO. 

Idem  hie  de  Johannis  Scoti  translatione  ab  Anastasio  fertur  judicium  quod 
postea  a  Rogero  Hovedeno  latum  est,  in  priore  parte  annalium.  "  Caroli  rogatu 
Hierarchiam  Dionysii  Areopagitae  in  Latinum  de  Graeco  verbum  e  verbo  trans- 
tulit :  quo  fit,  ut  vix  intelligatur  Latina  litera,  quae  volubilitatc  magis  Graeca, 
quam  positione  construitur  nostra."  Ex  hac  autem  epistola  intelligimus, 
Graeca  in  Dionysium  quae  Maximo  tribuuntur  scholia,  non  illius  esse  omnia,  sed 
Johannis  Sycopolitani  episcopi  irapaOeaiig  habere  admixtas.  Unde  et  prologo 
in  Graeca  editione  Moreliana  titulum  hunc  praefixum  videmus  :  TJpoXoyog  tov 
ayiov  Ma^ifiov,  f;  Kara  rivag  tov  SvK07ro\(Vov.  Prologus  sancti  Maximi, 
vel,  secundum  quosdam,  Sycopolitani. 


4<88  VETERUM    EPISTOLARUM 


EPISTOLA  XXV. 


DUBLINIENSIUMa,  AD  LANFRANCUM  CANTUARIENSEM 
ARCHIEPISCOPUM. 

Venerando  sanctae  Cantuariensis   Ecclesiae  metropolitano   Lanfranco,  Clerus  et 
populus  Ecclesiae  Dubliniensis  debitam  subjtctionem. 

Vestr^e  paternitati  est  cognitum,  quod  Ecclesia  Dubli- 
niensis, quae  Hiberniae  insulae  metropolis  est,  suo  sit  vi- 
duata  pastore,  ac  destituta  rectore.  Propterea  elegimus 
presbyterum,  nomine  Patricium,  nobis  sufficientissime  cog- 
nitum, natalibus  et  moribus  nobilem,  apostolica  et  eccle- 
siastica  disciplina  imbutum,  fide  Catholieum,  in  Scrip- 
turarum  sensibus  cautum,  in  dogmatibus  ecclesiasticis 
exercitatum.  Quern  nobis  quantocius  petimus  ordinari 
episcopum :  quatenus,  auctore  Deo,  regulariter  nobis  prae- 
esse  valeat  et  prodesse  ;  et  nos  sub  ejus  regimine  salu- 
briter  militare  possimus ;  quia  integritas  praesidentium 
salus  est  subditorum :  et  ubi  est  incolumitas  obediential, 
ibi  sana  est  forma  doctrina?. 

RECENSIO. 

Historia,  cum  hujus  epistolae  argumento  connexa,  et  in  Dubliniensibus  et  in 
Cantuariensibus  annalibus  habetur  tradita.  In  Dubliniensibus  quidern  ita. 
"  Anno  Domini  1074.  Dunanus,  episcopus  Dubliniensis  civitatis  in  Christo 
quievit,  et  in  Ecclesia  S.  Trinitatis,  juxta  magnum  altare,  ad  dextram  ipsius, 
est  sepultus.  Eodem  anno  ad  regimen  Dubliniensis  Ecclesia;  Lanfrancus  ar- 
chiepiscopus  Cantuariae,  petente  Goderico  rcge,  Dubliniensis  Ecclesiae  populo  et 
clero  consentientibus  et  eligentibus,    in  Ecclesia  S.  Pauli  Londoniae  Patricium 

a  A.  C.  1074. 


HIBERNICARUM    SYLLOGE.  489 

sacravit  antistitem,  accepta  prius  ab  ipso  examinato  professione,  de  sua  obe- 
dientia  (modo  antecessorum  suorum)  sibi  suisque  successoribus  adhibenda  : 
sacratumque  in  patriam,  unde  venerat,  remisit ;  dans  ei  literas  ferendas  Gode- 
rico  regulo,  et  Terdilvaco  maximo  regi  Hiberniae."  In  Cantuariensibus  brevius, 
hoc  modo.  Lanfrancus,  ordinationis  suae  quarto  anno,  "  Patricium  Dublinioe 
civitati  in  Hibernia  sacravit  episcopum  Lundoniae  :  a  quo  et  professionem  accc- 
pit ;  et  literas  ei,  deferendas  regibus  Hiberniae,  dignas  valde  memoriae  contradi- 
dit."  Professionem,  cujus  hie  fit  mentio,  pagina  563.  exhibemus,  ex  eodem 
Cottonianae  bibliothecae  codice  desumptam,  e  quo  praesentem  epistolam  descrip- 
simus.     Literse  vero  ad  reges  missae,  jam  proxime  subsequuntur. 


490 


VETERUM    EPISTOLARUM 


EPISTOLA    XXVI. 


LANFRANCI3  CANTUARIENSIS  ARCHIEPISCOPI,  AD  GOTHRICUM 

REGEM  DUBLINI^E. 

Lanfrancus  non  suis  meritis,  sed  gratia  Dei  archicpiscopus  ;  glorioso  Hiberniee 
regi  Gothrico,  salutem  orationibus. 

Venerabilem  fratrem  ac  coepiscopum  nostrum  Pa- 
tricium,  quern  charissime  fili,  excellentia  vestra  ad  nos 
consecrandum  transmisit,  honeste  suscepimus,  debitis  of- 
fices secundum  canonicam  institutionem,  sancti  Spiritus 
gratia  cooperante,  sacravimus,  sacratum  ad  sedem  pro- 
priam  cum  testimonio  literarum  nostrarum,  more  anteces- 
sorum  nostrorum,  remisimus.  Qui  quamvis  de  gloria 
vestra  multa  nobis  bona,  multisque  laudibus  digna  nobis 
retulerit ;  non  ab  re  tamen  esse  credimus,  si  praedicanda 
vestra  studia  nostra  adhortatione  pulsamus.  Sicut  enim 
ignis  flante  vento  clarius  lucet,  et  major  efficitur  ;  sic  vera 
virtus  veris  praeconiis  pulchrius  enitescit,  et  in  melius 
augmentatur. 

Rogamus  igitur,  sicut  rogari  oportet  pretiosum  sanctse 
Ecclesiae  filium,  quatenus  fidem  rectam,  ab  ipso  Deo  et 
Sanctis  ejus  apostolis  atque  orthodoxis  patribus  traditam, 
cum  omni  mentis  sinceritate  inviolatam  teneatis;  fidei 
congrua  opera,  in  quantum  vires  suppetunt,  exhibeatis : 
superbis  austeram,  humilibus  placabilem  vestram  celsitu- 
dinem  ostendatis.  In  regno  vestro  perhibentur  homines, 
seu  de  propria,  seu  de  mortuarum  uxorum  parentela  con- 
juges  ducere :  alii  legitime  sibi  copulatas  pro  arbitrio  et 

a  A,  C.  1074. 


HIBERNICARUM    SYLLOGE.  491 

voluntate  relinquere;  nonnulli  suas  aliis  dare,  et  aliorum 
infanda  commutatione  recipere.  Haec,  et  si  qua  sunt  alia 
crimina,  propter  Deum  et  anirnam  vestram  in  terra  potes- 
tatis  vestrae  corrigi  jubete :  talesque  vos  cum  divino  adju- 
torio  vestris  subditis  exhibete,  ut  et  amatores  boni  bona 
amplius  diligant,  et  appetitores  mali  pravas  actiones  ne- 
quaquam  exercere  praesumant.  Hoc  enim  facientes,  et 
diutius  cum  rerum  temporalium  felicitate  in  terra  regna- 
bitis,  et  post  terrenum  regnum  sine  fine  regnaturi  ad  cce- 
lestia  regna  migrabitis. 

Plura  et  prolixius  vobis  scripsissem  :  sed  habetis  vobis- 
cum  praedictum  antistitem  vestrum,  monasticis  instituti- 
onibus  a  pueritia  enutritum,  scientia  divinarum  literarum 
strenuissime  eruditum,  bonorum  operum  ornamentis,  in 
quantum  cognosci  a  nobis  potuit,  decentissime  adornatum. 
Quern  de  anima  vestra  vobis  saepius  loquentem  si  intento 
corde  audieritis,  audientes  ut  patri  spiritual]  (in  his  qua? 
ad  Deum  pertinent)  obedieritis,  obedientes  ea,  quae  vobis 
ab  eo  prolata  fuerint,  in  area  pectoris  vestri  reposueri- 
tis ;  speramus  per  misericordiam  Dei,  quia  neque  vos 
perniciose  errabitis,  neque  subditos  vobis  in  pravarum 
actionum  pertinacia  stare  diu  permiseritis.  Omnipotens 
Dominus  contra  inimicos  mentis  et  corporis  brachio  vir- 
tutis  suae  excellentiam  vestram  defendat ;  et  post  longam 
hujus  seculi  vitam,  ad  earn,  quae  finem  non  habet,  feliciter 
vos  perducat. 


RECENSIO. 


Gothricus  hie  non  alius  fuisse  videtur  quam  Godredus,  cognomento  Crouan, 
de  quo  in  chronico  regum  Manniae,  ad  annum  1066.  ita  legimus.  "Godredus 
subjugavit  sibi  Dubliniam,  et  magnam  partem  de  Laynestir.  Scotos  vero  ita  pev- 
domuit  ;  ut  nullus  qui  fabricaret  navem  vel  scapham,  ausus  esset  plus  quam  ties 
clavos  inserere.  Regnavit  autem  sexdecim  annis  ;  et  mortuus  est  in  insula  quae 
vocatur  Yle." 


492  VETERUM    EPISTOLARUM 


EPISTOLA  XXVII. 


EJUSDEM  LANFRANCIa,  AD  TERDELVACUM    IIIBERNLE  REGEM. 


Lanfrancus  peccatov  et  indignus  sanctae  Dorobernensis  Ecclesio?  avcbiepiscopus, 
magnifico  Hiberniae  regi  Terdelvaco  benedictionem,  cum  servitio  et  ora- 
tionibus. 


Nullam  Deus  majorem  terris  misericordiam  impendit, 
quam  cum  pacis  ac  justitiae  amatores  ad  animarum  seu 
corporum  gubernacula  provehit:  et  maxime  cum  bonis  re- 
gibus  regnahujus  mundi  regenda  committit.  Hincnamque 
pax  oritur,  discordia  sopitur,  et,  ut  breviter  cuncta  com- 
plectar,  Christianae  religionis  observantia  stabilitur.  Quod 
populis  Hiberniae  divinitus  tunc  collatum  fuisse  prudens 
inspector  intelligit,  quando  omnipotens  Deus  excellentiae 
vestrae  jus  regiae  potestatis  super  illam  terram  concessit. 
Tot  enim  tantaque  bona  de  magnitudinis  vestrae  erga 
bonos  pia  humilitate,  contra  pravos  districta  severitate, 
circa  omne  hominum  genus  discretissima  aequitate,  frater 
et  coepiscopus  noster  Patricius  narravit ;  ut  quamvis  vos 
nunquam  viderimus,  tanquam  visos  tamen  vos  diligamus, 
et  tanquam  visis  et  bene  cognitis  vobis  salubriter  consu- 
lere,  et  sincerissime  servire  cupiamus. 

Verum  inter  multa  quae  placent,  relata  nobis  sunt  quae- 
dam  quae  displicent :  videlicet  quod  in  regno  vestro  quis- 
que  pro  arbitrio  suo  legitime  sibi  copulatam  uxorem,  nulla 
canonica  causa  interveniente,  relinquit,  et  aliam  quamlibet, 

*  A.  C.  1074. 


IIIBERNICARUM    SVLLOGK.  44)3 

seu  sibi  vel  velictae  uxori  consanguinitate  propinquam,  sive 
quam  alius  simili  improbitate  cleseruit,  maritali  scvi  forni- 
cai'ia  lege,  punienda  sibi  temeritate  conjungit.  Quod 
episcopi  ab  uno  episcopo  consecrantur.  Quod  infantes 
baptismo  sine  chrismate  consecrato  baptizantur.  Quod 
sacri  ordines  per  pecuniam  ab  episcopis  dantur.  Haec 
omnia,  et  si  qua  sunt  similia,  contra  evangelicam  et  apos- 
tolicam  auctoritatem,  contra  sanctorum  canonum  proliibi- 
tionem,  contra  omnium  orthodoxorum  patrum,  qui  nos 
praecesserunt,  fieri  institutionem  ;  nullus  qui  sacras  literas 
vel  mediocriter  legit,  ignorat.  Quae,  quanto  in  conspectu 
Dei  sanctorumque  ejus  amplius  sunt  horrenda,  tanto  stu- 
diosius  vestris  sunt  sine  aliqua  dilatione  jussionibus  pro- 
bibenda ;  et  nisi  probibita  corrigantur,  districtissima  ter- 
roris  vestri  severitate  punienda.  Nullum  enim  Deo  vel 
majus  vel  gratius  munus  ofFerre  potestis,  quam  si  divina  et 
bumana  debitis  legibus  gubernare  studetis. 

Memores  igitur  divini  judicii,  quo  de  commisso  vobis 
regno  rationem  reddituri  estis  Deo,  episcopos  et  religiosos 
quosque  viros  in  ununi  convenire  jubete,  sacro  eorum 
conventui  praesentiam  vestram  cum  vestris  optimatibus 
exbibete,  bas  pravas  consuetudines,  omnesque  alias,  quae 
a  sacri  s  legibus  improbantur,  a  regno  vestro  exterminare 
studete  :  quatenus  Rex  Regum,  et  Dominus  dominantium, 
cum  viderit  regiam  majestatem  vestram  praeceptis  suis  in 
omnibus  esse  subjectam,  servis  quoque  ac  fklelibus  suis 
pro  timore  et  amore  ejus  mansuetam,  inimicis  divinae  reli- 
gionis  divino  zelo  infestam  ;  ipse  quoque  vos  vestrosque 
fideles  clamantes  ad  se  propitiatus  exaudiat,  hostes  conte- 
rat,  pacemque  vobis  in  hoc  saeculo  stabilem,  et  in  futuro 
vitam  a?ternam  concedat. 


RECENSIO. 


Hanc,  et  praecedentem  epistolani,  annalibus  suis,  in  anni  1089.  historia,  inse- 
ruit  Caesar  Baronius  :  quam  utramque,  ex  Cottoniano  optima;  notae  manuscripto, 
emendatiorem  hie  dedimus.  I)e  barbara  autem  ista,  quae  non  solum  in  Hiber- 
nia,  sed  etiam  apud  Anglo-Saxonas  et  Scotos  in  Britannia  invalueiat,  legitimas 

VOL.  IV.  K  K 


494  VETERUM    EPISTOLARUM 

uxores  deserendi  consuetudine,  videndus  Camdenus  in  Hibernia  sua  pag.  765.  et 
Johannes  Picardus,  in  notis  ad  Anselmi  lib.  3.  epistol.  147.  ubi  tamen  Terdelva- 
cum  (ad  quern  et  hsec  a  Lanfranco,  et  vicesima  nona  a  Gregorio  VII.  data  est 
epistola)  Gothrici  successorem  perperam  constituit :  cum  eodem  tempore  Goth- 
ricus  Dubliniae  regulus,  et  Terdelvacus  (quem  nostri  CojjijOecUbdcVi  O  bjijdjo 
nuncupant)  summits  Hibernise  rex  fuerit. 


HIBERNICARUM    SYLLOGE.  495 


EPISTOLA  XXVIIL 


EJUSDEM  LANFRANCIa  AD  DOMNALDUM  HIRERNLE 
EPISCOPUiVf. 

Lanfrancus  indignus  sanctee  Cantuariensis  Ecclesiae  antistes,  venerando  Hiber- 
niae  episcopo  D.  et  iis  qui  sibi  literas  transmiserunt,  salutem  et  benedictio- 
nem. 

In  itinere  positi,  et  a  civitate  in  qua  nobis  sedes  episco- 
palis  est  longe  sepositi  eramus  ;  quando  literas  vestras, 
nuncio  vestro  deferente,  suscepimus.  Quern  cum  rogas- 
semus  ut  saltern  paucis  diebus  nobiscum  maneret ;  quate- 
nus  perquisitis  libris,  congruum  pro  captu  nostro  ad  con- 
sulta  vestra  responsum  vobis  referret  :  petitioni  nostra? 
effectum  negavit,  et  se  diutius  non  posse  morari  multis 
assertionibus  allegavit.  Itaque  dulcissimam  nobis  frater- 
nitatem  vestram  paterna  charitate  monemus,  ne  indignum 
vobis  sit,  quod  de  tanta  re  tarn  breviter  respondemus. 

Revera  et  procul  pulsa  omni  ambiguitate  sciatis,  neque 
transmarinas  Ecclesias,  neque  nos  Anglos,  hanc  de  infan- 
tibus  tenere  sententiam  quam  putatis.  Credimus  enim 
generaliter  omnes,  omnibus  aetatibus  plurimum  expedire, 
tarn  viventes  quam  morientes  Dominici  corporis  et  san- 
guinis perceptione  sese  munire.  Nee  tamen  si,  prius 
quam  corpus  Christi  et  sanguinem  sumant,  contingit  bap- 
tizatos  statim  de  hoc  saeculo  ire ;  ullatenus  credimus  eos, 
quod  Deus  avertat,  propter  hoc  in  aeternum  perire.  Alio- 
quin  Veritas  non  esset  verax,  qua?  dicit :  "  Quib  crediderit 
et  baptizatus  fuerit,  salvus  erit ;"  et  per  prophetam :  "  Ef- 

a  A.  C.  1081.  b  Marc.  cap.  10.  ver.  1C. 

K  k2 


VETERUM    EPISTOLARUM 

f'undam'  super  vos  aquam  mundam,  et  mundabimini  ab 
omnibus  iniquitatibus  vestris  ;"  quod  de  baptismo  esse 
dictum,  omnes  hujus  sententiae  expositores  concorditer 
severant.  Et  Petrus  apostolus :  "  Etd  vos  nunc  similis 
formic  salvos  fecit  baptisma;"  et  Paulus  apostolus:  "  Quot- 
quof  in  Christo  baptizati  estis,  Christum induistis."  Chris- 
turn  est  enim  induere,  habitatorem  Deum  per  remissio- 
nem  peccatorum  in  se  habere. 

Nam  sententia  ilia  quam  Dominus  in  evangelio  dicit ; 
"  N"i;i:  manducaveritis  carnem  Filii  hominis,  et  biberitis 
ejus  sanguinem,  non  habebitis  vitam  invobi-:"  quantum 
ad  comestionem  oris,  non  potest  generaliter  dicta  esse  de 
omnibus.  Plerique  etenim  sanctorum  martyrum  ante  bap- 
tismum  quoque  diversia  excruciati  poenis  de  corpore  mi- 
graverunt.  Eos  tamen  in  numero  martyrum  computat  et 
salvos  credit  Ecclesia  per  illud  testimonium  Domini,  quo 
dicitur  :  "  Qui?  me  confessus  fuerit  coram  hominibus,  con- 
fitebor  et  ego  eum  coram  Patre  meo  qui  est  in  ccelo." 
Infantem  quoque  non  baptizatum,   si  morte  imminente  ur- 

itur,  a  fideli  laico,  si  presbyter  desk,  baptizari  posse 
canones  praecipiunt ;  nee  eum  tamen,  si  statim  moriatur,  a 
consortio  fidelium  sejungunt. 

Necesse  est  er.Ci'o  prsedictam  Domini  sententiam  sic  in- 
telligi,  quatenus  fideli.s  quisque  divini  mysterii  per  intelli- 

ltiam  capax,  carnem  Christi  et  sanguinem  non  solum 
ore  corporis  sed  etiam  amore  et  suavitate  cordis  comedat 
et  bibat :  videlicet  amando  et  in  conscientia  pura  dulce 
habendo,  quod  pro  salute  nostra  Cbristus  carnem  assump- 
sit, pependit.  resurrexit,  ascendit ;  et  imitando  vestigia 
ejus,  et  communicando  passionibus  ipsius,  in  quantum 
humana  infirmitas  patitur  et  divina  ei  gratia  largiri  dig- 
natur.  Hoc  est  enim  vere  et  salubriter  carnem  Christ] 
comedere  et  sanguinem  ejus  bibere. 

Quam  sententiam  in  libro  de  doctrina  Christiana  beatus 
Augustinus   exponens,  sic   ait:    "  Facinush   vel   flagitium 

Ezech.  cap.  3*5.  ver.  25.  d  1  Pet.  cap.  3.  ver.  21. 

-  Galat.  cap.  ■>.  ver.  27.  f  Joh.  cap.  0.  ver.  51. 

?  Matth.  cap.  10.  ver.  32. 
•■  Angiutin.  de  doctr.  Christ,  lib.  3.  cap.  10.  op.  torn.  3.  p.l.  pag    19 


IIIBERNICARUM    SYLLOGE.  197 

jubere  videtur.  Figura  ergo  est,  praecipiens  passioni  Do- 
minica? communicandum  esse,  et  suaviter  atque  utiliter  in 
memoria  recondendum,  quod  pro  nobis  caro  ejus  vulne- 
rata  et  crucifixa  sit."  (Figuram  vocat  figuratam  locuti- 
onem;  neque  enim  negat  veritatem  carnis  et  sanguinis 
Christi:  quod  plerisque  schismaticis  visum  est,  et  adhuc 
non  cessat  videri  ;)  et  Dominus  in  evangelio  :  "  Qui1 
manducat  carnem  meam,  et  bibit  sanguinem  meum,  in  me 
manet  et  ego  in  eo."  Quod  exponens  beatus  Augustinus, 
ait :  "  Hock  est  namque  carnem  Christi  et  sanguinem  salu- 
briter  comedereetbibere,  in  Christo  manere,et  Christum  in 
se  manentem  habere."  Nam  et  Judas  qui  Dominum  tra- 
didit,  cum  caeteris  apostolis  ore  accepit:  sed  quia  corde 
non  comedit,  judicium  sibi  aeternae  damnationis  accepit. 

Quajstiones  saecularium  literarum  nobis  solvendas  misis- 
tis  :  sed  episcopale  propositum  non  decet  operam  dare 
hujusmodi  studiis.  Olim  quidem  juvenilem  aetatem  in  his 
detrivimus  :  sed  acccdentes  ad  pastoralem  curam,  abre- 
nunciandum  eis  decrevimus. 


RECENSIO. 

Hue  spectant  quae  in  Cantuariensibus  annalibus,  ad  annum  undecimum  Lan- 
franci,  memorantur.  "  Eo  quoque  tempore  misit  in  Hibernian)  Domnaldo  epis- 
copo  lileras,  sacrae  doctrinae  pinguedine  refertas."  Has  vero,  in  tomo  epistola- 
rum  Lanfranci  non  inventas,  decretis  synodicis  et  pontificiis  ab  Isidoro  Merca- 
tore  collcetis,  turn  in  publica  academies  Cantahrigiensis  turn  in  privata  D.  Roberti 
Cottoni  bibliotheca,  subjuncta  reperimus.  Domnaldus  auteno  sive  Dofnaldus, 
cuius  etiam  in  33,  et  34.  epistola  fit  mentio,  Armachanus  fuit  archiepiscopus,  et 
totius  Hibernise  primas,  ut  ex  annalibus  liquet. 


'  Job.  cap.  G.  ver.  57. 

k  Augustin.  in  Evangel.  Johan.  tract.  26.  op.  torn.  3.  p.  2.  p.  493. 


498  VETERUM    EPISTOLARtTM 


EPISTOLA  XXIX, 


GREG0RIIa  VII.    R0MANI    PONTIFICIS,  AD  HIBERNOS, 


Gregorius  episcopus,  servus  servorum  Dei ;  Terdelvacho  inclyto  regi  HiberuiEe, 
archiepiscopis,  episcopis,  abbatibus,  proceribus,  omnibusque  Chrrstianis  Hi- 
bemiam  inhabitantibus,  salutem  et  apostolicam  benedictionem. 

Per  orbem  universum  Domini  Jesu  doctrina  refulsit ; 
quoniam  is  qui  "  deb  thalamo  suo  tanquam  sponsus  ex- 
ivit,  tabernaculum  suum  in  sole  constituit ;  et  nemo  est,  qui 
caloris  ejus  fulgorem  effugere  possit."     Hujus  auctoritas 
sanctam    Ecclesiam   in    solida   petra   fundavit ;    et  beato 
Petro,    a    petra    venerabile   nomen   habenti,  ejus  jura 
eommisit,  quam  etiam  super  omnia  mundi  regna  consti- 
tuit :  eui  principatus,  et  potestates,  et  quicquid  in  seculo 
sublime  videtur  esse,  subjecit ;  illo  Isaiae  completo  ora- 
culo.     "  Venient£,"  inquit,  "  ad  te  qui  detrahebant  tibi ;  et 
adorabunt  vestigia  pedum  tuorum."     Beato  igitur  Petro, 
ejusque    vicariis,    inter  quos  dispensatio    divina  nostram 
quoque  sortem  annumerari  disposuit,  orbis  universus  obe- 
dientiam  similiter  et  reverentiam  debet :  quam  mente  de- 
vota   sanctas   Romanae    Ecclesiae   exhibere   reminiscimini. 
Vos  autem,  ut  charissimos  filios,  exhortamur  justitiam  ex- 
ercere,  Catholicam  Ecclesiae  pacem  tueri  et  diligere,  ip- 
samque  diligentes  ulnis  charitatis  vobis  adjvmgere.     Siqua 
vero  negotia  penes  vos  emerserint,  quas  nostro  digna  vi- 
deantur  auxilio,  incunctanter  ad  nos  dirigere  studete :  et 
quod  juste   postulaveritis,    Deo    auxiliante,    impetrabitis. 
Data  Sutrii.  VI.  Kal.  Mart. 

a  C.  A.  1085.  b  Psalm.  19.  ver.  4,  5,  6. 

c  Esai.  cap.  GO  ver.  14 


HIBERNICARUM    SYLLOGE.  499 


RECENSIO, 


Hanc  quoque  epistolam,  in  Gregorii  Regesto  nequaquam  inventam,  eidem 
Isidori  Mercatoris  collection!  annexam  reperimus  :  et  quia  nullius  certi  anni 
quo  scripta  ea  fuerit,  comparebat  indicium  ;  ad  postremum  pontificatus  illius  an- 
num referre  libuit.  Anno  autem  1085.  vita  ilium  excessisse  constat,  15.  vel 
16.  annis  ante  obitum  Guiberti  antipapae,  qui  ab  archiepiscopatu  Ravennate 
ad  Romanum  pontificatum  evectus,  Clemens  III.  est  dictus  ;  in  quern  a  Guilielmo 
Pictaviensi  Leonini  isti  editi  sunt  versiculi,  quos  (ut  ad  quartam  epistolam  sumus 
polliciti)  ex  MS.  quondam  ad  Succentoriam  Thorneya?  apud  Halifaxenses  per- 
tinente  descriptos,  hue  apponere  visum  fuit. 


Willelmus  Canonicorum  beati  Hilarii  minimus,  Wiberto. 

Ne  metra  contemnas  tibi  scripta  videre  Ravennas  : 

Consilium  sanum  ne  crede  tibi  fore  vanum. 

Ad  cor  mane  cito  ratione  fruendo  redito. 

Si  cor  habes  mundum,  monstrabit  te  furibundum : 

Qui  contra  ccelum  jacis  impenetrabile  telum. 

Te  patet  incautum,  qui  comua  ponis  in  altum  ; 

Eventu  tristi  regnum  poscens  tibi  Christi. 

Insanis  penitus  in  ludibrium  stabilitus ; 

Qui  sanctae  sedis  papam  forte  te  male  credis, 

Quam  factus  praedo  violasti  corpore  fcedo. 

Stat  merito  Demens  nomen  tibi,  stat  male  Clemens, 

O  caput  erroris  per  multa  fluenta  cruoris  : 

Nunc  manifestabit  error  tuus  atque  probabit, 

Quos  velut  argentum  fidei  probat  experimentum. 

Ergo  quampropere  tua  ccepta  caveto  tenere  : 

Et  fastu  spretoquid  sis  moriture  videto. 

Papae  prostratus  transactos  ede  reatus  ; 

Et  veniam  quaere,  culpamque  tuam  profltere  : 

Est  pius  indultor,  tamen  seque  criminis  ultor. 


£00  YETERUM    EPISTOLARFM 


EPISTOLA  XXX. 

GILLEBERTI    LUMNICENSIS    EPISC0PI,    ET   ROMANI   PONTIFICIS 
APUD    HIBERNOS    LEGATIa,    AD    EPISCOPOS    HIBERNLE. 

DE  USU  ECCLESIASTICO. 

Episcopis,  [et]  presbyteris  totius  Hibernia?,  infimus  praesulum  Gille   Lumnicensis. 

in  Christo  salutem. 

Rogatu,  necnon  et  prsecepto  multorum  ex  vobis,  cha- 
rissimi,  canonicalem  consuetudinem  in  dicendis  horis  et 
peragendo  totius  ecclesiastici  ordinis  officio  scribere  co- 
natus  sum,  non  prsesumptivo,   sed  vestrae  cnpiens  parere 
piissimae  jussioni;    ut   diversi  et   schismatici  illi  ordines, 
quibus  Hibernia  pene  tota  delusa  est,    uni  Catholico  et 
Romano  cedant  officio.     Quid  enim  magis  indecens  aut 
schismaticum  dici  poterit,  quam  doctissimum  unius  ordinis 
in  alterius  Ecclesia  idiotam  et  laicum  fieri  ?     Quicumque 
ergo  Catholicae  membrum  se  profitetur  Ecclesiae,  sicut  una 
fide,  spe,  cliaritate,  in  corpore  jungitur  ;  ita  Deum  ore  et 
ordine  cum  ceteris  membris  laudare  jubetur.    Unde  apos- 
tolus :  "  Utb  unanimes  uno  ore  honorificetis  Deum."  Sicut 
igitur  linguarum  per  superbiam  facta  dispersio,  ad  unita- 
tem  in  apostolica  bumilitate  ducta  est :  sic  ordinum  per 
ncgligentiam  et  pragsumptionem  exorta  confusio,  ad  con- 
secratam  Romanae  Ecclesiae  regulam  per  vestrum  studium 
et  humilitatem  ducenda  est.    Quantum  ergo  debeat  morum 
unitas  servari  a  fidelibus,  quamvis  ex  multis  locis  sacrae 
Scripturae  manifestum  sit;  praesens  tamen  Ecclesiae  de- 

a  Qua  legatione  obiisse  liquet  ex  Bernardo  in  vita  Malachiae  (vid.  Messingham. 
pag.  359.)  biennio  post  mortem  Celsi,  h.  e.  anno  Dom.  1130.et  nono  anno  ante 
mortem  Malachiae,  h.   e.  anno   Dom.    1140.  vide    Messingham.  pag.   363,  364, 
Referenda  igitur  hacc  epistola  ad  annum  1130. 
b  Roin.  cap.  15.  ver.  6. 


IIIGERNICARUM    SYLLOGE.  501 

picta  imago  oculis  subjecta  patenter  ostendit.  Namque 
omnia  Ecclesiae  membra  uni  episcopo,  videlicet  Christo, 
ej usque  vicario  beato  Petro  apostolo,  atque  in  ejus  sede 
praesidenti  apostolico,  subjici  et  ab  eis  manifestat  guber- 
nari.  Haec  tandem  praemia  pro  tantulo  opere  a  vobis 
omnibus  expostulo ;  ut  sicut  hie  Deum  uno  corde  et  ore 
laudare  debemus,  sic  ei,  vestris  precibus  adjutus,  una  vo- 
biscum  psallere  in  ccelestibus  valere  merear.     Amen, 


Subjiciebatur  in  MSS.  quibus  hie  usi  sumus  exemplaribus,  Ecclesiae  depieta 
imago  (cujus  in  superiori  prologo  facta  est  mentio,  et  in  proximo  libello  sequitur 
explicatio,)  hac  circumdata  irtpiypatyy.  "  Arca  figuram  mundi  habuit :  fuit 
enim  tricamerata.  In  superiori  parte  erant  aves,  tanquam  angeli  in  ccelo.  In 
medio  erant  homines  (scilicet  Noe,  et  familia  ejus)  tanquam  in  hoc  mundo.  In 
imo  animalia  et  reptilia,  tanquam  animas  in  inferno."  Verum,  ob  chalcographico- 
rum  typorum  defectum,  schema  illud  coacti  sumus  hie  omittere. 


GILLEBERTUS  LUMNICENSIS  EPISCOPUS. 
De  statu  Ecclesiae. 

Imago  generalis  Ecclesiae  supra  notata,  prim  as  nomi- 
num  literas  pro  ipsis  nominibus  idcirco  continet ;  quia 
spatium  scribendi  ipsa  nomina  tota  non  habet.  Infima 
tamen  linea  tria  haec  tota  vocabula  describit,  moniales, 
canonicales,  vel  universales.  Et  tota  quidem  imago  py- 
ramidis  formam  praetendit :  quia  inferius  ampla  est,  ubi 
carnales  et  conjugatos  recipit ;  superius  autem  acuta,  ubi 
arctam  viam  religiosis  et  ordinatis  proponit.  Nee  sola 
generalis  forma  superius  arctatur ;  sed  et  singulares  for- 
mulae, quas  ipsa  continet,  in  supremo  acuuntur. 

Prima  ergo  pyramide  (quam  in  sinistra  parte  respicis, 
P.  subscriptum)  parochiam  nominant :  quae  in  summo  sa- 
cerdotcm  habet,  et  sub  ipso  diaconum,  tertium  subdiaco- 
num,  quartum  acolithum,  quintum  exorcistam,  scxtum 
lectorem,  septimum  ostiarium.  Amelarius  tamen  novem 
dicit  gradus  Ecclesiae ;  addens  psalmistam  et  episcopum. 
Sed  tamen  episcopus,  archicpiscopus,  patriarcha,  et  pro- 


.502  VETERUM    EPISTOLARUM 

phetae,  generalis  Ecclesiae  gracilis  sunt:  singularis  vero 
ideo  illis  tantum  superioribus  perfecta  est :  quia  in  bap- 
tismate  et  corpora  Domini  veniam  largiendo,  filios  suos 
fideles  ad  coelestem  patriam  transmittit.  Quia  vero  quili- 
bet  de  choro  sola  jussione  presbyteri  potest  officio  psal- 
mistse  fungi,  psallere  scilicet  sive  cantare ;  in  numero  gra- 
duum  Ecclesiae  psalmistas  non  ponimus.  Septem  ergo 
gradus  a  septiformi  spiritu  singulis  collati  sunt  ecclesiis  ; 
quia  quamvis  singular  in  eis  personae  non  serviant ;  omnes 
tamen  septem  gradus  sustinens  solus  sacerdos,  Omnipotenti 
gratanter  ministrat. 

Qui  autem  sub  his  gradibus,  intra  sinum  parochialis 
ecclesiae  continentur,  trifarie  dividuntur.  Ex  quibus  su- 
periores  in  pyramide  oratores  intellige  :  et  quia  quidam  ex 
eis  conjugati  sunt,  ideo  viros  et  fceminas  nominavimus. 
Sinistrales  vero  in  pyramide  aratores  sunt,  tarn  viri  quam 
foeminse.  Dextrales  quoque  bellatores  sunt,  viri  atque 
fceminas.  Nee  dico  fceminarum  esse  officium  orare,  arare, 
aut  certe  bellare  :  sed  tamen  his  conjugatae  sunt  atque  sub- 
serviunt,  qui  orant,  et  arant,  et  pugnant.  Nee  sejunctas 
ab  Ecclesia  putamus  praesenti,  quas  Christus  cum  matre 
sua  collocat  in  ccelesti.  Et  hos  tres  legitimos  fidelium 
ordines  ab  initio  admittit  Ecclesia :  ut  pars  in  ea  (clerus 
videlicet)  orationi  vacans,  alios  ab  impetu  fallacis  inimici 
defendat;  alia  labore  desudans,  ab  aliis  victus  penuriam 
repellat ;  tertia  militiae  studio  dedita,  caeteros  a  corporis 
hostibus  securos  reddat. 

Secunda  vero  pyramis  subscribitur  monasterium:  et 
habet  in  acumine  abbatem,  et  sub  ipso  sex  gradus;  qui 
ipse  sacerdos  est;  atque  sub  his  oratores  tantum:  quo- 
niam  non  est  monachorum  baptizare,  communicare,  aut 
aliquod  ecclesiasticum  laicis  ministrare ;  nisi  forte,  cogente 
necessitate,  imperanti  episcopo  obediant.  Quorum  propo- 
situm  est  soli  Deo,  relictis  saecularibus,  in  oratione  vacare. 

Has  itaque  duas  pyramides,  parochiam  scilicet  et  cce- 
nobium,  subjectas  possidet  pontificalis  Ecclesia :  quae  et 
ipsa,  in  modum  pyramidis,  ad  basim  duabus  minoribus 
ampla,  in  supremo  acuitur,  et  subscribitur  episcopatus, 
pro  eo  quod  episcopo  in  summa  sedc  dirigitur.     Cui,  pro 


HIBERNICARUM    SYLLOGE.  503 

parvitate  spatii,  parvula  punctis  notata  supponitur  py- 
ramis ;  ut  declare t  episcopum  in  Ecclesia  propriae  sedis 
habere  sacerdotes  et  caeteros  sex  gradus,  et  tres  supra- 
dictos  fidelium  ordines :  quod  ex  numero  punctorum  pa- 
tet.  Nee  idcirco  duae  tantum  ecclesiae  pontifici  subjici- 
untur,  quod  duabus  possit  esse  contentus :  sed  per  unam 
omnes  parochias,  et  per  alteram  omnes  abbatias,  quas 
regit,  obtinere  figuratur.  Obtinet  enim  ut  minimum  de- 
cern ecclesias,  ut  plurimum  vero  mille. 

Hoc  eodem  ordine  duas  sequentes  pyramides,  paro- 
chiam  videlicet  et  monasterium,  secundo  suppositas  epis- 
copo  constat.  Qui  rursum  duo  episcopi,  cum  suis  eccle- 
siis,  uni  archiepiscopo  subjunguntur.  Cujus  ecclesia  sub- 
scribitur  dioecesis :  et  habet  in  propria  sede  septem  gra- 
dus, et  tres  ordines  fidelium.  Habet  ergo  extra  parochias 
et  monasterium  :  et  ut  plurimum  viginti  episcopos  regit, 
ut  minimum  vero  tres.  Ad  eundem  modum  alii  duo  epis- 
copi subnectuntur  alteri  archiepiscopo.  Sed  et  duo  archi- 
episcopi  cum  suis  ecclesiis  et  episcopis  obediunt  uni 
primati.  Cujus  ecclesia  subscribitur  primatus  :  et  habet 
in  propria  sede  septem  gradus  et  tres  ordines  fidelium, 
extra  vero  parochiam  et  monasterium ;  et  ut  plurimum 
obediunt  ei  sex  archiepiscopi,  ut  minimum  unus ;  eodem 
quoque  modo  alteri  primati  in  secunda  pagina,  obediunt 
duo  archiepiscopi  cum  suis  episcopis  quatuor. 

Qui  postremum  duo  primates  serviunt  uni  et  summo 
Romano  pontifici  papae  :  cujus  Ecclesia  subscribitur  gene- 
ralis,  et  habet  parochiam,  monasterium,  episcopos,  et  dioe- 
ceses.  Noe  etiam  secum  in  summum  arcae  residet :  quia 
sicut  Noe  arcae  praeerat  inter  undas  diluvii ;  ita  Romanus 
pontifex  regit  Ecclesiam  in  fluctibus  saeculi.  Quibus  utris- 
que  praeeininet  Christus  :  qui  utriusque  testamenti  legis- 
lator est,  et  "  utraque0  fecit  unum;"  summus  paterfamilias, 
qui  excubantes  fideliter  in  hoc  tabernaculo  honorificc 
coronat  in  regno.  Conjungitur  autem  imperator  papae, 
rex  primati,  dux  archipontifici,  comes  episcopo,  miles 
sacerdoti :  quia  istae  personae  pares  illis  saecularibus  jure 
decernuntur. 

0  Ephes.  cap.  2.  ver.  11. 


504  VETERUM    EPISTOLARUM 

Expeditis  ergo  in  communi  speculatione  figuris,  et  mem- 
bris  et  capite  Ecclesise :  nunc  quid  singulis  ordinibus 
conveniat  explicemus.  Conjugatorum  est,  nullam  usque 
in  sextam  vel  etiam  septimam  progeniem  sanguine  sibi 
conjunctam,  aut  illi  quam  habuerit  aut  qviam  habuit  sibi 
proximus,  vel  commatrem  ducere  uxorem :  cum  quibus 
enim  semel  juncta  est  Ecclesia,  cum  eisdem  iterum  repli- 
care  illicitum  dicitd  Ecclesia.  Conjugatis  etiam  praecep- 
tum  est;  ut  et  ipsi  domum  Domini  frequentent,  ibique 
Deum  suppliciter  adorent  et  precentur :  primitias,  obla- 
tiones,  et  decimas  suas  fideliter  persolvant ;  mala  solerter 
devitent,  bona  desideranter  inquirant,  et  omnino  pastori- 
bus  suis  obediant. 

Ostiariorum  vero  est,  eertas  horas  observando  desig- 
nare :  et  ecclesiam,  cum  his  qua?  in  ea  recluduntur,  ser- 
vare ;  ut  nullus  Judasus,  vel  Gentilis,  sive  catechumenus, 
hora  sacrificii  intersit,  nee  omnino  canis  aut  aliquis  im- 
mundus  sive  sanguinolentus  in  earn  intret,  cavere ;  excom- 
municatos  eliminare.  Lectorum  autem  est,  aperte  et  dis- 
tincte  in  ecclesia  omnia,  praoter  cpistolam  et  evangelium, 
legere :  exorcistarum  est  etiam,  fiducialiter  adjurando  et 
imperando  in  nomine  Domini,  de  obsessis  corporibus 
daemones  effugare ;  sive  catechumeni  sint,  sive  baptizati. 
Acolythorum  est,  luminaria  certis  horis  accendere  et  ex- 
tinguere ;  altaris  et  sacrificii  nesessaria  ad  manum  subdi- 
aconi  praeparata  habere.  Atque  hi  quatuor  ordines  in 
officiis  suis  solent  indui  superhumerali,  alba  et  cingulo  :  et 
tamen  possunt  perfrui  conjugio. 

Subdiaconorum  est,  epistolam  legere,  aquam  et  vinum 
calici  infundere,  oblatam  patenas  imponere,  et  sic  ad  altare 
diacono  deferre  :  et  idcirco  castos  esse ;  cum  supradictis 
autem  vestibus,  in  sinistra  manu  fannonem,  et  quasi  sco- 
pam  tergendi  altare  et  quoddam  onus  Domini  leve  portant ; 
et  tunicam  strictis  manicis  in  sollenniis  induunt.  Diaco- 
norum  est  dicere  ;  Exeant  qui  non  communicant ;  et,  Hu- 
miliate vos  ad  benedictionem ;  et,  Humiliate  capita  vestra 
Deo;    et,    Ite   missa  est;   et,  Benedicamus    Domino;    et 

d  ducit. 


HIBERNICARUM    SYLLOGE.  505 

evangelium  legere  et  pronuntiare ;  sacrificia  super  corpo- 
ralia  statuere,  sacerdoti  ministrare,  pasclialem  cercum  be- 
nedicere;  et  in  absentia  presbyteri  baptizare,  et  horas 
celebrare:  stolam  etiam  super  sinistrum  bumerum  ferre, 
et  indui  dalmatica  in  sollennibus,  id  est,  tunica  amplis 
manicis.  In  festivis  autem  quadragesimae  induuntur0  dia- 
conus  et  subdiaconus  casulis  in  tota  missa,  nisi  cum 
legunt. 

Sacerdotum  autem  sunt  quatuordecim  officia,  praeesse, 
subesse,  orare,  offerre,  praedicare,  docere,  baptizare,  be- 
nedicere,  excommunicare,  reconciliare,  ungere,  communi- 
care,  animas  Deo  commendare,  corpora  sepelire :  de  qui- 
bus  singulis  pertractandum  est.  Praeesse  ergo  sacerdotis 
est;  juste  de  singulis  subjectis  discernere,  poenitentiam 
recte  et  misericorditer  injungere,  et  praecipere  mansuete. 
Subesse  vero  est,  episcopo  ex  animo  bumiliari  et  servire. 
OfFerre  autem  ejus  est;  panem  et  vinum  cum  aqua  sin- 
gulis diebus  immolare,  et  in  sollenniis  Te  Deum,  et  Bene- 
dictus,  et  Magnificat,  et  ante  sacrificium  thus  super  et 
circa  altare  et  sacrificium  incendere.  Diaconus  enim  ante 
evangelium  incensat  altare.  Orare  quoque  ipsius  est ; 
suppliciter  Deum  adorare  (ut  factura  sua)  et  pro  admiran- 
dis  operibus  laudare,  et  benedicere,  pro  perceptis  bene- 
ficiis  gratias  agere,  et  pro  percipiendis  deprecari;  quod 
totum  maxime  in  celebrandis  horis  et  missa  peragitur :  de 
quibus,  quia  breviter  non  potest,  in  sequentibus  tracta- 
bitur.  Praedicare  etiam  ejus  est;  Gentiles,  Judaeos,  in- 
fideles  vel  catechumenos  ad  gratiam  baptismi  vocare,  et 
haereticos  ad  Catholicam  fidem  revocare. 

Baptizare  ejus  est;  exorcizatos  credentes,  et  sanctam 
Trinitatem  confitentes,  sub  trina  mersione  sacro  fonti 
intingere.  Quod  sicut  et  missa,  in  ecclesia  debet  fieri; 
nisi  prohibeat  necessitas.  Et  sacrificium  quidem  corporis 
et  sanguinis  Domini  saepe  fit,  ob  recordationem  passionis 
ejus,  sicut  ipse  praecepit  dicens  :  "  Hocf  est  corpus  meum, 
et  sanguis  meus ;  haec  facite,  quotiescunque  sumitis,  ing 
meam  commemorationem."     Baptisma  vero  non  iteratur, 

e  Deest  verbum  non  ut  vult  doctiss.  episc.  Kilmor. 

'   1  Cor.  cap.  11.  vcr.  24,  25.  e  1  Pet.  cap.  3.  ver.  18. 


oG(>  VETERUM    EPISTOLAHUM 

ne  invocatio  sanctae  Trinitatis  exinanita  putetur :  quia 
"  Christus  pro  peccatis  nostris  semel  mortuus  est."  Do- 
cere  ejus  est;  baptizatos  qualiter  contra  superbiam  humi- 
litate,  contra  inanem  gloriam  dejectione,  contra  invidiam 
benevolentia,  contra  iram  modestia,  contra  tristitiam  hila- 
ritate,  contra  avaritiam  largitate,  contra  gulam  abstinentia, 
contra  luxuriam  castitate  muniantur,  instruere.  Haec  enim 
octo  vitia,  et  omnia  quae  ex  eis  nascuntur,  quamvis  pec- 
cata  non  sint;  tamen  semper  peccare  suggerunt,  ipsis 
videlicet  consentire;  quamdiu  namque  non  consentit  eis 
animus,  nequaquam  transgreditur,  sed  potk:s  coronatur. 
Docere  etiam  ejus;  singulis  Dominicis,  quibus  in  hebdo- 
mada  diebus  abstinere  et  feriare  fideles  dcbeant,  prae- 
dicare. 

Benedicere  potest,  prassente  episcopo,  aquam  et  sal  in 
Dominicis  sacerdos,  et  prandium,  et  sponsum,  et  sponsam, 
et  lecturos  lectiones  praeter  evangelium,  et  aquam'1  judicii 
vel  panem  et  caetera.  In  absentia  vero  episcopi ;  potest 
benedicere  coronam  clerici  et  velum  viduae,  novos  fructus, 
candelas  in  purificatione  sanctae  Mariae,  cineres  in  capite 
jejunii,  ramos  in  Dominica  palmarum,  et  peregrinatu- 
ros,  et  lecturum  evangelium,  et  populum  cum  dimittitur : 
aquam  benedictam  aspergit,  ad  benedicendas  novas  domos 
et  caetera  nova,  Excommunicare  ejus  est,  criminibus 
lapsos,  semel  bis  et  tertio  revocatos ;  et  non  pcenitentes  a 
communione  fidelium  eliminare,  ut  nee  in  victu  nee  in 
loquela  quisquam  eis  communicet.  Reconciliare  ejus  est ; 
pcenitentes  prope  mortem  de  criminalibus,  ex  consensu 
tamen  episcopi,  ad  unitatem  fidelium  recipere.  Ungere 
potest  quemlibet  fidelem  semel  in  quolibet  gravi  dolore  : 
quia  unctio  sancta  non  solum  animae,  sed  et  corporis  saepe 
medelam  tribuit.  Communicare  statim  debet  baptizatos, 
et  fideles  omnes  ter  in  anno,  in  Pascha,  in  Pentecoste,  et 
Natali  Domini,  et  prope  mortem  positos,  si  quaesierint  ver- 
bo  vel  signo,  vel  teste  fideli  quod  prius  quaesissent. 

Commendare  debet  orando  animas  fideles  de  corporibus 
egredientes,  et  earum  memoriam  in  missa  et  orationibus 

s  Vide  Jureti  observat.  ad  epist.  74.  Ivonis. 


HIBERNICARUM    SYLLOGE.  507 

frequentare;  quamvis  enim  promissa  sit  indulgentia  pec- 
catori  quacunque  hora  pceniteret,  tamen  poena  peccantem 
quaelibet1  expectat ;  purgatorius  videlicet  ignis,  qui  cor- 
pore  statim  egressos  et  minus  per  lamenta  pcenitentiae 
purgatos  ad  plenitudinem  recipit  purgandos.  Quod  ergo 
pro  eis  hie  fit  in  orationibus  et  eleemosynis,  proficit  eis 
ad  purgationem  :  quia  sudor  vivorum  requies  est  mortuo- 
rum.  Sepelire  corpora  fidelium,  ultimum  est  sacerdotis 
officium ;  ipse  enim  tertio  terram  super  corpus  cum  fossore 
infundit,  dicendo:  "  De  terra  plasmasti  me."  Adjacent 
etiamcaemiteriis  sanctorum  alialoca,  in  quibus  submersorum 
et  occisorum  fidelium  corpora  conduntur,  quia  ipsorum  ani- 
mae  Deo  commendari  non  prohibentur.  Nam  infidelium 
et  sceleratorum  corpora  longe  sunt  a  fidelium  projici- 
enda:  quibus  enim  vivis  non  communicamus  ;  nee  mor- 
tuis. 

Enumeratis  autem  atque  descriptis  sacerdotis  officiis ; 
quibus  in  his  uti  debeat  vestibus  perspiciamus.  Sicut 
ergo  septem  gradus  sunt,  quibus  sacerdos  elevatur,  ita 
septem  sunt  vestes  quibus  ordinatur  :  indumentum  quo- 
tidianum,  amicta,  alba,  cingulum,  fannon,  stola  et  ca- 
sula.  Et  caetera  quidem  omnia  officia  sine  casula,  et  cum 
stola  sola  aliquando  potest.  Quotidiana  ad  missam,  ut 
paucissima,  sunt  quatuor :  camisia,  tunica,  femoralia,  cal- 
ceamenta,  addunt  tamen  Romani  caligas.  Dicit  quoque 
Amelarius,  sacerdotem  debere  indui  sandaliis  et  dalma- 
tica:  sed  pontifices  apud  nos  his  utuntur. 

Octo  sunt  ergo  quibus  sustentatur  sacerdos ;  parochia, 
mansus,  atrium,  coemiterium,  templum,  altare,  calix  cum 
patena,  corpus  cum  sanguine :  quia  singula?  sibi,  subjectis 
quasi  quibusdam  gradibus,  honore  et  dignitate  praeferun- 
tur.  Parochiam  appello  populum,  primitias,  oblationes  et 
decimas  persolventem.  Mansum  dico  terram  aratri,  quam 
ad  minus  debet  habere  sacerdos,  atrium  cum  domibus 
suis  clausuram.  Haec  autem  sunt  utensilia  sacerdoti  opor- 
tuna,  quae  sine  benedictione  episcopi  sufficiunt :  aqua  be- 
nedicta  aspergitk,  textus  sancti  evangelii,  psalterium,  mis- 

c  Forsan  quemlibet..  k  aspersorium. 


•*)08  VETERUM    EPISTOLARUM 

sale,  horarius,  manuale,  et  synodalis  liber,  vela,  cande- 
labra cum  candelis,  area  vestimentorum,  pixis  cum  obla- 
tis  et  ferrum  eorum,  ampulla  cum  vino  et  altera  cum 
aqua,  pelvis  ad  manus  lavandas  cum  manutergio,  truncus 
aut  lapis  cavus  ubi  aqua  unde  sacra  lavantur  effun- 
ditur,  absconsa  etiam  sub1  candela,  et  lecturiale  sub 
libro. 

Et  superiores  quique  gradus  possunt  inferiorum  officia 
ministrare.  Episcopus  ergo  sacerdotis  singula  ministrat ; 
licet,  etiam  ipso  praesente,  quasi  quoddam  sit  proprium 
sacerdotis  ofFerre,  baptizare,  boras  celebrare,  ungere, 
communicare,  commendai*e,  sepelire.  Sunt  preeterea  sep- 
tem  praesulis  officia :  confirmare,  benedicere,  absolvere, 
synodum  tenere,  dedicare,  consecrare,  ordinare.  Confir- 
mare ejus  est;  frontes  fidelium  baptizatorum  cbrismate 
ungere.  Benedicere  autem  dico  prsesulem  ea  quae  non 
sunt  utensilia  ecclesise ;  consecrare  vero  ipsa  utensilia. 
Benedicit  ergo  pontifex  reginam  et  virginem  cum  velatur, 
et  quemlibet  fidelem  benedici  postulantem,  et  totum  po- 
pulum  ante  pacem :  benedicit  etiam  supramemorata,  quae 
non  licet  sacerdoti  in  ejus  praesentia.  Absolvit  praesul 
populum  de  venialibus  in  capite  jejunii,  de  criminalibus 
in  ccena  Domini.  Tenet  quoque  synodum  bis  in  anno  ;  in 
aestate  et  in  autumno,  boc  modo  congregatis  omnibus 
presbyteris  totius  episcopatus,  perscrutatur  episcopus,  ne 
quid  alicui  eorum  desit  in  omni  ordine,  vel  utensilibus 
ecclesias,  neve  quisquam  eorum  alteri  quicquam  fecerit 
injuriae  :  quod  tribus  diebus  fit.  Pacatis  itaque  omnibus, 
absoluti  permittuntur  abire  in  pace. 

Dedicat  etiam  pontifex  atrium,  templum,  altare,  tabulam 
altaris.  Dedicare  enim  est  locum  Deo  ofFerre,  benedi- 
cere, et  sanctificare.  Consecrat  autem  episcopus  utensilia 
ecclesise,  quae  fere  omnia  sacerdotibus  sunt  communia : 
vestimenta  videlicet  sacerdotalia  et  pontificalia,  altaris  ve- 
lamina,  calicem,  paternam  et  corporalia,  vasculum  eucha- 
ristiae,  chrisma,  oleum  et  vas  cbrismale,  thus  et  (tburibu- 
lum,  baptisterium,  arcam  vel  scrinium  reliquiarum,  cim- 
barium  (id  est,  altaris  umbraculum)  crucem,  tintinnabulum 

1  jproconjicit  doctiss.  episc.  Kilmor, 


-00 


HIBERNICARUM    SYLLOGE.  & 

et  ferrum'  judiciale.  Ea  enim  tantum  consecrat,  quae  a 
communi  usu  in  cultum  divinum  separantur.  Ordinat 
episcopus  abbatem,  abbatistam,  sacerdotem  et  caeteros 
sex  gradus.  Utitur  etiam  episcopus,  pro  dignitatis  ho- 
nore,  baculo  et  annul©,  chirothecis  et  mitra,  baltheo, 
dalmatica,  et  sandaliis.  Oportet  autem  eum  sacram  Scrip- 
turam  et  traditiones  patrum  habere,  ut  possit  de  singulis 
juste  discernere,  et  quaelibet  quaerentibus  rationabiliter 
respondere. 

Archiepiscopo  omnia  supradicta  conveniunt :  insuper 
pallio  honoris  induitur ;  quia  ipse,  adjutus  tamen  ab  om- 
nibus dicecesis  suae  episcopis,  ordinat  episcopum.  Si  quis 
enim  ipsorum  ordinationi  adesse  non  possit ;  Uteris  suis 
se  excusans  atque  legatis,  assensum  suum  in  ordinandi.-? 
facere  confirmat.  Primas  quoque  et  ipse  archiepiscopus 
est :  nee  ipse  archiepiscopum  ordinat ;  utrumque  enim, 
archiepiscopum  et  primatem,  oportet  Romae  ab  apostolico 
ordinari,  aut  a  Roma  eis  a  papa  pallium  afferri,  quak  co- 
episcopis  sublimari :  quae  tunc  tantum  datur  licentia,  si 
forte  infirmitatis  vel  belli  aut  aliqua  alia  causa  necessaria 
intercesserit.  Eo  tantum  ergo  prases t  primas  archiepis- 
copo :  quod  cum  multi  sint  in  eadem  regione  archiepiscopi, 
solus  ex  eis  qui  regem  ordinat  et  in  tribus  sollennitatibus 
coronat,  et  apud  quern  concilia  pro  veritate  peraguntur, 
ipse  eorum  primatum  tenet. 

Locum  itaque  quern  apud  orientales  patriarcliae  possi- 
dent,  hunc  apud  nos  primates  quodammodo  obtinere  vi- 
dentur:  utrique  Romano  pontifici  primo  gradu  suppo- 
nuntur.  Sed  quia  patriarcliae  sedibus  praesident  aposto- 
licis  (ut  Hierosolymitanus,  Antiochenus,  Alexandrinus) 
idcirco  archiepiscopos  ordinant,  et  pares  quodammodo 
Romano  ascribuntur.  Soli  tamen  Petro  dictum  est : 
"  Tu1  es  Petrus,  et  super  hanc  petram  aedificabo  Eccle- 
siam  meam."  Papa  ergo  solus  universal!  praeeminet  Ec- 
clesiae :  et  ipse  omnes  ordinat  et  judicat:  et  ab  omnibus 
ordinatur,  quia  ex  consensu  totius  Ecclesias  Romani  eum 

1  Vide  Glossarium  Guil.  Lambardi  (praefixum  ,Apxaiot'of.tiilt)  in  Ordalio.     D. 
Henr.  Spelmanni,  in  Judicio  Dei.  Fr.  Pichsei,  in  capitular.  &c. 

k  atque  a.  '    Matth.  cap.  1G.  ver.  18. 

VOL.    IV.  L  L 


510  VETERUM    EPISTOLARUM 

sublimant:  qui  quotidie  chlamyde  coccinea  induitur,   at 
semper  martyrio  paratus  probetur. 


RECENSIO. 


Ex  MS.  codice  bibliotheeae  publicae  Cantabrigiensis  academix  descripsi :  col- 
lato  prologo  De  usu  ecclesiastico  cum  alio  Benedictini  collegii  in  eadem  academia, 
et  libello  de  statu  Ecclesiae  cum  altero  monacliorum  Dunelmensium  exemplari,  a 
D.  Augustino  Linsello  Dccano  Lichfeldiensi  accepto.  Est  autem  hie  Gillebertus 
ille,  "  quern  aiunt  prima  functum  legatione  apostolicae  sedis  per  universam  Hi- 
berniam,"  ut  in  vita  Malachiae  retulit  Bernardus  :  et  Gillebertus  Lumnicensis  de 
Hibernia  episcopus,  quern  Bernardi  Menevensis  episcopi  consecration!,  anno 
1115.  Westmonasterii  a  Radulpho  Cantuariensi  archiepiscopo  peractoe,  interfuisse 
/Edamerus*  indicat,  non  autem  Gilla  Lincolniensis  episcopus  (cujusmodi  nun- 
quam  in  rerum  natura  quis  extitit)  quemadmodum  in  appendicis  illustrium  An- 
gliae  scriptorum  centur.  1.  cap.  93.  somniavit  Johannes  Pitseus. 


a  iEdamer.  histor.  lib.  5.  pag.  117. 


JHBERNICARUM    SYLLOGE.  511 


EPISTOLA   XXXI. 


EJUSDEM  GILLEBERTIa,    AD  ANSELMUM  CANTUARIENSEM 
ARCHIEPISCOPUM. 

Anselmo  Dei  gratia  Anglorum  archi-praesuli,  Gillebertus  Dei  quoque  miseri- 
cordia  Lumnicensis  episcopus  fidele  servitiuni  ct\>rationes. 

Audiens,  pater,  certaminis  vestri  laborem  et  laboris 
victoriam ;  subclitas  esse  videlicet  indomitas  Norman- 
norum  mentes  regularibus  sanctorum  patrum  decretis,  ut 
legaliter  fiat  abbatum  et  prsesulum  electio  et  consecratio : 
immensas  divinae  dementias  refero  gratias,  et  quas  possum 
Deo  preces  effundo,  ut  perseverantiam  vobis  et  tanti  la- 
boris praemium  largiatur.  Munusculum  paupertatis  meae 
et  devotionis  transmitto,  XXV.  margaritulas  inter  optimas 
et  viliores ;  et  rogo  ne  sitis  immemor  mei  in  orationibus 
vestris,  in  quibus  post  divinam  largitatem  confido. 


recensio. 


In  MS.  epistolarum  Anselmi  volumine,  quod  mihi  impartivit  D.  Robertus  Cot- 
<onus,  hoc  habetur  epistolium.  Ex  eo  integrum  librum  epistolarum  Gilberti 
Westmonasteriensis  ad  Anselmum  effinxit  Jo.  Baloeus,  in  scriptorum  Britanniae 
eentur.  2.  cap.  64.  addens,  "  esse  qui  istum  episcopum  Lunicensem  in  Hibernia 
olim  fuisse  contendant."  Sed  falluntur  illi,  errore  manifesto.  Gillebertus  enim 
sive  Gislebertus  cognomento  Crispinus,  In  Beccensi  coenobio  una  cum  Anselmo 
monachus  fuerat  (non,  ut  Lumnicensis  noster,  Rothomagi  obiter  illi  cognitus  :) 
et  a  Westmonasteriensi  postmodum  abbatia  ad  episcopatum  nunquam  fuit  pro- 


»  C.  A.  1004. 


LL2 


512  VETERUM   EPISTOLARUM 

vectus  ;  sed  abbas  Westmonasterii  obiit,  ibidemque  sepultus  est,  hoc  laudatus. 
epitaphio. 

Hie  pater  insignis,  genus  altum,  virgo  senexque, 

Gisleberte  jaces  ;  lux,  via,  duxque  tuis. 
Mitis  eras,  Justus,  prudens,  fortis,  moderatus  ; 

Doetus  quadrivio,  nee  minus  in  trivio. 
Sic  tamem  ornatus,  nece  sexta  luce  Decembris 

Spiramen  coelo  reddis  et  ossa  solo. 


HIBERNICARUM    SYLLOGE.  51 


n 


EPISTOLA   XXXII. 


ANSELMI  CANTUARIENSIS  ARCHIEPISCOPI,    AD    EUNDEM 

GILLEBERTUM. 

Anselnnis  servus  ecclesix  Cantuariensis,  Gilleberto  Lumnicensi  cpiscopo 

salutem. 

Gratias  ago  reverentiae  vestrae,  quia  laetari  se  signifieat 
in  Uteris  suis,  quod  Deus  in  Ecclesia  sua  ad  profectum 
religionis  per  me  dignatur  aliquid  operari.  Quoniam 
autem  olim  nos  apud  Rothomagum  invicem  cognovimus,  di- 
lectione  sociati  sumus,  et  nunc  cognosco  vos  ad  episcopatus 
dignitatem  gratia  Dei  profecisse :  confidenter  audeo  vos 
obsecrare,  et  secundum  quod  intelligo  opus  esse,  vobis 
consulere.  Sublimavit  Deus  in  Hibernia  vestram  pru- 
dentiam  ad  tantam  dignitatem ;  et  posuit  vos,  ut  studeretis 
ad  religionis  vigorem  et  animarum  utilitatem.  Satagite 
ergo  sollicite  (sicut  scriptum  est;  "  Quia  praeest,  in  solli- 
citudine,")  in  ilia  gente,  quantum  in  vobis  est,  corrigere 
et  extirpare,  et  bonos  mores  plantare  et  seminare.  Ad 
hoc  etiam  (quantum  in  vobis  est)  regem  vestrum,  et  alios 
episcopos,  et  quoscunque  potestis  suadendo,  et  gaudia 
quae  parata  sunt  bonis,  ac  mala  quae  expectant  malos,  os- 
tendendo  attrahite.  Et  de  vestris,  et  de  aliorum  bonis 
operibus  pra3mium  mereamini  a  Deo  accipere.  Grates 
refero  pro  munere  vestro,  quod  mihi  benigne  misistis. 
Orate  pro  me. 

RECENSIO. 

Habelur  inter  excusas  Anselmi,  lib.  3.  epist.  143.    ubi  editor  Johannes  Picar- 
dus  Lumnicensem  hunc  cpiscopuni  in  suo  apograplio  Lunidcnsem  dictum  innuit  j 

a  Rom.  cap.  12.  ver.  8. 


514  VETERUM    EPISTOLARUM 

eumque  episcopatum  in  Hibernia  authoritatem  Armachani  metropolitse  spectare, 
ex  MSS,  et  impressis  codicibus  annotat.  Lunidensis  enim  vel  Luuidensisa  potius, 
id  est,  Louthianus  episcopatus  is  olim  fuit,  qui  Clochorensis  hodie  appellatur.  Ii> 
exemplaribus  ex  quibus  tricesima  descripta  est  epistola,  Gillebertum  Lunicensem, 
Lunnicensem,  et  Lumnicensem  episcopum  nominatum  deprehendimus;  quae  pos- 
trema  nomenclatio  ad  Limiricensem  episcopatum,  qui  Cassiliensis  archiepiscopi 
ditioni  subest,  nos  ducit.  Urbs  enim  quae  Anglis  Limrick,  Hibernis  Lumneach 
nuncupatur. 

a  Girald.  Cambrens.  Topograph.  Hibernise,  distinct.  2.  cap.  50. 


IIIBERNICARUM     SYLL0GE.  515 


EPISTOLA  XXXIII. 


EJUSDEM    ANSELMl1,    AD    EI'lSCOPOS    HIBERNLE. 

Anselmus  Cantuariensis  ecclesise  melropolitanus  antistes  ;  reverendis  coepiscopis, 
seniori  Doinnaldo,  Donato,  ac  cseteris  in  Hibernise  insula  pontifical!  eminen- 
tibus  dignitate,  a  Deo  patre  et  Jesu  Christo  filio  ejus  unico  salutem  et  perpe- 
tuae  hsereditatis  benedktionem. 

Odorem  religionis  vestra3  plurimis  indiciis  agnoscens, 
calamitates  quas  patior  decrevi  potissimum  vobis  aperire; 
ut  quanto  vicinius  assistitis  Creatori,  tanto  familiarius  an- 
gustias  meas  in  conspectu  ejus  valeatis  indicare,  et  indi- 
cantes  compassionis  gemitibus  ipsius  misericordiam  mibi 
impetrare.  Defuncto  beatae  memoriae  praedecessore  meo 
Lanfranco  archiepiscopo,  cum  in  Normannia  Beccensis 
monasterii  abbas  extitissem  (unde  et  praefatus  antecessor 
meus  ad  regendam  Ecclesiam,  cui  Deo  auctore  praesideo, 
ante  me  processerat)  occulto  Dei  judicio,  pro  utilitatibus 
ecclesiasticis  in  Angliam  veni.  Quo  venientem  tarn  rex 
quam  pontifices  regnique  optimates,  ad  cathedram  ponti- 
ficalem,  non  vocando,  non  rogando  (ut  fieri  assolet)  immo 
violenter  rapiendo  pertrahunt :  clero  et  populo  acclaman- 
tibus  in  id  ipsum  ;  ut  nee  unus,  cui  quod  gerebatur  dis- 
pliceret,  visus  fuerit  intercsse.  Denique  cum  adhuc  id 
nolle,  nee  assenth'e  me  debere  occlamarem,  quod  de  po- 
testate  Normanni  ducis,  quod  de  subjectione  metropoli- 
tani  Rotbomagensis,  ipsis  ignorantibus  ereptus  essem, 
(quorum  jure  effugere  cnitebar)  eorundem  praefati  vide- 
licet ducis  et  archiepiscopi  praecepto,  onus  officii  coactus 
et  obediens  accepi.  Quo  pacto  in  gradum  pontificalem 
sublimatuSj  idcirco  assensi,  quod  contraire  non  potui. 

■'  C.  A.  1095. 


516  VETERUM    EPISTOLARUM 

Proinde  infulatus,  sedule  quid  Christo,  quid  ejus  Eccle- 
si*,  pro  loco,  pro  officio,  deberem,  cogitare  coepi:  et  pas- 
torali  regimine  vitia  resecare,  praesump tores  coercere,  et 
quaeque  inordinata  (ut  mea  intererat)  ad  ordinem  clebitum 
volui  revocare.  Qua  causa,  quos  adjutores  me  oportuerat 
habere  in  causa  Dei,  terribiliter  offensos  patior ;  et  quae 
per  me  crescere  debuerat,  me  praesente  deperit  causa  Dei. 
Unde,  reverendi  patres  gemebunde  vobis  loquens  fateor, 
invenerunt  me  amarissimae  tribulationes  ;  dum  et  requiem 
fructuosam  me  reminiseor  perdidisse,  et  infructuosum  pe- 
riculum  me  considero  incurrisse.  Ita  etenim  peccatis 
meis  facientibus  actum  est,  ut  qui  nostra?  se  sponte  sub- 
diderant  ditioni,  a  nostra  sponte  resiliant  ditione ;  et  qui 
illis  amabilis  extiteram,  omnibus  ferme  odiosus  existam. 
Quapropter,  venerandi  fratres,  filii  charitatis  seternas,  ob- 
secro  vos  in  nomine  ejus  qui  suos  inimicos  redemit  san- 
guine suo,  orate  ut  in  omnibus  Deus  pacem  nobis  tribuat, 
inimicos  nostros  in  gratiam  convertat,  et  secundum  suam 
voluntatem  nos  vivere  faciat. 

Prasterea,  quanquam  recte  viventem  recteque  sapien- 
tem,  pastorali  sollicitudine  fraternitatem  vestram  monere 
compellor,  quatenus  viriliter  ac  vigilantius  agat  in  doc- 
trina  Dei ;  canonica  severitate,  si  quid  contra  ecclesiasti- 
cam  doctrinam  in  provinciis  suis  inventum  fuerit,  compes- 
cens  et  secundum  Dei  voluntatem  cuncta  disponens.  Si 
quando  vero  (seu  in  consecrationibus  episcoporum,  seu  in 
ecclesiasticorum  negotiorum  causis,  seu  quibuslibet  aliis 
rationibus)  aliquid  quod  ad  sacram  religionem  pertineat 
inter  vos  ortum  fuerit,  quod  per  vos  canonice  nequeat 
definiri :  charitatis  officio  id  ad  notitiam  nostram  perferri 
commonemus;  quatenus  a  nobis  potius  consilium  et  sola- 
tium accipiatis,  quam  praevaricatores  mandatorum  Dei  in 
judicium  ejus  incidatis.  Iterum,  charissimi,  rogamus  vos  ; 
orate  pro  nobis,  erigite  nos  de  tribulationibus  nostris 
manu  vestrac  orationis,  piis  fletibus  pulsantes  aures  cle- 
mentiae   Dei :  Dominus,   qui  "  jussitb  de  tenebris  lucem 

b  Corinth,  cap.  4.  ver.  6. 


HIBERNICARUM    SYLLOGE.  517 

splendescere,"  mentibus  vestris  infundat  lucem  sapientiae ; 
ut  quae  jubet  intelligatis,  intelligentes  opere  compleatis. 


RECENSIO. 


Ex  MS.  nunc  primum  edita  est  haec  epistola  :  in  cujus  t7riypa0jj  duo  tantuni 
episcopi  nominatim  compellantur,  Senior  Domnaldus  etDonatus  ;  e  quibus  Doni- 
naldus  (qui  et  Dofnaldus  et  Donaldus)  primas  ille  Hibernioe  fuisse  videtur,  cujus 
ad  28.  epistolam  jam  meminimus.  Senior  enim  apud  Latinos  mediae  aetatis 
scriptores  (ut  etiam  nunc  apud  Gallos  Seigneur)  dignitatis  est  nomen,  non  aetatis. 
Primas  apud  Africanos  Senior  dictus  est  ut  ostenditSirmondus  contra  Salmasium. 
Donatus  vero  Dubliniensis  ille  est,  quern  Patricio,  anno  1084.  VI.  Idus  Octobris 
in  Britannico  oceano  submerso,  in  episcopatu  successisse,  Dublinienses  produnt 
annales  :  in  quibus  etiam  mortis  ejus  tempus  ita  consignation  legimus.  "  Anno 
Dom.  1095.  Dungus,  qui  et  Donatus,  episcopus  Dublinensis  in  Christo  quievit." 
Ut  enim  priorem  Donatum,  qui  primus  Ostomannorum  Dubliniensium  fuit  epis- 
copus, discriminis  gratia  Dunanum,  ita  posteriorem  hunc  Dungum,  et  Dongum  et 
Donugum  (deflexo  a  Donagh  vocabulo,  quod  Hibemica  lingua  Donatum  sonat) 
appellatum  invenimus. 


518  VETERUM    EPISTOLARUM 


EPISTOLA  XXXIV. 


WATERFORDIENSlUMa,  AD  ANSELMUM  CANTUARIENSEM 
ARCIIIEPISCOPUM. 


Anselmo,  Deigvatia  Anglorum  archiepiscopo,  et  omnibus  dicecesis  suae  episcopis  ; 
clerus  et  populus  oppidi  Watafordisa,  cum  rege  Murchertacho  et  episcopo 
Domnaldo,  salutem  in  Domino. 

Pater  sancte,  caecitas  ignorantiae  nos  diu  detrimenta 
salutis  nostra?  sustinere  coegit ;  quia  magis  elegimus  ser- 
viliter  Dominico  jugo  colla  subtrabere,  quam  liberali- 
ter  pastovali  obedientiae  subesse.  Nunc  autem  quantum 
proficiat  pastorum  cura  cognoscimus,  cum  aliarum  rerum 
similitudines  ad  mentem  revocamus:  quod  sine  regimine 
ncc  exercitus  bellum,  nee  navis  marinum  audet  attentare 
periculum.  Navicula  ergo  nostra  mundanis  dedita  fluc- 
tibus,  sine  pastore  contra  callidum  hostem  qua  ratione 
pugnabit  ?  Propterea  nos,  et  rex  noster  Murchertacbus, 
et  episcopus  Domnaldus,  et  Dermeth  dux  noster  frater 
regis,  elegimus  hunc  presbyterum  Malcbum,  Walcbelini 
Wintoniensis  episcopi  monachum,  nobis  sufficientissime 
cognitum,  natalibus  et  moribus  nobilem,  apostolica  et  ec- 
clesiastica  disciplina  imbutum,  fide  Catbolicum,  pruden- 
tem,  docibilem,  patientem,  moribus  temperatum,  vita  cas- 
tum,  sobrium,  bumilem,  afTabilem,  misericordem,  literatum, 
in  lege  Dei  instructum,  in  Scripturarum  sensibus  cau- 
tum,  hospitalem,  modestum,  suae  domui  bene  praepositum, 
non  neophytum,  liabentem  testimonium  bonum  in  gradibus 
singulis.     Hunc   nobis   petimus  a  vestra  paternitate  ordi- 

a  A.  C.  10DC. 


HIBERNICARUM    SYLLOGE.  519 

nari  pontificem :  quatenus  regulariter  nobis  praeesse  valeat 
et  prodesse,  et  nos  sub  ejus  regimine  salubritev  Domino 
militare  possimus.  Ut  autem  omnium  nostrum  vota  in 
banc  electionem  convenire  noscatis ;  huic  decreto  canonico 
promptissima  voluntate  singuli  manibus  propriis  robo- 
rantes  subscripsimus. 


Ego  Murchertachus  rex  Hibernise  subscripsi. 

Ego  Dermeth  dux  frater  regis  subscripsi. 

Ego  Domnaldus  episcopus  subscripsi. 

Ego  Idunan  episcopus  Midise  subscripsi. 

Ego  Samuel  Dublinensis  episcopus  subscripsi. 

Ego  Ferdomnachus  Laginiensium  episcopus  subscripsi,  &c. 


RECENSIO. 

Habetur  tuni  in  MS.  epistolarum  Anselmi  volumine,  turn  in  jEdmeri  historiae 
Novell*  libro  2.  ubi  totius  rei  gestae  series  ita  pertexitur.  "  Rex  Hibeinia- 
Murchertachus  nomine,  et  Dofnaldus  episcopus  cum  caeteris  episcopis,  et  quique 
nobiles  cum  clero  et  populo  ipsius  insula?  miserunt  nuncios  ac  literas  ad  Ansel- 
mum,  innotescentes  ei  civitatem  quandam  Wataferdiam  nomine,  in  una  suarum 
provinciarum  esse  ;  cui  ob  numerosam  civium  multitudinem  expediret  episco- 
pum  institui,  simulque  petentes,  quatenus  ipse  (primatus  quern  super  eos  gere- 
bat  potestate,  et  qua  fungebatur  vicis  apostolicae  authoritate)  sanctae  Christianitati 
ac  necessariae  plebium  utilitati  instituendo  eis  pontificem  subveniret.  Jam  enim 
saecula  multa  transierant,  in  quibus  eadem  civitas  absque  providentia  et  cura 
pontificali  consistens,  per  diversa  tentationum  pericula  jaetabatur.  Elegerant 
autem  idem  ipsi  in  hoc  officium  quendam  suae  gentis  virum  vocabulo  Malchum, 
eumque  sacrandum  cum  communi  decreto  ad  Anselmum  transmiserunt.  Igitur 
Anselmus  considerans  et  intelligens  eos  justa  et  utilia  petere,  petitioni  corum  li- 
bens  annuit.  Elcctum  ergo  pontificem  diligenter  in  his  quae  sacra  jubet  aucto- 
ritas  examinatum,  ac  multorum  cum  vitae  suae  testimonio,  dignuni  episcopatu 
comprobatum,  siunpta  ab  eo  ex  more  de  subjectionis  suae  obedientia  profcssione, 
sacravit  eum  Cantuariae  quinto  Kal.  Januarii ;  assistentibus  et  cooperantibus  sibi 
in  hoc  ministerio  suo  duobus  episcopis  suis,  Radulpho  scilicet  Cicestrcnsi  et  Gun- 
dulpho  Roffensi."  Malchi  vcro  professio,  cujus  hie  fit  inentio,  post  cpistolas  habe- 
tur, pag.  561. 


520  VETERUM    EPISTOLARUM 


EPISTOLA  XXXV. 


ANSELMIa  CANTUARIENSIS  ARCHIEPISCOPI,  AD  MURIARDACHUM 

HIBERNLE  REGEM. 


Muriardacho  glorioso  gratia  Dei  regi  Hiberniae,   Anselmus  servus  ecclesia;  Can- 
tuariensis  salutem  cum  orationibus,  et  Dei  misericordia  regi  et  protegi. 

Gratias  ago  Deo  cle  bonis  multis,  quae  de  vestra  eel- 
situdine  audio.  Inter  quae  est  hoc;  quia  gentem  regni 
vestri  in  tanta  pace  facitis  vivere,  vit  omnes  boni,  qui  hoc 
audiunt,  Deo  agant  gratias,  et  vitae  vestrae  diuturnitatem 
desiderent.  Ubi  enim  pax  est,  licet  omnibus  bonam  vo- 
luntatem  habentibus,  quod  optant  sine  perturbatione  ma- 
lorum  hominum  efficere.  Unde  vestra  celsitudo,  per  quam 
Deus  facit,  ab  eo  certissime  magnain  retributionem  [pote- 
rit]  expectare.  Super  hoc  utique  pacis  fundamentum 
facile  est  alia,  quae  ecclesiastica  religio  exigit,  aedificare. 
Precor  itaque  bonae  voluntatis  vestrae  constantiam,  qua- 
tenus  consideret,  si  qua  sunt  in  regno  vestro  corrigenda, 
propter  vitae  aeternae  praemium  :  et  ut  magis  ac  magis  in 
vobis  gratia  Dei  augeatur,  sollicite  Deo  adjuvante  stu- 
deatis  emendare.  Nihil  enim  est  contemnendum  quod 
corrigi  possit.  Quia  Deus  exigit  ab  omnibus,  non  solum 
quod  male  agunt ;  sed  etiam  quod  non  corrigant  mala, 
quae  corrigere  possunt.  Et  quanto  potentiores  sunt,  ut 
corrigant ;  tanto  districtius  exigit  ab  illis  Deus,  ut  secun- 
dum potestatem  misericorditer  impensam  bene  velint  et 
faciant.     Quod  maxime  videtur  ad  reges  pertinere  :  quo- 

a  C.  A.  1100. 


IIIBERNICARUM    SYLLOGE.  521 

mam  ipsi  cognoscuntur  majorem  potestatem,  et  cui  minus 
contradicitur,  inter  homines  obtinere.    Si  autem  non  omnia 
simul  potestis ;  non  clebetis  propter  hoc,  quin  a  melioribus 
ad  meliora  studeatis   proficere :  quia  bona   proposita  et 
bonos   conatus   Deus   solet   benigne   perficere,    et    beata 
plenitudine  retribuere.     Auditur  apud  nos,  quia  conjugia 
in  regno  vestro  sine  omni  ratione  dissolvuntur,  et  commu- 
tantur :  quia  cognati  sive  sub  nomine  conjugii   sive  alio 
modo,  palam,  sine  reprehensione,  contra  canonicam  prohi- 
bitionem   commisceri  non  vereantur.     Episcopi   quoque, 
qui  debent  esse  forma  et  exemplum  aliis  canonicae  reli- 
gionis,  inordinate,  sicut  audimus,  aut  a  solis  episcopis,  aut 
in  locis  ubi  ordinari  non  debent,  consecrantur.     Haec,  et 
alia  quae  magnitudinis  vestrae  prudentia  in  Hibernia  corri- 
genda cognoverit,    precor,  obsecro,   et  consulo  sicut  illi 
quern  valde  diligo,  et  cujus  profectum  per  omnia  desi- 
dero;  quatenus  consilio  bonorum   virorum  et  sapientium 
regni  vestri  corrigere  studeatis  :  et  Deum  oro,  ut  de  regno 
terreno  ad  regnum  coeleste  transeatis.     Amen. 


RECENSIO. 


Inter  editas  habetur  lib.  3.   epist.    142.     Est  autem  Muriardachus  hie,  idem 
cum  praecedentisepistolae  Murchertacho,  quern  nostri  Muirceartach  sive  Murcher- 
tach  O  Briain  vocant.     Patrem  habuit  is  Terdelvacum  ilium  ad  quem    vicesima 
septima  et  vicesima  nona  scripta  est  epistola  :  cui  etiam  turn  in  regno  Momoniae, 
in  qua  sita  est  Waterfordia  (ad  quam  Malchus   ab  eo  nominatus  est  episcopus), 
turn  in  summo   Hiberniae  principatu  anno   108C  successit :  fratrem  Dermitium, 
ipsius  in  regno  Momoniae  successorem,  qui   in  superiori   epistola  Dermeth*  dux 
frater  regis  appellatur,  ac  nobilissimis  ThomondiEe  comitibus  simul  et  baronibus 
de  Inchequin  dedit  originem  :   filium  Mahunum  a  quo   Mac-  Mahuni  et  Ursulani 
Thomondiae   descenderunt  :   non  illi  Ultoniae,  quorum  genus  a    Reginaldo  filio 
Ursi,  Thoma?  Cantuariensis  percussore  feciales  Angliae  repetunt.     Muriardachi 
hujus   in    regum   Manniae  chronico,  ejusmodi  fit  commemoratio   "  Anno   1089. 
omnes  proceres  insularum,  audientes  mortem  Lagmanni,  miscrunt    legatos   ad 
Murecardum  O  Brien  regem  Hibernia?  postulantes  ut  aliquem  virum  industrium 
de  regali  stirpe  in  regem  eis  mitteret,  donee  Olaus  filius  Godredi  cresceret.     An- 
nuit  eis  rex  libentissime,  et  quendam   Donaldum  filium  Tade  ad  eos  misit :  nio- 


a  Vid.  histor.  Normann.  a  Ducliesnio  edit.  pag.  290'  et  513. 


522  VETERUM    EPISTOLARUM 

nens  et  praecipiens  ei,  ut  cum  omni  benignitate  et  modestia  regnum,  quod  sibi 
non  debebatur,  gubernaret.  Sed  ille  postquam  ad  regnum  pervenit,  parvi  pen- 
dens praecepta  sui  domini,  cum  magna  tyrannide  abusus  est  regno ;  et  multis 
sceleribus  perpetratis,  tribus  annis  enormiter  regnavit.  Tunc  omnes  principes 
insulavum  una  conspirationecommoti,  ad  versus  eum  congregati  sunt  et  expulerunt 
a  finibus  suis,  Ille  autem  fugiens  ad  Hiberniam  non  est  ultra  reversus  ad 
eos." 


HIBERNICARUM    SYLIOGE.  523 


EPISTOLA  XXXVI. 


EJUSDEM,    AD  EUNDEM. 


Muriardacho  glorioso  regi  Hibernise,  Anselmus  archiepiscopus,  servus  ecclesiae 
Cantuariensis,  fidele  cum  orationibus  obsequium,  et  per  regnum  terrenum 
mereri  cceleste. 

Quoniam  multa  de  vestra  excellentia  prasdicantur,  quae 
regiam  decent  dignitatem,  valde  gaudemus  :  et  Deo,  a  quo 
est  omne  bonum,  devotas  exinde  gratias  agimus.  Confi- 
dimus  autem,  quia  qui  vobis  contulit  gratiam  suam  in  fa- 
ciendis  bonis  quae  fecistis,  conferet  quoque  effectum  perfi- 
ciendi  ea,  quae  super  ilia  quae  facitis,  eum  velle  cognos- 
citis.  Quapropter,  gloriose  Fili,  et  in  Deo  charissime, 
precor,  ut  ea  quae  in  regno  vestro  secundum  Christianam 
religionem  emendanda  cognoveritis,  omni  instantia  et  solli- 
citudine  emendetis.  Ad  hoc  enim  Dens  in  regali  subli- 
mitate  vos  constituit ;  ut  virga  aequitatis  subditos  populos 
gubernetis,  et  quidqnid  in  eis  justitiae  adversatnr,  eadem 
virga  percutiatis  et  amoveatis.  Et  quidem  quiddam  dicitur 
fieri  in  ipso  populo,  quern  regendum  suscepistis,  quod 
magnopere  corrigendum  est  ;  quia  Christianae  religioni 
omnimodis  contrarium  est.  Dicitur  enim,  quod  viri  ita 
libere  et  publico  uxores  suas  uxoribus  aliornm  commutant, 
sicut  quilibet  equum  equo,  aut  quamlibet  aliam  rem  re 
alia  ab  illo  commutat ;  aut  pro  libitu,  et  sine  ratione  relin- 
quunt.  Quod  quam  malum  sit,  omnis  qui  Christianam 
legem  novit,  intelligit.  Si  igitur  excellentia  vestra  divi- 
narum  Scripturarum  sententias,  qua1  huic  infami  negotio 
obviant,  per  se  legere  non  valet ;  prsccipite  episcopis  et 
religiosis  clericis,  qui  in  vestro  regno  sunt,  ut  eas  vobis 
edicant :  quatenus  eis  cognitis,  quo  studio  vobis  invigi- 


524  VETERUM    EPISTOLARUM 

lantlum  sit,  ut  hoc  malum  corrigatur,  cognoscatis.      Item 

dicitur,  episcopos  in  terra  vestra  passim  eligi,  et  sine  certo 

episcopatus  loco  constitui :  atque  ab  uno  episcopo  episco- 

pum,  sicut  quemlibet  presbyterum,  ordinari.     Quod  nimi- 

rum  sacris  canonibus  omnino  contrarium  est :  qui  eos,  qui 

taliter  instituti  sunt  aut  ordinati,   cum  suis  ordinatoribus 

ab    episcopatus    officio    deponi   prascipiunt.      Episcopus 

namque  nisi  certam  parochiam  et  populum,  cui  superin- 

tendat,    habeat,   constitui    secundum   Deum  non   potest: 

quia  nee  in  ssecularibus  nomen  vel  officium  pastoris  habere 

valet,  qui  gregem,  quern  pascat,  non  habet.     Honor  quo- 

que  episcopalis  non  parum  vilescit,  dum  is  ad  pontificatum 

assumitur,  qui  ordinatus,   quo  divertat,  vel  cui  per  epis- 

copale  ministerium  certo  praesideat,  nescit.    Minus  quoque 

quam  a  tribus  episcopis  ordinari  non  debet :  cum  propter 

multas  et  alias  rationabiles  causas,  quas  epistolaris  brevi- 

tas  non  admittit,  turn,  ut  fides,  vita,  et  sollicitudo  ejus, 

qui  invigilare  debet,  idoneis  et  legalibus  testibus  compro- 

betur.     Precor  itaque  hortor,  et  moneo ;  quatenus  excel- 

lentia  vestra  operam  det,  ut  ista  in  regno  suo  corrigantur: 

quatenus  merces,  quam  a  Deo  pro  aliis  bonis  expeditisa, 

pro  istis  vobis  augeatur.     Caeterum  si  quid  in  vobis,  aut 

in  his  quos  regere  suscepistis,  quod  ullatenus   voluntati 

Dei  adversari  queat,  perpenderitis,  sollicite  emendare  sa- 

tagite :  ut  cum  de  terreno  l'egno  transibitis,  ad  coeleste 

regnum  veniatis.     Amen.      De    fratre    nostro    Cornelio, 

quern  sibi  celsitudo  vestra  mitti  rogavit,  dico,  quia  ita  oc- 

cupatus  est  circa  servitium  patris  sui,  ut  nee  ab  eo  queat 

sine  periculo  vitae  illius  separari,  nee  eum,  qui  jam  senio 

confectus  est,  secum  ullatenus  ducere. 


RECENSIO. 

Si  cui  minus  videatur  verisimile,  ejusdem  argumenti  ad  eundem  secundas  esse 
missas  literas,  nulla  priorum  mentione  facta;  sciat  eodem  tempore  regnasse  quo- 
que in  Lagenia  Murchardum,  a  quo  Dermitius  ille  qui  Anglos  ad  debellandam 
Hiberniam  primus  solicitavit,  et  reliquorum  Mac-Murrochorum  faniiliadescendit, 

a  expetitis,  vel,  expect  at  is. 


HIBERNICARUM    SYLLOGE.  525 

mortuus  est  anno  salutis  1120.  ad  quem  in  Britannico  chronico  annotat  Cara- 
docus  Lhancarvanensis,  "  decessisse  Murcartum  dignissimum  et  maximum  to- 
rtus Hiberniae  principum."  Et  ex  Leghlinensibus  annalibus  Thadseus  Doulingus, 
"  Murchardus  serenissimus  Lageniae  in  Hibernia  princeps,  fidus  amicis,  terribilis 
inimicis,  alienia  liberalis,  a  subditis  propter  ejus  bene  meritam  pietatem  et  justi- 
tiam  prae  caeteris  amandus,  obiit  et  apud  Femes  sepelitur."  Ad  hunc  quoque 
spectat  ilia  Giraldi,  in  itinerario  Cambria;  libro  secundo,  capite  primo,  narratio. 
"  Gulielmus,  Gulielmi  regis  bastardi  Alius  et  Normannorum  in  Anglia  rex  se- 
cundus,  qui  Rufus  est  agnominatus,  Cambriam  suo  in  tempore  animose  pene- 
trans et  circundans,  cum  a  rupibus  Hiberniam  forte  prospiceret,  dixisse  memora- 
tur  :  Ad  terram  istam  expugnandam  ex  navibus  regni  mei  hue  convocans  pontem 
adlmc  faciam.  Quo  verbo  ad  Murchardum  Lageniae  tunc  principem  in  Hiber- 
niam forte  translato,  cum  aliquandiu  propensius  inde  cogitasset,  fertur  respon- 
disse :  Nunquid  tantce  comminationis  verbo  rex  Me,  si  Deus  placuerit,  adjecit  ? 
Audito  vero  quod  nullam  prorsus  Dei  mentionem  in  hoc  suo  rex  sermone  fecisset, 
tanquam  prognostico  gaudens  certissimo  :  Quoniam,  inquit,  homo  iste  de  hamana 
tantum  covfidit  potcntia,  non  divina  ;  ejus  advent um  non  formido."  Hanc  vero 
epistolam  inter  reliquas  Anselmi  lib.  3.  epist.  147.  Johannes  Picardus  edidit  et 
annotationes  adjecit. 


VOL,    IV.  M,M 


526  VETERUM    EriSTOLARUM 


EPISTOLA  XXXVII. 


MURCHARDACHI  HIBERNI^  REGIS,    AD  ANSELMUM  CANTUA- 
RIENSEM  ARCHIEPISCOPUM. 


Murchardachus  rex  Hiberniae,  Anselmo  Anglorum  archipraesuli  salutem  et  fidele 

servitium. 


Quam  magnas  vobis  grates,  Domine,  referre  debeo ; 
quod,  sicut  mihi  relatum  est,  memoriam  mei  peccatoris  in 
continuis  vestris  peragis  orationibus  :  sed  et  genero  meo 
Ernulfo  auxilio  et  intevventione  (quantum  fuei*at  dignitati 
vestrae  fas)  succurristi.  Scias  tu  quoquc,  me  vobis  in  his 
quas  mandaveris  famulaturum.     Vale. 


RECENSIO. 


Ernulfus,  quem  generum  saum  hie  appellat  Murchardachus,  est  Arnulphus 
de  Monte  Gomerico,  primus  Penbrochiae  expugnator,  et  regionis  illius  (quae  Dy- 
veta  et  occidentalis  Wallia  appellatur)  dominus,  filius  Rogeri  de  Monte  Gome- 
rico primi  Salopiae  et  Arundeliae  comitis.  De  eo  Giraldus  Cambrensis,  in  Itine- 
rarii  Cambriae  lib.  1.  cap.  12.  "  Primus  Penbrochiae  castrum  Arnulphus  de 
Montgomery  sub  Anglorum  rege  Henrico  primo,  ex  virgis  et  cespite  tenui,  satis 
exile  construxit.  Quod  postmodum  in  Angliam  revertens  viro  probo  prudenti- 
que  Giraldo  de  Windesora  constabulario  suo  primipiloque  cum  paucis  custodien- 
dum  exposuit :"  illi  nimirum  Giraldo,  a  quo  Kildariae  et  Desmoniae  comites,  aliae- 
que  in  Hibernia  Giraldinorum  familiae,  genus  repetunt  suum.  Arnulphus  postea 
simul  cum  fratre  Roberto  de  Belesmo  comite  Salopiensi  ab  Henrico  I.  deficiens, 
ut  auxiliaribus  contra  regem  suum  copiis  magis  firmaretur,  in  Hiberniam  trajecit, 
et  Murcharti  sive  Murchardachi  regis  filiam  uxorem  duxit :  quemadmodurn  in 
anni  1 101.  et  1102.  historia  confirmat  Caradocus  Lhancarvanensis.  Conjura- 
tionis  vero  exitiun  Guilielmus  Malmesburiensis   libro  5.  de  regibus  ita  explicat; 


IIIBERNICARUM    SYLLOGE.  527 

"Robertus  cum  fratribus,  Ernulpho  (qui  paternum  cognomen  sortitus  fuerat)  et 
Rogerio  Pictavensi  (quod  ex  ea  regione  uxorem  acceperat  sic  dicto)  Angliam  pev- 
petuo  abjuravit :  sed  vigorem  sacramenti  temperavit  adjectio  ;  nisi  regi  placito 
quandoque  satisfecisset  obsequio."  Quae  historia  ad  hujus  necessaria  est 
intellectum  epistolii,  quod  ex  MS.  epistolarum  Anselmi  volumine  descripsi- 
mus. 


M  m2 


528 


VETERUM    EPISTOLARUM 


EPISTOLA  XXXVIII. 


ANSELMI   CANTUARIENSIS   ARCHIEPISCOPI,    AD  MALCHUM 
WATER  FORDIENSEM  EPISCOPUM. 


Ansclmus  archiepiscopus  Cantuariae,  amico  et  coepiscopo  Malcho  Waterfordensi 

salutem  et  benedictionem. 


Audivi,  quod  dominus  Samuel  episcopus  Dubliniensis 
monachos  Ecclesiae  Dublinae,  aut  nulla  aut  parva  occa- 
sione,  ejicit;  nee  pro  ulla  satisfactione  vult  recipere:  et 
quod,  contra  consuetudinem,  crucem  facit  gestari  ante  se 
in  itinere;  et  quod  res  Ecclesiae  illius  ab  archiepiscopo 
Lanfranco  datas  velut  proprias  distribuit.  De  his  omni- 
bus illi  nostras  mitto  literas :  et  populo  ejusdem  civitatis 
mando,  ut  praedictarum  rerum  distributionem  prohibeat. 
Et  quoniam  non  invenio  per  quern  literas  nostras  illi 
aptius  mittam  :  precor  fraternitatem  vestram,  quatenus  eas 
illi  per  praesentiam  vestram  exhibeatis ;  ut  eum  charitative 
viva  voce,  ut  monitioni  nostrae  quam  illi  scribimus  assen- 
sum  praebeat,  rogando  et  consulendo  moneatis.     Valete. 


RECENSIO. 

Ex  eodem  MS.  in  quo  circiter  nonaginta  AnseLmi  adhuc  ineditse  continebantur 
epistola?.  De  Malchi  ad  Waterfordiensem  episcopatum  electione  XXXIV  (supra 
pag.  518.)  agebat  epistola.  Neque  Waterfordiae  solum  sed  etiam  vicinaeLismoriae 
erat  ille  episcopus.  Unde  senior  Lesmorensis  (ea  senioris  notione,  quam  ad 
XXXIII.  epistolas  liriypa(pi)v  aperuimus)  in  vita  discipuli  ejus  Malachias  a  Ber- 
nardo appellatur  :  ubi  etiam  de  Malacho  hsec,  inter  alia  complura,  memorantur : 

3  A.  C.  1110. 


HIBERNICARUM    SYLLOGE.  529 

"  Hie  erat  senex  plenus  dierum  et  virtutum  :  et  sapientia  Dei  erat  in  illo.  Na- 
tione  quidem  Hibemus,  sed  in  Anglia  conversatus  fuerat  in  habitu  et  proposito 
monachali  in  Vintoniensi  monasterio  :  de  quo  assumptus  est  in  episcopum  in 
Lesmor  civitate  Mumoniffi,  et  ipsa  nobiliore  inter  cseteras  vegni  illius.  Ibi  tanta 
ei  desuper  collata  est  gratia,  ut  non  modo  vita  et  doctrina,  sed  et  signis  cla- 
reret." 


530  VETERUM    EPISTOLARUM 


EPISTOLA  XXXIX. 


EJUSDEM  AD  SAMUELEM  DUBLINIENSEM  EPISCOPUM, 


Anselmus  archiepiscopus  Cantuariae,  venerabili  fratri  Samueli  Dublinae  civitatb 

episeopo  salutem. 

Audivi,  quod   libros  et  vestimenta  et  alia  ornamenta 
Ecclesiae,  quae  dominus  Lanfrancus  archiepiscopus  dedit 
avunculo   tuo  domino  Donato  episeopo  ad  opus  Ecclesiae, 
cui  tua  fraternitas  praesidet,  tupro  voluntate  tuaexponis,et 
ea  extraneis  das.     Quod  si  verum  est,  miror  cur  ita  facias : 
cum    ipsa    ornamenta    non  ei   sed    Ecclesiae   data  sint ; 
sicut    fratres     Cantuariensis    ecclesiae    filii    attestantur  ; 
unde  moneo,  et  monens  rogo  te ;  quatenus  si  aliquid  de 
praedictis  rebus  extra  Ecclesiam  datum  est,  celeriter  illud 
restitui  facias.     Item  audivi,  quod  monachos,  qui  in  ipsa 
ecclesia  ad  serviendum  congregati  erant,  expellas  et  dis- 
pergas ;  nee  redire  volentes  ullatenus  recipere  velis.  Quod 
si  ita  est,  non  te  decet :  officii  siquidem  tui  scitur  esse, 
magis  dispersa  congregare,  quam  congregata  dispergere. 
Quapropter  mando  tibi,  ut  si  aliqui  abjecti  sunt,  et  redire 
volunt,  seseque  in  Dei  servitio  sub  obedientia  custodire  ; 
eos  suscipias,  et  saluti  eorum  per  paternum  affectum  stu- 
diose  intendas :  nisi  (quod  absit)  hujusmodi  causa  in  illis 
obsistat,   quae  hoc  fieri  omnino  prohibeat.     Praeterea  au- 
divi, quia  facis  portari  crucem  ante  te  in  via.     Quod  si 
verum  est ;  mando  tibi  ne   amplius  hoc  facias  :  quia  non 
pertinet  nisi  ad  archiepiscopum  a  Romano  pontifice  pallio 
confirmatum  ;  neque  decet  te,  ut  ulla  praesumptione  inso- 
litae  rei  te  notabilem  etreprehensibilemhominibus  ostendas. 
Yale. 


HIBERNICARUM    SYLLOGE.  53  I 


RECENSIO, 

Cum  aliis  Anselmi,  lib.  3.  epist.  72.  Johannes  Picardus  divulgavit,  ct  notas  ad- 
junxit :  in  quibus  tamen  illud  pronuntiatum  necessario  est  castigandum,  "  Hi- 
bernise  episcopos  ab  archiepiscopo  Eboracensi,  duobusque  episcopis  quos  debet 
Cantuariensis  archiepiscopus  mittere,  esse  inaugurandos."  quae  hallucinatio  non 
aliunde  quam  ex  crasso  illo  ejusdem  in  notis  ad  149.  epistolam  processit  errore  ; 
insularum  Orcadum  nomine  Hiberniam  et  Scotiam  contineri.  De  Donato,  cujus 
hie  mentio,  Samuelis  avunculo  et  in  Dubliniensi  episcopatu  proximo  antecessore, 
ad  epistolam  33.  dictum  est  aliquid.  Consecrationis  ejus  memoria  in  Cantuari- 
ensibus  annalibusita  est  consignata.  Lanfrancus,  ordinationis  suae  "  sextodecimo 
anno,  sacravit  Donatum  monachum  suum  Cantuariae  ad  regimen  Dublinias,  pe- 
tenterege,  clero  et  populo  Hiberniae  ;  quibus  etiam  literas  exhortatorias  misit." 
Et  in  Dubliniensibus :  "Anno  Domini  MLXXXV.  Lanfrancus  archiepiscopus 
Cantuariensis  ad  regimen  Dublinensis  Ecclesiae  sacravit  Donatum  monasterii  sui 
monachum,  in  sede  metropoli  Cantuarioe ;  petentibus  atque  eligentibus  eum  Ter- 
dilvaco  Hiberniae  rege,  et  episcopis  Hiberniae  regionis,  atque  clero  et  populo  prae- 
fatae  civitatis."  Quo  vel  sequente  anno  ipsum  Terdilvacum  regem  moituum 
esse,  in  Buellianis  annalibus  legimus :  in  quibus  Tairdelbach  mac  Taidg  mac 
Briain  nominatur.  Donato  vero  anno  MLXXXXV  vita  functo  successor  datus 
est  Samuel  :  de  quo  iEdmerus,  in  novellae  historiae  secundo  libro.  "  Venit  ad 
Anselmum  quidam  monachus  Ccenobii  sancti  Albani,  natione  Hibernensis,  no- 
mine Samuel.  Hie  defuncto  bonae  memoriae  Donato  Dublinse  civitatis  episcopo, 
a  rege  Hiberniae  Muricrdach  nomine,  necnon  a  clero  et  populo  in  episcopatum 
ipsius  civitatis  electus  est,  atque  ad  Anselmum,  juxta  morem  antiquum,  sacrandus 
cum  communi  decreto  directus.  Quorum  electioni  et  petitioni  Anselmus  an- 
nuens,  hominem  aliquandiu  secum  honorifice  detentum,  necnon  qualiter  in  domo 
Dei  conversari  deberet  diligenter  instructum,  sumpta  ab  eo  de  canonica  subjec- 
tione  sua  ex  antiquo  more  professione,  promovit  in  episcopatus  officium  Winto- 
niae,  octava  die  subsequentis  Paschae,  ministrantibus  sibi  in  hoc  officio  quatuor 
episcopis  suffraganeis  suis.  Qui  novus  pontifex  tanti  Patris  benedictione,  ac 
literarum  praefato  regi,  clero  quoque  ac  plebi  Hiberniae,  pro  testimonio  suae  con- 
secrationis scriptarum  astipulatione  roboratus,  in  patriam  suam  cum  gaudio  rc- 
vertitur,  atque  in  sedem  cum  honore  pro  usu  suscipitur  terras  ."  Habetur  hie, 
pag.  564.  turn  Dmiati  turn  Samuelis  professio :  verum  Lanfranci  et  Anselmi  cum 
eis  missa?  literee  intericrunt. 


532  VETERUM    EPISTOLARUM 


EPISTOLA   XL. 


DUBLINIENSIUM,    AD  RADULPHUM  CANTUARIENSEM 
ARCHIEPISCOPUM. 

Domino  reverentissimo  ac  religiosissimo,  Radulpho  archiepiscopo  Cantuariae, omr- 
nes  Burgenses  Dublinae  civitatis,  cunctusque  clerieorum  conventus,  aeternaro 
optant  salutem. 

Cum  te,  sancte  pater,  pro  merito  summas  pietatis  plu- 
rimi  venerentur ;  et  omnibus  fidelibus,  causa  magnae  fldei 
et  sanae  doctrinas,  honorabilis  atque  amabilis  existas :  con- 
gruum  esse  judicamus,  ut  Gregorium  nostrum  electum, 
Dei  gratia,  ad  vos  mittamus.  Antecessorum  enim  ves- 
trorum  magisterio  semper  nostros  libenter  subdimus,  a  quo 
recordamur  nostros  accepisse  dignitatem  ecclesiasticam, 
Sciatis  vos  revera,  quod  episcopi  Hiberniaa  maximum 
zelum  erga  nos  habent,  et  maxime  ille  episcopus  qui  habi- 
tat Ardimachae ;  quia  nos  nolumus  obedire  eorum  ordi- 
nationi,  sed  semper  sub  vestro  dominio  esse  volumus. 
Idcirco  vestra  suffragia  suppliees  petimus,  quatenus  Gre- 
gorium ad  sacrum  ordinem  episcopatus  promoveatis  ;  si 
amplius  illam  parochiam,  quam  multo  tempore  vobis  ser- 
vavimus,  retinere  volueritis.     Vale, 

RECENSIO. 


De  Gregorii  ordinatione  ita  scripsit,  qui  turn  vixit,  Wigomiensis  monachus, 
Florentii  continuator.  "  Anno  MCXXI.  clericus  quidam  natione  Hibernensis  no- 
mine Gregorius,  a  rege  Hiberniae,  cleroet  populo,  in  episcopatum  Dublinae  civi- 
lalis  electus,   Angliam    venit   antiquo   pro  more  ordinandus   ab    archiepiscopo 

a  A.  C.  1122. 


HIBERNICARUM    SYLLOGE.  533 

Cantuariensi,  Anglorum  primate.  Quern,  ex  praecepto  ejusdein  archipraesulis, 
Rogerus  Saresberiae  episcopus  apud  castellum  suum  quod  vocatur  Divisio  VIII. 
Calend.  Octobris,  Sabbato,  ad  diaconatns  et  ad  presbyteratus  promovit  gradum. 
Ordinatus  est  autem  episcopus  VI.  Nonas  Octobris,  Dominica,  apud  Lambhitham 
a  Radulpho  Cantuariorum  pontifice.  Ej usque  consecrationi  interfuere  episcopi, 
Richardus  Lundoniae,  Rogerus  Saresberiae,  Robertus  Lincolnia?,  Everardus  Nor- 
wicensis,  et  David  Bangornensis."  Dubliniensium  episcoporum  postremus  hie 
fuit,  et  archiepiscoporum  primus:  vitaeque  supremum  egit  diem,  VIII.  Id. 
Octobr.  (ut  habetur  in  Necrologio  Ecclesiae  S.  Trinitatis  Dublin.)  anno  MCLXI. 
Hanc  vero  Dubliniensium  epistolam,  ad  calcem  collectionis  Decretalium  Isidori 
Mercatoris,  in  Cottoniana  bibliotheca  invenimus. 


534  VETERUM    EPISTOLARUM 


EPISTOLA    XL1. 


HENRICIa  I.    ANGLORUM  REGIS,  AD  EUNDEM  RADULPHUM. 

Henricus  rex  Angliee,  Radulpho  Cantuariensi  archiepiscopo,  salutem. 

Mandavit  mihi  rex  Hiberniae  per  breve  suum,  et  bur- 
genses  Dublinae,  quod  elegerunt  bunc  Gregorium  in  epis- 
copum,  et  eum  tibi  mittunt  consecrandum.  Unde  tibi 
mando,  ut  petitioni  eorum  satisfaciens,  ejus  consecrati- 
onem  sine  dilatione  expleas.  Teste  Ilanulpho  cancellario 
apud  Windelsqr. 

RECENSIO. 


Superiori  epistolae  ineadem  collectione  subjunctum  erathoc  breve  regis  Hen- 
rici  I.  Nam  ut  Latini  brevia,  sic  etiam  eorum  exemplo  recentiores  Grseci  Bptfiia, 
brevia  hujusmodi  regum  scripta  appellant :  et  ut  apud  Grseeos  (quemadmodum 
alibi  a  nobis  ad  hoc  ipsum  rescriptum  ex  Eustathio  est  observatum)  kiXivm  non 
est  semper  St<nroriKi)  Xe£i£,  sed  aliquando  respondet  rtfi  a£iovv  tcai  r<£  atfftai- 
vuv,  ita  et  mandandi  vocem  eodem  sensu  usurpant  aliquando  Latini ;  quemad- 
modum turn  paulo  ante  in  38,  et  39.  epistola,  turn  manifestissime  in  hac  prsesente 
licebit  animadvertere.  Nam,  ut  in  libro  quinto  degestis  regum  Anglorum  Guili- 
elmus  Malmesburiensis  retulit,  "  Hiberniensium  regem  Murcardum  et  successo- 
rs ejus,  quorum  nomina  fama  non  extulit,  ita  devotos  habuit  Henricus  I.  ut 
nihil,  nisi  quod  eum  palparet,  scriberent ;  nihil,  nisi  quod  juberet,  agerent ;"  et 
tamen  scribit  hie  ille,  "  sibi  mandavisse  regem  Hiberniae  per  breve  suum  ;"  hoc 
est,  significavisse.  Ita  Bonifacius  II.  sub  finem  epistolae  ad  Caesarium  :  "  Epis- 
tola quam  a  quodam  tibi  mandasti  sacerdote  transmissam."  et  paulo  post .  "  Om- 
nium i|iios  dissentire  mandasti,"  i.  e.  significasti.  Tom.  I.  Concil.  Gallic,  pag, 
224.  Et  Beda  libro  primo  historise.  cap.  25.  dc  Augustino  ;  "  Mittens  ad  jEdil- 
bertum  mandavit  se  venisse  de  Roma. 

3  A.  C.  1122. 


HIBERNICARUM    SYLLOGE.  535 


EPISTOLA  XLII. 


BERNARD13  CLAR^VALLENSIS  ABBATIS,    AD  MALACIIIAM 
HIBERNLE  EPISCOPUM. 


Venerabili  Domino  et  beatissimo  patri  Malachiae,  Dei  gratia  Hiberniensium  ar- 
chiepiscopo,  apostolicae  sedis  legato  ;  frater  Bernardus  Claraevallis  vocatus 
abbas,  invenire  gratiam  apud  Dominion. 

Inter  multiplices  aestus  et  curas  pectoris  mei  (prae 
multitudine  quarum,  anima  mea  turbata  est  valde)  fratres 
de  terra  longinqua  venientes  ut  serviant  Domino,  epistola 
tua,  "  etb  baculus  tuus  ipsa  me  consolata  sunt."  Epistola 
in  ostensione  borne  voluntatis,  baculus  ad  sustentandum 
corpus  infirmitatis,  fratres  qui  Deo  serviunt  in  spiritu 
humilitatis.  Omnia  suscepimus,  omnia  placent,  omnia 
pariter  "  cooperantur0  in  bonum."  Quod  autem  voluistis 
duos  de  fratribus  mitti  vobis  ad  pramdendum locum:  com- 
municato  cum  fratribus  consilio,  dignum  duximus  non  cos 
separandos  ab  invicem,  donee  plenus  "  ind  eis  forme  tur 
Christus,"  donee  ad  integrum  doceantur  "  praeliati*  praelia 
Domini."  Cum  igitur  fuerint  in  schola  sancti  Spiritus 
eruditi,  cum  "  indutif  virtute  ex  alto ;"  tunc  demum  ad 
patrem  filii  revertentur;  ut  "  cantent"  canticum  Domini 
non  jam  in  terra  aliena,"  sed  in  sua.  Vos  autem  interim 
"  juxta''sapientiam  vobis  datam  a  Domino,"  secundum  habi- 
tudinem  locorum  quae  vidistis  apud  nos,  praevidetc  et  prae- 
parate  eis  locum  a  tumultibus  seculi  separatum.     Tempus 

a  A.  C.  1140.  ''  Psalm.  23.  ver.  1. 

c  Rom.  cap.  8.  ver.  28.  (1  Gal.  cap.  4.  ver.  19. 

e  1  Sam.  cap.  25.  ver.  28.  '  Luc.  cap.  24.  ver.  49, 

t  Psalm.  137.  ver.  4.  h  2  Tet.  cap.  3.  ver.  15. 


o'S6  VETERUM    EP1STOLARUM 

enim  prope  est,  in  quo  vobis,  operante  Dei  gratia,  novos 
de  veteribus  homines  producemus.  Sit  nomen  Domini 
benedictum  in  secula,  de  cujus  munere  venit  ut  communes 
habeam  filios  vobiscum ;  quos  vestra  praedicatio  plantavit', 
nostra  exhortatio  rigavit,  Deus  autem  incrementum  dedit. 
Sanctitatem  vestram  rogamus,  ut  verbum  Domini  prae- 
dicetis  "  adk  dandam  scientiam  salutis  plebi  ejus."  Du- 
plex enim  vobis  incumbit  necessitas,  et  ex  officio  legati- 
ons, et  episcopali  negotio.  De  caetero,  quoniam  in1  "  multis 
ofFendimus  omnes,"  et  inter  homines  seculi  frequenter  positi 
multum  de  pulvere  mundi  contrahimus  :  vestris  et  vestro- 
rum  orationibus  me  commendo,  ut  in  fonte  misericordise 
suae  nos  lavare  et  emaculare  dignetur  ipse  fons  pietatis 
Jesus  Christus,  qui  dixit  Petro;  "  Nisim  lavero  te,  non 
habebis  partem  mccum."  Sed  et  hoc  ipsum  non  solum 
precibus,  verum  etiam  quasi  ex  debito  requiro :  cum  ego 
claniem  ad  Dominum  pro  vobis,  si  quid  possit  peccatoris 
oratio.     In  Domino  valete. 


RECENSIO. 


Haec,  et  duae  seqticntes  ad  Malachiam  niissse,  inter  editas  Bernardi  epistolas  ha- 
bentur,  numero  315,  31 C,  et  317.  Frustra  vero  a  Johanne  Picardo  (innotisad  An- 
selmi  lib.  3.  epist.  72.)  injectus  est  scrupulus :  quomodo  Bernardus  Malachiam 
in  ejus  vita  nominet  archiepiscopum  ;  quum  fato  functus  fuerit  anno  1 148.  bien- 
nio  scilicet  ante  pallia  in  Hiberniam  per  Johannem  Paparonem  Romanae  sedis 
legatum  delata.  "  ni  forsan"  inquit  "  dicas,  quod  Balaeum  de  Malachia  loquen- 
tem  scripsisse  recolo,  nempe  quod  obtinendi  pallii  gratia  Romam  accessisset. 
Verum  penes  auctorem  sua  fides  esto."  Atqui  minime  erat  opus  Balaeum  hie 
testem  advocare  :  hujus  rei  fides  penes  ipsum  Bernardum  est,  qui  Romae  pal- 
lium ab  eo  petitum,  nee  tamen  impetratum  fuisse  narrat.  "  MetropoliticaE  enim 
sedi  (ait  ille)  deerat  adhuc  et  defuerat  ab  initio  pallii  usus  ;  quod  est  plenitude 
honoris.''  Sed  ante  accepta  pallia,  Armachanos  antistites  jam  inde  ab  initio  ar- 
chiepiscopos  extitisse  et  metropolitanos  totius  Hiberniae,  atque  adeo  novas  sua 
authoritate  metropoles  instituisse,  ex  eadem  Malachiae  vita  a  Bernardo  descripta 
manifestius  est,  quam  ut  in  quaestionem  vocari  debeat.  Celsus  enim  Armacha- 
nus  non  modo  archiepiscopus  ibi  appellatur  atque  metropolitanus  :  sed  et  insu- 
per  additur :  "  Erat  et  altera  sedes  metropolitica,  quam  de  novo  constituerat 
Celsus ;  primae  tamen  sedi  et   illius  archiepiscopo  subdita,  tanquam  primati." 


1    1  Cor.  cap.  3.  ver.  6.  k  Luc.  cap.  1.  ver.  77. 

1  Jacob,  cap.  3.  ver.  2.  "'  Johan.  cap.  13.  ver. 


S. 


HIBERNICARUM    SYLLOGE.  537 

De  eodem  quoque  Celso  ibidem  legitur.  "  Cognoscitis  quia  moreretur,  fecit  quasi 
testamentum,  quatenus  Malachias  deberet  succedere  sibi  ;  quod  nullus  videretiu 
dignior  qui  episcoparetur  in  sede  prima."  Et  post.  "  Anno  setatis  suse  tricesimo 
octavo  pauper  Malachias,  pulso  incubatore,  intravit  Ardmacham  pontifex  et  me- 
tropolitanus  totius  Hiberniae."  Illud  potius  dubitationem  hie  movere  posset : 
quod  quum  tertio  post  anno  Malachias  relicto  archiepiscopatu,  Dunensis  epis- 
copatus  administrationem  susceperit,  ac  deinde  anno  MCXXXVIIa  Romam  ad 
Innocentium  II.  profectus,  pontificis  in  Hibernia  legatus  primum  constitutus  fu- 
erit ;  in  hujus  tamen  epistolae  inscriptione  simul  Hiberniensium  archiepiscopus 
et  apostolicse  sedis  legatus  salutetur,  nisi  forte  archiepiscopi  nomen,  pro  episcopi, 
in  editos  codices  irrepsisse  putandum  sit:  vel  archiepiscopi  delatum  fuisse  illi 
titulum,  quod  nuper  eo  honore  fuisset  functus,  et  jam  legatus  factus  parem  aut 
etiam  majorem  dignitatem  adhuc  obtinere  existimaretur.  "  Romam,"  inquit 
scriptor  visionis  Tungati  Hiberni,  "  tempore  Innocentii  papoe  veniens,  ab  ipso 
archiepiscopus  et  legatus  constitutus  est  ;  qui  omnia  qusecunque  habere  pote- 
rat  Sanctis  ccenobiis  et  pauperibus  dividebat.  Hie  constructor  extitit  quinqua- 
ginta  quatuor  congregationum  monachorum,  canonicorum,  sanctimonialium : 
quibus  omnia  necessaria  providebat  et  nihil  sibi  omnino  retinebat." 

a  Ita  quidem  Baronius,  sine  auctore.  Sed  1 140.  fuisse  Bernardus  in  vita  illius 
indicat,  quum  nonum  ante  mortem  ipsius  Malachiae  fuisse  significat.  pag.  363. 
Jin.  penul.  edit.  Messinghami. 


538  VETERUM    EPTSTOLARUM 


EPISTOLA   XLIII. 


EJUSDEM,  AD  EUNDEM. 


Malaehiae  Dei  gratia  episcopo,  sedis  apostolicae  legato,  {rater  Bernardus  Clars- 
vallis  vocatiu  abbas,  si  quid  potest  peccatoris  oratio,  et  si  quid  pauperis  de  - 
votio  prodest. 

Fecimus  quod  praecepit  sanctitas  vestra,  etsi  non  ut 
dignum,  profecto  ut  possibile  pro  tempore  fuit.  Tanta 
apud  nos  ubique  malitia  grassatur  ;  ut  vix  id  tantillum 
quod  factum  est,  fieri  licuerit.  Misimus  tarn  exiguum 
seminis  quod  videtis,  ad  seminandum  vel  modicam  partem 
agri  illius,  in  quern  verus  Isaac  quondam  exierat  ad  medi- 
tandum  ;  cuma  primum  adducta  est  ei  Rebecca  per  puerum 
Abraham  perenni  conjugio  feliciter  copulanda.  Nee  con- 
temnendum  semen,  de  quo  illud  in  patribus  vestris  expe- 
rimur  impletum  hoc  tempore :  "  Nisi1'  Dominus  Sabaoth 
reliquisset  nobis  semen,  quasi  Sodoma  fuissemus,  et  sicut 
Gomorrha  similes  essemus."  Itaque  egoc  seminavi,  rigate 
vos,  et  Deus  incrementum  dabit.  Sanctos  omnes  qui 
apud  vos  sunt,  per  vos  salutamus :  humiliter  ipsorum  nos 
et  Sanctis  vestris  orationibus.commendantes.     Valete. 


RECENSIO. 

De  prima  Cisterciensium  monachorum  ex  Claraevallensi  coenobio  in  Hiber- 
niam  missione  agit  haec  epistola  ;  cujus  historiam  ipse  Bernardus  sic  enarrat,  de 
reditu  Malachioe  ab  itinere  Romano  sub  Innocentio  II.  verba  faciens.  "  Re- 
vertens  per  Claramvallem,  suam  secundam   nobis  largitus  est  benedictionem 

a  Genes,  cap.  24.  ver.  G3.  b  Rom.  cap.  9.  ver.  29. 

c  1  Cor.  cap.  3.  ver.  6. 


HIBERNICARUM   SYLLOGE.  539 

Et  alta  suspiria  trahens,  quod  non  liceret  sibi  pro  suo  desiderio  remanere  ;   Hos, 
inquit,  interim  pro  me  oro  ut  retineatis,  qui  a  vobis  discant  quod  nos  postmodum 
doceant.     Et  infert.     Erunt  nobis  in  semen,  et  in  semine  isto  benedicentur  gen- 
tes  :  et  illae  gentes  quae  a  diebus   antiquis  monachi  quidem  nomen  audierunt, 
monachum  non  viderunt.     Et  dimissis  quatuor  a  latere  suo,   abiit.     Qui  probati 
et  digni   inventi,  monachi   facti  sunt.     Post  aliquod  tempus  cum  jam  sanctus 
esset  in  terra  sua,  misit  alios  :    et  factum  est  de   illis  similiter.     Quibus  per  ali- 
quantum  tempus  instructis  et  eruditis  corde  in  sapientia,  dato  eis  in  patrem 
sancto  fratre  Christiano,  qui    erat  unus  ex  ipsis,  emisimus  eos  ;  adjungentes  de 
nostris,  quanti  sufficerent  ad  numerum  abbatiae.     Qua;  concepit  et  peperit  filios 
quinque :  et  sic  multiplicato   semine,   augescit    indies   numerus    monachorum, 
juxta  desiderium  et  vaticinium  Malachise."     Ilia  reliquarum  mater  abbatia  Mel- 
lifontis  fuit  in   Armachana  dicecesi  posita  :  de  cujus   extructione    (biennio  post 
Hibernienses  monachos    in  Clara-valle    relictos  facta)  in   annalibus    a  Thoma 
Casseo  editis  ita  legimus.  "  Anno  MCXLII.  fundatur  abbatia  Mellifontis,  Donato 
rege  Urgalliae3  terras  et  possessiones  donante,  Malachia  episcopo  procurante  ;  ad 
quam  regendam  Bernardus  abbas  Clarsevallensis  misit  conventum  de  illis  quos 
Malachias  in  Clarevalleb  ad  addiscendum  ordinem  reliquerat,  et  postea  miserat : 
dato  eis  in  patrem  fratre  Christiano."   Hinc,  circa  annum  MCXLIV.  propagatum 
est  ccenobium  Nevoracensec,  diplomate  quod  a  Mauricio  Maglachain  rege  totius 
Hiberniae  illi  postea  est  concessum,  Nyvor  et  Ybar  Cyntracta,  ab  aliis  vero    de 
Viridi  ligno  appeliatum,  et  ab  ipso  Malachia  episcopo  fundatum.     Deinde  anno 
MCXLVI.    XIV.  Januar.  apud    Midenses,  Lieltrede,    Latinis    de    beatitudine, 
vulgo  Bective    dictum,    ac  demum   anno  MCXLVIII.  XVI.  Augusti,  Buellium 
in  Tuamensi  dicecesi,  Boyle  hodie   vocitatum.     Atque  has  tres  filias,   vivente 
Malachia,   enixa   est  Mellifontis  abbatia :    quibus,    Bernardo  adhuc  superstite, 
circa  annum   MCLI.    Magio  sive  Nenay  in  agro  Limiricensi  accessit :  indeque 
prognatum  Sunense  mouasterium,  ad  Sunii  fluminis  ripam  positum,  cujus  in  vita 
Malachise  Bernardus  ipse  meminit.  Nam  Rupensem  prope  Cassiliam,  licet  Mel- 
lifontis filia  et   ipsa  fuerit,  posteriorum  tamen  fuisse    temporum,  in  fine  notitiae 
coenobiorum  Cisterr iensium  Hibernioe  et  Cassiliensium  archiepiscoporum  catalogo 
ostendit  D.  Jacobus  Waraeus  eques  auratus  ;  in  hoc  studiorum  genere  versatissi- 
mus. 

»  Uriell.  b   Clair-vaux.  c  Newry. 


540  VETERUM    EPISTOLARUM 


EPISTOLA   XLIV. 


EJUSDEM,  AD  EUNDEM. 


Amantissimo  patri  et  domino  reverentissimo  Malachiae  Dei  gratia  episcopo, 
sanctse  et  apostolicae  sedis  legato,  suus  sanctitatis  frater  Bernardus  Claroevallis 
vocatus  abbas,  salutem,  et  qualescunque  nostras  orationes. 

Quam  dulcia  faucibus  meis  eloquia  tua,  domine  pater, 
quam  jucunda  tuae  memoriae  sanctitatis !  Si  quid  affecti- 
onis,  si  quid  devotionis,  si  quid  animi  in  nobis  est :  totum 
sine  dubio  sibi  vendicat  tuae  dilectionis  charitas.  Nee 
opus  est  verborum  multitudine,  ubi  multum  viget  afFectus. 
ConCdo  enim  quod  testimonium  perhibeat  spivitui  tuo 
spiritus  quern  babes  a  Deo,  tuum  esse  modicum  id  quod 
sumus.  Tu  quoque,  pater  amantissime  et  desiderantis- 
sime,  ne  tradas  oblivioni  animam  pauperis,  chariiatis  nexi- 
bus  adhaerentem  tibi ;  et  animam  pauperis  tui  ne  oblivis- 
caris  in  finem.  Neque  enim  quasi  de  novo  commendamus 
nos  tibi ;  cum  in  multa  jam  tempore  gloriemur  in  Domino, 
quod  invenire  meruit  parvitas  nostra  gratiam  in  oculis 
sanctitatis  tuae :  sed  oramus  ut  dilectio,  jam  non  nova, 
novis  quotidie  proficiat  incrementis. 

Filios  nostros,  imo  et  vestros,  tanto  obnixius  commen- 
damus vobis,  quanto  amplius  remoti  sunt  a  nobis.  Vos 
scitis,  quoniam  tota  post  Deum  fiducia  nostra  fuit,  ut  mit- 
teremus  eos:  quoniam  sanctitatis  vestras  precibus  non 
acquiescere  illicitum  videbatur.  Facite  quod  vos  decet; 
ut  totis  visceribus  cbaritatis  amplectamini  eos  et  foveatis. 
Nequaquam  occasione  aliqua  circa  eos  sollicitudo  et  dili- 
gentia  tepescat ;  et  pereat  quod   plantavit    dextera  tua. 


HlBERNICARUM    SYLLOOE.  541 

Jam  quidem  quia  bene  proficit  domus,  et  ex  vestris  Uteris, 
et  ex  fratrum  nostrorum  relatione  didicimus  ;  multiplicata 
tarn  in  temporalibus,  quam  in  spiritualibus.  Unde  et  con- 
gratulamur  plurimum,  et  toto  animo  gratias  agimus  Deo 
et  patemas  sollicitudini  vestrae.  Et  quoniam  multa  adhuc 
opus  est  vigilantia,  tanquam  in  loco  novo,  et  in  terra  jam 
insueta,  immo  et  inexperta  monastics  religionis  :  obse- 
cramus  in  Domino  ne  retrahatis  manum  vestram,  sed  quod 
bene  incepistis,  optime  perficiatis.  De  fratribus  nostris 
qui  redierunt  a  loco  illo,  nobis  bene  placuisset  si  reman- 
sissent.  Et  fortasse  nonnullam  occasionem  praebuerunt 
eis,  fratrum  qui  de  terra  sunt  minus  disciplinati  mores  ; 
in  eo  maxime,  quod  minus  facile  eorum  consiliis  acqui- 
escere  videntur  in  his  rebus,  quarum  prius  fuerant  inex- 
perti. 

Charissimum  filium  nostrum  Christianum  et  vestrum  re- 
misimus  ad  vos,  quantum  potuimus  instructum  plenius  in 
his  quae  ad  ordinem  pertinent,  et  de  caetero  circa  obser- 
vantias  ejus  sollicitiorem  futurum,  ut  speramus.  Nee  mi- 
remini,  quod  non  plures  cum  eo  niisimus  fratres  :  quoniam 
nee  idoneos  invenimus  fratres  qui  facile  acquiescerent, 
nee  invitos  cogere  consilium  fuit.  Dilectissimus  frater 
noster  Robertus  precibus  nostris  acquievit  etiam  hac  vice, 
tanquam  filius  obediential.  Vestrum  erit  juvare  eum;  ut 
possit  jam  et  in  aedificiis  et  in  caeteris  necessariis  promoveri 
domus  vestra.  Illud  quoque  paternitati  vestrse  suggeri- 
mus  ;  ut  viris  religiosis,  et  quos  speratis  utiles  fore  monas- 
tei'io,  persuadeatis  quatenus  ad  eorum  ordinem  veniant  : 
quoniam  haec  erit  summa  utilitas  domus,  et  vobis  facilius 
acquiescent.  Valeat  sanctitas  vestra,  nostri  semper  me- 
mor  in  Christo. 


RECENSIO. 

De  Claraevallensibus  monadus  in  Hiberniam  missis,  etiam  in  hac  epistola  agit 
Beinardus  :  utetin205.  ad  Roffensem  episcopum.  "  Retribnat  vobis  Dominu-, 
in  vitam  aeternam,  quod  viscera  nostra  refovistis  ;  filios  nostros  loquor,  quos  nii- 
simus in  Hiberniam;"  ad  cujus  loci  illustrationem,  a  Johanne  Picardo  in  notis 
duo   producuntur  testimonia  :  ex    Godefiido   uiumi,  in   vitae    Bernardi    libvo  3. 

VOL.  IV.  N  N 


542  VE3MERUM    EPISTOLARUM 

(al.  1.)  cap.  6.  scribente,  superesse  ejus  monumenta  etiam  "apud  soles  occiduos 
Hibernorum  ;"  ex  quinta  distinct,  cap.  2.  veterum  rituum  a  Cistereiensibus  serva- 
torum,  hoc  alterum.  "  Abbates  de  Hibernia  tribus  annis  remaneant,  et  quarto 
anno  veniant  ad  capitulum  :  et  abbas  Mellit'ontis  ita  ordinet,  ut  aliqui  eorum  sin- 
gulis annis  veniant  ad  capitulum."  Primus  autem  Mellifontis  abbas  fuit  Chris- 
tianus Conarchius,  cujus  in  hac  epistola  44.  fit  mentio  :  frater  Malchi,  non  Water- 
fordiensis  illius  et  Lismorensis  episcopi,  ad  quem  34.  et  35.  spectavit  epistola; 
sed  alterius,  cujus  in  vita  Malachise  ita  meminit  Bernardus  :  "  Frater  est  iste  se- 
cundum carnem  Christiani  nostri  Mellifontis  abbatis  :  ambo  enim  superstites 
adhuc  sunt,  sibi  in  spiritu  modo  germaniores."  Priori  vero  Malcho  in  Lismo- 
rensi  episcopatu,  utet  Malachise  in  pontificia  legationea,  successit  ipse  Christianus  : 
quem  duabus  generalibus  Hiberniae  synodis  praesedisse  legimus ;  Mellensi  anno 
MCLII.  et  Cassiliensi  anno  MCLXXII.  celebratae.  Cui  et  tertius  ille  conventus 
addi  poterit,  de  quo  in  annalibus  Casaeus.  "  Anno  MCLVII.  ecclesia  Mell  de- 
dicatur  :  in  cujus  dedicatione  fuerunt  isti  venerabiles  patres,  Christianus  episco- 
pus  Lismorensis,  totius  Hiberniae  legatus,  qui  fuit  primus  abbas  ejusdem  ecclesise ; 
Gelasius  Armachanus,  Gregorius  Dublinensis,  Edanus  Tuamensis,  archiepiscopi, 
cum  suis  suffraganeis,  XVIII.  abbatibus,  et  prselatis  fere  totius  Hiberniae  ;  nee  non 
et  Mauricius  rex  Hiberniae,  cum  populi  sui  nobilioribus."  Unde  etiam  liquet,  Mel- 
lis  et  Mellifontis  eandem  fuisse  ecclesiam  :  licet  is  locus  qui  Mellis  nomen  hodie 
retinet,  tubus  passuum  millibus  a  Mellifonte  sit  remotus  :  nomine,  ut  videtur,  uti- 
que  dato  a  sancto  Mel  primo  episcopo  Ardachadensium,  B.  Patricii  discipulo, 
et  sororis  ipsius  Darerchae  filio,  quem  anno  483.  quievisse  Ultonienses  annales 
indicant.     De  quo  videndus  in  Patricii  vita  Jocelinus,  cap.  50.  102,  et  186. 

a  Neutiquam  vero  in  archiepiscopatu,  ut  a  Baronio  est  traditum  ad  annum 
1148.  sect.  37.  ex  chronico  Roberti  nescio  cujus.  vid.  Robert.  Altissiodorens.  et 
Rob.  de  Monte  et  Sigebeit.  Mirsei. 


HIBERNICARUM    SYLLOGE.  543 


EPISTOLA  XLV. 


EJUSDEMa,    AD    IIIBERNIENSES    FRATRES. 


Religiosis  fratribus  qui  in  Hibernia  sunt,  et  his  maxime  congregationibus,  quas 
beatse  memoriae  Malachias  episcopus  fundavit,  frater  Bernardus  Claraevallis 
vocatus  abbas,  paracleti  consolationem. 

Si  haberemus  hie  "  civitatemb  manentem ;"  copiosissimis 
jure  lachrymis  plangeremus  talem  nos  amisisse  concivem. 
Caeterum  si  futuram  magis  inquirimus,  ut  oportet:  est 
quid  em  non  modica  doloris  occasio,  tarn  necessario  duce 
destitui ;  debet  tamen  zelum  temperare  scientia,  et  dolo- 
rem  spei  fiducia  delinire.  Nee  mirari  quempiam  decet,  si 
gemitum  extorquet  affectus,  si  desolatio  lachrymas  ex- 
primit :  modum  tamen  adhibere  necesse  est,  imo  non  mo- 
dice  etiam  consolari  intuentes  "  nonc  quae  videntur,  sed 
quae  non  videntur.  Quae  enim  videntur,  temporalia  sunt ; 
quae  autem  non  videntur,  aeterna."  Primum  quidem  con- 
gratulandum  est  animae  sanctae ;  ne  nos  arguat  de  inopia 
charitatis,  dicens  et  ipse  quod  Dominus  ad  apostolos  ait  : 
"  Sid  diligeritis  me,  gauderetis  utique;  quia  vado  ad  Pa- 
trem."  Praevenit  nos  ad  Patreme  spirituum  spiritus  patris 
nostri.  Nee  modo  charitatis  inopes,  sed  ingratitudinis 
etiam  rei  esse  convincimur,  super  omnibus  quae  per  eum 
nobis  beneficia  provenere ;  si  non  congratulamur  ei,  qui 
de  labore   ad  requiem,  de  periculo  ad  securitatem,   de 

a  A.  C.  1148.  i>  lleb.  cap.  13.  ver.  14. 

c  2  Cor.  cap.  4.  ver.  13.  d  Johan.  cap.  14.  ver.  28. 

c  Heb.  cap.  12.  ver.  9. 

N  N  2 


544  VETERUM    EPISTOLARUM 

mundo  transiit  ad  patrem.  Itaque  et  pium  est  Malachiam 
flere  defunctum,  et  pium  raagis  Malachiae  congaudere 
viventi.  Nunquid  non  vivit  ?  Utique  et  beate.  "  Visusf 
est  oculis  insipientium  mori:  ille  autem  est  in  pace." 

Dehinc  etiam  utilitatis  propria?  consideratio  exultandum 
nobis  suggerit  et  laetandum,  quod  tarn  potens  suos  patro- 
nus  ad  coelestem  curiam,  tarn  fidelis  praecesserit  advo- 
catus  :  cujus  et  ferventissima  charitas  oblivisci  nequeat 
filiorum,  et  probata  sanctitas  obtineat  gratiam  apud  Deum. 
Quis  enim  nunc  Malachiam  sanctum  aut  minus  posse  pro- 
desse,  aut  minus  suos  diligere  audeat  suspicari?  Profecto 
cum  diligeretur  prius,  certiora  nunc  suae  dilectionis  a  Deo 
capit  experimenta:  "  etg  cum  dilexisset  suos,  in  finem 
dilexit  eos."  Absit  autem  ut  tua  nunc,  o  anima  sancta, 
minus  efficax  sestimetur  oratio ;  quando  praesenti  vividius 
supplicare  est  majestati,  nee  jam  in  fide  ambulas,  sedh  in 
specie  regnas.  Absit  ut  imminuta  nedum  exinanita  tua 
ilia  tarn  operosa  charitas  reputetur  ;  cum  ad  fontem 
ipsum  charitatis  aeternse  procumbis  pleno  hauriens  ore, 
cujus  et  ipsa  prius  stillicidia  sitiebas.  Non  potuit  morti 
cedere  charitas  fortis1  ut  mors,  imo  et  morte  fortior  ipsa. 
Nam  et  decedens  non  erat  immemor  vestri,  aftectuosius 
vos  commendans  Deo;  et  nostram  quoque  exiguitatem 
solita  ilia  sua  mansnetudine  et  humilitate  exorans,  ut  vestri 
non  oblivisceremur  in  finem. 

Uncle  et  dignum  duximus  scribere  vobis ;  ut  sciatis  nos, 
et  in  spiritualibus,  si  quid  nostra  in  his  exiguitas  per  beati 
hujus  patris  nostri  merita  unquam  potuerit,  et  in  corpo- 
ralibus  (si  quando  forte  opportunitas  praeberetur)  omnem 
vobis  consolationem  impendere  tota  devotione  paratos. 
Et  nunc  quoque,  dilectissimi,  Hiberniensis  Ecclesiae  gra- 
vem  banc  destitutionem  toto  miseramur  affectu ;  et  eo 
amplius  vobis  compatimur,  quo  nos  amplius  ex  hoc  novi- 
mus  debitores.  Magnificavit  enim  Dominus  facere  nobis- 
cum ;  cum  locum  nostrum  dignatus  est  beatae  mortis  ejus 

1  Sapient,  cap.  3.  ver.  2,  3.  5  Johan.  cap.  13.  ver.  1. 

''  2  Cor.  cap.  5.  ver.  7.  '  Cantic.  cap.  8.  ver.  6. 


IIIBERMCARUM    SYLLOGE.  545 

honorare  praesentia,  et  pretiosissimo  corporis  ejus  locu- 
pletare  thesauro.  Nee  molestum  sit  vobis,  quod  a  pud  nos 
habeat  sepulturam :  quando  sic  ordinavit  Deus,  secundum 
multitudinem  misericordiae  suae,  ut  vos  eum  vivum  habe- 
retis,  nobis  habere  liceat  vel  defunctum.  Et  nobis  siqui- 
dem  communis  vobiscum  pater  ille  erat  et  est :  nam  in 
morte  ipsius  hoc  nobis  conflrmatum  est  testamentum. 
Quamobrem,  sieut  nos  hujus  tanti  patris  gratia  universos 
vos  tanquam  germanos  fratres  totis  amplectimur  visceri- 
bus  charitatis ;  sic  et  de  vobis  nos  idem  sentire,  spiritualis 
ipsacognitiok  persuadet. 

Hortamur  autem  vos,  fratres,  ut  beati  hujus  patris  nostri 
semper  curetis  sectari  vestigia ;  eo  studiosius,  quo  vobis 
certius  sancta  ejus  conversatio  diuturnis  experimentis  in- 
notuit.  In  hoc  enim  veros  vos  ejus  filios  esse  probabitis, 
si  paterna  viriliter  instituta  servetis  :  et  ut  in  eo  vidistis,  et 
audistis  ab  eo,  quemadmodum  vos  oporteat  ambulare,  sic 
ambuletis,  et  abundetis  magis.  Siquidem  gloria  patris, 
sapientia  filiorum.  Nam  et  nostram  non  mediocriter  ex- 
cutere  desidiam,  et  reverentiam  incutere  ccepit  pra3sens 
nobis  tantae  perfectionis  exemplar.  Atque  utinam  sic  nos 
post1  se  trahat,  ut  pertrahit  in  tarn  recenti  virtutum  ejus 
odore  avidius  alacriusque  currentes.  Orantem  pro  nobis 
universitatem  vestram  Christus  custodiat. 


RECEXSlo. 

Consolatoria  haec  est,  de  morte  Malachiae  :  cujus  laudes  duobus  sermonibus  in 
ipsius  natali  habitis  idem  Bernardus  prasdicat,  et  libro  singular!  de  vita  ejus,  Con- 
gani  abbatis  et  reliquorum  fratrum  Iliberniensium  rogatu,  edito.  Id  enim  ipse, 
in  fine  praefationis  ita  indieat :  "  Tu  id  mini  abba  Congane  injungis,  reverendus 
frater  et  duleis  amicus meus,  ac  tecum  pariter  (ut  ex  Hibernia  scribis)  vestrailla 
omnis  ecclesia  sanctorum.  Libens  obedio  ;  praesertim  quod  non  eloquium  exi- 
gitis,  sed  narrationem.  Dabo  vero  operam,  ut  ea  sit  pura  et  luculenta,  devotos 
informans,  fastidiosos  non  onerans.  Sane  narrationis  Veritas  secura  apud  me 
est,  intimata  a  vol)is  ;  haud  alia  proculdubio  protestantibus,  quam  quae  certis- 
sime  comperta  sunt  vobis." 

k  cognatio.  '  Cantic.  cap.  1.  ver.  .'!,  (. 


546  VETERUM    EPISTOLARUM 


EPISTOLA  XLVI. 


ADRIANI3  IV.  PONTIFICIS  ROMANI,  AD  IIENRICUM  II. 
ANGLORUM  REGEM, 


Adrianus  episcopus  servus  servorum   Dei,    charissimo   in   Christo   filio,  illustri 
Anglorum  regi,  salutem  et  apostolicam  benedictionem. 

Laudabiliter  et  satis  fructuose  de  glorioso  nomine 
propagando  in  terris,  et  aeternae  felicitatis  prasmio  cumu- 
lando  in  ccelis,  tua  magnificentia  cogitat :  dum  ad  dila- 
tandos  Ecclesiae  terminos,  ad  declarandam  indoctis  et 
rudibus  populis  Christiana?  fidei  veritatem,  et  vitiorum 
plantaria  de  agro  Dominico  extirpanda,  sicut  Catholicus 
princeps  intendis ;  et  ad  id  convenientius  exequendum, 
consilium  apostolicse  sedis  exigis  et  favorem.  In  quo 
facto,  quanto  altiori  consilio  et  majori  discretione  procedis, 
tanto  in  eo  feliciorem  progressum  te,  praestante  Domino, 
confidimus  habiturum  :  eo  quod  ad  bonum  exitum  semper 
et  finem  soleant  attingere,  qua?  de  ardore  fidei  et  religio- 
nis  amore  principium  acceperunt.  Sane  Hiberniam,  et 
omnes  insulas,  quibus  sol  justitiaa  Christus  illuxit,  et 
qua?  documenta  fidei  Christiana?  ceperunt,  ad  jus  be- 
ati  Petri  et  sacrosanctae  Romana?  Ecclesiae  (quod  tua 
etiam  nobilitas  recognoscit)  non  est  dubium  pertinere. 
Unde  tanto  in  eis  libentius  plantationem  fidelem,  et  ger- 
men  gratum  Deo  inserimusb  ;  quanto  id  a  nobis  internoc 
examine  districtius  prospicimus  exigendum.  Significasti 
siquidem  nobis,  fili  in  Christo  charissime,  te  Hiberniae  in- 
sulam,  ad  subdendum  ilium  populum  legibus,  et  vitiorum 
plantaria   inde  extirpanda,   velle   intrare :    et  de    singulis 

a  A.  C.  1155.  b  al.  insert  volumus. 

0  in  extremo,  habet  Scotithronkon. 


HIBERNICARUM    SYLLOGE.  517 

domibus  annuam  unius  denarii  beato  Petro  velle  solvere 
pensionem ;  et  jura  Ecclesiarum  illius  terrae  illibata  et  in- 
tegra  conservare. 

Nos  itaque  pium  et  laudabile  desiderium  tuum  cum  fa- 
vore    congruo  prosequentes,   et   petitioni    tuae  benignum 
impendentes  assensum,  gratum  et  acceptum  habemus,  ut, 
pro    dilatandis    Ecclesiae    terminis,   pro    vitiorum  restrin- 
gendo  decursu,  pro  corrigendis  moribus  et  virtutibus  inse- 
rendis,  pro   Christiana?  religionis  augmento,  insulam  illam 
ingrediaris,  et  quae  ad  honorem  Dei  et  salutem  illius  terra? 
spectaverint  exequaris ;  et  illius  terrae  populus  honorifice 
te    recipiat,  et  sicut  Dominum  veneretur :  jure  nimirum 
Ecclesiarum  illibato  et  integro  permanente,  et  salva  beato 
Petro  et  sacrosanctae  Romana?  Ecclesiae  de  singulis  domi- 
bus annua  unius  denarii  pensione.     Si  ergo  quod  conce- 
pisti  animo,    eflectu   duxeris    prosequente    complendum ; 
stude  gentem  illam  bonis  moribus  informare :  et  agas,  tarn 
per  te,  quam  per  illos  quos  ad  hoc  fide,  vei'bo,  et  vita  ido- 
neos  esse  perspexeris,  ut  decoretur  ibi  Ecclesia,  plantetur 
et  crescat  fidei  Christianae  religio ;  et  qua?  ad  honorem  Dei 
et  salutem  pertinent  animarum  [per  te]  taliter  ordinentur, 
ut  a  Deo   sempiternae  mercedis  cumulum  consequi  mere- 
aris,  et  in  terris  gloriosum  nomcn  valeas  in  saeculis  obtine- 
re.     Datum  Roma?,  &c\ 


RECFA.SIO. 


Adrianus  IV.  papa,  natione  Anglus,  Norwegiam3  primus  Christiana  (ide  im- 
buit,  amoreque  patriae  ductus  imperium  Hibernise,  quce  pontificiae  ditionis  fuerat, 
Henrico  II.  Angloruin  regi  concessit:  inquit  Reginaldus  Polus  cardinalis  in 
oratione1'  ad  Anglos  suos  anno  MDLIV.  in  comitiis  parlamentariis  habita.  Et 
qnidem  hunc  apud  Wormacinm  legatione  fungentem  provinciam  illam  conver- 
tisse  adfideni,  Ranulphus  Cestrensis  refert  libro  se])timo  Polychronici, cap.  22.  Quo 
vero  jure  dominium  Hibernise   pontifex  sibi  vendicaverit ;  Johannes  Sarisburien- 

a  Longe  ante  Adriani  tempora  Norwegian!  Christiana  fide  imbutam  fuissc 
constat:  in  qua  S.  Summinae  virginis  Hibernae  et  septem  sociarum,  a!>  antiquo 
celebrata  est  inemoria.  Vid.  Martyrolog.  Petri  Canisii  et  Philippi  Ferrarii ;  S'° 
die  Julii. 

b  Johan.  Elder,  liter,  ad  Cathenesiae  episcopum,  datLondiui  kalend.  Januar. 
ann.  1555.  et  Matth.  Parker,  in  vita  Poli. 


548  VETERUM    EPISTOLARUM 

sis,  qui  ipse  privilegiuni  hoc  ab  Adriano  impetravit,  libro  4.  Metalogici  sui  capi- 
tulo  ultimo  ita  aperit.  "  Ad  preces  meas  illustri  regi  Anglorum  Henrico  II. 
concessit  et  dedit  Hiberniam  jure  haereditario  possidendam  :  sicut  literae  ipsius 
testanturin  hodiernum  diem.  Nam  omnes  insula?  dejure  antiquo,  ex  donatione 
Constantini  qui  earn  fundavit  et  dotavit,  dicuntur  ad  Romanam  Ecclesiam  per- 
tinere.  Annulum  quoque  per  me  transmisit  aureum,  smaragdo  optimo  decora- 
turn,  quo  fieret  investitura  juris  in  gerenda  Hibernia  :  idemque  adhuc  annulus 
in  curiali  archio  publico  custodiri  jussus  est."  Narrat  quoque  Giraldus  Cam- 
brensis  in  Hiberniae  expugnatae  historia,  lib.  2.  cap.  6.  regem  Henricum 
ab  Adriano  papa  privilegium  hoc  perquisivisse  ;  "  per  Johannem  Salisbu- 
riensem,  postmodum  episcopum  Carnotensem,  Romam  ad  hoc  destinatum. 
Per  quem  etiam,"  inquit  "  idem  papa  Anglorum  regi  annulum  aureum  in  in- 
vestiturse  signum  praesentavit  :  qui  statim,  simul  cum  privilegio,  in  archivis 
Wintoniae  repositus  fuerat."  Anno  vero  MCLV.  sub  ipsa  videlicet  initia  regni 
Henrici  et  pontificatus  Adriani,  impetratum  fuisse  hocprivilegium,  docent  in  suis 
annalibus  Rogerus  Wendoverius,  Matthaeus  Parisiensis  et  Nicolaus  Trivettus. 
"  Per  idem  tempus,  (ait  ad  eum  annum  Matthaeus  Westmonasteriensis)  rex  An- 
glorum Henricus  nuncios  solennes  Romam  mittens,  rogavit  papam  Adrianum, 
adhuc  novum,  cujus  gratiam  confidenter  obtinere  speravit,  utpote  Anglum,  ut 
liceret  ei  Hiberniam  hostiliter  intrave,  et  earn  sibi  subjugare  ;  atque  homines  il- 
los  bestiales  ad  fidem  Christi  decentius  revocare,  Ecclesiaeque  Romanae  fidelius 
inclinare.  Quod  papa  regi  gratanter  annuit ;  et  eidem,  super  hoc,  privilegium 
destinavit."  "  Rex  igitur  Henricus  (addit  ad  eundem  annum  Trivettus)  circa 
festum  S.  Michaelis,  habito  Wintoniae  parliamento,  de  conquirenda  Hibernia  cum 
suis  optimatibus  tractavit.  Quod  quia  matri  ejus  imperatrici  non  placuit,  ad 
tempus  aliud  dilata  est  ilia  expeditio."  Similia  habet  Robertus  de  Monte  in 
rontinuatione  chronographiae  Sigeberti,  anno  MCLVI.  et  Johannes  Rossus  War- 
wicensis  in  libello  de  terris  coronae  Angliae  annexis;  cui  et  integram  hanc  Adri- 
ani Bullam  inseruit,  quod  etiam  a  Matthaeo  Parisiensi  et  Nicolao  Trivetto  ad 
annum  MCLV.  Caesare  Baronio,  ad  annum  MCLIX.  et  Giraldo  Cambrensi 
(turn  in  loco  jam  citato,  turn  in  primo  libro  de  vita  sua)  est  factum.  Eandem  etiam 
in  Scotichronici  lib.  12.  cap.  33.  necnon  in  Dubliniensis  archiepiscopi  et  Lismo- 
rensis  episcopi  regestis  descriptam  vidimus,  Eidem  in  MS.  Giraldi  codice,  quo 
Johannes  Stovaeus  est  usus,  (sicut  in  annalibus  ejus,  ad  annum  MCLX.  videre 
licet)  adjuncta  erat  symboli  apostolici  ct  orationis  Dominica;  vetus  Anglicana 
versio :  quam  nonnulli  eodem  tempore  ab  Adriano  ad  populares  suos  missam 
fuisse  autumant. 


HIBERNICARUM    SYLLOGE.  549 


EPLSTOLA  XLV1I. 


ALEXANDRA    III.    l'ONTIFICIS    ROMANI,    AD    EUNDEM, 


Alexander  episcopus,  servus  servorum  Dei,    charissimo  in  Christo  filio,  illustri 
Anglorum  regi,    salutem  et  apostolicam  benedictionem. 

Quoniam  ea  quae  a  decessoribus  nostris  rationabiliter 
indulta  noscuntur,  perpetua  merentur  stabilitate  firmari ; 
vcnerabilis  Adriani  papae  vestigiis  inhaerentes,  nostrique 
desiderii  fructum  attendentes,  concessionem  ejusdem  super 
Hibernici  regni  dominio  vobis  indulto  (salva  beato  Petro 
et  sacrosanctae  Romanae  Ecclesiae,  sicut  in  Anglia,  sic  et 
in  Hibernia,  de  singulis  domibus  annua  unius  denarii  pen- 
sione)  ratam  habemus  et  connrmamus  ;  quatenus  eliminatis 
terra?  illius  spurcitiis,  barbara  natio,  quae  Christiano  cen- 
setur  nomine,  vestra  indulgentiab  morum  induat  venusta- 
tem,  et  redacta  in  formam  hactenus  informi  finiuin  illorum 
Ecclesia,  gens  ea  per  vos  Christiana?  professions  nomen 
cum  effectu  de  cetero  consequatur. 


RECENSIO. 

Habeturapud  Giraldum  Cambrensem  libro  2.  historic  Hibernise  expugnatse 
cap.  G.indeque  apud  Johaimcm  Rossum  Warwicensem  in  libro  dc  terris  corona; 
Angliae  annexis.  In  Francofurtensi  lamen  Giraldi  editione,  non  solum  integrum 
hoc  diploma  est  prsetermissum,  sed  etiam  tota  ejus  historia  inversa  et  dppravata  : 
quam  nos  ex  duobus  MSS.  exemplaribus  ila  restituimus.  Anglorum  rex,  '*  di- 
rectis  ad  curiam  Romanam  nunciis,  ab  Alexandro  tertio  tunc  preesidente  privile- 
gium  impetravit,  ejusdem  auctoritate  simul  et  assensu,  Hibernico  populo  tarn 
dominandi  quam  ipsum  in  fidei  rudiinentis  incultissimum  ecclesiasticis  normis  et 
disciplinis,  juxta  Anglican*  Ecclesiae  mores,  informandi.     In  Ilibcmiam  itaque 

a  A.  C.  1172.  '•  al.  diligent ia. 


550  VETERUM    EPISTOLARUM 

privilegio  transmisso  per  Nicolaum  Walingtbrdensem  tunc  priorem  (Malmesbu- 
riensem  quoque  postmodum  abbatem  tam  positum  quam  depositum)  necnon  et 
Gulielmum  Aldelmi  filium,  convocata  statim  apud  Waterfordiam  episcoporum 
synodo,  in  publica  audientia  ejusdem  privilegii,  cum  universitatis  assensu,  solem- 
nis  recitatio  facta  fuit  :  necnon  et  alterius  privilegii  per  eosdem  transmissi, 
quod  idem  rex  ab  Adriano  papa,  Alexandri  decessore,  antea  perquisierat  per 
Johannem  Salisburiensem,  postmodum  episcopum  Carnotensem,  Romam  ad  hoc 
destinatum."  Unde  corrigendus  error  Richardi  Stanihursti  V.  CI.  avunculi 
mei,  qui  in  tertio  de  rebus  Hibernicis  libro,  depravata  Giraldi  secutus  exempla- 
ria,  ait  "  Johannem  Salisburiensem,  convocato  Waterfordiae  antistitum  concilio, 
pontificias  literas  publice  recitasse."  Hue  vero  spectat  locus  ille  Rogeri  Hove- 
deni,  in  posteriore  annalium  parte,  ad  annum  MCLXXI.  "  Rex  Angliae  misit 
transcriptum  chartarum  universorum  archiepiscoporum  et  episcoporum  Hiber- 
niae ad  Alexandrum  papam  ;  et  ipse  authoritate  apostolica  confirmavit  illi  et 
hseredibus  suis  regnum  Hiberniae,  secundum  formam  chartarum  archiepiscopo- 
rum et  episcoporum  Hiberniae."  Et  Johannis  Bramptoni  in  Joranalensi  historia. 
"  Rex  Angliae  misit  nuncios  suos  ad  Alexandrum  papam,  cum  Uteris  archiepiscopo- 
rum et  episcoporum  Hiberniae,  ad  regimen  Hiberniae  sibi  et  haeredibus  suis  aucto- 
ritate  apostolica  confirmandum  :  sicque  factum  est.  Nam  summus  pontifex  reg- 
num illud  sibi  et  hseredibus  suis  auctoritate  apostolica  confirmavit,  et  in  perpe- 
tuum  eos  constituit  inde  reges." 


11IBERNICARLM    SYLLOGE.  551 


EPISTOLA  XLVII1. 


EJUSDEM  ALEXANDRIA  AD  LAURENTIUM  DUBLINIENSEM 
ARCHIEPISCOPUM. 


Alexander  episcopus  servus  servorum  Dei,  venerabili  fratri  Laurentio  Dublinensi 
archiepiscopo,  ejusque  successoribus  canonice  substituendis  in  perpetuum. 

Cum  teneamur  ex  debito  suscepti  regiminis  circa  uni- 
versum  corpus  Ecclesiae  aciem  nostrae  considerationis  ex- 
tendere,  et  necessitatem  patientibus  prout  convenit  suflfra- 
gari :  fratribus  et  coepiscopis  nostris  apostolicum  cogimur 
sufFragium  impartiri,  et  his  maxime  qui  pro  multa  locorum 
distantia,  et  hnpedimentis  viarum,  liberum  non  possunt 
accessum  ad  sedem  apostolicam  habere.  Eapropter,  ve- 
nerabilis  in  Christo  frater  archiepiscope,  tuis  justis  postu- 
lationibus  clementer  annuimus  ;  et  Dublinensem  Eccle- 
siam,  cui  auctore  Deo  prasesse  dinosceris,  sub  beati  Petri 
et  nostra  protectione  suscipimus,  et  prassentis  scripti  privi- 
legio  communimus.  Statuentes  ut  quascunque  possessiones, 
quaecunque  bona  quae  eadem  Ecclesia  inpreesentiariun  juste 
et  canonice  possidet,  aut  in  futurum  concessione  pontificum, 
largitione  regum  vel  principum,  oblationefidelium,  scu  aliis 
justis  modis,  praestante  Domino,  poterit  adipisci ;  firma 
tibi,  tuisque  successoribus,  et  illibata  pcrmaneant.  Glen- 
dalensis,  Darensis,  Fernensis,  Lechlinensis,  et  Osragensis 
episcopatus,  sicut  tibi  sunt  metropolitico  jure  subjecti; 
tibi  tuisque  successoribus  auctoritate  apostolica  confirma- 
mus.     Adjicientes  quoque  statuimus,  ut  cathedrales  Ec- 

»  A.  C.  1179. 


552  VETERUM    EPISTOLARUM 

clesiae  praedictorum  episcopatuum,  cum  omnibus  bonis  et 
possessionibus  suis  quas  inpraesentiarum  canonice  possi- 
dent,  vel  in  futurum  justis  modis,  Deo  propitio,  pote- 
runt  adipisci ;  sub  beati  Petri  et  nostra  protectione  con- 
sistant. 

Praeterea  ecclesias,  villas,  et  possessiones  Ecclesiae  tibi 
commissae,  inferius  adnotatas,  tibi  tuisque  successoribus 
nihilominus  confirmamus  :  videlicet  Luscam  cum  omnibus 
suis,  Sord  cum  omnibus  pertinentiis  suis  intus  et  extra, 
Finnglas  cum  omnibus  pertinentiis  suis,  Cluaindolcam  cum 
omnibus  pertinentiis  suis,  Tamlachtan  cum  omnibus  perti- 
nentiis suis,  Cell  episcopi  Sanctani  cum  pertinentiis  suis, 
medietatem  de  Tignai  cum  Ecclesia  ipsius  villa?,  Raith- 
michael,  Cellcomgaill,  Cellacbaith  Driegnig,  Cellcrithaith, 
cum  montanis  ab  Igis  usque  Sudi,  Cheli,  Cellcoemgen  cum 
suburbio  et  aliis  pertinentiis  suis,  et  Technabretnach, 
Lecbrecasandi ;  ad  mensam  autem  canonicorum,  medie- 
tatem de  Rathravini,  et  portus  Beth,  Raithcliillin,  Glas- 
neden  cum  molendino,  Chenudrochit  cum  molendino  pon- 
tis,  Balemettamlaib,  Dun-Cuanach,  Balengore,  Cellesra, 
Cenaunsale,  Lisluan,  tertiam  partem  de  Clochair,  tertiam 
partem  de  Cellalia,  Cluinkeuy,  Kalgolic,  Tilacliacliam 
Cellmgenalenin,  Celltuca,  Raithsalcan,  Tulathnanephscop, 
Drumind,  Baleucharam,  Tirodraun,  Baleuroolef,  Bale- 
mochain,  Balemaccmurgussa,  Baleudelan.  Parochiales 
autem  ecclesias,  scilicet  sancti  Thomse,  sancti  Nicolai, 
sanctae  Warburgae,  sancti  Patricii  in  insula,  cum  omnibus 
earum  pertinentiis  ;  insulam  filiorum  quondam  Nessani, 
et  Delcinsi,  cum  appendiciis  earum,  et  caeteras  ecclesias 
tuae  dioecesis,  cum  decimis  et  aliis  earum  pertinentiis. 

Decernimus  ergo,  ut  nulli  omnino  hominum  fas  sit  prae- 
fatam  Ecclesiam  temere  perturbare,  aut  ejus  possessiones 
auferre,  vel  ablatas  retinere,  minuere,  seu  quibuslibet 
vexationibus  fatigare  ;  sed  omnia  integra  conserventur  eo- 
rum,  pro  quorum  gubernatione  ac  sustentatione  concessa 
sunt,  usibus  omnimodis  profutura  :  salva  sedis  apostolicae 
auctoritate.  Si  qua  igitur  in  futurum  ecclesiastica  secula- 
risve  persona  banc  nostra?  constitutions  paginam  sciens, 
contra   earn  temere  venire  temptaverit,    secundo  tertiove 


HIBERNICARUM    SYLLOGE.  .~)~>-l 

comnionita,  nisi  reatum  suum  digna  satisfactione  correxe- 
rit ;  potestatis  honorisque  sui  dignitate  careat,  reamque  se 
divino  judicio  existere  de  perpetrata  iniquitate  cognoscat, 
et  a  sacratissimo  corpore  ac  sanguine  Dei  et  Domini  re- 
demptoris  nostri  Jesu  Christi  aliena  fiat,  atque  in  extremo 
examine  divinae  ultioni  subjaceat.  Cunctis  autem  eidem 
loco  sua  jura  servantibus  sit  pax  Domini  nostri  Jesu 
Christi ;  quatenus  et  hie  fructum  bonae  actionis  percipiant, 
et  apud  districtum  judicem  praemia  aeternae  pacis  inve- 
niant.  Amen.  Datum  Laterani,  per  manum  Alberti  sanctae 
Romans  Ecclesiae  presbyteri  cardinalis  et  cancellarii, 
XII.  Kal.  Maii.  Indictione  XII.  Incarnationis  Dominicae 
anno  MCLXXIX.  Pontifieatus  vero  Domini  Alexandri 
papae  III.  anno  XX. 

UECENSIO. 


Est  hie  Laurentius  O  Tolus  ;  cujus  vitani  ab  Augiensis  collegii  monacho  de- 
scriptam  tomo  6.  vit.  Sanctor.  Novembris  14.  inseruit  Laurentius  Surius.  Pa- 
trem  habuit,  ut  author  ille  indicat,  Muriartach  sive  Mauricium  O  Tuohail,  ad 
quem  "  nou  modica  pars  Hiberniae,  quae  Lagenia  dicitur,  jure  haereditario  perti- 
nebat:"  matrem  Ingen  Ybruin  (ita  enim  legunt  duo  hujus  vitae,  quae  ego  habeo, 
MSS.  exemplaria)  id  est,  filiani  principis,  ex  Birnorum,  ni  fallor,  familia.  Annos 
natus  decern,  Dermitio  regi  (qui  non  alius  quam  ille  Murchardi  filius  fuit,  a  quo 
Angli  in  Hiberniam  sunt  introducti)  a  patre  obses  datus,  durissime  ab  eo  habitus 
est  :  post  bienniuni  vero  patri  restitutus,  et  Ecclesiae  niinisterio  ab  eo  dicatus, 
sub  magisterio  Glindelacensis  episcopi  vixit.  Cum  annoruni  esset  viginti  quinque 
ecclesiae  S.  Comgeni  sive  Keivini  de  Glindelach  abbas,  clero  et  populo  id  postu- 
lantibus,  constitutus  est :  ac  demum  Gregorio  Dubliniensi  archiepiscopo  defuncto, 
ad  Dubliniensem  cathedram  evectus,  anno  Domini  "  MCLXII.  a  Gelasio  totius 
Hibernias  primate,  in  ipsa  Dubliniensi  Ecclesia,  multis  episcopis  praesentibus, 
gratias  agente  populo,  solenniter  consecratus  est."  Anno  MCLXXIX.  una  cum 
catholico  Tuamensi  archiepiscopo,  et  quinque1  vel  sex  Hiberniae  episcopis  Ro- 
mam  ad  Lateranense  concilium  profecturus,  per  Angliam  transiit  :  ubi  onines 
"  pro  licentia  transeundi  juraverunt,  quod  neque  regi,  neque  regno  ejus  damnum 
quaererent ;"  quemadmodum  in  anni  illius  historia  refert  Rogerus  Hovedenus. 
Laurentium  tamen,  "  ob  privilegia  in  Lateranensi  concilio  contra  regiae  dignita- 
tis honorem,  zelo  suae  gentis,  ut  ferebatur,  impetrata,  Anglorum  regi  suspectum" 

a  Ita  Hovedenus,  sed  quatuor  tantum  habentur  in  nomenclatura  episcoporum, 
quam  in  notis  adGuilielmi  Neubrigensis  histor.  lib.  3.  cap.  2.  edidit  Johannes  Pi- 
cardus  nempe  Constantinus  episcopusde  Quidalua,  qui  Laonensis  fuisse  putatur, 
Biicius  Lunbnensis  sive  Limericensis,  Augustinus  Waterfordensis,  et  Fcelix  Lis- 
morensis. 


554  VETERUM    EPISTOLARUM 

fuisse,  libro  secundo  expugnat.  Hibern.  cap.  23.  narrat  Giraldus  Cambrensis. 
Eo  tempore,  Dubliniensi  suae  metropoli  praesens  hoc  impetratum  est  ab  eo  privi- 
legium,  ex  antiquo  Dubliniensis  archiepiscopi  regesto,  quod  Crede  mihi  appel- 
lant, a  nobis  exscriptum.  Obiit  apud  Augiense  Normanniae  castrum  (cujus  Ri- 
chardus  Strongbous  comes  fuerat,  qui  Dubliniam  et  Lageniam,  Laurentii  sedem 
metropoliticam  et  provinciam,  ipso  vivente  et  vidente  subjugavit :)  quum  patriae 
ab  Anglis  vastatse  calamitatem  deplorasset,  miserabiliter  lingua  materna  dicens : 
"  Heu  popule  stulte  et  insipiens  ;  quid  jam  facturus  es  ?  Quis  sanabit  aversiones 
tuas  ?  Quis  miserebitur  tui  ?"  Atque  ita,  XVIII.  calenclas  Decembris,  "  cum 
sextae  feriae  terminus  advenisset,  in  confinio  sabbati  subsequentis  spiritum  sancti 
viri  requies  aeterna  suscepit  ;"  inquit  vitae  ejus  scriptor.  Annum,  quern  ille 
tacet,  annates  nostri  assignant  MCLXXX.  quo  et  14.  dies  Novembris  in  sextam 
feriam  incidit.  Rogerus  Hovedenus,  et  eum  secutus  Caesar  Baronius,  in  annalibus 
suis  ad  sequentem  annum  male  referunt.  Nam,  ut  ipse  Rogerus  postea  con- 
firmat,  anno  MCLXXXI.  "  Henricus  rex  Angliae,  filius  imperatricis,  dedit  Jo- 
hanni  Cumin,  clerico  suo,  archiepiscopatum  Diveliniae  in  Hibemia,  VIII.  Idus 
Septembris  apud  Euesham.  (ideoque  Novembris  dies  14.  qui  electionem 
banc  antecesserat,  ad  annum  MCLXXX.  necessario  retrahendus  est.)  et 
anno  MCLXXXII.  Lucius  papa  III.  ordinavit  Johannem  Cumin  in  sacerdotem 
III.  Idus  Martii  apud  Velletre :  deinde  consecravit  eum  in  archiepiscopum 
Diveliniae  XII.  calend.  Aprilis,  Dominica  in  ramis  palmarum,  apud  Velletre ;" 
cui  calendarii  quoque  ratio  suffragatur  ;  quae  anno  MCLXXXII.  Dominicam  Pas- 
chalem  28.  die  Martii  celebratam  fuisse  docet.  In  sanctorum  vero  numerum 
relatus  est  Laurentius  ab  Honorio  III.  anno  MCCXXV.  cujus  canonizationis 
Bulla,  data  Reate,  III.  Id.  Decembr.  anno  pontificatus  10.  habetur  in  Laertii 
Cherubini  Bullario;  tomo  1.  pag.  49.  edit.  Rom.  anno  1617. 


HIRERNICARUM    SYLLOGE.  555 


EPISTOLA   XLIX. 


GIRALDla  BARRII  CAMBRENSIS,  AD  GUILIELMUM  VERUM 
HEREFORDENSEM  EPISCOPUM. 

De  Mirabilibus  Ittberniae. 

Lectio  certa  proclest,  varia  clelectat.  Si  ergo  legendo 
prpficere  quaeris  :  primo  continentiam  operis  cum  diligentia 
seriatim  transcurras,  quatenus  et  materiae  tenor,  et  trac- 
tandi  modus,  et  rerum  cohajrentia  cuncta  patescat.  Quo- 
ties  vero  transcurso  volumine  delectari  volueris ;  circa 
titulos  istos  verseris.  In  prima  distinctione :  de  avibus 
earumque  naturis,  et  defectibus.  De  feris.  De  ver- 
mibus.  De  comparatione  occidentis  et  orientis  ;  us- 
que in  finem  illius  distinctionis.  In  secunda  distinc- 
tione ;  de  lupo  cum  sacerdote  loquente.  De  muliere 
barbata,  et  in  tergo  cristata.  De  semibove  viro  semivi- 
roque  bove.  De  vacca  cervina.  De  hirco  ad  mulierem 
accedente,  et  leone  mulierem  adamante.  De  mirandis 
sanctorum  refugiis.  De  saltu  Salmonis,  et  modo  saliendi. 
De  libro  miraculose  conscripto,  et  libro  compositione.  De 
vita  Brendani.  In  tertia  distinctione :  de  gentis  Iliber- 
nicae  natura,  moribus  et  cultu.  De  gentis  ejusdem  in 
musicis  instrumentis  peritia  incomparabili.  De  commodis 
artis  musicae.  In  calce  vero  ejusdem  distinctionis;  De 
victoriis  Anglorum  regis  Henrici  II.  et  filiorum  titulis, 
usque  in  finem  operis.    Notulas  quoque  contra  magis  nota- 

a  C.  A.  1190. 


556  VETERUM    EEPISTOLARUM 

biles  tarn  sententias  quam  sermones  per  loca  disposui ;  ad 
quaa  perfacile  tota  lectoris  acies  dirigatur.  Prae  omnibus 
autem  titulis,  meo  judicio,  de  musicis  instrumentis  et  arte 
musica  tractatus,  pro  sui  captu  laudabilior :  quanto  ibidem 
et  materia  inusitatior,  et  stylus  elegantior  invenitur. 


RECENSIO. 


"  Giraldus  de  Cambria  oriundus,  et  australi  ejusdem  parte  maritimisque  De* 
metiae  finibus,  non  procul  ab  oppido  principali  de  Penbroc  castello,  sc.  de  Mai- 
narpua  ;  ingenuis  natalibus  prosapiam  duxit.  Ex  matre  namque  Angareth  (filia 
Nestae  nobilis  filiae  Resi  principis  Sudwalliae,  sc.  filii  Theodori)  viro  egregio  Wil- 
lelmo  de  Barri  matrimonialiter  copulata  processit."  Ita  de  genere  suo  scribit, 
in  1.  de  vita  sua  libro  cap.  2.  Giraldus  noster ;  qui  a  patre  Barrii,  a  patria  Cam- 
brensis  cognomen  traxit.  Is  ab  avunculo  suo  Davide,  (Nestae  illius,  quam  An- 
gli  Annes  vocant,  filio)  Brechiniensis  archidiaconatus,  qui  e  quatuor  Menevensis 
dioeceseos  unus  erat,  munus  accepit.  Galfrido,  anno  MCXCVIII.  defuncto,  in 
Menevensi  episcopatu  successisse  "  Silvestrum  Giraldum,  vel  potius  Giraldidam, 
Mauricio  nempe  prognatum,  Giraldi  de  VVinsor  (qui  arcem  condidit  Pembrochi- 
anam)  et  Nestae  (sororis  Griffini  Australis  Walliae  principis)  filio  ;"  in  Meneven- 
sium  episcoporum  catalogo  affirmat  eruditissimus  antistes  D.  Franciscus  Godwinus. 
Silvestri  noinen  primus,  quod  sciam,  Giraldo  Johannes  Lelandus  imposuit :  ne- 
que  enim  in  vita,  quam  ipse  conscripsit  suam,  neque  in  tot  manuscriptis,  quae 
videre  contigit,  operum  ipsius  exemplaribus,  ejusmodi  quid  adhuc  invenire  po- 
tui.  Giraldi,  absque  oinni  dubio,  proprimn  fuit  illi  nomen  :  Giraldidae 
cognomentum,  ut  ex  materna  parte  indi  illi  potuisse  fortasse  non  ab- 
nuerim,  ita  ex  paterna  Barrensem  extitisse,  tarn  certum  est  quam  quod  certissi- 
raum.  Mauricius  quidem  Giraldides,  dominus  de  Landesteflan,  qui  in  Hibernia 
fixis  postea  sedibus  comitibus  nostris  Kildariensibus  et  Desmondanis  originem 
dedit,  matrem  habuit  Nestam,  Giraldi  nostri  aviam,  patrem  Giraldum  Winso- 
rium,  Arnulphi  illius  qui  castrum  Penbrochianum  primus  construxit,  ut  ad  epis- 
tolam  37.  ex  ipso  Giraldo  ostendimus,  Castellanum  ;  ac  rilium  etiam  (quod 
errori  videtur  praebuisse  ansam)  Giraldum  :  verum  non  nostrum,  sed  alium, 
cujus  in  secundo  expugnationis  Hiberniae  libro  cap.  20.  hie  noster  meminit.  An- 
no vero  MCXCVIIE  obiit  non  Galfridus,  sed  Petrusb  proximus  illius  in  sede 
Menevensi  antecessor.  Indeque  longa  ilia  lis  est  exorta,  Romae  coram  Innocentio 
IIL  agitata,  inter  Galfridum  Huberti  Cantuariensis  archiepiscopi  opera  promotum 
et  Giraldum  nostrum  a  Menevensi  capitulo  electum  :  cujus  historian)  fuse  late- 
que  ipse  Giraldus  exequitur,  turn  in  dialogo  de  statu  Ecclesiae  Menevensis,  turn 
in  libro  secundo  de  vita  sua,  ubi  ostendit  "  qualiter  ad  collyrium  (ita  enim  ille 
loquitur)  efficax  in  curia  pars  adversa  se  convertit,  et   totam  contra   Giraldum 

a  Mainor  Pyrr,  id  est,  mansio  Pyrri :  de  qua  vid.  Girald.  Itenerar.  Cambriae, 
lib  1.  cap.  12. 

b  Girald.  libro  secundo  de  vita  sua.  Matt.  Westmonaster.  ann.  1193. 


HIBERNICARUM    SYLLOGE.  .">.')'. 

curiam  per  hoc  corrupit."     Unde  demum  causa    eedere,   et    Galfrido  Meneven- 
sem  episcopatum   relinquere   coactus  est. 

Anno  MCLXXXV,  ab  Henrico  II.  Anglorum  rege,  cum  filio  suo  Johanne  Mo- 
retonii  tunc  comite,  in  Hiberniara  missus  est :  ubi  dum  moram  faceret,  "  duorum 
episcopatuum  qui  tunc  vacabant,  Wesefordensis  sc.  (qui  et  Fernensis  dicitur)  et 
Lechelinensis,  archidiacono  comes  optionem  dedit  ,•  et  cum  utramque  recusaret, 
obtulit  ei  duas  ecclesiasillas  et  dioceses  in  unumconvertendas,  si  regimen  ipsarum 
suscipere  vellet.  Ad  quod  respondit  :  quod  si  animumipsius  ad  hoc  datum  vide- 
ret,  ut  Ecclesiam  Hibemicam  extollere  vellet  et  sublimare  ;  se  forsan,  ut  ad  hoc 
cooperari  et  coadjuvare  posset,  oblatum  honorem  suscepturum.  Sed  quoniam  hoc 
non  attendit,  maluit  esse  privatus,  quam  inutiliter  in  potestate  constitutus  ;  nee  ali- 
quatenus  ibi  praeesse  voluit,  ubi  prodesse  non  potuit.  Videns  ergo  quod  comes 
ibi  nil  proficeret,  sed  de  die  in  diem  deteriorem  per  ejus  adventum  terra  statum 
haberet ;  considerans  etiam  multa  ibidem  nova  et  notabilia,  aliis  aliena  regnis  et 
prorsus  incognita :  ut  vel  ipse  questum  aliquem  aut  conquestum  suo  saltern  la- 
bore  faceret  ;  primum  topographiae  suae,  deinde  expugnationis  Hibernicae  mate- 
riam  ibi  colligere,  studio  grandi  et  diligenti  inquisitione,  curavit.  Cum  itaque 
comes,  per  aestatem  totam  et  hyemis  partem  mora  in  Hibernia  inutili  facta,  re- 
menso  pelago  in  Walliam  et  Angliam  remearet :  Giraldus  cum  senescallo  Hi  - 
berniae  Bertramo  de  Verdun  socius  et  rerum  gerendarum  testis  relictus,  ut  studio 
praedicto  plenius  indulgeret,  non  solum  congerendo  sed  etiam  digerendo,  usque 
ad  Pascha  sequens  moram  in  insula  fecit."  Haec  de  scipso  Giraldus,  libro  1.  de 
vita  sua,  cap.  25.  quibus  et  capite  28.  deinde  addit :  "  Cum  itaque  magni  nomi- 
nis  in  insula  tunc  Giraldus  extiterit  et  famae  praeclarae,  inter  Pascha  et  Pente- 
costen  de  Hibernia  in  Walliam  transfretavit  :  ubi  et  topographiae  suae,  cujus 
tractatum  jam  inchoaverat,  consummationi  studiosam  ex  toto  mentem  applicavit. 
Processu  vero  temporis  opere  completo  et  correcto,  lucernam  accensam  non  sub 
modio  ponere,  sed  super  candelabrum  ut  luceret  erigere  cupiens  ;  apud  Oxoniam, 
ubi  clerus  in  Anglia  magis  vigebat  et  clericatu  praecellebat,  opus  suum  in  tanta 
audientia  recitare  disposuit.  Et  quoniam  tres  erant  in  libro  suo  distinctiones, 
qualibet  recitatae  die,  tribus  diebus  continuis  recitatio  duravit  :  primoque  die 
pauperes  omnes  oppidi  totius,  ad  hoc  convocatos,  hospitio  suscepit  et  exhibuit. 
In  crastino  vero  doctores  diversarum  facultatum  omnes,  et  discipulos  famae  raa- 
joris  et  notitiae.  Tertio  die  reliquos  scholares,  cum  militibus  oppidanis  et  bur- 
gensibus  multis.  Sumptuosa  quidem  res  et  nobilis  :  quia  renovata  sunt  quodam- 
modo  antiqua  et  authentica  in  hoc  facto  poetarum  tempora  ;  nee  rem  similem  in 
Anglia  factain,   vel  praesens  aetas,  vel  ulla  recolit  antiquitas." 

Huic  recitationi  praemissa  fuit  Praefatio  in  Hibemicam  topographiam  prima  : 
cui  in  aliquibus  exemplaribus  litulum  appositum  inveni,  Introitus  in  recitationem. 
In  aliis  duobus,  fini  operis  hanc  ad  Guilielmum  Herefordensem  episcopum 
epistolam  subjunctam  reppcri  :  in  qua  tituli  recensentur  insigniores  Topographire 
hujus,  sive  Libri  de  miiabilibus  Hiberniae.  Cui  cum  fabulosa  complura  inseruisse 
Giraldus  insimularetur :  praeter  apologismum,  quern  primae  in  librum  expugna- 
tionis Hiberniae  praefationi  intexuit,  hanc  etiam  in  retractationum  suarum  tractatu 
admonitionem  subjiciendam  putavit.  "  De  topographia  Hibernica,  labore  sci- 
licet nostro  primaevo  fere  nee  ignobili,  ubi  multa  nova  aliisque  regionibus 
prorsus  incognita  (ideoque  magis  admiranda)  scribuntur,  hoc  pro  certo  sciendum  : 
quod  quoiundam,  quinimo  ct  quamplurium,  peidiligentem  et  certam  indagatio- 

VOL.   IV.  O  O 


558  VETERUM    EPISTOLARUM 

nem  a  magnis  terra  illius  et  authenticis  viris  notitiam  elicuimus  ;  de  caeterisque 
totius  terrae  famam  potius  secuti  fuimus.  De  quibus  omnibus  cum  Au- 
gustino  sentimus  :  qui  in  libro  de  civitate  Dei,  de  talibus  quae  solum  fama 
eelebrat  nee  certa  veritate  fulciuntur  loquens,  nee  ea  affirmanda  plurimum  nee 
proisus  abneganda  decrevit." 


HIBERXICARUM    SYLL0GE.  ,>.>9 


EPISTOLA  L. 


EJUSDEM  GIRALDI  CAMBRENSIS  IN  LIBRUM  TERTIUM  VATICI- 
NUM  PROLOGUS;  QUI  ADJECTUS  EST,  VICE  APPENDICIS,  AD 
DUOS  EJUSDEM  LIBROS  VATICINALIS  HISTORIC,  DE  EXPUG- 
NATIONE  RTBERNLE. 

Quoniam  in  prioribus  libris  Merlini  vaticinia  tarn  Cale- 
donii  quam  Ambrosiilocis  competentibus,  prout  res  exige- 
bat,  inseruimus;  Ambrosio  vei*o  cludum  exposito,  nondum 
Caledonius  Britannicam  exutus  barbariera,  usque  ad  baec 
nostra  tempora  latuit  parum  agnitus :  nostrae  videbatur 
interesse  diligentiae,  tarn  ipsum  ab  antiquis  et  occultis 
scrutabunda  inquisitione  latebris,  ut  pulchrius  elucescat, 
in  commune  deducere,  et  ab  ignorantiae  tenebris  in  lucem 
transferre,  quam  translatum  quoque  praesenti  volumini 
coaptare.  Non  indecens  enim,  non  incongruum  videri 
debet,  si  ida  unde  authoritatem  et  praescientiam  nee  non  et 
vaticinale  nomen  sortitur  historia,  id  ipsi  statim  historiae 
continuetur;  et  ut  ea  quae  carptim  et  varie,  prout  ordo 
tractatus  exigebat,  dispersa  per  opus  reperiuntur,  ea  in 
ejusdem  operis  continentia,  eo  quo  prolata  sunt  ordine, 
loco  competenti  lector  valeat  invenire ;  plurima  tamen  quae 
vaticinalisb,  quisquis  fuerit  et  undecunque  proveniens,  va- 
rie deprompsit  et  disperse,  sub  certos  redacta  titulos, 
prout  dicti  causa  vel  dicendorum  materia  potius  conjun- 
genda  poposcerat,  ad  major  em  evidentiam  series  ordinata 
connexitc.     Nee  indignetur  inspector,    nee  in  calumniam 


a  id  rcdundat.  et  vult  doctiss.  episc.  Kilmor. 

b  ille  spiritus.  MS.  Cantabrig. 

1   nexuit  vel nectit  vult  episc.  Kilmor. 

oo2 


5G0  VETERUM    EPTSTOLARUM 

prorumpat  lector  delicatus,  si  ab  historia  tanquam  ad  fa- 
bulas  converti  videar.  Non  enim  fabulosa  sunt  omnia, 
qua?  falsitatis  iniaginem  tenent ;  sicut  nee  verisimilia  cuncta 
statim  pro  veris  suscipienda. 

Erat  itaque  CaledoniiSilvestris  solum  hactenus  fama  per- 
celebris  ;  a  Britannicis  tamen  Bardis,  quos  poetas  vocant, 
verbo  tenus  penes  plurimos,  scripto  vero  penes  paucissimos, 
vaticiniorum  ejusdem  memoria  retenta  fuerat.  Quoniam 
igitur  Merlini  istius  expositionem  Anglorum  regem  Henri- 
cum  secundum  summopere  requisisse  multoties  audieram  : 
tanto  propensius  elaborandum  in  hoc  duxi,  quanto  id  ip- 
sum  et  principi  placiturum  et  posteritati  profuturum  pro 
certo  compereram.     Nam,  ut  ait  poeta  : 

Principibus  placuisse  viris  non  ultima  laus  est. 

Quinimo  diligi  a  principe  et  digne  commendari,  major  est 
laus  quam  principari.  Illud  enim  fortunae,  istud  virtutis  est. 
In  hujus  igitur  inquisitione  libelli,  cum  penitimos  Cambriae 
fines  frustra  pluries  transpenetrassem  :  tandem  viro  sanc- 
toet  literatissimo  Baldewino  Cantuariorum  archiprassuliin 
salutifera?  crucis  obsequium  laudabili  per  Cambriam  lega- 
tione  fungenti  regio  mandato  comes  efFectus,  in  remotis- 
sima  quadam  Venedotia?  provincia  et  Hibernico  mari  con- 
termina,  qua?  Lein  vocatur,  in  veneratione  quadam  ab  an- 
tiquo  repositum,  operam  adhibens  et  impensam,  diu  quae- 
situm  desideratumque  demum  non  absque  labore  libellum 
elicui. 

Functus  igitur  interpretis  officio,  peritis  quoque  lingua? 
Britannica?  viris  mecum  adhibitis,  in  quantum  idiomatum 
permisit  diversitas,  verbo  ad  verbum  plurima,  sententias 
autem  in  singulis  fideliter  expressi.  Sed  quoniam  sicut  in 
aliis,  sic  et  in  istis  Bardorum  ars  invida  naturam  adulte- 
rans  multa  de  suis  tanquam  prophetica  veris  adjecit : 
cunctis  moderni  sermonis  compositionem  redolentibus 
quasi  reprobatis  et  abjectis,  sola  veritatis  arnica  sermonis 
antiqui  rudis  et  plana  simplicitas  diligenter  excepta  men- 
tem  allexit.  Seriatim  itaque  singula  depromens,  et  vati- 
.cinali  historioe  vaticiniorum  librum  non    incompetenter  an- 


HlBERNICARUM    SVLLOGE.  561 

nectens;  barbarae  linguae  tenebras  Latini  luce  sermonis 
illustravi :  veritus  quippe  posterorum  invidiam,  si  ea  pos- 
teris  inviderem.  In  publica  namque  commoda  peccem, 
si  vel  haec  studia  in  tempus  differam,  vel  negligenter  omit- 
tam.  Quibus  expletis  et  in  commune  deductis,  ad  Britan- 
nicae  topographiae  declarationem,  Deo  duce  vitaque  co- 
mite,  studiosus8  pedetentim  animus  aspirabit.  Quia  tunc 
mihi  molliter  ossa  cubabunt ;  si  trine  saltern  nostra  dili- 
gentia  beneficio  (tanquamb  triplici  funiculo  difficile  rum- 
pendo)  et  longe  sui  memoriam  in  aevum  extenderit,  et  favo- 
rabilem  sibi  posteritatis  gratiam  comparaverit. 

TRADUXT  BRITONES,  ET  ANTIQU.E  REFERUNT  IIISTORI.E,  &C 

Sed  haec  hactenus.  IIujus  enim  tertiae  distinctionis 
editio,  et  nova  vatieiniorum  interpretatio  suum  adhuc  sa- 
niori  consilio  tempus  expectet :  quia  nondum  venit  bora 
ejus.  Satius  est  enim  ut  Veritas,  quanquam  perutilis  et 
desiderabilis,  aliquamdiu  tamen  suppressa  lateat ;  quam  in 
lucem  cum  majorum  offensa  praepropere  pariter  et  pericu- 
lose  prorumpat. 

RECENSIO. 


Ut  Hibernicam  topographiam  triennii,  ita  vaticinalem  expugnationis  Hibei- 
nicae  historiam  biennii  labore  complevit  :  quemadmodum  testatur  ipse,  turn  in 
vaticinalis  hujus  historiae  libro  2.  cap.  31.  turn  initio  praefationis  prions  in 
descriptionis  Cambriae  libros  duos  ;  quorum  primus,  qui  laudabilium  inscri- 
bitur,  a  D.  Davide  de  Pouelo  est  editus,  secundo  illaudabilium  praetermisso. 
In  ea  vero  praefatione,  ad  Stephanum  Langtonum  Cantuariensem  archiepisco- 
pum  scripta,  vaticinalem  suam  historiam  duabus  distinctionibus  constitisse 
significat :  neque  plures  ea  quam  typis  vulgatam  habemus  continet  editio. 
At  in  codicibus  quibus  ego  sum  usus  MSS.  author  hunc  vatieiniorum  librum 
subinde  pollicetur ;  ut  libro  1.  cap.  20.  30.  32.  et  44.  (nam  in  editis,  vaticinia, 
et  ibi  et  alibi  etiam  aliquoties  citata,  desiderantur)  atquc  secundum  librum  ita 
concludit :  "  Novis  de  caetero  historicis  tarn  indolis  egregiae  gesta,  digno  co- 
aequanda  stylo,  nunc  relinquentes ;  ad  toties  promissum  vatieiniorum  librum 
transeamus."  Deinde  sequitur  liber  tertius  vaticinus ;  vel  hie  potius,  quern  jam 
damus,  in  ilium  prologus.     Nam  ipsum  librum,  sicut  et  Britannicam  quam  hie 

*  Al.  studiusius.  b  Eccles.  cap.  4.  ver.  12. 


562  VETERUM    EPISTOLARUM 

et  aliisc  in  locis  promittit  topographiam,  Giraldus  nunquam  videtur  perl'eeisse. 
Hibernicae  vero  expugnationis  historiam  idcirco  vaticinalem  a  se  fuisse  inscrip- 
tam  in  hujus  praefationis  vestibulo  significat ;  quod  ei  "  Merlini  vaticinia  tam 
Caledonii  quam  Ambrosii  locis  competentibus,  prout  rex  exigebat,  inseruerit ;" 
de  quo  utroque  libro  2.  Itinerarii  Cambria  cap.  8.  sic  ipse  scribit :  "  Non  procul 
ab  ortu  Convvey,  in  capite  montis  Eryri,  stat  Dinas  Emrys,  id  est,  promonto- 
rium  Ambrosii ;  ubi  Merlinus  prophetavit,  sedente  super  ripam  Vortigerno. 
Erant  enim  Merlini  duo ;  iste  qui  et  Ambrosius  dictus  est  (quia  binomius  fuerat) 
et  sub  rege  Vortigerno  prophetavit,  ab  incubo  genitus,  et  apud  Caermardhin  in- 
ventus ;  unde  ab  ipso  ibidem  invento  denominata  est  Caermerdhin,  id  est,  urbs 
Merlini.  Alter  vero  de  Albania  oriundus,  qui  et  Calidonius  dictus  est,  a  Cali- 
donia  sylva  in  qua  prophetavit ;  et  Sylvester,  quia  cum  inter  acies  bellicas 
constitutus,  monstrum  horribile  nimis  in  aera  suspiciendo  prospiceret,  demen- 
tire  ccepit,  et  ad  sylvam  transfugiendo  sylvestrem  usque  ad  obitum  vitam  per- 
duxit.  Hie  autem  Merlinus  tempore  Arthuri  fuit,  et  longe  plenius  et  apertius 
quam  alter  prophetasse  perhibetur." 

Merlinum  suum  Britanni  Merdhyn  vocant,  et  ab  eo  Caer-mardhyn  denomi- 
natam  censent :   cum  longe  ante  Merlinum  natum  urbs  ea  Mariduni  nomine  Pto- 
lemaeo    nota  fuerit.     Ut  Ambrosius  ille  Maridunensis    cognomentum  ab   urbe 
potius  traxisse  dicendus  sit,  quam  urbs  ab   illo  nomen  accepisse.     De   fabuloso 
ejus   ortu  et   rebus  gestis,  videri  potest  Ninius  Britannus  in  Breviario  suo,  cap. 
41,  42,  43.     Galfridus  Monemuthensis  sub  finem   6.  libri  historiae  Britannicae. 
Alanus   de    Insulis  in  praefatione  explanationum  prophetiarum   ipsius.     Gotte- 
fridus  Viterbiensis  in  chronic,  part.  28.  Vincentius  Bellovacensis  in  Specul.  His- 
torial.  lib,  2Q.  cap.  30.  Martinus  Polanus  in  Chronico.     Rabbi  Abraham  Zachu- 
tus  inlibro  Juchasin,fol.  144.  Johanues  Major  de  gest.  Scotor.  lib.  2.  cap.  4.  Ste- 
phanus  Forcatulus  de  Gallorum  imperio  et  philosophia  libro  7.    Wierus  de  praesti- 
giis  daemonum  lib.  2.  cap.  16.  Johannes  Twinus   Commentariorum   Britanni- 
corum  libro   2.  et  alii  plurimi.  Ejus  vaticinia,  Alexandri  Lincolniensis  episcopi 
jussu,  Galfridus  Monemuthensis    Henrico   I.  regnante  de  Britannico   in    Lati- 
num  transtulit,   et  libro  7.  Britannicae  suae  historiae  intexuit,  quae   deinde,  Hen- 
rico II.    in    Anglia  imperante,   Alanus   de    insulis  Germanus  additis  commen  ■ 
tariorum   libris  7.  illustravit.      Eorum  vanitatem,   procemio   in  historiam    sub 
Richardo   I.   a  se    editam,    detexit    Guilielmus    Neubrigensis :   quam   superiori 
quoque  saeculo  perstrinxerunt,  inter  alios,  Richardus  Stanihurstus  noster  rerum 
Hibernicarum  libro  3.  pag.   128.  et  lib.  4.  pag.    181.     Georgius  Buchananus 
rerum  Scoticarum  libro  5.  .(in  rege  xliv.)  Guilielmus  Camdenus  in  Caermar- 
den-shire,  pag.  504.  Petrus  Maturus  in    Antonini  chron.  tit.  11.  cap.  2.  sect.  1. 
David  Pouelus  in  annotationib.  ad  Giraldi  lib.  2.   Itinerarii  Cambriae  cap.  8.  et 
epistola  ad  Guilielmum   Fletewodum  de  Britannica  historia  recte  intelligenda  ; 
quibus  et  Romanus  librorum  prohibitorum  index  accedit,  in  quern  Merlini  Angli 
(vel  Britanni  potius)  liber  obscurarum  praedictionum  est  relatus. 

Poeticam  vel  jocosam  potius  Merlini  fabulam  versu  heroico  a  Galfrido 
Monemuthensi  descriptam  in  bibliotheca  Cottoniana  vidimus.  Ab  eodem 
propheticum    Merlini   Sylvestiis    (quern    Britanni    Merdhyn   Wylht  appellant) 

r  Topograph.  Hibern.  lib.  3.  cap.  16.  et  in  Descript.  Cambriae  praefat.  1.  Vi- 
deniur  tamen  nonnulla  ex  co  citata  esse  a  Ranulpho  Cestrensi  in  lib.  1.  Poly- 
cliron. 


HIBERNICARUM    SYLLOGE.  5G3 

libellum  in  carmen  redactum  fuisse  asserit  Johannes  Lelandus,  commentar. 
in  Cygnaam  cantionem,  voc.  Britannia,  et  in  assertione  Arturii  ;  uLi  de  fu- 
nere  Arturii  ex  eodeni  libello  versus  quosdam  producit  Merlini  Caledonii  a 
Theliesino  vate,  lit  quidam  volunt,  edocti.  Eosdem  versus,  ut  Tlialiessino  vati 
inscriptos,  citat  D.  Johannes  Priseus  eques  auratus,  in  Historia?  Britan- 
nicae  defensione,  (pag.  137.)  ubi  etiam  carmina,  vetustissima  lingua  Britannic* 
conscripta,  liabuisse  se  significat  "  Taliessini  et  utriusque  Merlini,  Ambrosiani 
videlicet  et  Sylvestris :  quorum  hunc  (inquit  ille,  pag.  10.)  tempore  Anrelii 
Ambrosii  a  quo  et  nomen  sumpsisse  videtur,  ilium  vero  Vortigerni,  Taliessi- 
num  vero  tempore  Mailgonis  regis  floruisse  constat." 


56i  VETERUM    EPISTOLARUM 


PROFESSIONES 


AB     OSTMANNORUM    IN     HIBERNIA    EPISCOPIS, 

ORDINATIONIS    SVM    TEMPORE, 

CANTUARIENSIBUS  ARCHIEPISCOPIS  FACILE. 

PROFESSIO 

I.  PATRICII",  DUBLINENSIS  EPISCOPI, 

Quisquis  aliis  praesidet,  si  et  ipse  aliis  subjaceat,  dedig- 
nari  non  debet :  sed  potius  obedientiam  quam  a  subjectis 
suis  desiderat  habere,  propter  Deum  studeat  praelatis  sibi 
per  omnia  humiliter  exhibere.  Propterea  ego  Patricius, 
ad  regendam  Dublinam  metropolem  Hiberniae  electus  an- 
tistes,  tibi,  reverende  pater  Lanfrance,  Britanniarum 
primas  et  sanctae  Dorobernensis  ecclesiae  archiepiscope, 
professionis  meae  chartam  porrigo :  meque  tibi  tuisque 
successoribus  in  omnibus,  quae  ad  Christianam  religionem 
pertinent,  obtemperaturum  esse  promitto. 

II.   DONATIb,  DUBLINENSIS  EPISCOPI. 

Ego  Donatus,  Dublinensis  Ecclesiae  antistes,  quae  in 
Hibernia  sita  est;  canonicam  obedientiam  tibi  promitto 
et  successoribus  tuis,  o  Lanfrance,  sanctae  Dorobernensis 
ecclesiae  archiepiscope. 

a  A.  C.  107  4.  •>  A.  C.  1085. 


HIBERNICARUM    SYLLOGE.  565 


III.  SAMUELISC,     DUBLINENSIS  EPISCOPI. 

Ego  Samuel,  ad  regimen  ecclesiae  Dublinensis  quae 
sita  est  in  Hibernia  electus,  et  a  te,  reverende  pater  An- 
selme,  sancta?  Cantuariensis  ecclesiae  archiepiscope,  et 
totius  Britannia?  primas,  antistes  consecrandus ;  tibi  et  om- 
nibus successoribus  tuis  canonicam  obedientiam  me  per 
omnia  servaturum  promitto. 


IV.   MALCHld,  EPISCOPI  WATERFERDEE. 


Ego  Malchus  Ecclesiae  Waterferdia?  electus,  et  a  te,  reve- 
rende pater  Anselme,  sanctae  Cantuariensis  ecclesiae  arcbi- 
episcope,  et  totius  Britannia?  primas,  antistes  consecran- 
dus ;  tibi  et  omnibus  sucessoribus  tuis  canonicam  obedi- 
entiam me  per  omnia  servaturum  promitto. 


V.  GREGORIIe,  DUBLINENSIS  EPISCOPI. 

Ego  Gregorius,  ad  regimen  Dublinensis  ecclesiae  qua 
in  Hibernia  sita  est  electus,  et  a  te,  reverende  pater 
Radulphe,  sanctae  Cantuariensis  ecclesiae  arcbiepiscope, 
et  totius  Britannia?  primas,  antistes  consecrandus ;  tibi  et 
omnibus  successoribus  tuis  canonicam  obedientiam  me  per 
omnia  servaturum  promitto. 


VI.  PATRICIIf,  LIMBRICENSIS  EPISCOPI. 

Ego  Patricius,  ad  regimen  ecclesiae  Limbricensis  elec- 
tus, et  a  te,  reverende  pater  Theobalde,  sanctae  Cantua- 
riensis ecclesiae  arcbiepiscope,  et  totius  Britannia?  prima*, 

■  A.  C.  1095.  (1  A.C.  109G. 

e  A.  C.  1122.  f  A.C  1140. 


566  VETERUM    EPISTOLARUM 

per  gratiam  Dei  antistes  consecrandus ;  tibi,  et  omnibus 
successoribus  tuis  tibi  canonice  succedentibus,  debitam 
subjectionem  et  canonicam  obedientiam  per  omnia  me 
exhibiturum  fore  promitto. 


RECENSIO. 


Livoniaa,  ad  Eoum  maris  Baltici  littus  porrecta,  in  tres  partes,  locis  et  Un- 
guis distinctas,  Estiam,  Lettiam  et  Curlandiam  distribuitur.  Estise  sive  (ut 
Crantzius1'  appellat)  Estonia;  provinciam  ii  incoluisse  videntur,  qui  a  veteribusc 
Graecis  Ostisei  et  Ostiones,  a  Tacito  in  Germania  sua  jEstii,  ab  Eginhardo  in 
Caroli  Magni  vita  Aisti,  a  Saxone*1  Grammatico  Estones,  a  nostris  Ostmanni 
appellantur.  Hos,  ducibus  tribus  fratribus,  Amelano,  Sitaraco,  et  Yvoro,  de 
Norwagiae  et  insularum  Borealium  partibus,  quasi  mercaturae  exercendse  prae- 
textu,  in  Hiberniam  advenisse,  et  maritimos  portus  statim  occupasse,  scribit 
Giraldusc  Cambrensis.  Factum  hoc  sub  initium  seculi  post  natum  Christum 
decimi :  circa  quod  tempus,  "  Danos  in  insulam  ingressos  cum  Hibernis  pug- 
navisse,"  Caradocusf  Lhancarvanensis,  et  "  Haraldum  Harfagir  (sive,  Pulchrico- 
mumj  Hiberniam  subjugavisse,"  is  refert,  a  quo  Griffithi  filii  Conani  principis 
Venedotiae  vita  est  conscripta.  "  Ipse  (inquit  author  ille)  civitatem  Dublinien- 
sem,  aliasque  civitates,  castella  et  munitiones  aedificabat,  ubi  jam  in  hujus 
regni  possessione  conquieverat :  fratremque  alterum  in  una  illarum  quas  con- 
diderat  urbium  praefectum  constituit,  quas  illorum  usitato  sermone  vocatur 
Porthlarg;  cujus  posteritas  in  hodiernum  diem  ejus  urbis  dominio  potitur." 
Giraldus  vero  a  tribus  illis  fratribus,  Ostmannorum  ducibus,  tres  praecipuas 
civitates  constructas  fuisse  narrat :  e  quibus  "  Dubliniae  principatus  Amelano 
cesserit,  Waterfordiae  (quae  Hibernis  et  Cambris  Porthlargy  dicitur)  Sitaraco, 
Limirici  Yvoro."  Atque  hse  civitates  illae  sunt,  quarum  episcopi  a  Lanfranco 
et  ejus  in  sede  Cantuariensi  successoribus,  id  est,  a  Normannis  suis  potius  quam 
ab  Hibernis,  inter  quos  advenae  vixerunt,  ordinationem  accipere  maluerunt. 
Nam,  ut  in  annalibus  nostris  ad  annum  1095.  notatum  invenimus,  "  Norwa- 
genses  sive  Ostmanni,  qui  civitates  Hiberniae  et  maritima  occupaverant,  Norman- 
ni  vocatisunt;"  quodetmediis  temporibus,  omnibus  Danias,  Norwagiae,  Livoniaeet 
reliquarum  Borealium  gentium  commune  nomen  fuisse  docti  norunt.  Ut  omit- 
tam  quod  a  scriptore  vitae  Griffithi  filii  Conani  est  traditum;  unum  e  tribus  illis 


3  Vandalia;  et  Saxoniae  Alb.  Crantzii  continuator.  edit.  Witteberg.  ami.  1586. 
pag.  22. 

b  Alb.  Crantz.  Sueciae  lib.  1.  cap.  4.1. 

c  Pythea  Massiliensi,  apud  Strabonein,  lib.  1.  et  Stephan.  Byzant.  de  urbibus, 

in  'QdTHOVlQ. 

d  Saxo.  hist.  Panic,  lib.  6.  fol.  55.  edit.  Paris,  ann.  1514. 
r  Girald.  topograph.  Hibern.  distinct.  3.  cap.  43. 
f  Caradoc.  Chron.  Cambria?,  ann.  Chr.  905. 


HIBERNICARUM    SYLLOGE.  5G7 

S'ratribus  qui  in  Hiberniam  venerunt,  cum  Nonvagiensibus  suis  in  Galliain 
concessisse,  et  Francis  devictis  sedes  in  Normannia  fixisse.  Hunc  Rodol- 
phum  ille  vocat,  quern  alii  Rollonem  ;  a  quo  Guilielmus,  et  alii  Normanni  qui 
in  Anglia  regnaverunt,  genus  deducunt  sumn. 

Lanfrancus  autem  ante  occasionem  hanc  ab  Ostmannis  oblatam,  in  .synodo 
Anglicana  anno  1072.  habita,  ex  Bedae  quoque  historia,  primatum  sibi  in  univer- 
sam  Hiberniam  vendicare  conatus  est.  "  Allata  est,"  ait  illeSin  epistola  ad  Alex- 
andrum  II.  turn  scripta,  "  ecclesiastica  gentis  Anglorum  historia,  quam  Eboracen- 
sis  ecclesiae  presbyter  et  Anglorum  doctor  Beda  composuit.  Lectae  sententia?, 
quibus,  pace  omnium,  demonstratum  est  a  tempore  B.  Augustini  primi  Doro- 
bernensis  archiepiscopi  usque  ad  ipsius  Bedae  ultimam  senectutem  (quod  fere 
centum  et  quadraginta  annorum  spatio  terminatur)  antecessores  meos  super  Ebo- 
racensem  ecclesiam  totamque  insulam,  quam  Britanniam  vocant,  necnon  et  Hi- 
berniam primatum  gessisse,  curamque  pastoralem  omnibus  impendisse."  Atqui 
nullus,  qui  hue  pertrahi  possit,  in  tota  Bedae  historia  occurrit  locus,  praeter  uni- 
cum  ilium  ex  quarto  libri  secundi  capitulo  in  septimae  epistolae  recensione  a  nobis 
productum  :  in  quo  multo  rectius,  si  Lanfranci  pace  hoc  dicere  liceat,  observavit 
Giraldus  Cambrensis  in  libello  Innocentio  III.  postea  porrecto,  primatum  om- 
nino  nullum  antecessores  illius  hie  obtinuisse.  "  Successit,"  inquit  ille1',  "  Au- 
gustino  Laurentius  :  qui  non  solum  sui  gregis,  sed  et  Britonum,  Hiberniensium 
et  Scotorum  curam  gerens,  in  termini  Paschatis  observantia  eos  Uteris  ad- 
monuit,  nee  profecit.  Simili  enim  modo  Hibernici  Britoncs  et  Scoti  a  quarta- 
decima  luna  antiquo  more  servabant.  In  eadem  autem  epistola  scribunt  Lauren- 
tius, Mellitus  et  Justus  episcopi ;  quod  Daganus  episcopus  Hiberniae  ad  ipsos  ve- 
niens,  non  solum  cibum  cum  ipsis  sumere,  sed  nee  in  eodem  hospitio,  quo  ves- 
cebantur,  sumere  voluit.  Ubi  notandum  quod  literas  commonitorias  Britonibus, 
sicut  et  Hibernicis  vel  Scotis  qui  nil  ad  eos  pertinebant,  niiserunt;  sententiam 
autem  nunquam  in  eos  magis  quam  in  alios  ullam  dederunt,  vel  sua  vel  domini 
papae  autoritate :  quod  quidem  forte  fecissent,  si  eis  jure  provincial]  subjecti 
fuissent."  Hiue  tamen  Lanfranci  vestigia  secutus  Anselmus1  non  modo  totiu* 
Angliae,  sed  etiam  Scotiae  Hiberniae  et  adjacentium  insularum  primatum  sibi 
arrogavit :  Et  Hibernorumomniumque  septentrionalium  insularum,  qua  Orcades 
dicuntur,  primas  a  Matilda  regina  est  salutatusk  ;  atque  a  discipulo  ipsius  JEd- 
mero  "  Cantuariensis1  ecclesia  (cujus  ille  iuit  monachus)  ut  totius  Angliae, 
Scotiae  et  Hiberniae  nee  non  adjacentium  insularum  mater"  celebrala.  "Cantua- 
riensis ecclesia  insularum  transmarinarum  primatum  oblinuit,"  elicit  Willel- 
musm  Gemmeticensis.  Cantuariensis  denique  archiepiscopus  a  Guiliclmo  Malmes- 
buriensi  sub  finem  libri  tertii  de  regibus,  "  episcopos  Hibernia;  et  Walliarum 
suae  ditioni  subjectos  habere"  memoratur.  Vide  chron.  Normann.  ad  aim. 
1151. 

s  Baron,  annal.  ann.  1072.  Lanfranci  cpist.  5.  MS.  in  bibliothec.  Cottonian. 
(nunc  edit.  op.  pag.  301.) 

h  Girald.  Cambren.  dial,  de  eccles.  Mencvensi  distinct.  2. 
'  vEdmeri.  histor.  lib.  4.  pag.  93. 
k  Anselm.  lib.  3.  epist.  55. 
1  JEAmer.  hist.  lib.  1.  pag.  11. 
m  Hist.  Normann.  lib.  6.  pag.  263. 


568  VETERUM    EPISTOLARUM 

Professiones  ex  Cantuariensis  Ecclesise  codice  MS.  qui  nunc  ad  Cottoni- 
anam  bibliothecam  est  translatus,  desumpsimus.  De  episcopis  vero  singulis 
qui  eas  ediderunt  in  epistolarum  recensione  aliquid  est  dictum  :  postremo 
tantum  excepto,  a  Theobaldo  ordinato,  qui  ab  anno  Mcxxxvm.  ad  mclx.  Can- 
tuariensi  sedi  prsefuit, 


HIBERNICARUM    SYLLOGE.  569 


jEDGARI1  regis  anglorum  charta  de 

<£su>aItie**Lato. 


Altitonantis  Dei  largiflua  dementia,  qui  est  rex  re- 
gum  et  dominus  dominantium,  Ego  /Edgarus  Anglorum 
Basileusb,  omniumque  regum  insularum  Oceanic  quae  Bri- 
tanniam  circumjacent,  cunctarum  nationum  quae  infra  earn 
includuntur,  imperator  et  dominus  ;  gratias  ago  ipsi  Deo 
omnipotenti,  regi  meo,  qui  meum  imperium  sic  ampliavit 
et  exaltavit  super  regnum  patrum  meorum,  qui  licet  monar- 
chiam  totius  Angliae  adepti  sunt,  a  tempore  iEthelstani, 
qui  primus  regum  Anglorum  omnes  nationes  quae  Britan- 
niam  incolunt  sibi  armis  subegit ;  nullus  tamen  eorum  ultra 
ejus  fines  imperium  suum  dilatare  aggressus  est,  Mihi 
autera  concessit  propitia  divinitas,  cum  Anglorum  imperio, 
omnia  regna  insularum  Oceani  cum  suis  ferocissimis  regi- 
bus,  usque  Norwegian!,  maximamque  partem  Hiberniae 
cum  sua  nobilissima  civitate  Dublinia,  Anglorum  regno 
subjugare  :  quos  etiam  omnes  meis  imperiis  colla  subdere, 
Dei  favente  gratia,  coegi. 

Quapropter  et  ego  Christi  gloriam  et  laudem  in  regno 
meo  exaltare,  et  ejus  servitium  amplilicare,  devotus  dis- 
posui  :  et  per  meos  fideles  fautoi^es,  Dunstanum  videlicet 
archiepiscopum,  et  Athelwoldum  ac  Oswaldum  episcopos 
quos  mihi  patres  spirituales  et  consiliators  elegi)  magna 
ex  parte,  secundum  quod  disposui,  perfeci:  siquidem  tem- 
poribus   antecessorem  meorum  regum  Anglorum   monas- 


a  Anno  Christi  964.     Ad    Oswaldum   Wigomiensem  episcopum.    Fundatio 
ecclesiae  cathedr.  Wigorniensis. 
b   BacriXtiig ,  rex. 
''   Oceanique  Bri/anniam  circumjacentis  Seldenus  logit :    non  recte. 


570  VETERUM    EPISTOLARUM 

teria  tarn  monachorum  quam  virginum  destructa  et  peni- 
tus  neglecta  in  tota  Anglia  erant :  quae  ego  ad  Dei  laudem 
pro  remedio  animas  mae  reparare,  et  servorum  et  ancilla- 
nun  Dei  numerum  multiplicare  decrevi''.  Et  ipsis  supra- 
dictis  meis  cooperatoribus  strenue  annitentibus,  jam 
XLVII.  monasteria  cum  monachis  et  sanctimonialibus 
constitui ;  et  si  Christus  vitam  mihi  tarn  diu  concesserit, 
usque  ad  quinquasemum  remissionis  numerum  meae  de- 
votae  Deo  munificentiae  oblationem  protendere  decrevi. 
Unde  nunc  in  praesenti  monasterium,  quod  prcedictus  re- 
verendus  episcopus  Oswaldus  in  sede  episcopali  Wiogre- 
ceastref  in  honore  Sanctae  Dei  genitricis  Marias  amplifica- 
vit,  et  eliminatis  clericorum  naeniis  et  spurcis  lasciviis,  re- 
ligiosis  Dei  servis  monachis,  meo  consensu  et  favore  con- 
fultus,  locavit ;  Ego  ipsis  monastici  religionis  viris  regali 
authoritate  confirmo,  et  consilio  et  astipulatione  princi- 
pum  et  optimatum  meorum  corroboro  et  consigno.  Ita 
ut  jam  amplius  non  sit  fas  neque  jus  clericis  reclamandi 
quicquam  inde  ;  quippe  qui  magis  elegerunt,  cum  sui  or- 
dinis  periculo  et  ecclesiastici  beneficii  dispendio,  suis  ux- 
oribus  adhaerere,  quam  Deo  caste  et  canonice  servire. 
Et  ideo  cuncta  quae  illi  de  Ecclesia  possederant,  cum  ipsa 
Ecclesia,  sive  eccclesiastica,  sive  secularia,  tarn  mobilia 
quam  immobilia,  ipsis  Dei  servis  monachis  ab  hac  die  per- 
petualiter  regiae  munificentiae  jure  deinceps  possidenda 
trado  et  consigno,  ita  firmiter ;  ut  nulli  principum,  nee 
etiam  ulli  episcopo  succedenti,  fas  sit  aut  licitum  quicquam 
inde  subtrahere  aut  pervadere,  aut  ab  eorum  potestate 
surripere,  et  in  clericorum  jus  iterum  traducere,  quamdiu 
fides  Christiana  in  Anglia  perduraveritg,  &c. 

Facta  sunt  haec  anno  Dominicae  Incarnationis  dcccclxiv. 
Indictione  VIII.  regni  vero  yEdgari  Anglorum  regis  sexto, 
in  regia  urbe  quae  ab    incolis   Erleapceartne'1  nominatur ; 


d  Al.  devovi.  '  Al.  Veogiiceanstriae.  Wigorniensi. 

s  Reliqua  habentur  in  appendice  tertiae  partis  Clementis  Reynerii  de  aposto- 
latu  Benedictinorum  in  Anglia.  pag.  210,  211.  et  D.  Henrici  Spelmanni  conciliis 
Britannicis  pag.  433,  434. 

!l  Glocestria. 


HIBERNICARUM    SYLIOGE.  571 

in  Natali  Domini,  festivitate  sanctorum  Innocentium,  feria 
quarta. 

>J<  Ego  Eadgar  Basileus  Anglorum  et  imperator  regum  gentium,  cum  con- 
sensu et  principum  et  archiepiscoporum'  meorum,  hanc  meant  mu- 
nificentiam  signo  crucis  corroboro. 
A  Ego  Aelfrythk  regina  consensi,  et  signo  crucis  confirmavi. 

Ego  Dunstan,  Archiepiscopus  Dorobernensis  ecclesiae  Chrisii,  consensi 

et  subscripsi. 
Ego  Oscitel,   Archiepiscopus    Eboracensis  ecclesiae,    consensi    et    sub- 
scripsi. 
Ego  Alferic  Dux.     Ego  Bruthnod  Dux.     Ego  Aridgari  Dux. 


RECENSIO. 

Dum  epistolas  relegerem,  decimo  seculo,  quod  propter  scriptorum  inopiam 
appellari  consuevit  obscuruma,  nullam  notatam  deprehendi.  Qui  defectus  ut 
aliquo  modo  suppleretur,  jEdgari  regis  diploma  visum  fuit  adjicere ;  in  quo, 
quod  omnes  historiae  tacent,  "  maximam  partem  Hiberniae,  cum  sua  nobilis- 
sima  civitate  Dublinia,  Anglorum  regno  subjugatam"  a  se  fuisse  confirmat. 
Habetur  illud  inter  Wigorniensis  Ecclesiae  monimenta :  ejusque  exemplum  inter 
archiva  regia  in  arce  Londinensi,  asservatur,  hoc  auctum  procemiob  :  "  Edwardus 
Dei  gratia  rex  Angliae  et  Franciae  et  dominus  Hiberniae,  omnibus  ad  quos  pre- 
sentes  literae  pervenerint,  salutem.  Inspeximus  chartam  confirmationis  domini 
Edgari  quondam  regis  Angliae  progenitoris  nostri,  quam  fecit  Oswaldo  episcopo 
Wigorniensi  et  monachis  VVigorniensibus,  in  haec  verba."  In  libro  Wigorni- 
ensis Ecclesise,  quo  de  loci  illius  fundatoribus  agitur,  ille  quern  dedimus  titulus 
est  praenotatus,  "  Charta  regis  Eadgari  de  Oswaldes-law,  quia  mediante  (ut  ibi 
dicitur)  B.  Oswaldo,  a  clericis  in  mor.achos  translata  est  sedes  pontificalis  hono- 
ris." Antea  enim,  ut  in  ejusdem  Oswaldi  vita  scribit  Andreas  Leucander  sive 
Whitemannus  Ramesiensis  ccenobii  abbas,  "  non  monastici  viri  ipsius  sanctae 
institutionis  regulae  erant  in  regione  Anglorum,  sed  erant  religiosi  et  dignissimi 
clerici :  qui  tamen  thesauros  suos,  quos  avidis  adquirebant  cordibus,  non  ad 
Ecclesiae  honorem,  sed  suis  dare  solebant  uxoribus."  Posteaque,  ut  addit  idem, 
vEdgari  regis   "  obitu  turbatus   est  status    totius  regni,  commoti  sunt   episcopi, 

'  Archimeorum  meorum  MS.  Tirechanus  episcopus  in  procemio  libri  secundi 
de  vita  Patricii.  "  Video  desertores  et  archiclocos  et  milites  Hiberniae,  qui  ha- 
bent  parochiam  Patricii  :  quia  substraxerunt  ab  eo  quod  ipsius  erat."  Vide  D. 
Henrici  Spelmanni  glossarium  in  Archiclavo. 

k  De  qua  vide  Selden.  Titles  of  honor,  op.  torn.  3.  pag.  209.  ubi  legit  hie  Ego 
Elfyred. 

a  Baron,  in  tomi  10.  annalium  initio. 

b  In  Patent,  ann.  I.Ed.  IV.  part.  6.  Membran.  23.  Videetiam  Chartam  con- 
firmationis episcopo  Wigorniensi  concessum  in  Rotulo  Patentum  ann.  2..  Henr. 
IV.  part.  1. 


572  VET E RUM    EPISTOLARUM 

irati  sunt  principes,  timore  coucussi  sunt  monachi,  pavefacti  populi,  clerici  loeti 
effecti  sunt  ;  quoniam  tempus  eorum  adveuit.  Expelluntur  abbates  cum 
monachis  suis,  introducuntut  clerici  cum  uxoribus  suis  :  et  erat  error  pejor 
priore."  Sic  ille.  Priorem  vero  statum  sic  plenius  enarrat  Cantuariensis 
Osbernus.  "  Nondum  in  Anglia  communis  vitse  ratio  colebatur  ;  non  usus 
deserendi  proprias  voluntates  hominibus  affectabatur.  Abbatis  noraen  vix 
quisquam  audierat  ;  conventus  monachorum  non  satis  quispiam  viderat. 
Sed  cui  forte  id  voluntatis  erat,  ut  peregrinam  vellet  transigere  vitam,  is  modo 
solus,  modo  paucis  ejusdem  propositi  comitatus,  patrios  egrediebatur  fines  ;  et 
qua  opportunitas  vivendi  licentiam  dabat,  illic  alienigena  vitam  agebat.  Hic- 
que  mos  cum  plerosque  turn  vehementer  adhuc  manet  Hibernos  :  quia  quod  aliis 
bona  voluntas  in  consuetudinem,  hoc  illis  consuetudo  vertit  in  naturam.  Quo- 
rum multi  atque  illustres  viri,  divinis  ac  ssecularibus  Uteris  nobiliter  eruditi,  dum 
relicta  Hibernia  in  terra  Anglorum  peregrinaturi  venissent,  locum  habitationis 
suae  Glestoniam  delegerunt,  propterea  quodesseta  civili  multitudine  sequestratus, 
et  humanis  usibus  accommodus,  et  (quod  maxime  affectabantperegrini)  Patricii 
religiosa  veneratione  gloriosus  :  qui  olim  evangelizando  regnum  Dei  illuc  per- 
veniens,  vita,  doctrina,  signis  mirabitibus  multipliciter  claruisse,  et  post  omnia 
haec  ibidem  in  Domino  quievisse  perhibetur.  Cum  ergo  hi  tales  viri  talibus  de 
causis  Glestoniam  venissent,  nee  tamen  quicquid  sibi  necessarium  erat  sufficien- 
tissime  in  loco  repperissent :  suscipiunt  filios  nobilium  liberalibus  studiis  imbu- 
endos  ;  ut  quod  minus  ad  usum  loci  ubertas  exhiberet,  eorum  quos  docebant 
liberalitate  redundaret."  Hsec  in  vita  Dunstani  Osbernus  :  qua,  quia  ad  re- 
rum  Hibernicarum  illustrationem  aliquid  etiam  conferebant,  hoc  in  loco  omittere 
non  libuit. 


IM  MANUEL, 


OR 


THE  MYSTERY  OF  THE  INCARNATION 


OF 


THE  SON   OF   GOD. 


UNFOLDED    BY 

JAMES    ARCHBISHOP    OF   ARMAGH. 


John,  Chap.  1.  Ver,  U. 
THE    WORD    WAS    MADE    FLESH. 


FIRST  PRINTED  IN  1638. 


VOL.    IV.  P  P 


HONORATISSIMO    DOMINO, 

D.  THOMiE  VICECOMITI  WENTWORTH, 
REGNI  HIBERNIJE  PROREGI, 

CONCILII  REGII    IN    BOREALIBUS   ANGLIC    PARTIBUS  PRjESIDI, 
ET  REGIME  MAJESTATI  A  SECRETIORIBUS   CONSILIIS, 

JACOBUS 
ARCHIEPISCOPUS  ARMAGH  ANUS 

HUNC   DE   VERBO   INCARNATO   COMMENTARIOLUM, 
UT  GRATI  ANIMI  QUALECUNQUE  TESTIMONIUM, 

L.  M.  D. 


the 


MYSTERY  OF  THE  INCARNATION, 


&c  &c. 


X  he  holy  prophet,  in  the  book  of  the  Proverbs3,  poseth  all 
such  as  have  not  "  learned  wisdom,  nor  known  the  know- 
ledge of  the  holy,"  with  this  question :  "  Who  hath  ascended 
up  into  heaven,  or  descended  ?  who  hath  gathered  the  wind 
in  his  fists  ?  who  hath  bound  the  waters  in  a  garment  ? 
who  hath  established  all  the  ends  of  the  earth  ?  what  is 
his  name,  and  what  is  his  son's  name,  if  thou  canst 
tell  ?"  To  help  us  herein,  the  son  himself  did  tell  us, 
when  he  was  here  upon  earth,  that  "  Noneb  hath  ascended 
up  to  heaven,  but  he  that  descended  from  heaven,  even 
the  Son  of  man  which  is  in  heaven."  And  that  we  might 
not  be  ignorant  of  his  name,  the  prophet  Esay  did  long 
before  foretel,  that  "  Untoc  us  a  child  is  born,  and  unto 
us  a  son  is  given  ;  whose  name  shall  be  called  Wonderful, 
Counsellor,  the  mighty  God,  the  everlasting  Father,  the 
Prince  of  Peace." 

Where,  if  it  be  demanded,  how  these  things  can  stand 
together?  that  the  Son  of  man  speaking  upon  earth,  should 

a   Prov.  chap.  30.  vex.  3,  i.  ''  John,  chap.  3.  ver.  13. 

c  Esai.  chap.  9.  ver.  C. 


578 


THE    INCARNATION    OF 


yet  at  the  same  instant  be  in  heaven  ?  that  the  Father 
of  Eternity    should    be    born    in   time  ?    and    that  the 
Mighty    God    should    become    a    child  ;     which    is    the 
weakest    state    of    man  himself?  we  must  call  to  mind, 
that  the  first  letter  of  this  great  name,  is  wonderful. 
When  he  appeared  of  old  to  Manoah,    his    name   was 
Wonderful,    and    he  did  wondrouslyd.        But    that,  and 
all  the  wonders  that  ever  were,  must  give  place  to  the 
great  mystery  of  his  incarnation ;  and  in  respect  thereof, 
cease  to  be  wonderful ;  for  of  this  work  that  may  be  veri- 
fied, which  is  spoken  of  those  wonderful  judgments  that  God 
brought  upon  Egypt ;  when  he  would  shewe  his  power, 
and  have  his  name   declared  throughout  all  the  earth. 
"  Beforef  them  were   no  such  ;  neither  after  them  shall 
be  the  like." 

Neither  the  creation  of  all  things  out  of  nothing,  which 
was  the  beginning  of  the  works  of  God  (those  six  working 
days  putting  as  it  were  an  end  to  that  long  Sabbath  that 
never  had  beginning;  wherein  the  Father,  Son,  and  Holy 
Ghost  did  infinitely  glorifyg  themselves  and  rejoice11  in  the 
fruition  one  of  another,  without  communicating  the  notice 
thereof  unto  any  creature)  nor  the  resurrection  from  the 
dead  and  the  restoration  of  all  things,  the  last  works  that 
shall  go  before  that  everlasting  Sabbath,  which  shall  have 
a  beginning,  but  never  shall  have  end  :  neither  that  first,  I 
say,  nor  these  last,  though  most  admirable  pieces  of  work, 
may  be  compared  with  this,  wherein  the  Lord  was  pleased 
to  shew  the  highest  pitch  (if  any  thing  may  be  said  to  be 
highest  in  that  which  is  infinite  and  exempt  from  all  mea- 
sure and  dimensions)  of  his  wisdom,  goodness,  power, 
and  glory. 

The  heathen  Chaldeans,  to  a  question  propounded  by  the 
king  of  Babel,  make  answer ;  that'  it  was  "  a  rare  thing" 
which  he  required,  and  that  none  other  could  shew  it, 
"  except  the  Gods,    whose   dwelling  is  not  with  flesh." 


d  Judg.  chap.  13.  ver.  11,  19.  e  Exod.  chap.  9..yer.  10". 

'    Ibid.  chap.  10.  ver.  14.  et  chap.  11.  ver.  G. 
S  John,  chap.  17.  ver.  5.  h   Prov.  chap.  S.  ver.  30. 

'  Dan.  chap.  2.  ver.  1 1. 


THE    SON    OF    GOD.  610 

But  the  rarity  of  this  lyeth  in  the  contrary  to  that  which 
they  imagined  to  be  so  plain  :  that  he  "  whok  is  over  all, 
God  blessed  for  ever,"  should  take  our  flesh  and  dwell,  or 
pitch1  his  tabernacle  with  us.  That  as  them  glory  of  God 
filled  the  tabernacle  (which  was  a  figure11  of  the  human 
nature  of  our  Lord)  with  such  a  kind  of  fulness,  that 
Moses  himself  was  not  able  to  approach  unto  it ;  (therein 
coming  short,  as0  in  all  things,  of  the  Lord  of  the  house) 
and  filled  the  temple  of  Solomon  (a  type  likewise  of1'  the 
body  of  our  Prince  of  Peace)  inq  such  sort  as  the  priests 
could  not  enter  therein:  so  "  inr  him  all  the  fulness  of 
the  Godhead  should  dwell  bodily." 

And  therefore,  if  of  that  temple,  built  with  hands,  So- 
lomon could  say  with  admiration:  "  Buts  will  God  in  very 
deed  dwell  with  men  on  the  earth  ?  Behold,  heaven  and 
the  heaven  of  heavens  cannot  contain  thee;  how  much 
less  this  house,  which  I  have  built  ?"  of  the  true  temple, 
that  is  not  of  this  building,  we  may  with  great  wonder- 
ment say  with  the  apostle,  "  Without*  controversy,  great 
is  the  mystery  of  religion :  God  was  manifested  in  the 
flesh  ;"  yea,  was  made  of  a  woman,  and  born  of  a  virgin  ; 
a  thing  so  wonderful",  that  it  was  given  for  a  sign  unto 
unbelievers  seven  hundred  and  forty  years  before  it  was 
accomplished ;  even  a  sign  of  God's  own  choosing,  among 
all  the  wonders  in  the  depth,  or  in  the  heighth  above. 
"  Thereforev  the  Lord  himself  shall  give  you  a  sign, 
Behold,  a  virgin  shall  conceive  and  bear  a  Son,  and  shall 
call  his  name  Immanuel." 

A  notable  wonder  indeed,  and  great  beyond  all  com- 
parison. That  the  Son  of  God  should  be  "made"  of  a 
woman ;"  even  made  of  that  woman,  which  was  made2  by 

k  Rom.  chap.  9.  ver.  5.  l   l<7K?jv«<re,   John,  chap.  1.  vcr.  14. 

nl  Exod.chap.  40.  ver.  34,  35.  "   Heb.  chap.  9.  ver.  9,  11. 

°  Heb.  chap.  3.  ver.  3,  G.  P  John,  chap.  2.  ver.  19,  21. 

1  2  Chron.  chap.  7.  ver.  I,   2.  '    Coloss.  chap.  2.  ver.  9. 

5  2  Chron.  chap.  6.  ver.  18.  '    1  Tim.  chap.  3.  ver.  16. 

u  Esai.  chap.  7.  ver.  11,  14.  *   Ibid.  ver.  1 1. 

w  Gal.  chap.  4.  ver.  4. 

*  John,  chap.  1.  ver.  3.     Col.  chap.  1.  ver.  16. 


580  THE    INCARNATION    OT 

himself.  That  her  womb  then,  and  the  heavensy  now, 
should  contain  him  whom  "  The2  heaven  of  heavens  can- 
not contain."  That  he  who  had  both  father  and  mother, 
whose  pedigree  is  upon  record  even  up  unto  Adam,  who 
in  the  fulness  of  time  was  brought  forth  in  Bethlehem,  and 
when  he  had  finished  his  course,  was  "  cut  off  out  of  the 
land  of  the  living  at  Jerusalem ;"  should  yet  notwithstand- 
ing be  in  truth,  that  which  his  shadow  Melchisedech  was 
only  in  the  conceit  of  the  men  of  his  time,  "  withouta 
father,  without  mother,  without  pedigree,  having  neither 
beginning  of  days  nor  end  of  life."  That  his  Father  should 
be  greaterb  than  he ;  and  yet  he  his  Father's  equalc.  That 
he  isd,  before  Abraham  was;  and  yet  Abraham's  birth 
preceded  his,  well  nigh  the  space  of  two  thousand  years. 
And  finally,  that  he  who  was  David's  Son,  should  yet  be 
David's  Lord :  ae  case  which  plunged  the  greatest  rabbies 
among  the  Pharisees  :  who  had  not  yet  "  learned  this 
wisdom,  nor  known  this  knowledge  of  the  holy." 

The  untying  of  this  knot  dependeth  upon  the  right 
understanding  of  the  wonderful  conjunction  of  the  divine 
and  human  nature  in  the  unity  of  the  person  of  our  Re- 
deemer. For  by  reason  of  the  strictness  of  this  personal 
union,  whatsoever  may  be  verified  of  either  of  those 
natures,  the  same  may  be  truly  spoken  of  the  whole 
person,  from  whethersoever  of  the  natures  it  be  deno- 
minated. For  the  clearer  conceiving  whereof,  we  may 
call  to  mind  that  which  the  apostle  hath  taught  us  touch- 
ing our  Saviour.  "  In1  him  dwelleth  all  the  fulness  of  the 
Godhead  bodily,"  that  is  to  say,  by  such  a  personal  and 
real  union,  as  doth  inseparably  and  everlastingly  conjoin 
that  infinite  Godhead  with  his  finite  manhood  in  the  unity 
of  the  self-same  individual  person. 

He  in  whom    that   fulness   dwelleth,   is   the   person  : 


>  Acts,  chap.  3.  ver.  21.  *   1  Kings,  chap.  8.  ver.  27. 

'•'  Heb.  chap.  7.  ver.  3.  with  Esai.  chap.  53.  ver.  8.  and  Mic.  chap.  5.  ver.  2. 

b  John,  chap.  14.  ver.  28. 

'    John,  chap.  5.  ver.  18.     Philipp.  chap.  2.  ver.  6. 

•i  John,  chap.  8.  ver.  58.  e  Matt.  chap.  22.  ver.  42r43,  &c. 

'   Col.  chap.  2.  ver.  9. 


THE    SON    Ol     GOD.  581 

that  fulness  which  so  doth  dwell  in  him,  is  the  nature. 
Now  there  dwelleth  in  him  not  only  the  fulness  of  the 
Godhead,  but  the  fulness  of  the  manhood  also.  For  we 
believe  him  to  be  both  perfect  God,  begotten  of  the 
substance  of  his  father  before  all  worlds  ;  and  perfect  man, 
made  of  the  substance  of  his  mother  in  the  fulness  of  time. 
And  therefore  we  must  hold,  that  there  are  two  distinct  na- 
tures in  him  :  and  two  so  distinct,  that  they  do  not  make 
one  compounded  nature  :  but  still  remain  uncompounded 
and  unconfounded  together.  But  he  in  whom  the  fulness 
of  the  manhood  dwelleth  is  not  one,  and  he  in  whom  the 
fulness  of  the  Godhead,  another:  but  he  in  whom  the 
fulness  of  both  those  natures  dwelleth,  is  one  and  the 
same  Immanuel,  and  consequently  it  must  be  believed  as 
firmly,  that  he  is  but  one  person. 

And  here  we  must  consider,  that  the  divine  nature  did 
not  assume  an  human  person,  but  the  divine  person  did 
assume  an  human  nature  :  and  that  of  the  three  divine 
persons,  it  was  neither  the  first  nor  the  third  that  did 
assume  this  nature  ;  but  it  was  the  middle  person,  who 
was  to  be  the  middle  one,  that  must  undertake  this  media- 
tion betwixt  God  and  us  ;  which  was  otherwise  also  most 
requisite,  as  well  for  the  better  preservation  of  the  inte- 
grity of  the  blessed  Trinity  in  the  Godhead,  as  for  the 
higher  advancement  of  mankind  by  means  of  that  relation 
which  the  second  person,  the  Mediator,  did  bear  unto  his 
Father.  For  if  the  fulness  of  the  Godhead  should  have 
thus  dwelt  in  any  human  person,  there  should  then  a 
fourth  person  necessarily  have  been  added  unto  the  God- 
head: and  if  any  of  the  three  persons,  beside  the  second, 
had  been  born  of  a  woman,  there  should  have  been  two 
Sons  in  the  Trinity.  Whereas  now  the  Son  of  God  and 
the  Son  of  the  blessed  virgin,  being  but  one  person,  is 
consequently  but  one  Son ;  and  so  no  alteration  at  all 
made  in  the  relations  of  the  persons  of  the  Trinity. 

Again,  in  respect  of  us,  the  apostle  shcwcth,  that  for 
this  very  end  "  Godg  sent  his  own  Son,  made  of  a  wo- 

s  Gal.  chap.  4.  ver.  4,  5,  7. 


582  THE    INCARNATION    OF 

man;  that  we  might  receive  the  adoption  of  sons:" 
and  thereupon  maketh  this  inference  :  "  Wherefore  thou 
art  no  more  a  servant  but  a  son,  and  if  a  son,  then  an 
heir  of  God  through  Christ;"  intimating  thereby,  that 
what  relation  Christ  hath  unto  God  by  nature,  we  being 
found  in  him  have  the  same  by  grace.  By  nature  he  is  "  theh 
only  begotten  Son  of  the  Father :"  but  this  is  the  high 
grace  he  hath  purchased  for  us ;  that  "  as1  many  as  re- 
ceived him,  to  them  he  gave  power,"  or  privilege,  "  to 
become  the  sons  of  God,  even  to  them  that  believe  on  his 
name."  For  although  he  reserve  to  himself  the  preemi- 
nence, which  is  due  unto  him  in  a  peculiark  manner,  of 
being  "  the1  first  born  among  many  brethren:"  yet  in 
him,  and  for  him,  the  rest  likewise  by  the  grace  of  adop- 
tion are  all  of  them  accounted  as  first  borns. 

So  God  biddeth  Moses  say  unto  Pharaoh  :  "  Israel"1  is 
my  son,  even  my  first  born.  And  I  say  unto  thee ;  Let 
my  son  go,  that  he  may  serve  me :  and  if  thou  refuse  to 
let  him  go,  behold  I  will  slay  thy  son,  even  thy  first  born." 
And  the  whole  Israel  of  God,  consisting  of  Jew  and  Gen- 
tile, is  in  the  same  sort  described  by  the  apostle  to  be 
"  the"  general  assembly  and  Church  of  the  first  born 
enrolled  in  heaven."  For  the  same  reason  that  maketh 
them  to  be  sons,  to  wit,  their  incorporation  into  Christ,  the 
self  same  also  maketh  them  to  be  first  borns  :  so  as  (how- 
ever it  fall  out  by  the  grounds  of  our  common  law)  by  the  rule 
of  the  Gospel  this  consequence  will  still  hold  true ;  "  If0 
children,  then  heirs,  heirs  of  God,  and  joint  heirs  with 
Christ."    And  so  much  for  the  son,  the  person  assuming. 

The  nature  assumed,  is  "  thep  seed  of  Abraham," 
"  theq  seed  of  David,"  "  ther  seed  of  the  Woman," 
the   word,   the3    second    person  of  the   Trinity,   being 


'■  John,  chap.  1.  ver.  14.  and  chap.  3.  ver.  16. 

'    John,  chap.  1.  ver.  12. 

k  Propter  quod  unumquodque   est  tale,  illud  ipsum  est  magis  tale. 

1    Rom.  chap.  8.  ver.  29.  ra  Exod.  chap.  4.  ver.  22,  23. 

"  Heb.  chap.  12.  ver.  23.  °  Rom.  chap.  8.  ver.  17. 

P  Heb.  chap.  2.  ver.  16.  i  Rom.  chap.  1.  ver.  3. 

1  Gen.  chap.  3.  ver.  15.  *   1  John,  chap.  5.  ver.  7. 


THE    SON    OF    GOD.  583 

made'  flesh,  that  is  to  say,  "  God's"  own  Son  being- 
made  of  a  woman,"  and  so  becoming  truly  and  really 
"  thew  fruit  of  her  womb."  Neither  did  he  take  the 
substance  of  our  nature  only,  but  all  the  properties  also 
and  the  qualities  thereof:  so  as  it  might  be  said  of  him,  as 
it  was  of  Eliasx  and  the  apostles5' ;  that  he  was  a  man 
subject  to  like  passions  as  we  are.  Yea  he  subjected 
himself  "  inz  the  days  of  his  flesh"  to  the  same  weakness8 
which  we  find  in  our  own  frail  nature,  and  was  compassed 
with  like  infirmities ;  and  in  a  word,  in  all  things  was 
made  like  unto  his  brethren,  sinb  only  excepted.  Wherein 
yet  we  must  consider,  that  as  he  took  upon  him,  not  an 
human  person,  but  an  human  nature ;  so  it  was  not  requi- 
site he  should  take  upon  him  any  personal  infirmities, 
such  as  are  madness,  blindness,  lameness,  and  particular 
kinds  of  diseases,  which  are  incident  to  some  only  and  not 
to  all  men  in  general ;  but  those  alone  which  do  accompany 
the  whole  nature  of  mankind,  such  as  are  hungering, 
thirsting,  weariness,  grief,  pain,  and  mortality. 

We  are  further  here  also  to  observe  in  this  our  Mel- 
chisedechc,  that  as  he  had  no  mother  in  regard  of  one  of 
his  natures,  so  he  was  to  have  no  father  in  regard  of  the 
other;  but  must  be  born  of  a  pure  immaculate  virgin, 
without  the  help  of  any  man. 

And  this  also  was  most  requisite,  as  for  other  respects 
so  for  the  exemption  of  the  assumed  nature  from  the 
imputation  and  pollution  of  Adam's  sin.  Tor  sin1'  having 
by  that  one  man  entered  into  the  world ;  every  father  bc- 
cometh  an  Adam  unto  his  child,  and  conveyeth  the  cor- 
ruption of  his  nature  unto  all  those  whom  he  doth  beget. 
Therefore    our  Saviour    assuming  the   substance   of  our 

1  .John,  chap.  I.  ver.  14.  u  Gal.  chap.  4.  ver.  4. 

w  Luke,  chap.  t.  ver.  42. 

x  'HXirtC,  avOpojirog  f/v  6fioioira9>)Q  fffiiv.     Jam.  chap.  5.  ver.  17. 

y  'H/itlg  buoioiraQiiQ  trjfiu>  vfxlp  avOpwTroi.     Acts,  chap.  14.  ver.  15. 

z  Heb.  chap.  5.  ver.  7. 

a  2  Cor.  chap.  13.  ver.  4.     Heb.  chap.  2.  ver.  17,  18.  and  chap.  4.  ver.  15. 

b  Inter  Trinitatem,  et  hominum  infinnitatem,  et  iniquitatem,  Mediator  foetus 
est  homo  non  iniquus,  sed  tamen  infirmus  :  ut  ex  eo  quod  non  iniquuBJungeretur 
Deo  ;  ex  co  quod  infirmus,  propinquaret  tibi.  Aug.  praef.  in  enarrat.  2.  Psal,  29. 

c  Heb.  chap.  7.  ver.  3.  d  Rom.  chap.  5.  ver.  12. 


•584  THE    INCARNATION    OF 

nature,  but  not  by  the  ordinary  way  of  natural  generation, 
is  thereby  freed  from  all  the  touch  and  taint  of  the  cor- 
ruption of  our  flesh ;  which  by  that  means  only  is  propa- 
gated from  the  first  man  unto  his  posterity.  Whereupon 
he  being  made  of  man,  but  not  by  man,  and  so  becoming 
the  immediate  fruit  of  the  womb,  and  not  of  the  loins, 
must  of  necessity  be  acknowledged  to  be  that6  holy 
thing,  which  so  was  born  of  so  blessed  a  mother.  Who 
although  she  were  but  the  passive  and  material  principle 
of  which  that  precious  flesh  was  made,  and  the  Holy 
Ghost  the  agent  and  efficient ;  yet  cannot  the  man  Christ 
Jesus  thereby  be  made  the  Sonf  of  his  own  Spirit;  because 
fathers  do  beget  their  children  out  of  their  own  substance : 
the  Holy  Ghost  did  not  so,  but  framed  the  flesh  of  him, 
from  whom  himself  proceeded,  out  of  the  creature  of  them 
both,  "  theg  handmaid  of  our  Lord;"  whom  from  thence 
"  all  generations  shall  call  blessed." 

That  blessed  womb  of  her's  was  the  bride-chamber, 
wherein  the  Holy  Ghost  did  knit  that  indissoluble  knot 
betwixt  our  human  nature  and  his  Deity :  the  Son  of  God 
assuming  into  the  unity  of  his  person  that  which  before 
he  was  not ;  and  yet  without  change  (for  so  must  God 
still  be)  remaining  that  which  he  was  ;  whereby  it  came  to 
pass  that  this  "  holyh  thing  which  was  born  of  her," 
was  indeed  and  in  truth  to  be  called  the  Son  of  God. 
Which  wonderful  connexion  of  two  so  infinitely  differing 
natures  in  the  unity  of  one  person,  how  it  was  there  ef- 
fected, is  an  inquisition  fitter  for  an  angelical  intelligence, 
than  for  our  shallow  capacity  to  look  after :  to  which 
purpose  we  may  also  observe,  that  in  the  fabric,  of  the 
ark  of  the  covenant,  the1  posture  of  the  faces  of  the 
cherubims  toward  the  Mercy-seat,  the  type  of  our  Saviour, 
was  such,  as  would  point  unto  us,  that  these  are  things 
which  "  the  angels  desire  to  stoopk  and  look  into." 

e  Luke,  chap.  1.  ver.  35. 

f  Gal.  chap.  4.  ver.  6.     Rom.  chap.  8.  ver.  9. 

e  Luke,  chap.  1.  ver.  38,  48.  ''  Ibid.  ver.  35. 

'  Exod.  chap.  37.  ver.  9. 

k  IlapaKv^ai.     Pet.  chap.  1.  ver.  12. 


THE    SON    OF    GOD.  585 

And  therefore  let  that  satisfaction,  which  the  angel 
gave  unto  the  mother  virgin  (whom  it  did  more  especially 
concern  to  move  the  question:  "How1  may  this  be?") 
content  us,  "  Them  power  of  the  Highest  shall  oversha- 
dow thee."  For  as  the  former  part  of  that  speech  may 
inform  us,  that  "  with"  God  nothing  is  impossible :"  so 
the  latter  may  put  us  in  mind,  that  the  same  God  having 
overshadowed  this  mystery  with  his  own  veil,  we  should 
not  presume  with  the  men  of  Bethshemesh0  to  look  into 
this  ark  of  his;  lest  for  our  curiosity  we  be  smitten  as 
they  were.  Only  this  we  may  safely  say,  and  must  firmly 
hold,  that  as  the  distinction  of  the  persons  in  the  holy 
Trinity  hindereth  not  the  unity  of  the  nature  of  the  God- 
head, although  every  person  entirely  holdeth  his  own 
incommunicable  property ;  so  neither  doth  the  distinction 
of  the  two  natures  in  our  Mediator  any  way  cross  the 
unity  of  his  person,  although  each  nature  remaineth  entire 
in  itself,  and  retaineth  the  properties  agreeing  thereunto, 
without11  any  conversion,  composition,  commixion,  or  con- 
fusion. 

When  Mosesq  beheld  the  bush  burning  with  fire,  and 
yet  no  whit  consumed,  he  wondered  at  the  sight,  and 
said,  "  I  will  now  turn  aside  and  see  this  great  sight,  why 
the  bush  is  not  burnt."  But  when  God  thereupon  called 
unto  him  out  of  the  midst  of  the  bush,  and  said,  "  Draw 
not  nigh  hither,"  and  told  him  who  he  was ;  Moses  trem- 
bled, hid  his  face,  and  durst  not  behold  God.  Yet  al- 
though being  thus  warned,  we  dare  not  draw  so  nigh ; 
what  doth  hinder  but  we  may  stand  aloof  off,  and  wonder 
at  this  great  sight?  "  Ourr  God  is  a  consuming  fire;" 
saith  the  apostle :  and  a  question  we  find  propounded  in 
the  prophet,  "  Whos  among  us  shall  dwell  with  the  de- 

1    Luke,  chap.  1.  ver.  31.  m  Ibid.  ver.  35. 

■  Ibid.  ver.  37.  °  1  Samuel,  chap.  C.  ver.  19. 

P  Aovyxvrwt;,  drpeirruig,  aSiaip'erwg,  axupiorwg.  Concil.  Chalccd.  Act. 
cap.  5.  et  apud  Evag.  lib.  2.  hist.  Eccles.  cap.  4.  inconfuse,  incommutabiliter, 
indivise,  inseparabiliter.  Jo.  Maxentius  in  Catholicae  sua;  professions  ink. 
Concil.  Rom.  sub  Martino  I. 

i  Exod.  chap.  3.  ver.  2,  3,  5,  6.     Acts,  chap.  7.  ver.  31,  82. 

r  Heb,  chap.  12.  ver.  29.  s  Esai.  chap.  33.  ver.  14. 


586  THE    INCARNATION    OF 

vouring  fire  ?  who  among  ns  shall  dwell  with  the  everlast- 
ing burnings  ?"  Moses  was  not  like  other  prophets,  but 
God*  spake  unto  him  face  to  face,  as  a  man  speaketh  unto 
his  friend:  and  yet  for  all  that,  when  he  besought  the 
Lord  that  he  would  shew  him  his  glory,  he  received  this 
answer :  "  Thou"  canst  not  see  my  face :  for  there  shall  no 
man  see  me,  and  live."  Abraham  before  him,  though  a 
special  "  friend"  of  God,"  and  the  fathery  of  the  faithful, 
the  children  of  God ;  yet  held  it  a  great  matter  that  he 
should  take  upon  him  so  much  as  to  speak2  unto  God, 
being  "  but  dust  and  ashes."  Yea,  the  very  angels  them- 
selves "  which*  are  greater  in  power  and  might"  are 
fain  to  coverb  their  faces,  when  they  stand  before  him;  as 
not  being  able  to  behold  the  brightness  of  his  glory. 

With  what  astonishment  then  may  we  behold  our  dust 
and  ashes  assumed  into  the  undivided  unity  of  God's  own 
person  ;  and  admitted  to  dwell  here,  as  an  inmate  under 
the  same  roof?  and  yet  in  the  midst  of  those  everlasting 
burnings,  the  bush  to  remain  unconsumed,  and  to  con- 
tinue fresh,  and  green  for  evermore.  Yea,  how  should 
not  we  with  Abraham  rejoice  to  see  this  day,  wherein  not 
only  our  nature  in  the  person  of  our  Lord  Jesus  is  found 
to  dwell  for  ever  in  those  everlasting  burnings ;  but,  in 
and  by  him,  our  own  persons  also  are  brought  so  nigh 
thereunto,  that  Godc  doth  set  his  sanctuary  and  taber- 
nacle among  us,  and  dwell  with  us ;  and  (which  is  much 
more)  maketh  us  ourselves  to  be  the  housed  and  the  habi- 
tation6, wherein  he  is  pleased  to  dwell  by  his  spirit ; 
according  to  that  of  the  apostle :  "  Yef  are  the  temple  of 
the  living  God,  as  God  hath  said :  I  will  dwell  in  them  and 

'  Num.  chap.  12.  ver.  6,  7,  8.     Exod.  chap.  33.  ver.  11. 
u  Exod.  chap.  33.  ver.  19,20. 

*  Esai.  chap.  41.  ver.  8.     2  Chron.  chap.  20.  ver.  7.     Jam.  chap.  2.  ver.  23. 
y  Rom.  chap.  4.  ver.  11,  16.     Gal.  chap.  3.  ver.  7. 

*  Gen.  chap.  18.  ver.  27.  a  2  Pet.  chap.  2.  ver.  11. 
b  Esai.  chap.  6.  ver.  2. 

c  Lev.  chap.  26.  ver.  11,  12.      Ezek.  chap.  37.   ver.  26,  27.     Rev.   chap.  21. 
ver.  3. 

rt  Heb.  chap.  3.  ver.  6.  e  Eph.  chap.  2.  ver.  22. 

f  2  Cor.  chap.  6.  ver.  16. 


THE    SON    OF    GOD.  587 

walk  in  them,  and  I  will  be  their  God  and  they  shall  be 
my  people ;"  and  that  most  admirable  prayer,  which  our 
Saviour  himself  made  unto  his  Father  in  our  behalf:  "  Is 
pray  not  for  these  alone,  but  for  them  also  which  shall 
believe  on  me  through  their  word :  that  they  all  may  be 
one,  as  thou  Father  art  in  me,  and  I  in  thee,  that  they 
also  may  be  one  in  us ;  that  the  world  may  believe  that 
thou  hast  sent  me.  I  in  them,  and  thou  in  me,  that  they 
may  be  made  perfect  in  one;  and  that  the  world  may 
know  that  thou  hast  sent  me,  and  hast  loved  them  as  thou 
hast  loved  me. 

To  compass  this  conjunction  betwixt  God  and  us,  he 
that  was  to  be  our  Jesush  or  Saviour,  must  of  necessity 
also  be  Immanuel;  which  being  interpreted  is,  "  God 
with  us;"  and  therefore  in  his  person  to  be  Immanuel, 
that  is,  God  dwelling  with  our  flesh  ;  because  he  was  by 
his  office  too  to  be  Immanuel,  that  is,  he  who  must  make 
God  to  be  at  one  with  us.  For  this  being  his  proper 
office,  to  be  "  Mediator1  between  God  and  men,"  he  must 
partake  with  both:  and  being  from  all  eternity  consub- 
stantial  with  his  Father,  he  must  at  the  appointed  time 
become  likewise  consubstantial  with  his  children.  "  For- 
asmuch1' then  as  the  children  are  partakers  of  flesh  and 
blood;  he  also  himself  likewise  took  part  of  the  same," 
saith  the  apostle.  We  read  in  the  Roman  history,  that 
the  Sabines  and  the  Romans  joining  battle  together,  upon 
such  an  occasion  as  is  mentioned  in  the  last  chapter  of  the 
book  of  Judges ;  of  the  children  of  Benjamin,  catching 
every  man  a  wife  of  the  daughters  of  Shiloh ;  the  women 
being  daughters  to  the  one  side,  and  wives  to  the  other, 
interposed  themselves  and  took  up  the  quarrel,  so  that  by 
the  mediation  of  these,  who  had  a  peculiar  interest  in 
either  side,  and  by  whose  means  this  new  alliance  was 
contracted  betwixt  the   two  adverse  parties  ;   they   who 


a  John,  chap.    17.   ver.  20,  21,  22,  23. 

h  Matt.  chap.  1.  ver.  21,  23.     See  Anselm's  Cur  Deus  homo. 

>   1  Tim.  chap.  2.  ver.  5.  k  Heb.  chap.  2.  ver.  14. 


-j88  THE    INCARNATION    OF 

before  stood  upon  highest  terms  of  hostility,  did1  not  only 
entertain  peace,  but  also  joined  themselves  together  into 
one  body  and  one  state. 

God  and  we  were  "  enemies1","  before  we  were  "  re- 
conciled to  him  by  his  Son."  He  that  is  to  be  "  our" 
peace,"  and  to  "  reconcile  us  unto  God,"  and  to  "  slay 
this  enmity,"  must  have  an  interest  in  both  the  parties 
that  are  at  variance,  and  have  such  a  reference  unto  either 
of  them,  that  he  may  be  able  to  send  this  comfortable 
message  unto  the  sons  of  men ;  "  Go"  to  my  brethren, 
and  say  unto  them :  I  ascend  unto  my  Father,  and  your 
Father,  and  to  my  God,  and  your  God."  For  as  long  as 
"  hep  is  not  ashamed  to  call  us  brethren  ;  Godq  is  not 
ashamed  to  be  called  our  God ;"  and  his  entering  of  our 
appearance,  in  his  own  name  and  ours,  after  this  manner : 
"  Behold",  I,  and  the  children  which  God  hath  given  me;" 
is  a  motive  strong  enough  to  appease  his  Father,  and  to 
turn  his  favourable  countenance  towards  us :  as  on  the 
other  side,  when  we  become  unruly  and  prove  rebellious 
children;  no  reproof  can  be  more  forcible,  nor  induce- 
ment so  prevalent,  if  there  remain  any  spark  of  grace  in  us, 
to  make  us  cast  down  our  weapons  and  yield,  than  this. 
"  Dos  ye  thus  requite  the  Lord,  O  foolish  people  and 
unwise?  Is  not  he  thy  Father  that  hath  bought  thee?" 
and  bought  thee  "  not1  with  corruptible  things,  as  silver 
and  gold,  but  with  the  precious  blood"  of  his  own  Son  ? 

How  dangerous  a  matter  it  is  to  be  at  odds  with  God, 
old  Eli  sheweth  by  this  main  argument :  "  If11  one  man 
sin  against  another,  the  Judge  shall  judge  him :  but  if  a 
man  sin  against  the  Lord,  who  shall  plead  or  intreat  for 
him?"   and  Job,  before  him:    "  Hew  is  not  a  man  as  I 


1  Sic  pax  facta,  foedusque  percussum  :  secutaque  res  mira  dictu,  ut  relictis 
sedibus  suis  novam  in  urbem  hostes  dcmigrarent,  et  cum  generis  suis  avitas  opes 
pro  dote  sociarent.     L.  Flor.  histor.  Rom.  lib.  61.  cap.  1. 

m  Rom.  chap.  5.  ver.  10.  n  Eph.  chap.  2.  ver.  14,  10. 

°  John,  chap.  20.  ver.  17.  p  Heb.  chap.  2.  ver.  1 1. 

i  Heb.  chap.  11.  ver.  16.  '  Ibid.  chap.  2.  ver.  13. 

*  Deut.  chap.  32.  ver.  6.  l  1  Pet.  chap.  1.  ver.  17,  18, 19. 

«  1  Sam.  chap.  2.  ver.  25.  w  Job,  chap.  9.  ver.  32,  33. 


THE    SON    OF    GOD.  589 

am,  that  I  should  answer  him,  and  we  should  come  toge- 
ther in  judgment :  neither  is  there  any  day's-man  or  um- 
pire betwixt  us,  that  may  lay  his  hand  upon  us  both." 
If  this  general  should  admit  no  manner  of  exception,  then 
were  we  in  a  woful  case,  and  had  cause  to  weep  much 
more  than  St.  John  did  in  the  Revelation ;  when  none* 
was  found  "  in  heaven,  nor  in  earth,  nor  under  the  earth, 
that  was  able  to  open  the  book"  which  he  saw  in  the  right 
hand  of  him  which  sat  upon  the  throne,  "  neither  to  look 
thereon."  But  as  St  John  was  wished  there,  to  refrain 
his  weeping,  because  "  they  Lion  of  the  tribe  of  Juda,  the 
root  of  David,  had  prevailed  to  open  the  book,  and  loose 
the  seven  seals  thereof:"  so  he  himself  elsewhere  giveth 
the  like  comfort  unto  all  of  us  in  particular.  "  Ifz  any 
man  sin,  we  have  an  advocate  with  the  Father,  Jesus 
Christ  the  righteous :  and  he  is  a  propitiation  for  our 
sins ;  and  not  for  ours  only,  but  also  for  the  sins  of  the 
whole  world." 

For  as  there3  is  one  God,  so  there  is  "  one  Mediator 
between  God  and  men,  the  man  Christ  Jesus,  who  gave 
himself  a  ransom  for  all;"  and  in  discharge  of  this  his 
office  of  mediation,  as  the  only  fit  umpire  to  take  up  this 
controversy,  was  to  lay  his  hand  as  well  upon  God  the 
party  so  highly  offended,  as  upon  man  the  party  so  basely 
offending.  In  things  concerning  God,  the  priesthood  of 
our  Mediator  is  exercised  ;  "  Forb  every  high  priest  is 
taken  from  among  men,  and  ordained  for  men  in  things 
pertaining  to  God."  The  parts  of  his  priestly  function 
are  two,  satisfaction  and  intercession  :  the  former  whereof 
giveth  contentment  to  God's  justice ;  the  latter  soliciteth 
his  mercy,  for  the  application  of  this  benefit  to  the  chil- 
dren of  God  in  particular.  Whereby  it  cometh  to  pass, 
that  God  in  shewing0  mercy  upon  whom  he  will  shew 
mercy,  is  yet  for  his  justice  no  loser:  being  both  "  just'1, 
and  the  justifier  of  him  which  believeth  in  Jesus." 

N  Rev.  chap.  5.  ver.  3,  4.  v  Rev.  chap.  5.  ver.  5. 

'  1  John,  chap.  2.  ver.  1,2.         a  1  Tim.  chap.  2.  ver.  5,  H. 

b   Heb.  chap.  5.  ver.  1.  and  chap.  2.  ver.  17. 

'  Rom.  chap.  !).  ver.  15,  ir>.        ■'  Rom.  chap.  3.  ver.26. 

VOL.  TV.  Q  Q 


590  THE    INCARNATION    OF 

By  virtue  of  his  intercession,  our  Mediator  appeareth* 
in  the  presence  of  God  for  us,  and  maketh'  request  for 
us.  To  this  purpose,  the  apostle  noteth,  in  the  fourth  to 
the  Hebrews,  I.  "  Thatg  we  have  a  great  high  priest,  that 
is  passed  into  the  heavens,  Jesus  the  Son  of  God."  II. 
"  Thath  we  have  not  an  high  priest  which  cannot  be 
touched  with  the  feelings  of  our  infirmities,  but  was  in  all 
things  tempted  as  we  are,  yet  without  sin."  Betwixt  the 
having  of  such,  and  the  not  having  of  such  an  intercessor, 
betwixt  the  height  of  him  in  regard  of  the  one,  and  the 
lowliness  in  regard  of  his  other  nature,  standeth  the  com- 
fort of  the  poor  sinner.  He  must  be  such  a  suitor  as 
taketh  our  case  to  heart :  and  therefore  "  in'  all  things  it 
behoved  him  to  be  made  like  unto  his  brethren,  that  he 
might  be  a  merciful  and  faithful  high  priest."  In  which 
respect  as  it  was  needful  he  should  partake  with  our  flesh 
and  blood,  that  he  might  be  tenderly  affected  unto  his 
brethren :  so  likewise  for  the  obtaining  of  so  great  a  suit, 
it  behoved  he  should  be  most  dear  to  God  the  Father,  and 
have  so  great  an  interest  in  him,  as  he  might  always  be 
sure  to  be  heardk  in  his  requests :  who  therefore  could  be 
no  other,  but  he  of  whom  the  Father  testified  from 
heaven;  "This1  is  my  beloved  Son  in  whom  I  am  well 
pleased."  It  was  fit  our  intercessor  should  be  man,  like 
unto  ourselves ;  that  we  might  "  boldly"1"  come  to  him, 
and  "  find  grace  to  help  in  time  of  need:"  it  was  fit  he 
should  be  God,  that  he  might  boldly  go  to  the  Father, 
without  any  way  disparaging  him,  as  being  his  "  fellow"," 
and   "  equal0." 

But  such  was  God's  love  to  justice,  and  hatred  to  sin; 
that  he  would  not  have  his  justice  swallowed  up  with 
mercy,  nor  sin  pardoned  without  the  making  of  fit  repa- 
ration.    And  therefore  our  Mediator   must  not  look  to 


*  Heb.  chap.  9.  ver.  24. 

'  Rom.  chap.  8.  ver.  34.  Heb.  chap.  7.  ver.  15. 

8  Heb.  chap.  4.  ver.  14.  "'  Ibid.  ver.  15. 

1  Heb.  chap.  2.  ver.  17.  k  John,  chap.  1 1.  ver.  42. 

1    Matt.  chap.  3.  ver.  17.  ln  Heb.  chap.  4.  ver.  16. 

n  Zach.  chap.  13.  ver.  7.  "  Philipp.  chap.  2.  ver.  6. 


THE    SON    OF    GOD.  591 

procure  for  us  a  simple  pardon  without  more  ado ;  but 
must  bea  "  propitiation^"  for  our  sins,  and  redeem  us  by 
fine  and  "  ransomq :"  and  so  not  only  be  the  master  of  our 
requests,  to  intreat  the  Lord  for  us  ;  but  also  take  upon 
him  the  part  of  an  "  advocate1"  to  plead  full  satisfaction 
made  by  himself,  as  our  "  suretys,"  unto  all  the  debt 
wherewith  we  any  way  stood  chargeable.  Now  the  satis- 
faction which  our  surety  bound  himself  to  perform  in  our 
behalf,  was  a  double  debt :  the  principal  and  the  acces- 
sory. The  principal  debt  is  obedience  to  God's  most  holy 
law,  which  man  was  bound  to  pay  as  a  perpetual  tribute 
to  his  Creator,  although  he  had  never  sinned  ;  but,  being 
now  by  his  own  default  become  bankrupt,  is  not  able  to 
discharge  in  the  least  measure.  His  surety  therefore 
being  to  satisfy  in  his  stead,  none  will  be  found  fit  to 
undertake  such  a  payment,  but  he  who  is  both  God  and 
man. 

Man  it  is  fit  he  should  be,  because  man  was  the  party 
that  by  the  articles  of  the  first  covenant  was  tied  to  this 
obedience ;  and  it  was  requisite  that,  "  as*  by  one  man's 
disobedience  many  were  made  sinners,  so  by  the  obedi- 
ence of  one  man  likewise  many  should  be  made  righteous." 
Again,  if  our  Mediator  were  only  God,  he  could  have 
performed  no  obedience,  the  Godhead  being  free  from 
all  manner  of  subjection:  and  if  he  were  a  bare  man, 
although  he  had  been  as  perfect  as  Adam  in  his  integrity, 
or  the  angels  themselves ;  yet  being  left  unto  himself 
amidst  all  the  temptations  of  Satan  and  this  wicked  world, 
he  should  be  subject  to  fall,  as  they  were :  or  if  he  should 
hold  out,  as  "  the"  elect  angels"  did;  that  must  have 
been  ascribed  to  the  grace  and  favour  of  another :  where- 
as the  giving  of  strict  satisfaction  to  God's  justice  was  the 
thing  required   in  this  behalf.     But   now   being  God  as 

p  iXau/uoc.  Rom.  chap.  3.  ver.  25.  1  John,  chap.  2.  ver.  2.  and  chap.  4.  ver.  10. 
'1  \vrpov  avri  ttoWCjv.      Matth.  chap.  20.  ver.  28.    avriXvrpov  iinio  nuv- 
twv.     1  Tim.  chap.  2.  ver.  (5.      See  Job,  chap.  33.  ver.  24. 

r   1  John,  chap.  2.  ver.  I.  ■   Mel>.  chap.  7.  ver.  22. 

1  Rom.  chap.  5.  ver.  lf>.  "1  Tim.  chap.. 5.  ver.  21. 

Q  Q  2 


592  THE    INCARNATION    OF 

well  as  man,  he  by  his  own  "  eternal*  Spirit"  preserved 
himself  without  spot :  presenting  a  far  more  satisfactory 
obedience  unto  God,  than  could  have  possibly  been  per- 
formed by  Adam  in  his  integrity. 

For,  beside  the  infinite  difference  that  was  betwixt  both 
their  persons,  which  maketh  the  actions  of  the  one  be- 
yond all  comparison  to  exceed  the  worth  and  value  of  the 
other :  we  know  that  Adam  was  not  able  to  make  himself 
holy ;  but  what  holiness  he  had,  he  received  from  him 
who  created  him  according  to  his  own  image  :  so  that 
whatsoever  obedience  Adam  had  performed,  God  should 
have  eatenx  but  of  the  fruit  of  the  vineyard  which  himself 
had  planted  ;  and  "  ofy  his  own"  would  all  that  have 
been,  which  could  be  given  unto  him.  But  Christ  did 
himself  sanctify  that  human  nature  which  he  assumed, 
according  to  his  own  saying,  "  For2  their  sakes  I  sancti- 
fied myself:"  and  so  out  of  his  own  peculiar  store  did  he 
■bring  forth  those  precious  treasures  of  holy  obedience, 
which  for  the  satisfaction  of  our  debt  he  was  pleased  to 
tender  unto  his  Father.  Again,  if  Adam  had  done  all 
things  which  were  commanded  him,  he  must  for  all  that 
have  said:  "  Ia  am  an  unprofitable  servant;  I  have  done 
that  which  was  my  duty  to  do."  Whereas  in  the  volun- 
tary obedience,  which  Christ  subjected  himself  unto,  the 
case  stood  far  otherwise. 

True  it  is,  that  if  we  respect  him  in  his  human  nature, 
"  hisb  Father  is  greater  than  he  ;"  and  he  is  his  Father's 
"servant0:"  yet  in  that  he  said,  and  most  truly  said: 
"  that  God  was  his  Father,"  thed  Jews  did  rightly  infer 
from  thence,  that  he  thereby  "  made  himself  equal  with 
God  ;"  thee  Lord  of  Hosts  himself  hath  proclaimed  him 
to  be  "  the  man  that  is  his  fellow."  Being  such  a  man 
therefore,  and  so   highly   born,  by  the    privilege   of  his 


w  Heb.  chap.  9.  ver.  14.  s   1  Cor.  chap.  9.  ver.  7. 

>   1  Chron.  chap.  29.  ver.  14,  10.  z  John,  chap.  17.  ver.  19. 

■"  Luke,  chap.  17.  ver.  10.  h  John,  chap.  14.  ver.  18. 

B  Essd.  chap.  53.  ver.  11.     Matt.  chap.  12.  ver.  18. 
>*  John,  chap.  5.  ver.  IS.  e  Zacli.  chap.  13.  ver.  7. 


THE    SON    OF    GOD. 


59;] 


birth-right,  he  might  have    claimed    an   exemption   from 
the  ordinary  service  whereunto  all  other  men  are   tied  : 
and  by  being  thef  King's  Son,  have  freed  himself  from  the 
payment  of  that  tribute  which  was  to  be  exacted  at  the 
hands  of  strangers.     When  theg  Father  brought  this  his 
first  begotten  into  the  world,  he  said,  "  Let  all  the  angels 
of  God  worship  him :"  and  at  the  very  instant  wherein 
the  Son  advanced  our  nature  into  the  highest  pitch  of 
dignity,  by  admitting  it  into  the  unity  of  his  sacred  person, 
that  nature  so  assumed  was  worthy  to  be  crowned  with 
all  glory  and  honour :  and  he  in  that  nature  might  then 
have  set  himself  down  ath  the  right  hand  of  the  throne  of 
God,  tied  to  no  other  subjection  than  now  he  is,  or  here- 
after  shall  be,  when  after  the  end  of  this  world  he  shall 
have  delivered  up  the  kingdom  to  God  the  Father.     For 
then  also,  in  regard  of  his  assumed  nature,  he  "  shall1  be 
subject  unto  him  that  put  all  other  things  under  him." 

Thus  the  Son  of  God,  if  he  had  minded  only  his  own 
things,  might  at  the  very  first  have  attained  unto  the  joy 
that  was  set  before  him:  but  looking  "  onk  the  things  of 
others,"  he  chose  rather  to  come  by  a  tedious  way  and 
wearisome  journey  unto  it,  not  challenging  the  privilege 
of  a  son,  but  taking  upon  him  the  form  of  a  mean  servant. 
Whereupon  in  the  days  of  his  flesh,  he  did  not  serve  as 
an  honourable  commander  in  the  Lord's  host,  but  as  an 
ordinary  soldier,  he  "  made  himself  of  no  reputation," 
for  the  time  as  it  were  emptying1  himself  of  his  high  state 
and  dignity,  "  he  humbled  himself,  and  became  obedient" 
until  his  death;  being  content  all  his  life  long  to  be 
"  made"1  under  the  law:"  yea,  so  far,  that  as  he  was  sent 
"  in"  the  likeness  of  sinful  flesh,"  so  he  disdained  not  to 
be  subject  himself  unto  the  law,  which  properly  did  con- 
cern sinful  flesh.     And  therefore  howsoever  circumcision 


1   Matt.  chap.  17.  ver.  25, 26.  s  Ileb.  cli:i]>.  L.  ver.  6. 

h   Heb.  chap.  12.  ver.  2.  '    1  Cor. chap.  15.  ver.    ''■ 

k   Philipp.  chap.  2.  ver.  !,  5,  7,  8. 

1    Eavrbv  kKtvuve.     Philipp.  chap.  2.  ver.  7. 

"'  Gal,  chap.  4.  ver.  4.  "  Rom,  chap.  8.  ver.   :. 


.")94  THE    INCARNATION    OF 

was  by  right  appliable  only  unto  such  as  were  "  dead0 
in  their  sins,  and  the  circumcision  of  their  flesh ;"  yet  he, 
in  whom  there  was  no  body  of  the  sins  of  the  flesh  to  be 
put  off,  submitted  himself  notwithstanding  thereunto: 
not  only  to  testify  his  communion  with  the  fathers  of  the 
old  Testament ;  but  also  by  this  means  to  tender  unto  his 
Father  a  bond,  signed  with  his  own  blood,  whereby  he 
made  himself  in  our  behalf  a  debtor  unto  the  law.  "  For 
I  testify,"  saith  the  apostle,  "  top  every  man  that  is  cir- 
cumcised, that  he  is  a  debtor  unto  the  whole  law." 

In  like  manner  baptism  appertained  properly  unto  such 
as  were  defiled,  and  had  need  to  have  their  sinsq  washed 
away  :  and  therefore  when  all  the  land  of  Judea  and  they 
of  Jerusalem  went  out  unto  John,  "theyr  were  all  baptized 
of  him  in  the  river  Jordan,  confessing  their  sins."  Among 
the  rest  came  our  Saviour  also  :  but  the  Baptist  consider- 
ing that  he  had  need  to  be  baptized  by  Christ,  and  Christ 
no  need  at  all  to  be  baptized  by  him,  refused  to  give  way 
unto  that  action,  as  altogether  unbefitting  the  state  of 
that  immaculate  Lamb  of  God,  who  was  to  take  away  the 
sin  of  the  world.  Yet  did  our  Mediator  submit  himself  to 
that  ordinance  of  God  also  :  not  only  to  testify  of  his 
communion  with  the  Christians  of  the  new  Testament ; 
but  especially  (which  is  the  reason  yielded  by  himself) 
because  "  its  became  him  thus  to  fulfil  all  righteousness." 
And  so  having  fulfilled  all  righteousness,  whereunto  the 
meanest  man  was  tied,  in  the  days  of  his  pilgrimage, 
which  was  more  than  he  needed  to  have  undergone,  if  he 
had  respected  only  himself :  the  works  which  he  per- 
formed were  truly  works  of  supererogation,  which  might 
be  put  upon  the  account  of  them  whose  debt  he  under- 
took to  discharge  ;  and  being  performed  by  the  person  of 
the  Son  of  God,  must  in  that  respect  not  only  be  equiva- 
lent, but  infinitely  over-value  the  obedience  of  Adam  and 


n  Col.  chap.  2.  ver.  11,  13.  P  Gal.  chap.  5.  ver.  3. 

'i  Acts,  chap.  22.  ver.  Hi. 

1  Matt.  chap.  3.  ver.  (i.      Mark.  chap.  1.  ver.  5. 

5  Matt.  chap.  3.  ver.  15. 


THE    SON    OF    GOD.  595 

all  his  posterity,  although  they  had  remained  in  their 
integrity,  and  continued  until  this  hour,  instantly  serving 
God  day  and  night.  And  thus  for  our  main  and  princi- 
pal debt  of  obedience,  hath  our  Mediator  given  satisfac- 
tion unto  the  justice  of  his  Father ;  with  "  good'  measure, 
pressed  down,  shaken  together  and  running  over." 

But  beside  this,  we  were  liable  unto  another  debt, 
which  we  have  incurred  by  our  default,  and  drawn  upon 
ourselves  by  way  of  forfeiture  and  nomine  poena?.  For  as 
"  Obedience11"  is  a  due  "  debt,"  and  God's  servants  in  re- 
gard thereof  are  truly  debtors :  so  likewise  is  sin  a  "  debtv," 
and  sinners  "  debtors*',"  in  regard  of  the  penalty  due  for  the 
default.  And  as  the  payment  of  the  debt  which  cometh 
nomine  pcenae,  dischargeth  not  the  tenant  afterwards  from 
paying  his  yearly  rent,  which  of  itself  would  have  been  ducr 
although  no  default  had  been  committed  :  so  the  due  pay- 
ment of  the  yearly  rent,  after  the  default  hath  been  made, 
is  no  sufficient  satisfaction  for  the  penalty  already  in- 
curred. Therefore  our  surety,  who  standeth  chargeable 
with  all  our  debts,  as  he  maketh  payment  for  the  one  by 
his  active,  so  he  must  make  amends  for  the  other  by  his 
passive  obedience :  he  must  first  "  sufFerx,  and  then  enter 
into  his  glory."  "  Fory  it  became  him,  for  whom  are  all 
things,  and  by  whom  are  all  things,  in  bringing  many 
sons  unto  glory,  to  make  the  captain  of  their  salvation 
perfect  (that  is,  a  perfect  accomplisher  of  the  works 
which  he  had  undertaken)  through  sufferings." 

The  Godhead  is  of  that  infinite  perfection,  that  it  can- 
not possibly  be  subject  to  any  passion.  He  therefore  that 
had  no  other  nature  but  the  Godhead,  could  not  pay 
such  a  debt  as  this ;  the  discharge  whereof  consisted  in 
suffering  and  dying.  It  was  also  fit,  that  God's  justice 
should  have  been  satisfied  in  that  nature  which  had  trans- 
gressed ;  and  that  the  same  nature  should  suffer  the  pun- 

1   Luke,  chap.  6.  ver.  38. 

"   Ibid.  chap.  17.  ver.  10.     Rom.  chap.  8.  ver.  12.     Gal.  chap.  5.  ver.  3 

v   Matt.  chap.  (5.  ver.  12.  compared  with  Luke,  chap.  11.  ver.  1. 

«  ifuXtra,.     Luke.  chap.  13.  ver.  1.      Matt.  chap.  13.  ver.  lfi. 

*   Luke,  .hap.  21.  ver.  26.  »  Hcb.  chap.  2.  ver.  10. 


596 


Till'.    INCARNATION    OF 


ishment,  that  had  committed  the  offence.  "  Forasmuch2 
then  as  the  children  were  partakers  of  flesh  and  blood,  he 
also  himself  likewise  took  part  of  the  same  :  that  through 
death  he  might  destroy  him  that  had  the  power  of  death, 
that  is,  the  Devil ;  and  deliver  them  who  through  fear  of 
death  were  all  their  life  time  subject  to  bondage."  Such 
and  so  great  was  the  love  of  God  the  Father  towards  us, 
that  "  hea  spared  not  his  own  Son,  but  delivered  him  up 
for  us  all :"  and  so  transcendent  was  the  love  of  the  Son 
of  God  towards  the  sons  of  men,  that  he  desired  not  to 
be  spared ;  but  rather  than  they  should  lie  under  the 
power  of  death,  was  of  himself  most  willing  to  suffer 
death  for  them :  which  seeing  in  that  infinite  nature,  which 
by  eternal  generation  he  received  from  his  Father,  he 
could  not  do,  he  resolved  in  the  appointed  time  to  take 
unto  himself  a  mother,  and  out  of  her  substance  to  have 
a  body  framed  unto  himself,  wherein  he  might  "  becomeb 
obedient  unto  death,  even  the  death  of  the  cross,"  for 
our  redemption.  And  therefore  when  he  cometh  into 
the  world,  he  saith  unto  his  Father:  "  Ac  body  hast  thou 
fitted  me ;  Lo,  I  come  to  do  thy  will  O  God."  "  By  the 
which  will,"  saith  the  apostled,  "  we  are  sanctified, 
through  the  offering  of  the  body  of  Jesus  Christ  once  for 
all." 

Thus  we  see  it  was  necessary  for  the  satisfaction  of  this 
debt,  that  our  Mediator  should  be  man  :  but  he  that  had 
no  more  in  him  than  a  man,  could  never  be  able  to  go 
through  with  so  great  a  work.  For  if  there  should  be 
found  a  man  as  righteous  as  Adam  was  at  his  first  crea- 
tion, who  would  be  content  to  suffer  for  the  offence  of 
others,  his  suffering  possibly  might  serve  for  the  redemp- 
tion of  one  soul ;  it  would  not  be  sufficient  ransom  for 
those  innumerable0  multitudes  that  were  to  be  "  re- 
deemed* to  God  out  of  every  kindred,  and  tongue,  and 
people,  and  nation."     Neither  could  any  man  or  angel  be 


'  Heb.  chap.  2.  ver.  14,  15, 

''  Philipp.  chap.  2.  ver.  8. 

ri  Heb.  ver.  9,  10. 

f  Rev.  chap.  5.  ver.  9. 


a   Rom.  chap.  8.  ver.  12. 
'    Heb.  chap.  10.  ver.  5,  7. 
'-'  Rev.  chap.  7.  ver.  9. 


the  son  or  god.  597 

able  to  hold  out,  if  a  punishment  equivalent  to  the  endless 
sufferings  of  all  the  sinners  in  the  world  should  at  once  be 
laid  upon  him.  Yea,  the  very  powers  of  Christ  himself, 
upon  whom  "  thes  spirit  of  might  did  rest,"  were  so 
shaken  in  this  sharp  encounter,  that  he,  who  was  the 
most  accomplished  pattern  of  all  fortitude,  stood  "  sore'1 
amazed,"  and  with  "  strong1  crying  and  tears"  prayed 
that,  "  ifk  it  were  possible,  the  hour  might  pass  from 
him." 

This1  man  therefore  being  to  offer  one  sacrifice  for 
sins  for  ever;  to  the  burning  of  that  sacrifice  he  must  not 
only  bring  the  coals'"  of  his  love  as  strong  as  death,  and 
as  ardent  as  the  fire  which  hath  a  most  vehement  flame, 
but  he  must  add  thereunto  those  everlasting"  burnings 
also,  even  the  flames  of  his  most  glorious  deity :  and 
therefore  "  through0  the  eternal  spirit  must  he  offer  him- 
self without  spot  unto  God;"  that  thereby  he  might  ob- 
tain" for  us  an  eternal  redemption.  The  blood  whereby 
the  Church  is  purchased,  must  be  "  God'sq  own  blood :" 
and  to  that  end  must  "  the  Lordr  of  glory  be  cru- 
cified ;"  "  thes  Prince  and  Author  of  life  be  killed ;  he 
whose  eternal  "  generation1  no  man  can  declare,  be  cut 
off  out  of  the  land  of  the  living ;"  and  the  man  that  is 
God's  own  fellow  be  thus  smitten  ;  according  to  that 
which  God  himself  foretold  by  his  prophet.  "  Awake", 
O  sword,  against  my  shepherd,  and  against  the  man  that 
is  my  fellow,  saith  the  Lord  of  Hosts :  smite  the  shep- 
herd, and  the  sheep  shall  be  scattered."  The  people  of 
Israel,  we  read,  did  so  value  the  life  of  David  their  king, 
that  they  counted  him  to  be  worth  tenv  thousand  of  them- 


s  Esai.chap.  11.  ver.  2.  h  Mark,  chap.  14.  ver.  33. 

■  Heb.  chap.  5.  ver.  7.  k  Mark,  chap.  14.  ver.  35,  36. 

1    Ilcb.  chap.  10.  ver.  12.  nl  Cant.  chap.  8.  ver.  G. 

n  Esai.  chap.  33.  ver.  14.  °  Heb.  chap.  9.  ver.  II. 

p  Heb.  chap.  9.  ver.  12.  «  Acts,  chap.  2C.  ver.  28. 

'    1  Cor.  chap.  2.  ver.  8.  s  Acts,  chap.  3.  ver.  15. 

1    Esai.  chap.  53.  ver.  8. 

u  Zach.  chap.  13.  ver.  7.  with  Matt.  chap.  26.  ver.  31. 

v  2  Sam.  chap.  18.  ver.  3. 


•598  THE    INCARNATION    OF 

selves  :  how  shall  we  then  value  the  life  of  David'sw  Lord, 
who  is  "  thex  blessed  and  only  Potentate,  the  King  of 
kings,  and  Lord  of  lords?"  It  was  indeed  our  nature  that 
suffered,  but  he  that  suffered  in  that  nature  "  isy  over  all, 
God  blessed  for  ever:"  and  for  such  a  person  to  have 
suffered  but  one  hour,  was  more  than  if  all  other  persons 
had  suffered  ten  thousand  millions  of  years. 

But  put  case  also,  that  the  life  of  any  other  singular 
man  might  be  equivalent  to  all  the  lives  of  whole  mankind; 
yet  the  laying  down  of  that  life  would  not  be  sufficient  to 
do  the  deed,  unless  he  that  had  power  to  lay  it  down  had 
power  likewise  to  take  it  up  again.  For,  to  be  detained 
always  in  that  prison,  "  from2  whence  there  is  no  coming 
out  before  the  payment  of  the  uttermost  farthing;"  is  to 
lie  always  under  execution,  and  to  quit  the  plea  of  that 
full  payment  of  the  debt  wherein  our  surety  stood  en- 
gaged for  us.  And  therefore  the  apostle  upon  that  ground 
doth  rightly  conclude,  that  "  ifa  Christ  be  not  raised, 
our  faith  is  vain,  we  are  yet  in  our  sins :"  and  conse- 
quently, that  as  he  must  be  "  deliveredb  to  death  for  our 
offences,"  so  he  must  be  "  raised  again  for  our  justifica- 
tion." 

Yea,  our  Saviour  himself  knowing  full  well  what  he  was 
to  undergo  for  our  sakes,  told  us  before-hand,  that  the 
Comforter  whom  he  would  send  unto  us,  should  "  con- 
vince0 the  world,"  that  is,  fully  satisfy  the  consciences  of 
the  sons  of  men,  concerning  that  everlasting"1  righteous- 
ness, which  was  to  be  brought  in  by  him,  upon  this  very 
ground:  "  Because  I  go  to  my  father  and  ye  see  me  no 
more."  For  if  he  had  broken  prison  and  made  an  escape, 
the  payment  of  the  debt,  which  as  our  surety  he  took 
upon  himself,  being  not  yet  satisfied,  he  should  have 
been  seen  here  again :  heaven  would  not  have  held  him, 
more  than  paradise  did   Adam,   after  he  had  fallen  into 

w  Matt.  chap.  22.  ver.  43,44. 

*   1  Tim.  chap.  6.  ver.  15.     Rev.  chap.  19.  ver.  16. 

y    Rom.  chap.  9.  ver.  5.  l  Matt.  chap.  5.  ver.  26. 

a  1  Cor.  chap.  15.  ver.  17.  b  Rom.  chap.  4.  ver.  25. 

e  John,  chap.  16.  ver.  10.  A  Dan.  chap.  8.  ver.  14. 


THE    SON    OF    GOD.  599 

Gods  debt  and  danger.  But  our  Saviour  raising  himself 
from  the  dead,  presenting  himself  in  heaven  before  him 
unto  whom  the  debt  was  owing,  and  maintaining  his  stand- 
ing there,  hath  hereby  given  good  proof,  that  he  is  now 
a  free  man,  and  hath  fully  discharged  that  debt  of  ours 
for  which  he  stood  committed.  And  this  is  the  evidence 
we  have  to  shew  of  that  righteousness,  whereby  we  stand 
justified  in  God's  sight:  according  to  that  of  the  apostle, 
"  Whoe  shall  lay  any  thing  to  the  charge  of  God's  elect? 
It  is  God  that  justifieth:  who  is  he  that  condemneth?  It 
is  Christ  that  died,  yea  rather  that  is  risen  again ;  who  is 
even  at  the  right  hand  of  God,  who  also  maketh  interces- 
sion for  us." 

Now  although  an  ordinary  man  may  easily  part  with 
his  life  :  yet  doth  it  not  lie  in  his  power  to  resume  it 
again  at  his  own  will  and  pleasure.  But  he  that  must 
do  the  turn  for  us,  must  be  able  to  say  as  our  Jesus 
did  :  "  If  lay  down  my  life,  that  I  might  take  it  again. 
No  man  taketh  it  from  me,  but  I  lay  it  down  of  my- 
self: I  have  power  to  lay  it  down,  and  I  have  power 
to  take  it  again  ;"  and  in  another  place  :  "  Destroy8  this 
temple,  and  in  three  days  I  will  raise  it  up  ;"  saith  he 
unto  the  Jews,  "  speaking  of  the  temple  of  his  body." 
An  human  nature  then  he  must  have  had,  which  might 
be  subject  to  dissolution :  but  being  once  dissolved,  he 
could  not  by  his  own  strength  (which  was  the  thing  here 
necessarily  required)  raise  it  up  again,  unless  he  had  de- 
clared himself  "  to'1  be  the  Son  of  God  with  power,  by 
the  resurrection  from  the  dead."  The  Manhood  could 
suffer,  but  not  overcome  the  sharpness  of  death :  the 
Godhead  could  suffer  nothing,  but  overcome  any  thing. 
He  therefore  that  was  to  suffer  and  to  overcome  death  for 
us,  must  be  partaker  of  both  natures :  that  "  being1  put 
to  death  in  the  flesh,"  he  might  be  able  also  to  quicken 
himself  by  his  own  spirit. 

c  Rom.  chap.  8.  ver.  33,  34.  f  John,  chap.  10.  ver.  17,  IS. 

s  John,  chap.  1.  ver.  19,  21.  h  Rom.  chap.  1.  ver.  i. 

1    1  Pet.  chap.  3.  ver.  18. 


GOO  THE    INCARNATION    OF 

And  now  are  we  come  to  that  part  of  Christ's  media- 
lion,  which  concerneth  the  conveyance  of  "  thek  redemp- 
tion of  this  purchased  possession"  unto  the  sons  of  men. 
A  dear  purchase  indeed  which  was  to  be  redeemed  with 
no  less  price  than  the  blood  of  the  Son  of  God :  but  what 
should  the  purchase  of  a  stranger  have  been  to  us  ?  or 
what  should  we  have  been  the  better  for  all  this,  if  we 
could  not  derive  our  descent  from  the  purchaser,  or  raise 
some  good  title  whereby  we  might  estate  ourselves  in  his 
purchase  ?  Now  this  was  the  manner  in  former  time  in 
Israel,  concerning  redemptions,  that  unto  him  who  was  the 
next  of  kin,  belonged  the  right  of  being  Goel1,  or  the  Re- 
deemer. And  Job  had  before  that  left  this  glorious  profes- 
sion of  his  faith  unto  the  perpetual  memory  of  all  posterity. 
"  l'n  know  that  my  Goel  or  Redeemer  liveth,  and  at  the 
last  shall  arise  upon  the  dust  (or,  stand  upon  the  earth.) 
And  after  this  my  skin  is  spent ;  yet  in  my  flesh  shall  I 
see  God ;  Whom  I  shall  see  for  myself,  and  mine  eyes 
shall  behold,  and  not  another"  for  me.  Whereby  we  may 
easily  understand,  that  his  and  our  redeemer  was  to  be 
the  invisible  God  ;  and  yet  in  his  assumed  flesh  made 
visible  even  to  the  bodily  eyes  of  those  whom  he  re- 
deemed. For  if  he  had  not  thus  assumed  our  flesh,  how 
should  we  have  been  of  his  blood,  or  claimed  any  kindred 
to  him  ?  and  unless  the  Godhead  had  by  a  personal  union 
been  unseparably  conjoined  unto  that  flesh,  how  could  he 
therein  have  been  accounted  our  next  of  kin  ? 

For  the  better  clearing  of  which  last  reason,  we  may 
call  to  mind  that  sentence  of  the  apostle :  "  The'1  first 
man  is  of  the  earth  earthy:  the  second  man  is  the  Lord 
from  heaven."  Where  notwithstanding  there  were  many 
millions  of  men  in  the  world  betwixt  these  two,  yet  we 
see  our  Redeemer  reckoned  the  second  man,  and  why  ? 
but  because  these  two  were  the  only  men  who  could  be  ac- 
counted the  prime  fountains  from  whence  all  the  rest  of 


k   Eph.  chap.  1.  ver.  14. 

1    Ruth,  chap.  3.  ver.  12.  and  chap.  4.  ver.  1,  3,  4,  7. 

m  Job,  chap.  19.  ver.  25,  26,  27.  »  1  Cor.  chap.  15.  ver.  47, 


THE    SON    OF    GOD.  601 

mankind  did  derive  their  existence  and  being.     For  as  all 
men  in  the  world  by  mean  descents  do  draw  their  first 
original  from  the  first  man :  so  in  respect  of  a  more  im- 
mediate influence  of  efficiency  and  operation  do  they  owe 
their  being  unto  the  second  man,  as  he  is  the  Lord  from 
heaven.      This    is    God's    own    language   from   Jeremy ; 
"  Behold0  I  formed  thee  in  the  belly,  I  knew  thee;"  and 
this  is  David's  acknowledgment  for  his  part ;  "  Thy1'  hands 
have  made  me  and  fashioned  me ;"  "  thouq  hast  covered 
me  in  my  mother's  womb:"  "  thour  art  he  that  took  me 
out  of  my    mother's  bowels ;"  and  Job's,    for   his    also ; 
"  Thys  hands  have  made  me  and  fashioned  me  together 
round  about ;  thou  hast  clothed  me  with  skin   and  flesh, 
and  hast  fenced  me    with   bones  and   sinews ;"  and   the 
apostle's  for  us  all ;  "  In1  him  we  live  and  move  and  have 
our  being ;"  who  inferreth  also  thereupon,  both  that  "  we 
are  the  offspring  or  generation  of  God;"  and  that  "  he  is 
not  far  from  every  one  of  us ;"  this  being  to  be  admitted 
for  a  most  certain  truth,  notwithstanding  the  opposition 
of  all  gainsayers,  that  Godu  doth  more  immediately  con- 
cur to  the  generation  and  all  other  motions  of  the  crea- 
ture, than  any  natural  agent  doth  or  can  do.     And  there- 
fore, "  if"  by  one  man's  offence,   death  reigned  by  one ; 
much  more  they  which  receive  abundance  of  grace  and  of 
the  gift  of  righteousness,  shall  reign  in  life  by  one,  Jesus 
Christ."     Considering  that  this  second  man  is  not  only  as 
universal  a  principal  of  all  our  beings,  as  was  that  first, 
and  so  may  sustain  the  common  person  of  us  all,  as  well 
as  he ;  but  is  a  far  more  immediate  agent  in  the  produc- 
tion thereof:  not,  as  the  first,   so  many  generations  re- 
moved from  us,  but  more  near  unto  us  than  our  very  next 
progenitors  ;  and  in  that  regard  justly  to  be  accounted  our 
next  of  kin,  even  before  them  also. 


0  Jer,  chap.  1.  ver.  5.  p  Psalm  119.  ver.  73. 

n  Psalm  139.  ver.  13.  r   Ibid.  71.  ver.  (>. 

s  Job,  chap.  10.  ver.  8,  1 1.  '    Acts,  chap.  17.  ver.  27,  28,  29. 

11  See  Bradwardin.  de  causa  Dei.  lib.  1.  cap.  3,  et  4. 

»  Rom.  chap.  5.  ver.  17. 


602  THE    INCARNATION    OF 

Yet  is  not  this  sufficient  neither :  but  there  is  another 
kind  of  generation  required,  for  which  we  must  be  be- 
holding unto  "  the  second  man,  the  Lord  from  heaven  ;" 
before  we  can  have  interest  in  this  purchased  redemption. 
For  as  the  guilt  of  the  first  man's  transgressions  is  derived 
unto  us  by  the  means  of  carnal  generation  :  so  must  the 
benefit  of  the  second  man's  obedience  be  conveyed  unto 
us  by  spiritual  generation.  And  this  must  be  laid  down 
as  a  most  undoubted  verity :  that,  "  except"  a  man  be 
born  again,  he  cannot  see  the  kingdom  of  God ;"  and  that 
every  such  must  be  "  borny,  not  of  blood,  nor  of  the  will 
of  the  flesh,  nor  of  the  will  of  man,  but  of  God."  Now, 
as  our  Mediator  in  respect  of  the  adoption  of  sons,  which 
he  hath  procured  for  us,  isz  not  ashamed  to  call  us  bre- 
thren :  so  in  respect  of  this  new  birth,  whereby  he  getteth 
us  to  a  spiritual  and  everlasting  life,  he  disdaineth  not  to 
own  us  as  his  children.  When  "  thoua  shalt  make  his 
seed  an  offering  for  sin,  he  shall  see  his  seed  :"  saith  the 
prophet  Esaias.  "  Ab  seed  shall  serve  him  ;  it  shall  be 
accounted  to  the  Lord  for  a  generation:"  saith  his  father 
David  likewise  of  him.  And  he  himself  of  himself :  "  Be- 
hold0 I,  and  the  children  which  God  hath  given  me." 
Whence  the  apostle  deduceth  this  conclusion  :  "  Foras- 
muchd  then  as  the  children  are  partakers  of  flesh  and 
blood,  he  also  himself  likewise  took  part  of  the  same." 
He  himself,  that  is,  he  was  God  equal  to  the  Father :  for 
who  else  was  able  to  make  this  "  newe  creature,"  but  the 
same  Godf  that  is  the  Creator  of  all  things?  no  less  power 
being  requisite  to  the  effecting  of  this,  than  was  at  the 
first  to  the  producing  of  all  things  out  of  nothing :  and 
these  new  babesg  to  be  "  born11  of  the  Spirit ;"  who  could 

*  John,  chap.  3.  ver.  3.  >  Ibid.  chap.  1.  ver.  13. 

1  Heb.  chap.  2.  ver.  11.  a  Esai,  chap.  53.  ver.  10. 

b  Psalm  22.  ver.  30.  c  Heb.  chap.  2.  ver.  13. 
J  Heb.  chap.  2.  ver.  14. 

e  2  Cor.  chap.  5.  ver.  17.  Eph.  chap.  2.  ver.  10.     Gal.  chap.  6.  ver.  15. 

f  John,  chap.  1.  ver.  13.  James,  chap.  1.  ver.  18.       1  Peter,  chap.  1.  ver.  3. 
1  John,  chap.  5.  ver.  1. 

s  ApriyivvifTa  /3pt0>/.  1  Peter,  chap.  2.  ver.  2.  with  chap.  1.  ver.  22. 
>'  John,  chap.  3.  ver.  5,  6,  8. 


THE    SON    OF    GOD.  G03 

have  power  to  send  the  Spirit,  thus  to  beget  them,  but 
the  Father  and  the  Son  from  whom  he  proceeded  ?  the 
same  blessed  Spirit,  who  framed  the  natural  body  of  our 
Lord  in  the  womb  of  the  virgin,  being  to  new  mould  and 
fashion  every  member  of  his  mystical  body  unto  his  simili- 
tude and  likeness. 

For  the  further  opening  of  which  mystery,  which  went 
beyond  the  apprehension  of  Nicodemus1,  though  a  master 
of  Israel,  we  are  to  consider,  that  in  every  perfect  gene- 
ration, the  creature  produced  receiveth  two  things  from 
him  that  doth  beget  it,  life  and  likeness.  A  curious 
limner  draweth  his  own  son's  portraiture  to  the  life,  as  we 
say :  yet  because  there  is  no  true  life  in  it  but  a  likeness 
only  ;  he  cannot  be  said  to  be  the  begetter  of  his  picture, 
as  he  is  of  his  son.  And  some  creatures  there  be  that  are 
bred  out  of  mud  or  other  putrid  matter :  which  although 
they  have  life,  yet  because  they  have  no  correspondence 
in  likeness  unto  the  principle  from  whence  they  were  de- 
rived, are  therefore  accounted  to  have  but  an  improper 
and  equivocal  generation.  Whereas  in  the  right  and 
proper  course  of  generation  (others  being  esteemed  but 
monstrous  births  that  swerve  from  that  rule)  every  creature 
begetteth  his  like : 


nee  imbellem  feroces 


Progenerant  aquilae  columbam. 

Now  touching  our  spiritual  death  and  life,  these  say- 
ings of  the  apostle  would  be  thought  upon;  "  Wek  thus 
judge,  that  if  one  died  for  all,  then  were  all  dead :  and 
that  he  died  for  all,  that  they  which  live,  should  not 
henceforth  live  unto  themselves,  but  unto  him  which  died 
for  them  and  rose  again."  "  God1  who  is  rich  in  mercy, 
for  his  great  love  wherewith  he  loved  us,  even  when  we 
were  dead  in  our  sins,  hath  quickened  us  together  with 
Christ."  "  Andm  you  being  dead  in  your  sins,  and  the 
uncircumcision  of  your  flesh,  hath  he  quickened  together 

1  John,  chap.  3.  ver.  4,9,  10.        k   2  Cor.  chap.  5.  ver.  14,  15. 
1  Eph.  chap.  2.  ver.  4,  5.  m  Col.  chap.  2.  ver,  13. 


(>04  THE    INCARNATION    OP 

with  him,  having  forgiven  you  all  trespasses."  "  I"  am 
crucified  with  Christ.  Nevertheless  I  live,  yet  not  I,  but 
Christ  liveth  in  me:  and  the  life  which  I  now  live  in  the 
flesh,  I  live  by  the  faith  of  the  Son  of  God,  who  loved  me 
and  gave  himself  for  me."  From  all  which  we  may  easily 
gather,  that  if  by  the  obedience  and  sufferings  of  a  bare 
man,  though  never  so  perfect,  the  most  sovereign  medi- 
cine that  could  be  thought  upon  should  have  been  pre- 
pared for  the  curing  of  our  wounds  :  yet  all  would  be  to 
no  purpose,  we  being  found  dead,  when  the  medicine  did 
come  to  be  applied. 

Our  physician  therefore  must  not  only  be  able  to  restore 
us  unto  health,  but  unto  life  itself:  which  none  can  do, 
but  the  Father,  Son,  and  Holy  Ghost ;  one  God,  blessed 
for  ever.  To  which  purpose,  these  passages  of  our  Sa- 
viour are  also  to  be  considered :  "  As0  the  Father  hath 
life  in  himself:  so  hath  he  given  to  the  Son  to  have  life  in 
himself."  "  Asp  the  living  Father  hath  sent  me,  and  I  live 
by  the  Father  :  so  he  that  eateth  me,  even  he  shall  live  by 
me."  "  Iq  am  the  living  bread  which  came  down  from  heaven; 
if  any  man  eat  of  this  bread,  he  shall  live  for  ever :  and  the 
bread  that  I  will  give  is  my  flesh,  which  I  will  give  for  the 
life  of  the  world."  The  substance  whereof  is  briefly  com- 
prehended in  this  saying  of  the  apostle:  "  Ther  last 
Adam  was  made  a  quickening  spirit."  An  Adam  there- 
fore and  perfect  man  must  he  have  been ;  that  his  flesh, 
given  for  us  upon  the  cross,  might  be  made  the  conduit 
to  convey  life  unto  the  world  :  and  a  quickening  spirit  he 
could  not  have  been,  unless  he  were  God,  able  to  make 
that  flesh  an  effectual  instrument  of  life  by  the  operation 
of  his  blessed  spirit.  For,  as  himself  hath  declared,  "  It5 
is  the  spirit  that  quickeneth ;  without  it,  the  flesh  would 
profit  nothing." 

As  for  the  point  of  similitude  and  likeness,  we  read  of 
Adam,  after  his   fall,   that  he  "  begat1  a  son  in  his  own 


"  Gal.  chap.  2.  ver.  20.  °  John,  chap.  5.  ver.  2G. 

p  John,  chap.  6.  ver.  57.  i  Ibid.  ver.  51. 

'  1  Cor.  chap.  15.  ver.  45.  s  John,  chap.  6.  ver.  63. 

1  Gen.  chap.  5.  ver.  3. 


THE    SON    OF    GOD.  60.3 

likeness  after  his  image."    And  generally,  as  well  touch- 
ing the  carnal   as  the   spiritual  generation,  our  Saviour 
hath  taught  us  this  lesson,  "  Thatu  which  is  born  of  the 
flesh,  is  flesh ;  and  that  which  is  born  of  the  Spirit,  is 
Spirit."     Whereupon  the  apostle  maketh  this  comparison 
betwixt  those  who  are  born  of  that  first  man,  who  is  of 
the  earth  earthy,  and  of  the  second  man,  who  is  the  Lord 
from  heaven.     "  Asw  is  the  earthy,  such  are  they  that  are 
earthy ;  and  as  is  the  heavenly,  such  are  they  also  that  are 
heavenly :   and  as  we  have  borne  the  image  of  the  earthy, 
we  shall  also  bear  the  image  of  the  heavenly."     We  shall 
indeed  hereafter  bear  it  in  full  perfection:  when  "  The* 
Lord  Jesus   Christ  shall  change   our  vile  body,    that  it 
may  be  fashioned  like  unto  his  glorious  body ;  according 
to    the   working,  whereby  he  is   able   even     to    subdue 
all  things    unto    himself."      Yet  in  the  mean  time  also, 
such  a  conformity  is  required  in  us  unto  that  heavenly 
man,  that  "  oury  conversation  must  be  in  heaven,  whence 
we  look  for  this   Saviour :"  and  that  we  must  "  putz  off, 
concerning  the  former  conversation,  that  old  man,   which 
is  corrupt  according  to   the   deceitful  lusts,   and  be  re- 
newed in  the  spirit  of  our  mind;  and  put  on  the  new  man, 
which  after  God  is  created  in  righteousness  and  true  ho- 
liness."    For  as  in  one  particular  point  of  domestical  au- 
thority, "  thea  man  is  said  to  be  the  image  and  glory  of 
God,"  and  the  "  Woman  the  glory  of  the  man :"   so  in  a 
more  universal  manner  is  Christ  said  to  be  "  the1'  imago 
of  God,"  even  "  thec  brightness  of  his  glory,  and  the  ex- 
press image  of  his  person;"  and  we  "  tod  be  conformed  to 
his  image,  that  he  might  be  the  first   born    among   those 
many  brethren,"  who  in  that  respect  are  accounted  "  the" 
glory  of  Christ." 

We  read  in  the  holy  story,  that  God   "  took'  of  the 
spirit  which  was  upon  Moses,  and  gave  it  unto  the  seventy 

"  John,  chap.  .'5.  ver.  <>.  w  1  Cor.  chap.  15.  ver.  48,  -10. 

N  Philipp.  chap.  3.  ver.  21.  >'  Ibid.  ver.  20. 

'  Eph.  chap.  4.  ver.  22,  23,  21.  B  1  Cor.  chap.  11.  ver.  7. 

b  2  Cor.  chap.  4.  ver.  4.  '  Heb.  chap.  1.  ver.  3.  i' 

d  Rom.  chap.  8.  ver.  29.  ''  2  Cor.  chap.  8.  ver.  23. 

f   Num.  chap.  11.  ver.  17,  2.5. 

VOL.  IV.  ,:   n 


60(3  THE    INCARNATION    OF 

elders ;"  that  they  might  bear  the  burden  of  the  people 
with  him,  and  that  he  might  not  bear  it,  as  before  he  had 
done,  himself  alone.  It  may  be,  his  burden  being  thus 
lightened,  the  abilities  that  were  left  him  for  government 
were  not  altogether  so  great,  as  the  necessity  of  his 
former  employment  required  them  to  have  been  :  and  in 
that  regard,  what  was  given  to  his  assistants  might  per- 
haps be  said  to  be  taken  from  him.  But  we  are  sure  the 
case  was  otherwise  in  him  of  whom  now  we  speak:  unto 
whom  "  God6  did  not  thus  give  the  spirit  by  measure." 
And  therefore  although  so  many  millions  of  believers  do 
continually  receive  this  "  supply1'  of  the  Spirit  of  Jesus 
Christ ;"  yet  neither  is  that  fountain  any  way  exhausted, 
nor  the  plenitude  of  that  well-spring  of  grace  any  whit 
impaired  or  diminished :  it  being  God's  pleasure  "  That1 
in  him  should  all  fulness  dwell ;"  and  that  "  ofk  his  ful- 
ness all  we  should  receive  grace  for  grace."  That  as  in 
the  natural  generation  there  is  such  a  correspondence  in 
all  parts  betwixt  the  begetter  and  the  infant  begotten, 
that  there  is  no  member  to  be  seen  in  the  Father,  but 
there  is  the  like  answerably  to  be  found  in  the  child, 
although,  in  a  far  less  proportion  :  so  it  falleth  out  in  this 
spiritual,  that  for  every  grace  which  in  a  most  eminent 
manner  is  found  in  Christ,  alike  grace  will  appear  in  God's 
child,  although  in  a  far  inferior  degree ;  similitudes  and  like- 
ness being  defined  by  the  logicians  to  be  comparisons 
made  in  quality,  and  not  in  quantity. 

"We  are  yet  further  to  take  it  into  our  consideration, 
that  by  thus  enlivening  and  fashioning  us  according  to  his 
own  image,  Christ's  purpose  was  not  to  raise  a  seed  unto 
himself  dispersedly  and  distractedly,  but  to  "  gather1  to- 
gether in  one,  the  children  of  God  that  were  scattered 
abroad ;"  yea  and  to  "  bring"1  all  unto  one  head  by  him- 
self, both  them  which  are  in  heaven  and  them  which  are 
on  the  earth ;"  that  as  in  the   tabernacle,  "  the"  vail   di- 

e  John,  chap.  3.  ver.  34.  >'  Philipp.  chap.  1.  ver.  19. 

*  Col.  chap.  1.  ver.  19.  k  John,  chap.  1.  ver.  16. 

'  John,  chap.  11.  ver.  52.  »  Eph.  chap.  1 .  ver.  10, 
»  Exod.  chap.  26.  ver.  33. 


THE    SON    OF    GOD.  GOT 

vided  between  the  holy  place  and  the  most  Holy,"  but  the 
curtains  which  covered  them  both  were  so  coupled  toge- 
ther with  the  taches,  that  it  might  still  "  be0  one  taberna- 
cle :"  so  the  Church  militant  and  triumphant,  typified 
thereby,  though  distant  as  far  the  one  from  the  other  as 
heaven  is  from  earth,  yet  is  made  but  one  tabernacle  in 
Jesus  Christ;  "  inp  whom  all  the  building  fitly  framed 
together  groweth  unto  an  holy  temple  in  the  Lord,  and  in 
whom  all  of  us  are  builded  together  for  an  habitation  of 
God  through  the  spirit." 

The  bond  of  this  mystical  union  betwixt  Christ  and  us 
(asq  elsewhere  hath  more  fully  been  declared)  is  on  his 
part  that  quickeningr  spirit,  which  being  in  him  as  the 
head,  is  from  thence  diffused  to  the  spiritual  animation  of 
all  his  members:  and  on  our  part  faiths,  which  is  the 
prime  act  of  life  wrought  in  those  who  are  capable  of 
understanding  by  that  same  spirit.  Both  whereof  must 
be  acknowledged  to  be  of  so  high  a  nature,  that  none 
could  possibly  by  such  ligatures  knit  up  so  admirable  a 
body,  but  he  that  was  God  Almighty.  And  therefore 
although  we  did  suppose  such  a  man  might  be  found  who 
should  perform  the  law  for  us,  suffer  the  death  that  was 
due  to  our  offence  and  overcome  it ;  yea  and  whose  obe- 
dience and  sufferings  should  be  of  such  value,  that  it 
were  sufficient  for  the  redemption  of  the  whole  world  : 
yet  could  it  not  be  efficient  to  make  us  live  by  faith,  un- 
less that  man  had  been  able  to  send  God's  spirit  to  apply 
the  same  unto  us. 

Which  as  no  bare  man  or  any  other  creature  whatso- 
ever can  do,  so  for  faith  we  are  taught  by  St.  Paul1  that 
it  is  the  operation  of  God,  and  a  work  of  his  power, 
even  of  that  same  power  wherewith  Christ  himself  was 
raised  from  the  dead.    Which  is  the  ground  of  that  prayer 

0  Exod.  chap.  26.  ver.  6,  11.  p  Eph.  chap.  2.  ver.  21,  22. 

'i  Sermon  to  the  Commons  house  of  Parliament,  anno  1620.  vol.  2.  pag.  415. 

r  J»hn,  chap.  6.  ver.  63.  1  Cor.  chap.  6.  ver.  17.  and  chap.  15.  ver.  45. 
Philipp.  chap.  2.  ver.  1.  Rom.  chap.  8.  ver.  9.  1  John,  chap.  3.  ver.  24.  and  chap. 
4.  ver.  13. 

*  Gal.  chap.  2.  ver.  20.  and  chap.  5.  ver.  5.  and  chap,  3.  ver.  1,1.  Eph.  t-hap. 
3.  ver.  17. 

1  Col.  chap.  2.  ver.  12.     2  Thess.  chap.  1.  ver.  1  I. 

kr2 


608 


THE    INCARNATION    OF 


of  his,  that  the  eyes  of  our  understanding  being  enlight- 
ened, we  might  know"  what"  is  the  exceeding  greatness 
of  his  power  to  us-ward  who  believe  ;  according  to  the 
working  of  his  mighty  power,  which  he  wrought  in  Christ, 
when  he  raised  him  from  the  dead,  and  set  him  at  his  own 
right  hand  in  the  heavenly  places  far  above  all  principa- 
lity, and  power,  and  might,  and  every  name  that  is  named 
not  only  in  this  world,  but  also  in  that  to  come :  and  hath 
.put  all  things  under  his  feet,  and  gave  him  to  be  head 
over  all  things  to  the  Church,  which  is  his  body,  the  ful- 
ness of  him  that  filleth  all  in  all." 

Yet  was  it  fit  also,  that  this  head  should  be  of  the  same 
nature  with  the  body  which  is  knit  unto  it :  and  therefore 
that  he  should  so  be  God,  as  that  he  might  partake  of  our 
flesh  likewise.  "  Forw  we  are  members  of  his  body,"  saith 
the  same  apostle,  "  of  his  flesh,  and  of  his  bones."  And, 
"  exceptx  ye  eat  the  flesh  of  the  Son  of  man,"  saith  our 
Saviour  himself,  "  and  drink  his  blood,  ye  have  no  life 
in  you."  "  Hey  that  eateth  my  flesh,  and  drinketh  my 
blood,  dwelleth  in  me,  and  I  in  him."  Declaring  thereby, 
first,  that  by  his  mystical  and  supernatural  union,  we  are 
as  truly  conjoined  with  him,  as  the  meat  and  drink  we 
take  is  with  us,  when  by  the  ordinary  work  of  nature,  it 
is  converted  into  our  own  substance.  Secondly,  that  this 
conjunction  is  immediately  made  with  his  human  nature. 
Thirdly,  that  the  "  Lamb*  slain,"  that  is,  "  Christ"  cru- 
cified," hath  by  that  death  of  his,  made  his  flesh  broken, 
and  his  blood  poured  out  for  us  upon  the  cross,  to  be  fit 
food  for  the  spiritual  nourishment  of  our  souls,  and  the 
"very  well-spring  from  whence,  by  the  power  of  his  God* 
head,  all  life  and  grace  is  derived  unto  us. 

Upon  this  ground  it  is,  that  the  apostle  telleth  us,  that 
we  "  haveb  boldness  to  enter  into  the  Holiest  by  the  blood 
of  Jesus,  by  a  new  and  living  way  which  he  hath  conse- 

u  Ephes.  chap.  1.  ver.  19.  20,&-e.  w  Ibid.   chap.  5.  ver.  30. 

*  John,  chap.  6.  ver.  53.  >   Ibid.  ver.  56. 

1  Rev.  chap.  5.  ver.  12.  and  chap.  13.  ver.  8. 

a  1  Cor.  chap.  1.  ver.  23.  and  chap.  2.  ver.  2. 

*"  Heb.chap.  10.  ver.  19,  20. 


riiE  so\  of  god.  f>09 

crated  for  us,  through  the  vail,  that  is  to  say,  his  flesh." 
That  as  in  the  tabernacle,  there  was  no  passing  from  the 
Holy  to  the  most  Holy  place,  but  by  the  vail;  so  now  there 
is  no  passage  to  be  looked  for  from  the  Church  militant  to  the 
Church  triumphant,  but  by  the  flesh  of  him,  who  hath  said 
of  himself,  "  Ic  am  the  way,  the  truth  and  the  life;  no  man 
cometh  unto  the  Father  but  by  me."  Jacob  in  his  dream  be- 
held "  ad  ladder  set  upon  the  earth,  the  top  whereof  reached 
to  heaven,  and  the  angels  of  God  ascending  and  descend- 
ing on  it,  the  Lord  himself  standing  above  it."     Of  which 
vision  none  can  give  a  better  interpretation  than  he  who 
was  prefigured    therein,  gave    unto   Nathanael:  "Here- 
after6 you  shall  see  heaven  opened,  and  the  angels  of  God 
ascending  and  descending  upon  the  Son  of  man."  Whence 
we  may  well  collect,  that  the  only  means  whereby   God 
standing  above,  and  his   Israel  lying  here  below  are  con- 
joined together,  and  the  only  ladder  whereby  heaven  may 
be  scaled  by  us,  is  the  Son  of  man ;  the  type  of  whose 
flesh,  the  vail,  was  therefore  commanded  to  be  made'  with 
cherubims,  to  shew  that   we  come  "  tog  an  innumerable 
company  of  angels,"  when  we  come   to  y  Jesus,  the  Me- 
diator   of  the    New  Testament :"  who  as  the  head  of  the 
Church  hath  power  to  "  sendh  forth  all  those  ministering 
spirits,  to   minister  for  them  who  shall   be   heirs  of  sal- 
vation." 

Lastly,  we  are  to  take  it  into  our  consideration,  that  as 
in  things  concerning  God,  the  main  execution  of  our  Sa- 
viour's priesthood  doth  consist ;  so  in  things  concerning 
man,  he  exerciseth  both  his  prophetical  office,  whereby 
he  openeth  the  will  of  his  Father  unto  us,  and  his  kingly, 
whereby  he  ruleth  and  protecteth  us.  It  was  indeed  a 
part  of  the1  priest's  office  in  the  old  Testament,  to  instruct 
the  people  in  the  law  of  God,  and  yet  were  theyk  distin- 

'•  John,  chap.  1  I.  ver.  (i.  ''  Gen.  chap.  28.  ver.  12,  13. 

'    John,  chap.   I.  ver.  .")  I. 

1    Exotl.  chap.  26.  ver.  3  1 .  and  chap.  3('\  ver.  35. 
s  Heb.  chap.  12.  ver.  22,  21.  '•  Heb.  chap.  I.  ver.  I  1. 

1  Dent.  chap.  .".•">.  ver.  10.     Hag.  chap.  2.  ver.  1 1.      Mai.  chap.  2.  ver.  7. 
k  Esai.  chap."2S.  ver.  7.   Jcr.  chap.  6.  ver.   [3.  and  chap.  8.  ver.  10.  and  chap 
I  1.  ver.  IS.  and  chap.  23.  ver.  I  I,  33,  J  1.      Lam.  chap.  2.  ver.  20. 


CIO  THE    INCARNATION    OF 

guished  from  prophets :  like  as  in  the  new  Testament 
also,  prophets1  as  well  as  apostles,  are  made  a  different 
degree  from  ordinary  pastors  and  teachers,  who  re- 
ceived not  their  doctrine  by  immediate  inspiration  from 
heaven,  as  those  other  "  Holym  men  of  God  did,  who 
spake  as  they  were  moved  by  the  Holy  Ghost."  Whence 
St.  Paul  putteth  the  Hebrews  in  mind,  that  "  God"  who 
in  sundry  parts  and  in  sundry  manners  spake  in  time  past 
unto  the  fathers  by  the  prophets,  hath  in  these  last  days 
spoken  unto  us  by  his  Son"  Christ  Jesus:  whom  there- 
fore he  stileth  "  the0  apostle,"  as  well  as  "  the  high  priest 
of  our  profession,  who  was  faithful  to  him  that  appointed 
him,  even  as  Moses  was  in  all  his  house." 

Now  Moses,  we  know,  had  a  singular  preeminence 
above  all  the  rest  of  the  prophets  :  according  to  that 
ample  testimony  which  God  himself  giveth  of  him  :  "  Ifp 
there  be  a  prophet  among  you,  I  the  Lord  will  make 
myself  known  unto  him  in  a  vision,  and  will  speak  unto 
him  in  a  dream.  My  servant  Moses  is  not  so,  who  is 
faithful  in  all  mine  house :  with  him  will  I  speak  mouth  to 
mouth,  even  apparently,  and  not  in  dark  speeches;  and 
the  similitude  of  the  Lord  shall  he  behold."  And  there- 
fore we  find,  that  our  Mediator  in  the  execution  of  his 
prophetical  office  is  in  a  more  peculiar  manner  likened 
unto  Moses  :  which  he  himself  did  thus  foretell,  "  Theq 
Lord  thy  God  will  raise  up  unto  thee  a  prophet  from  the 
midst  of  thee,  of  thy  brethren,  like  unto  me ;  and  unto 
him  ye  shall  hearken.  According  to  all  that  thou  de- 
sirest  of  the  Lord  thy  God  in  Horeb,  in  the  day  of  the 
assembly,  saying,  Let  me  not  hear  again  the  voice  of  the 
Lord  my  God  ;  neither  let  me  see  this  great  fire  any  more, 
that  I  die  not.  And  the  Lord  said  unto  me,  They  have 
well  spoken,  that  which  they  have  spoken.  I  will  raise 
them  up  a  prophet  from  among  their  brethren  like  unto 


1  Eph.  chap.  4.  ver.  11.  ™  2  Pet.  chap.  1.  ver.  21. 

"  7rn\<Y(fpwg  Kai  iroXi'Tpomoc.  Heb.  chap.  1.  ver.  1. 
"  llcb.  chap.  3.  ver.  1,  2.  P  Num.  chap.  12.  ver.  6,  7,  8, 

'!  Deut.  chap.  18.  ver.  15,  1G.  &c.     Acts,  chap.  3.  ver.  22,  23. 


THE    SON    OE    GOD.  01  1 

thee,  and  will  put  my  words  in  his  mouth,  and  he  shall 
speak  unto  them  all  that  I  shall  command  him.  And  it 
shall  come  to  pass,  that  whosoever  will  not  hearken  unto 
my  words,  which  he  shall  speak  in  my  name,  I  will  require 
it  of  him." 

Our  prophet  therefore  must  be  a  man  raised  from 
among  his  brethren  the  Israelites,  "  ofr  whom,  as  con- 
cerning the  flesh,"  he  came,  who  was  to  perform  unto  us, 
that  which  the  Father  requested  of  Moses  :  "  Speak8  thou 
to  us  and  we  will  hear ;  but  let  not  God  speak  with  us, 
lest  we  die."  And  yet,  that  in  this  also  we  may  see,  how 
our  Mediator  had  the  preeminence,  when*  Aaron,  and  all 
the  children  of  Israel  were  to  receive  from  the  mouth  of 
Moses  all  that  the  Lord  had  spoken  with  him  in  Mount 
Sinai,  "  they  were  afraid  to  come  nigh  him,"  by  reason  of 
the  glory  of  his  shining  countenance :  so  that  he  was  fain 
to  put  a  vail  over  his  face,  while  he  spake  unto  them  that 
which  he  was  commanded.  But  that  which  for  a  time 
was  thus  "  made"  glorious,  had  no  glory  in  respect  of  the 
glory  that  excelleth,"  and  both  the  glory  thereof,  and  the 
vail  which  covered  it,  are  now  abolished  in  Christ :  the 
vail  of  whose  flesh  doth  so  overshadow  "  thew  brightness 
of  his  glory,"  that  yet  under  it  we  may  "  behold*  his 
glory,  as  the  glory  of  the  only  begotten  of  the  Father;" 
yea,  and  "  wey  all  with  open  face,  beholding  as  in  a  glass, 
the  glory  of  the  Lord,  are  changed  into  the  same  image, 
from  glory  to  glory,  even  as  by  the  Spirit  of  the  Lord." 

And  this  is  daily  effected  by  the  power  of  the  ministry 
of  the  Gospel,  instituted  by  the  authority,  and  seconded 
by  the  power  of  this  our  great  prophet :  whose  tran- 
scendent excellency  beyond  Moses  (unto  whom,  in  the 
execution  of  that  function  he  was  otherwise  likened)  is 
thus  set  forth  by  the  apostle  :   he  is  "  counted'  worthy  of 


1    Rom.  chap.  !).  ver.  5. 

s  Exod.  chap.  20.  ver.  ID.     Dent.  chap.  5.  ver.  25,  27. 

'  Exod.  chap.  34.  ver.  30,  32,  33.  "  2  Cor.  chap.  3.  ver.  7,  10,  11,  13 

"  Heb.  chap.  I.  ver.  .'(.  x  John, chap.  I.  ver.  1  I. 

!   2  Cor.  chap.  3.  ver.  18.  '  1Kb.  chap.  .'5.  ver.  3,  I,  •">,  0. 


012  THE    INCARNATION    OF 

more  glory  than  Moses,  inasmuch  as  he  who  hath  builded 
the  house  hath  more  honour  than  the  house.  For  every 
house  is  builded  by  some  one  :  but  he  that  built  all  things 
is  God.  And  Moses  verily  was  faithful  in  all  his  house,  as 
a  servant,  for  a  testimony  of  those  things  which  were  to 
be  spoken  after :  but  Christ,  as  the  Son,  over  his  own 
house."  This  house  of  God  is  no  other  than  "  thea 
Church  of  the  living  God,"  whereof  as  he  is  the  only 
Lord,  so  he  is  also  properly  the  only  builder.  Christ  there- 
fore being  both  the  Lord  and  the  "  Builderb"  of  his 
Church,  must  be  God  as  well  as  man :  which  is  the  cause 
why  we  find  all  the  several  mansions  of  this  "  great0 
house"  to  carry  the  title  indifferently  of  the  "  Churches'1 
of  God,  and  the  Churchese  of  Christ." 

True  it  is  that  there  are  other  ministerial  builders, 
whom  Christ  employed  in  that  service :  this  being  not  the 
least  of  those  gifts  which  he  bestowed  upon  men  at  his 
triumphant  ascension  into  heaven,  that  he  gave  not  only 
ordinary  "  pastors*  and  teachers,"  but  "  apostles  like- 
wise, and  prophets,  and  evangelists,  for  the  perfecting  of 
the  saints,  for  the  work  of  the  ministry,  for  the  edifying  of 
the  body  of  Christ."  Which,  what  great  power  it  require th, 
he  himself  doth  fully  express  in  passing  the  grant  of  this 
high  commission  unto  his  apostles:  "  Alls  power  is  given 
unto  me  in  heaven  and  in  earth.  Go  ye  therefore  and 
teach  all  nations,  baptizing  them  in  the  name  of  the  Fa- 
ther, and  of  the  Son,  and  of  the  Holy  Ghost ;  teaching 
them  to  observe  all  things,  whatsoever  I  have  commanded 
you :  and  lo,  I  am  with  you  alway,  even  unto  the  end  of  the 
world.     Amen." 

St.  Paul  professeth  of  himself,  that  he  "  laboured'1 
more  abundantly  than  all"  the  rest  of  the  apostles  :  "  yet 
not  I,"  saith  he,  "  but  the  grace  of  God  which  was  with 
me."     And  therefore  although   "  according1  to  that  grace 

»   1  Tim.  chap.  S.  ver.  15.  b  Matt.  chap.  16.  ver.  18. 

<"  2  Tim.  chap.  2.  ver.  20.  d   1  Cor.  chap.  11.  ver.  16. 

*  Rom.  chap.  16.  ver.  16.  f   Eph.  chap.  4.  ver.  11,  12. 

*  Matth.  chap.  28.  ver.  18,  IS),  22.  h   1  Cor.  chap.  15.  ver.  10. 
'   1  Cor.  chap.  3.  ver.  9,  10. 


THE    SON    OF    GOD.  G15 

of  God  which  was  given  unto  him,"  he  denied  not  but 
that,  "  as  a  wise  master-builder,  he  had  laid  the  foun- 
dation ;"  yet  he  acknowledged  that  they  upon  whom  he 
had  wrought,  were  "  God's  building,"  as  well  as  "  God's 
husbandry."  For  who,  saith  hek,  "  is  Paul,  and  who  is 
Apollos,  but  ministers  by  whom  you  believed,  even  as  the 
Lord  gave  to  every  man  ?  I  have  planted,  Apollos  wa- 
tered :  but  God  gave  the  increase.  So  then,  neither  is 
he  that  planteth  any  thing,  neither  he  that  watereth,  but 
God  that  giveth  the  increase." 

Two  things  therefore  we  find  in  our  great  Prophet, 
which  do  far  exceed  the  ability  of  any  bare  man,  and  so 
do  difference  him  from  all  the  "  holy1  prophets,  which 
have  been  since  the  world  began."  For  first,  we  are 
taught,  that  "  no"1  man  knoweth  the  Father,  save  the 
Son,  and  he  to  whomsoever  the  Son  will  reveal  him:"  and 
that  "  no"  man  hath  seen  God  at  any  time,  but  the  only 
begotten  Son,  which  is  in  the  bosom  of  the  Father,  he 
hath  declared  him."  Being  in  his  bosom,  he  is  become 
conscious  of  his  secrets,  and  so  out  of  his  own  immediate 
knowledge  enabled  to  discover  the  whole  will  of  his  Fa- 
ther unto  us ;  whereas  all  other  prophets  and  apostles 
receive  their  revelations  at  the  secondhand,  and  according 
to  the  grace  given  unto  them  by  the  Spirit  of  Christ. 
Witness  that  place  of  St.  Peter,  for  the  prophets  :  "  Of" 
which  salvation  the  prophets  have  inquired,  and  searched 
diligently,  who  prophesied  of  the  grace  which  should 
come   unto  you,   searching  what  or  what  manner  of  time 

THE  SPIRIT  OF  CHRIST  WHICH  WAS  IN  THEM  did  sig- 
nify, when  it  testified  beforehand  the  sufferings  of 
Christ,  and  the  glory  that  should  follow."  And  for  the 
apostles,  those  heavenly  words  which  our  Saviour  himself 
uttered  unto  them,  whilst  he  was  among  them  :  "  Whenp 
the  Spirit  of  truth  is  come,  he  will  guide  you  into  all 
truth :  for  he  shall  not  speak  of  himself,  but  whatsoever 


k  1  Cor.  chap.  3.  ver.  5, 6,  7.  '   Luke,  chap.  1.  ver.  20. 

»>  Matt.  chap.  11.  ver.  27.  "  John,  chap.  1.  ver.  IS. 

-  1  Pet. chap.  1.  ver.  10,  11.  r  John,  chap.  10.  ver.  13,  11,  15. 


(314  THE    INCARNATION    OF 

he  shallhear,  that  shall  he  speak  ;  and  he  will  shew  you 
things  to  come.  He  shall  glorify  me  :  for  he  shall  receive 
of  mine  and  shew  it  unto  you.  All  things  that  the  Father 
hath,  are  mine  :  therefore  said  I,  that  he  shall  take  of  mine, 
and  shall  shew  it  unto  you." 

Secondly,  all  other  prophets  and  apostles  can  do  no 
more  (as  hath  been  said)  but  plant  and  water ;  only  God 
can  give  the  increase :  they  may  teach  indeed  and  bap- 
tize, but  unless  Christ  were  with  them  by  the  powerful 
presence  of  his  Spirit,  they  would  not  be  able  to  save  one 
soul  by  that  ministry  of  theirs.  "  Weq,  as  lively  stones, 
are  built  up  a  spiritual  house  :"  but,  "  exceptr  the  Lord 
do  build  this  house,  they  labour  in  vain  that  build  it." 
For  who  is  able  to  breathe  the  spirit  of  life  into  those 
dead  stones,  but  he  of  whom  it  is  written  :  "  Thes  hour  is 
coming  and  now  is,  when  the  dead  shall  hear  the  voice 
of  the  Son  of  God ;  and  they  that  hear  it  shall  live  :"  and 
again,  "  Awake'  thou  that  sleepest,  and  arise  from  the 
dead ;  and  Christ  shall  give  thee  light."  Who  can  awake 
us  out  of  this  dead  sleep,  and  give  light  unto  these  blind 
eyes  of  ours,  but  the  Lord  our  God,  unto  whom  we  pray, 
that  he  would  "  lighten11  our  eyes,  lest  we  sleep  the  sleep 
of  death." 

And  as  a  blind  man  is  not  able  to  conceive  the  distinc- 
tion of  colours,  although  the  skilfullest  man  alive  should 
use  all  the  art  he  had  to  teach  him  ;  because  he  wanteth 
the  sense  whereby  that  object  is  discernible  :  so  "  thew 
natural  man  perceiveth  not  the  things  of  the  Spirit  of 
God,  for  they  are  foolishness  unto  him ;  neither  can  he 
know  them,  because  they  are  spiritually  discerned." 
Whereupon  the  apostle  concludeth,  concerning  himself 
and  all  his  fellow-labourers,  that  "  Godxwho  commandeth 
the  light  to  shine  out  of  darkness,  hath  shined  in  our 
hearts  ;"  to  give  "  the  light  of  the  knowledge  of  the  glory 


1  Pet.  chap.  2.  ver.  5.  '  Tsalin  127.  ver.  1. 
John,  chap.  5.  ver.  25.  '  Eph.  chap.  5.  ver.  14. 
Psalm  13.  ver.  3.  w  1  Cor.  chap.  2.  ver.  14. 

2  Cor.  chap.  4,  ver.  6,  7. 


THE    SON    OF    GOD.  01 0 

of  God,  in  the  face  of  Jesus  Christ :  but  we  have  this 
treasiu*e  in  earthen  vessels  ;  that  the  excellency  of  the 
power  may  be  of  God,  and  not  of  us."  Our  Mediator 
therefore,  who  must  "  bey  able  to  save  them  to  the  utter- 
most that  come  unto  God  by  him,  may  not  want  the  ex- 
cellency of  the  power,"  whereby  he  may  make  us  capable 
of  this  high  knowledge  of  the  things  of  God,  propounded 
unto  us  by  the  ministry  of  his  servants  :  and  consequently, 
in  this  request  also,  must  be  God  as  well  as  man. 

There  remaineth  the  kingdom  of  our  Redeemer,  de- 
scribed thus  by  the  prophet  Esaiah  :  "  Ofz  the  increase  of 
his  government  and  peace  there  shall  be  no  end,  upon  the 
throne  of  David,  and  upon  his  kingdom,  to  order  it,  and 
to  establish  it  with  judgment  and  with  justice,  from  hence- 
forth even  for  ever  :"  and  by  Daniel  "  Beholda,  one  like 
the  Son  of  man  came  with  the  clouds  of  Heaven,  and 
came  to  the  Ancient  of  days ;  and  they  brought  him  near 
before  him.  And  there  was  given  him  dominion,  and  glory, 
and  a  kingdom,  that  all  people,  nations  and  languages 
should  serve  him  ;  his  dominion  is  an  everlasting  dominion, 
which  shall  not  pass  away ;  and  his  kingdom  that  which 
shall  not  be  destroyed  :"  and  by  the  angel  Gabriel,  in  his 
embassage  to  the  blessed  virgin:  "  Beholdb,  thou  shalt 
conceive  in  thy  womb,  and  bring  forth  a  son,  and  thou 
shalt  call  his  name  Jesus.  He  shall  be  great,  and  shall 
be  called  the  Son  of  the  highest;  and  the  Lord  God  shall 
give  him  the  throne  of  his  father  David.  And  he  shall  reign 
over  the  house  of  Jacob  for  ever,  and  of  his  kingdom  there 
shall  be  no  end." 

This  is  that  new  David0  our  king,  whom  God  hath 
raised  up  unto  his  own'1  Israel,  who  was  in  truth,  that 
which  he  was  called,  the  Son  of  Man,  and  the  Son  of  the 
Highest.    That  in  the  one  respect,  wee  may  say  unto  him. 


5   Heb.  chap.  7.  ver.  25.  *  Esai.  chap.  9.  vcr.  7. 

a   Dan.  chap.  7.  ver.  13,  11.  b  Luke,  chap.  1.  ver.  31,32,  33. 

<■  Jer.  chap.  20.   ver.  9.     Hos.  chap.  3.  ver.  5.     Ezek.  chap.  3  1.   ver.  23.  and 
chap.  37.  ver.  24. 

rt  Gal.  chap.  0.  ver.  in.  e  Eph.  chap.  5.  vcr.  30. 


Gib'  THE    INCARNATION    OF 

as  the  Israelites  of  old  did  unto  their  David:  "  Beholdf, 
we  are  thy  bone  and  thy  flesh  :"  and  in  the  other,  sing  of 
him  as  David  himself  did,  "  Theg  Lord  said  unto  my 
Lord,  sit  thou  at  my  right  hand,  until  I  make  thine  ene- 
mies thy  foot-stool."  So  that  the  promise  made  unto  our 
first  parents,  that  "  Theh  seed  of  the  woman  should  bruise 
the  serpent's  head,"  may  well  stand  with  that  other  saying 
of  St.  Paul :  that  "  the1  God  of  peace  shall  bruise  Satan 
under  our  feet."  Seeing  for  this  very  "  purposek  the  Son 
of  God  was  manifested"  in  the  flesh,  "  that1  he  might 
destroy  the  works  of  the  Devil."  And  still  that  founda- 
tion of  God  will  remain  unshaken :  "  I™,  even  I  am  the 
Lord,  and  beside  me  there  is  no  Saviour  ;"  "  Thou" 
shalt  know  no  God  but  me :  for  there  is  no  Saviour  beside 
me. 

Two  special  branches  there  be  of  this  kingdom  of  our 
Lord  and  Saviour :  the  one  of  Grace,  whereby  that  part 
of  the  church  is  governed,  which  is  militant  upon  earth ; 
the  other  of  Glory,  belonging  to  that  part  which  is  trium- 
phant in  heaven.  Here  upon  earth,  as  by  his  prophetical 
office  he  worketh  upon  our  mind  and  understanding,  so 
by  his  kingly,  he  ruleth  our  will  and  affections :  "  casting" 
down  imaginations  and  every  high  thing  that  exalteth 
itself  against  the  knowledge  of  God,  and  bringing  into 
captivity  every  thought  to  the  obedience  of  Christ." 
Where,  as  we  must  needs  acknowledge,  that  "  itp  is  God 
which  worketh  in  us  both  to  will  and  to  do,"  and  that  it  is 
he  which  "  sanctifiethq  us  wholly :"  so  are  we  taught  like- 
wise to  believe,  "  both/  he  who  sanctifieth,  and  they  avIio 
are  sanctified  are  all  of  one,"  namely  of  one  and  the  selfsame 
nature ;  that  the  sanctifyer  might  not  be  ashamed  to  call 
those,  who  are  sanctified  by  him,  his  brethren,  that  as 
their  nature  was  corrupted,  and  their  blood  tainted  in  the 

1    2  Samuel,  chap.  5.  ver.  1. 

P  Psalm  110.  ver.  1.      Matt.  chap.  22,  ver.  43,  41.    Acts,  chap.  2.  ver.  34,  35. 

>>  Gen.  chap.  3.  ver.  15.  '    Rom.  chap.  16.  ver.  20. 

k    1  John,  chap.  3.  ver.  8.  '    1  Tim.  chap.  3.  ver.  10. 

'"  Esai.  chap.  43.  ver.  11.  "   IIos.  chap.  13.  ver.  4. 

°  2  Cor.  chap.  10.  ver.  15.  P  Philipp.  chap.  2.  ver.  13. 

n  2  Thess.  chap.  5.  ver.  23.  r  Heb.  chap.  2.  ver.  11. 


THE    SON    OF    GOD.  (517 

first  Adam,  so  it  might  be  restored  again  in  the  second 
Adam;  and  that  as  from  the  one  a  corrupt,  so  from  the 
other  a  pure  and  undefined  nature  might  be  transmitted 
unto  the  heirs  of  salvation. 

The  same  Gods  that  giveth  grace,  is  he  also  that  giveth 
glory  :  yet  so,  that  the  streams  of  both  of  them  must  run 
to  us  through  the  golden  pipe  of  our  Saviour's  humanity. 
"  For1  since  by  man  came  death,"  it  was  fit  that  "  by  man 
also  should  come  the  resurrection  of  the  dead."  Even  by 
that  man  who  hath  said,  "  Whosou  eateth  my  flesh,  and 
drinketh  my  blood,  hath  eternal  life  ;  and  I  will  raise  them 
up  at  the  last  day."  Who  then  "  shallw  come  to  be  glo- 
rified in  his  saints,  and  to  be  made  marvellous  in  all  them 
that  believe :"  and  "  shallx  change  this  vile  body  of  ours, 
that  it  may  be  fashioned  like  unto  his  glorious  body ;  ac- 
cording to  the  working,  whereby  he  is  able  even  to  subdue 
all  things  unto  himself."  Unto  him  therefore  that  hath 
thus  "  lovedy  us,  and  washed  us  from  our  sins  in  his  own 
blood,  and  hath  made  us  kings  and  priests,  unto  God  and 
his  father :  to  him  be  glory  and  dominion  for  ever  and 
ever.    Amen." 

I   COUNT   ALL   THINGS   BUT    LOSS,    FOR   THE    EXCELLENCY    OF 
THE  KNOWLEDGE  OF  CHRIST  JESUS  MY  LORD. 

PHIMPP.  CHAP.   III.  VER.  VIII. 


s   Psalm  84.  ver.  1 1.  '    1  Cor.  chap.  15.  ver.  21. 

u  John,  chap.  6.  ver.  54.  w  2  Thess.  chap.  1.  ver.  10. 

*  Philipp.  chap.  3.  ver.  21.  "  Rev.  chap.  1.  ver.  5,  6. 


END  OF  THE  FOURTH  VOLUME. 


BINDING  SECT.     AUG  3  1  1981 


!7 


PLEASE  DO  NOT  REMOVE 
CARDS  OR  SLIPS  FROM  THIS  POCKET 


UNIVERSITY  OF  TORONTO  LIBRARY 


Relig.  Ussher,  Rev.  J. 
Theol.     Whole  works 
v. 4